Quod quaesisti inventum est in 1720 locis.

Omnes locos inventos monstra (Paululum expectandum est dum data mittantur)

Preme hic ut KWIC videas

Loci 1-1720:

primus fidei qui sacra Salonis,
Commigrat e terris hac super astra die. Alleluja.
Antiph.
Intrepidus Christum clara dum voce fatetur
Domnius, exsecuit saeva machaera caput. Allel.
Antiph.
Cuncta Saloniadum

Domnii Pontificis, et M. tui precibus adjuvemur, cujus natalitia celebramus. Per Dominum nostrum et c. Ad Matut. Invitatorium. Regem Christum, qui Beatum ad nos destinavit Domnium, venite adoremus. Allel. Hymnus
Praeclara claro Antistiti
Promenda laus est

Laetamini in Domino diem sacrum recolentes, in quo Beatus Domnius Pontifex et Martyr inclytus ad coelos ascendit. Alleluja. Psal. Dixit Dominus et c. O invictum virum, quem neque promissa Tyranni, neque minae moverunt, ne confiteri vellet Christum Dominum. Allel. Psalm. Confitebor et c. Poenas constanter pertulit, et in Domino consolatus est, mortem contempsit, et vitam invenit. All.Psal. Beatus vir et c. Gratias agamus Deo, qui nobis talem dedit Patronum; et merita nos

nescium
Religionis approbans.
Non furens Maurilius
Praetor te minis terruit,
Spernis saeva supplicia,
Dum Christum cunctis praedicas.
Ille cervicem gladio
Secare quidem potuit,
Sed separare minime
Te nunc a tuo Domino.
Nunc coronatus gloria
Nos Praesul noster aspice,

colimus
Ejus, quem nobis coelitus
Bonis ornatum omnibus
Pastorem datum credimus.
In fide firmus perstitit,
Nec praedicare destitit
Christum, qui mortem pertulit,
Et vitam nobis contulit.
Nil minas gentis perfidae
Timens, subjecit cupide
Cervicem frameae infidae

Epist. Stabunt justi et c. Graduale. Beatus Domnius Petri Apostoli discipulus ab ipso Salonas missus, primus nobis Christum evangelizavit, et viam salutis ostendit. Hodie B. Domnius migravit ad Dominum, dupliciaque ab ipso accepit, et Pontificalis dignitatis coelestem stolam, et immarcescibilem coronam gloriosi martyrii. All. All. Ave Beate Domni unica spes

Designavit Dominus et c. Credo. Offertorium. Ave Beate Domni unica spes Spalati. Ave gemma fidei nostrae. Ave lumen Dalmatiae. Ora pro nobis Christum omni tempore. Allel. Secreta. Hostias tibi, quaesumus Domine, B. Domnii Pontificis et Martyris tui dicatas meritis benignus assume, et ad perpetuum nobis tribue provenire subsidium.

subscriptis testibus terram iniuste querentibus interdixit et, sicut illam domui dei largitus fueram, una mecum regali institutione iterum tradidit et confirmauit. Unde ego predictus Radouan regia potitus iustitia rogo et contestor omnes Christi fideles per patrem et Iesum Christum, filium eius, nec non et spiritum sanctum ab utroque procedente, ut hec omnia inuiolabiliter conseruent. Si quis autem hanc meam oblationem qualibet cupiditate deceptus quocunque ingenio aliquo tempore a domo dei auferre temptauerit, superni numinis iram incurrat sortemque possideat cum

multo tempore stetit
Vsque Leonardi tempus archipraesulis: inde
Nobili Damiano Zade narravit proprium nomen,
Quem et curavit caecum et a phantasmate mutum:
Sum Simeon, dicens, qui Christum in ulnas recepi,
Quem Virgo peperit et post partum Virgo permansit.
Post modicum tempus translatum in Virginis aede,
Telluris arcano est sub altare

auxilium cetera turba feret.
4.7.85  Ut tamen ipse refers, nemo est sub tegmine coeli,
4.7.86  Qui studeat nostris addere rebus opem.
4.7.87  Gallia dormitat, nec curat Iberia Christum,
4.7.88  Anglia gentili seditione ruit.
4.7.89  Improba conventus Germania cogit inanes,
4.7.90  Permutat merces, Itala terra, suas,

Nec prius absistam coeptis, si vita supersit,
4.7.106  Quam pulsus, Phryxi trans mare, Turcus eat.
4.7.107   Quanquam non solos is perdere nititur Hunnos,
4.7.108  Sed Christum immenso quisquis in orbe colit.
4.7.109  Praecipue Hesperiam votis petit omnibus unam,
4.7.110  Quam sua si mittat sub iuga, cuncta domet.
4.7.111  Nam postquam Eoae

errigeret atque recuperaret. Tantus et tam insolitus concursus legationum qui te principem salutant et cum pompa insueta aliquod sane futurum significat! Regina Austri venit videre sapientiam Salamonis et regina Amazenum Macedonum Regem et magi ab oriente salutare Christum Ducem, non sine magno misterio rerum futurarum. Animadverte igitur, sicut facis, munera tibi tueque rei publice divinitus collata et induere animos religiosos illorum priscorum patrum, qui adversus imperatoriam maiestatem pro religione, pro justicia, pro vicario Christi, et ut ita dicamus,

quo in malis non corruat), sed uniuersa, quae mortalibus accidere possunt, magno constantique animo perferat. Siquidem tunc demum uir bonus, constans, sanctus, uerus amicus Dei poterit appellari, tunc illam dabitur sperare salutem ac gloriam quae et Christo nisi passo non est data. Oportuit enim Christum pati et ita intrare in gloriam suam; Π oportuit Chritum pati not. lector A2 in marg. quod Paulus declarans apertius ait: Stetit Iesus oboediens usque ad mortem; mortem autem crucis, propter quod et Deus exaltauit illum et dedit illi nomen, quod est

tantis malis euaserit? Constantius, Arianae fautor hereseos, dum contra inimicum paratur et concitus fertur ad pugnam, in Mopsi uiculo moriens magno dolore hosti reliquit imperium. Iulianus proditor animae suae et Christiani iugulator exercitus Christum sensit in Media quem primum in Gallia denegarat, dumque Romanos propagare uult fines, perdidit propagatos. Iouinianus gustatis tantum regalibus bonis fetore prunarum suffocatus interiit ostendens hominibus quid sit humana potentia.

IV.19.12 Vulg. 1 Petr. 2,21 IV.19.14 pati ] pati Christum V1 IV.19.15 Vulg. 1 Petr. 1,2,22 IV.19.17 et

qui tua signa dabis.
Est commune bonum quicquid conceditur uni: 15
Omnes membra sumus, omnibus ille caput. Pro Adriano VI. Pontifice Maximo ad Christum oratio
Pontifici da, Christe, tuo quę posco Adriano:
Apta illi et populis commoda posco tuis.
Ecclesiam regat ille tuam moderamine tanto
»Non possum melius« dicat ut

nisi discordes iungat commune periclum,
Phoebea fient uera magis tripode! Domino Ioanni Baptistę de Molino Spalati prętori bene merito
Qui Christum profudit aqua Baptista uocatur
Atque eadem noster nomina prętor habet.
Alter sanctus erat, iustus nunc dicitur alter:
Ergo ut nominibus, sunt ita laude pares.
5  Illius est

Iacobus Zebedei
Ipse Zebedei Iacobus filius olim,
Nunc factus magni filius ecce Dei,
Et Samaritanis Christum simul et Solymitis
Prędicat et quę sint inde tenenda docet.
5  Transit ad Hispanos atque his monstrauit Iesum,
Mox repetit fines, gens recutita, tuos.
In

huic usus submisso poplite creber
Callorum adduxit duritiem genibus.
15  Tempore quo calicem diuinaque pocula sumpsit,
Vllos esurum se negat esse cibos
Donec post dura Christum supplicia mortis
Surrexisse suo nouerit a tumulo.
Exurgens igitur Dominus se reddidit illi
Paneque porrecto: »Vescere, frater« ,

Iam uiuo uacuum destituens tumulum.«
Post hęc crudeles Albino autore Leuitę
Exercere odiis constituere pium.
25  Vt neget esse Dei Christum de germine natum,
Vrgent, impellunt uiribus atque minis.
Cum tamen in cassum conatus cęderet omnis,
Irati insontem perdere morte parant.
Intorquent lapides et

Ocia candidulis candidiora rosis.
Integer espectans aethernę pręmia uitae,
Irrides nostri temporis exicium,
Inconcussa fides suffert tentamina mundi,
Concilias Christum dum tibi, Marce, tuum,
Quem pro Francisco uelis exorare misello,
Perpetuo sic te donet, amice, bono. [2.] Franciscus

Carmen ad Christum
3.4.1   Christus totius dominator orbis,
3.4.2   Virginis gaudens utero pudice,
3.4.3   Signa diuino faciens triumpho,

manducant VII.
Auxilium. Videns eos laborantes in remigando etc. uenit ad eos VI. Animę locus principalis iuxta Platonem in cerebro, sed iuxta Christum in corde est VII. Anima preciosior uniuerso mundo VIII. Angelus apparuit mulieribus ad monumentum, iuuenis sedens in dextris coopertus stola candida, et obstupuerunt. Qui dicit illis: Nolite expauescere

Murus adamantinus 76 . Petra interdum in contrarium accipiur 80 . Lux, petra, pastor 82 . Secuti Christum 101 . Panis 102 . Reliquię Iacob 105 . Currus et equi

ad animam nostram 46 . Contra Manicheum, qui de eadem substantia esse animas hominum et bestiarum asseuerat 149 . Animę principale non secundum Platonem in cerebro, sed secundum Christum in corde 160, Homo interior 199 . Anima inter carnem et spiritum, si carnem sequitur caro est, si spiritum, spiritus 212. 213 . Qui ante

Qui benefacit, ex Deo est; qui malefacit, non uidet Deum. APOCALYPSIS:
Vestiti lino mundo et candido, id est induti Christum, et pręcincti circa pectora zonis aureis, id est reti naculo caritatis XV. Latera IIII ciuitatis sunt fides, spes, caritas et operatio uel IIII uirtutes principales. Diuersa gemmarum genera diuersas denotant

unius sancti preciosior quam multitudo peccatortum 430 . Dominus diligit iustos 431 . Stellę, montes 432 . Induite Iesum Christum 434 . Hymnus omnibus sanctis eius. Gradus uirtutum. Scala Iacob 436 .
Blandus. Mitis Moyses

ad eum etc. 152 . Residuum Israel innitetur super Dominum. Reliquię conuertentur. Consumatio abreuiata inundabit iustitiam 153 . De conuersis ad Christum 154 . In die illa inclinabitur homo ad Factorem suum. In tempore illo deferetur munus Domino exercituum a populo diuulso 155 . Quinque ciuitates in terra Ęgypti loquentes

super te rete meum etc. 191 . Auferam cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. Et spiritum meum ponam in medio uestri. Terra illa inculta etc. de conuertendis ad Christum 192 . Erunt pisces multi satis etc. Ingressus triplex templi: sunt tres partes orbis de quibus congregatur ecclesia 195 . Interpretato somnio per Danielem

et dum irent, mundati sunt XVII. Circumcisio in signum distinctionis, donec promissum Abrahę fuit impletum; tollitur signum et succedit baptismus I. Die octauo Dominus circumcisus. Circumcisio fuit signum futuri per Christum baptismi II.
Contemplatio. Contemplatiua uita exprimitur per Mariam, actiua per Martham X.

Siue ergo manducatis, siue bibitis, uel aliud quid facitis, omnia in gloriam Dei facite X. Si linguis hominum loquar XIII. Omnia uestra in caritate fiant. Siquis non amat Dominum nostrum Iesum Christum, maranatha XVI. AD GALATAS: Legi mortuus sum, ut Deo uiuam. Viuo autem, iam non ego; uiuit uero in me Christus, qui dilexit me et tradidit se ipsum pro me II.

permanere autem in carne, necessarium propter uos etc. I. Epaphroditus propter opus Christi usque ad mortem accessit tradens animam suam etc. II. Sed quę mihi fuerunt lucra, hęc arbitratus sum propter Christum detrimenta. Verum tamen existimo omnia detrimentum esse propter eminentem scientiam Iesu Christi Domini mei, propter quem omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam, ut et inueniar in illo etc.

Sed quę mihi fuerunt lucra, hęc arbitratus sum propter Christum detrimenta. Verum tamen existimo omnia detrimentum esse propter eminentem scientiam Iesu Christi Domini mei, propter quem omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam, ut et inueniar in illo etc. III. AD THESSALONICENSES I: Caritatem eorum commendat, et ut magis abundent, hortatur IIII.

scientię claritatis Dei, in facie Christi Iesu IIII. AD EPHESIOS: Ostendit eis de quantis malis ad quale bonum commigrarint ab idolis translati ad Christum II. Reuelatum apostolis esse gentes comparticipes promissionis in Christo Iesu per Euangelium III. Eratis aliquando tenebrę nunc autem lux in Domino. Vt filii lucis ambulate! V.

LXXXIIII. Item Psalmus LXXXVI 116 . Christus promissus. Psalmus LXXXIX. De incarnatione et resurrectione etc. Psalmus XCII. Laudat Christum Saluatorem. Psalmus XCIIII. Prophetat de tempore Christi. Psalmus XCV. De aduentu ad Iudicium. Psalmus XCVI. De primo aduentu. Psalmus XCVII. De regno

Christi. Psalums XCVIII 117 . Christus minatur peccantibus, miseretur penitentibus. Psalmus C. Inuocat aduentum Saluatoris. Psalmus CI. Redemptio per Christum. Psalmus CVI. De sessione eius a dextris Dei. Psalmus CIX. Hęc porta Domini, scilicet Christus, per quem iusti intrabunt in requiem. Psalmus CXVII 119 . Paraui lucernam Christo meo super ipsum efflorebit

efflorebit sanctificatio mea, id est nazareitas. Psalmus CXXXI. Christus loquens nunc pro se, nunc pro suis. Psalmus CXL. Christus se expectatum a iustis asserit. PsalmusCXLI 124 . Benedictio et pax per Christum. Psalmus CXLVII. Deus exaltauit cornu populi sui eo quod ex eis Christus esset nasciturus. Psalmus CXLVIII. Lętatur Christo nascituro. Psalmus CXLXIX 125 . Dominu s possedit me in initio

134 . De amore Sponsi Christi et Sponsę Ecclesię 135 . Hortus conclusus et fructificans Maria, uirgo et mater. Ego dormio in sepultura, et cor meum uigilat in Deo. Ecclesia Christum uocat fratrem, Mariam matrem 136 . Sapientia Dei, cum sit una, omnia potest, et in se permanens omnia innouat, et per nationes in animas sanctas se transfert 138 . Cum quietum

Consolamini etc. de incarnatione. Ecce Deus uester. De aduentu Christi, de mysteriis eius, de redemptione per ipsum 160 . Effundam spiritum meum super semen tuum, id est super Christum. Redemit Dominus Iacob, et Israel gloriabitur. Cyrus figura Christi. Rorate, cęli, desuper, et nubes pluant Iustum. Ego suscitaui illum ad iustitiam etc. Dabo in Syon salutem 161 . Laude mea infrenabo te, ne

Christus est princeps Ecclesię. Item de aduentu eius. Item de liberatione a manu diaboli 175 . De natiuitate eius et Lege Noua. Reuertentur de terra inimici, id est de lymbo. De redemptione per Christum in abundantia pacis et ueritatis. In diebus illis germinare faciam Dauid germen iustitię, et faciet iudicium et iustitiam in terra etc. Item de sacerdotio Christi et regno eius. Non interibit de Dauid uir etc.

176 . Post hęc in terris uisus est, et cum hominibus conuersatus est. Similitudo throni et quasi aspectus hominis desuper 184 . Sumam ego de medulla cedri sublimis; signat Christum de semine Dauid 188 . Ego pascam oues meas etc. Suscitabo super eas pastorem unum, qui pascat eas, seruum meum Dauid, id est Christum 191 . Et scient,

Sumam ego de medulla cedri sublimis; signat Christum de semine Dauid 188 . Ego pascam oues meas etc. Suscitabo super eas pastorem unum, qui pascat eas, seruum meum Dauid, id est Christum 191 . Et scient, quia ego Dominus, cum contriuero cathenas iugi eorum, et erruero eos de manu imperantium sibi. Propheta de felicitate fidelium tempore Christi. Et rex unus erit omnibus imperans

Mons super quem deponitur Ezechiel Christus est 195 Lapis abscissus de monte sine manibus conterens statuam, Christus conterens idola. Dominatur excelsus in regno hominum etc. humillimum hominem constituet super illud, id est Christum 197 . Throni positi sunt, antiquus dierum sedit milia milium ministrabant ei, et decies milies centena milia assistebant ei etc. Altissimus cuius regnum sempiternum est et omnes reges seruient ei et obedient

est et omnes reges seruient ei et obedient 198 . Hebdomadę Danielis de aduentu Christi 199 . Et congregabuntur filii Iuda et filii Israel, et ponent sibi met caput unum, id est Christum 201 . Viuificabit nos post duos dies; in die tertia suscitabit nos etc. Quasi diluculum pręparatus est egressus eius, et ueniet quasi imber nobis temporaneus et serotinus terrę 202 .

mea non transient XXI. Ex hoc autem erit Filius hominis sedens a dextris uirtutis Dei XXII. Fecit potentiam in brachio suo, id est in uerbo, per quod operatus est mundum I. Nomen Iesu gloriosum etc. II. Salutare quod parasti ante faciem omnium populorum, id est Christum incarnatum: lumen ad reuelationem gentium et gloriam plebis tuę Israel II. Puer autem Iesus crescebat etc. plenus sapientia, et gratia Dei erat in illo. Annorum XII sedit in medio doctorum; stupebant super prudentia et responsis eius. Iesus proficiebat

Iesus proficiebat sapientia, et ętate, et gratia apud Deum et homines II. Volebant pręcipitare eum, ipse autem per medium illorum ibat IIII./ Stupebant in doctrina eius, et in potestate erat sermo ipsius. Demonia exibant clamantia: Tu es filius Dei, quia sciebant ipsum esse Christum IIII. Paralitico dimittit peccata V. Vt cognouit Iesus cogitationes eorum V. Omnis turba quęrebat eum tangere, quia uirtus de illo exibat et sanabat omnes VI. Suscitauit uiduę filium VII.

PAVLVS AD ROMANOS
DEVS CHRISTVS. Mors illi ultra non dominabitur VI. O altitudo diuitiarum sapientię et scientię Dei etc. XI. AD CORINTHIOS I: Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Vnus Deus Pater, ex quo omnia, et nos in illum; et unus Dominus, Iesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum VIII. Omnis uiri caput Christus est; caput uero Christi Deus XI. AD CORINTHIOS II: Pater misericordiarum, et

in cęlum. Sic ueniet quemadmodum uidistis eum euntem in cęlum I. Prophetię de Christo allegatę a Petro III. Nec aliud nomen est sub cęlo datum hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri IIII. Paulus confundit Iudeos affirmans Christum esse Iesum VIIII. Paulus in synagoga docet impleri Scripturas in Christo. In Ariopago dicit se reperisse in eorum ara scriptum: Ignoto Deo. Quem ergo ignorant, hunc se prędicare etc. XVII. Apollo Iudeus euangelizans Iesum Iudeos

VIIII. Paulus in synagoga docet impleri Scripturas in Christo. In Ariopago dicit se reperisse in eorum ara scriptum: Ignoto Deo. Quem ergo ignorant, hunc se prędicare etc. XVII. Apollo Iudeus euangelizans Iesum Iudeos reuincebat ostendens Christum esse Iesum in Scripturis testatum XVIII. Christus Iesus in Lege a prophetis promissus XXVIII. PETRI I: Per resurrectionem Iesu Christi a mortuis, qui est in dextera Dei, profectus in cęlum subiectis sibi angelis et potestatibus, et uirtutibus

in eo sunt, et terram et ea quę in ea sunt. Ecce Agnus stabat super montem Syon XIIII. Cum Agno pugnabunt, et Agnus uincet illos, quoniam Dominus dominorum est, et Rex regum, et qui cum illo sunt, uocati, et electi, et fideles XVII. Vidi angelum descendentem de cęlo, id est Christum, habentem potestatem magnam; et terra, illuminata est a gloria eius etc. XVIII. Salus, et gloria, et uirtus Deo nostro est: quia uera, et iusta sunt iudicia eius etc. XIX. Laudem dicite Deo nostro omnes serui eius, et qui timetis Deum pusilli et

splendida et matutina XXII.
Derisio. AD CORINTHIOS I: Spectaculum facti sumus mundo, et angelis, et hominibus. Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles etc. IIII. IVD: Prędictum ab apostolis, quoniam in nouissimis temporibus uenient illusores, secundum desideria sua ambulantes in impietatibus etc.

IIII.
Dolus. Ad COLOSSENSES: Videte nequis uos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam, secundum traditionem homiinum, secundu m elementa mundi, et non secundum Christum etc. Nemo ergo uos iudicet in cibo, potu, in parte diei festi etc., quę sunt membra futurorum, corpus autem Christi II. AD THESSALONICENSES I: Et nequis supergrediatur neque circumueniat fratrem suum IIII.

Zorobabel Iesus 160 . Ecce uir, Oriens nomen eius 161 . Dominus super asinam 166 . Patres de inferno liberati per Christum 166 . Christus arcus, sagittarius, sagitta, frumentum, uinum, pluuia serotina 167 . Sub Hieroboam diuisi, sub Christo coniunguntur 168 .

Christus nobis notus non iam secundum carnem, sed secundum gloriam 356 . Pastor, princeps, rex, Dominus. Per Iesum Christum liberati 363 . Christus uenit. Christus Dauid 374 . Et erit dux eius ex eo. Via recta Christus 375 . Pastor bonus

cęlestem Hierusalem, et in terra adhęsit uxori suę Ecclesię 237 . Promissus 242 . Parentibus subiectus 248 . In eos qui Christum negant Deum. Christus panis 248 . Sapientia Dei 257. 264 . Dominus possedit me in initio uiarum suarum. In principio erat Verbum 265 .

Aduentus Filii nomen Patris est. Redemptor. Ascensio Domini iterum 398 . In Iudeos, qui dicunt Dominum nostrum non esse Christum, eo quod non sit unctus unguento regali 400 . Docuit apostolos. Resurrexit 400 . Christi aduentus petitur: memento nostri, Domine, in beneplacito populi tui.

Dei. Redemptor 376 . Petra 378 . Elegit Dauid, seruum suum. Deus uirtutum Christus. Filius hominis 379 . Ostende faciem tuam, id est Christum, et salui erimus. Christus Ioseph. Christus liberator 380 . Saluator. Deus salutum nostrarum 384 . Christus Deus et homo 385 .

Quare Christus aduenit. Paterna mens Christus. Incarnatio 74 . Christu s liberator 76 . Isaac figura Christi 126 . Benedictio Isaac ad Christum pertinens 127 . Benedictio Iudę in Christo qui est de tribu Iuda. Iesus Naue 128 . Promissiones ad Dauid impletę in Christo. Descensus ad inferna

Benedictio Iudę in Christo qui est de tribu Iuda. Iesus Naue 128 . Promissiones ad Dauid impletę in Christo. Descensus ad inferna 134 . Ad Christum et Ecclesiam pertinentia 135 . Ad eius sacerdotium 136 . Prophetia pertinens ad Christum 137 . Prophetię de Christo

in Christo. Descensus ad inferna 134 . Ad Christum et Ecclesiam pertinentia 135 . Ad eius sacerdotium 136 . Prophetia pertinens ad Christum 137 . Prophetię de Christo 144.145. 146 . De natiuitate eius secundum carnem 149 . An uerus sit Deus, cui Christiani seruiunt.

Dei Christus. Iesus contriuit peccatum 92 . Pacem dedit 93 . Percussit primogenita Ęgypti 95 . Quomodo Spiritus Sanctus requieuit super Christum 98 . Christus mortis destructor 103 . Christi uirga floruit 103 . Christi uirga nucis 104 .

ma de omnibus 172 . Diabolus perdix 28. 29 . Retinet pharao, ne exeamus de Ęgypto 31 . Primogenita Ęgypti occisa. Diabolus uictus per Christum 33 . Angeli nequam 36 . Diabolus peccantium pater 42 . Fera diabolus 56 .

Ecclesię. Psalmus CVII 118 . Sterilem Ecclesiam facit matrem filiorum. Psalmus CXII. De statu primitiuę Ecclesię. Psalmus CXIIII. Ecclesia ex Iudeis et gentibus per Christum unita. Psalmus CXVI. De eius propagatione. Psalmus CXVII 119 . Vxor tua sicut uitis habundans etc. Psalmus CXXVII 122 .

149 . Respice super domum hanc et exaudi orantes in ea 151 . Erit in nouissimis diebus mons domus Domini etc. Apprehendent VII mulieres, id est Ecclesię, uirum unum, id est Christum 152 . Et creabit Dominus super omnem locum montis Syon nubem per diem et fumum et splendorem ignis flamnantis in nocte, id est gratiam Spiritus Sancti protegentis omnem Ecclesiam. Quid est quod ultra debui facere uineę

duos de cognatione, et introducam uos in Syon. Et dabo uobis pastores etc. In illo tempore uocabunt Hierusalem solium Domini, et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine Domini 167 . De congregatione Ecclesię per Christum 173 . Et habitabunt in terra sua, id est in Ecclesia in fide uniti 173 . Quia eiectam uocauerunt te, Syon, et ędificabitur in excelso suo, et templum iuxta ordinem suum

Hęreticus Arrius. Patrem et Filium et Spiritum Sanctum uolunt esse unius eiusdemque substantię, naturę aut existentię, sed esse Filium creaturam Patris, Spiritum uero sanctum creaturam creaturę, hoc est ab ipso Filio creatum. Christum etiam sine anima carnem suscepisse arbitrantur I.XII.XIII.XXIIII.XXVII. Marci. Arriani Christum esse Deum negant, sed tamen peccata posse dimittere concedunt II.III.XIIII. Lucę I. Iterum I, V, IX.

substantię, naturę aut existentię, sed esse Filium creaturam Patris, Spiritum uero sanctum creaturam creaturę, hoc est ab ipso Filio creatum. Christum etiam sine anima carnem suscepisse arbitrantur I.XII.XIII.XXIIII.XXVII. Marci. Arriani Christum esse Deum negant, sed tamen peccata posse dimittere concedunt II.III.XIIII. Lucę I. Iterum I, V, IX. Filium non esse de substantia Patris. Item Patrem non uideri a Filio X.XI.XII. Ioannis contra

quantum apostolus distat a Domino, tantum Filius a Patre XIII. Contra eosdem iterum et tertio XIII.XVI.XVII. Apollinaristę sicut Arriani Christum dixerunt carnem solam sine anima suscepisse et in eo uerbum ipsum fuisse pro anima. Alii uerbum in carnem mutatum nihil de Virgine sumpsisse I. [Idem Lucę] Contra Lucę II. Contra istos Lucę XI. Contra Apollinarem qui

Item VIII. Quod non habuerit animam humanam X. Basilides, Valentinus et Martion respuunt Legem et prophetas. Lucas XI. Item Manichei XVI. Cherintus et Hebion dixerunt Christum hominem purum tantum. Item Martion, Paulus Samosetanus et Photinus. Matthei I. Cherintus et Hebion eircumcidi nos uolunt, quia Christus circumcisus sit. Lucę II. Cathafrigę, quorum auctor Montanus, Prisca et

quadragesimam, eo quod ablato Sponso filii Sponsi debeant ieiunare. Matthei. IX. Idem promissum paraclytum se suscepisse dixerunt. Manichei uero id de Manicheo prędictum asserunt. Ioannis VII. Donatistę localiter Christum concludere cupientes dixerunt eum tantummodo in Africa esse. Matthei XXVIII. Hebion et Cherintus Christum hominem tantum dixerunt. Item Martion, Paulus Samosatanus et Photinus. Matthei I. Item Hebion et Heluidius

se suscepisse dixerunt. Manichei uero id de Manicheo prędictum asserunt. Ioannis VII. Donatistę localiter Christum concludere cupientes dixerunt eum tantummodo in Africa esse. Matthei XXVIII. Hebion et Cherintus Christum hominem tantum dixerunt. Item Martion, Paulus Samosatanus et Photinus. Matthei I. Item Hebion et Heluidius ex uiri coitu natum dixerunt I. Hebionitę Paulum apostolum reiiciunt, cęteros admittunt et sabbatum obseruant

Heluidius ex uiri coitu natum dixerunt I. Hebionitę Paulum apostolum reiiciunt, cęteros admittunt et sabbatum obseruant II. Hebion et Cherintus circumcidi nos uolunt ante baptismum. Lucę II. Hebion Christum non ante mirandum fuisse dixit quam baptizatus sit II. Contra Habionitas damnantes carnium esum XXII. Eutices Christum totum unius naturę esse dixit, tanquam Verbi diuinitas ipsa se in carnem animamque uerterit

Hebion et Cherintus circumcidi nos uolunt ante baptismum. Lucę II. Hebion Christum non ante mirandum fuisse dixit quam baptizatus sit II. Contra Habionitas damnantes carnium esum XXII. Eutices Christum totum unius naturę esse dixit, tanquam Verbi diuinitas ipsa se in carnem animamque uerterit etc., Verbi et

Eunomius se nosse Patrem et Filium dixit, sicut noti sunt inter se. Matthei IX. Eunomiani, Arriani, Macedoniani dicunt Spiritum Sanctuum creaturam esse. Contra Eunomium et Arrium XXIIII. Faustus non natum ex homine Christum dixit. Matthei I. Photinus, Hebion, Martion, Paulus Samosatenus hominem tantum fuisse. Matthei I. Iterum I. Photiniani solum Patrem dicunt esse Deum, Filium hominem, tertiam personam negant Spiritum Sanctum

ut supra Hebion. Matthei I. Martion et Manicheus Vetus laniant Testamentum IX. Martion Christi passionem phantasticam esse asseruit XII. Martion et Manicheus creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII. Contra Martionem et Manicheum X. Martion, Basilides et Valentinus respuunt Legem et prophetas X. Martion

Contra Martionem et Manicheum X. Martion, Basilides et Valentinus respuunt Legem et prophetas X. Martion et Manicheus destruunt Vetus Testamentum XVI. Contra Martionistas qui dicunt Christum bonum Deum, Veteris autem Testamenti deum malum XIX. Idem Ioannis I. Martion et Tatianus nuptiis detrahunt II. Martion dixit Christum non esse genitum secundum carnem XVIII.

Contra Martionistas qui dicunt Christum bonum Deum, Veteris autem Testamenti deum malum XIX. Idem Ioannis I. Martion et Tatianus nuptiis detrahunt II. Martion dixit Christum non esse genitum secundum carnem XVIII. Manichei phantasma esse Christum nec femineo posse nasci ex utero I. Legem non accipiunt nec prophetas nec euangelistas pręter Ioannem, qui fuit cum Iesu in morte V.

deum malum XIX. Idem Ioannis I. Martion et Tatianus nuptiis detrahunt II. Martion dixit Christum non esse genitum secundum carnem XVIII. Manichei phantasma esse Christum nec femineo posse nasci ex utero I. Legem non accipiunt nec prophetas nec euangelistas pręter Ioannem, qui fuit cum Iesu in morte V. Item uirgultum uellere etc. huiusmodi putant contra pręceptum fieri:

ex malo bonum VII. De eadem substantia et ex eadem origine esse hominum et bestiarum animas VIII. Manicheus et Martion contra Vetus Testamentum IX. Manicheus et Martion creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII. Idem XXVI. Dicunt alium Christianorum Deum, alium Deum Israel. Lucę I. Carnem phantasticam tribuunt Christo I.

Manicheo fuisse prędictum VII. Cathafrigę uero id sibi tribuunt VII. Solem istum uisibilem oculis carneis Christum esse putant. Manichei contra Legem VIII. Dicunt esse quandam naturam mali et gentem tenebrarum cum principibus suis, unde diabolus originem ducit et hinc ducere originem carnem nostram aiunt, secundum illud: Vos ex patre dyabolo estis. Iterum

mathematicos VIII. Macedoniani, Arriani, Eunomiani dicunt Spiritum Sanctum creaturam. Mathei XII. Macedonius Spiritum Sanctum seruum esse dixit. Ioannis III. Mannes non ueraciter Christum carnem assumpsisse. Marci IX. Martianus et Apollinaris aiunt, quod de cęlo corpus attulerit. Ioannis VII.VI. Nestorius hominem tantum de Virgiine natum, quę uerbum Dei non in unitatem personę, sed in

I. Geminam personam dat Filio. Lucę V. Nestorius unde subuercus sit. Ioannis I. Dixit, quod Iesus in uirtutibus crescebat et proficiebat III. Dixit Christum prius fuisse hominem, postea assumpsisse diuinitatem VI. Quod in simplici homine Dei Filius habitabat VIII. Dixit alium Dei, alium Virginis Marię filium VIII. Nouatiani dixerunt non dimitti

XVI. Paulus Samosatenus ut supra Hebion. Mathei I. Pelagiani omnia suo arbitrio tribuunt et iustum peccare non posse V. Porphirius et Iulianus arguunt eos qui statim secuti sunt Christum. Matthei IX. Quidam sceleratissime opinantur Spiritum Sanctum fuisse pro

pater Iesu X. Corporalia peccata grauissima, spiritalia leuia XI. Contra eos qui a Virgine principium dant Christo et alium Veteris, alium Noui Testameniti Deum esse dicunt XI. Contra eos qui Christum magicis artibus usum dicunt XXIIII. Qui dicunt phantasma fuisse omnia quę incarnationis sunt. Ioannis I. Quidam quod Iesus non fuerit natus de Maria Virgine II. Quidam de cęlo corpus attulisse

Quidam Patrem solum esse, sic negantes personarum pluralitatem XII. Quidam, quod Filius Dei non sit Deus XI. Qui uoluntate et dilectione unum esse Patrem et Filium, non natura XVI. Qui dicunt Christum alienum esse a mundi conditione XVIII. Quidam aiunt, quod in forma Dei manens non in natura formam accepit serui XX. Sabellius, Noeti discipulus, dixit Christum eundem esse Patrem et Filium et Spiritum Sanctum I.

et Filium, non natura XVI. Qui dicunt Christum alienum esse a mundi conditione XVIII. Quidam aiunt, quod in forma Dei manens non in natura formam accepit serui XX. Sabellius, Noeti discipulus, dixit Christum eundem esse Patrem et Filium et Spiritum Sanctum I. Item XII. Sabellius dixit, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sit una persona. Ioannis I. Item III.

Contra VIII. Iterum et tertio VIII.XIII. Contra Sabellianos de pluritate personarum XVII. Tatianus et Martion nuptiis detrahunt. Ioannis II. Valentinus Christum a Patre missum dixit spiritale uel cęleste corpus attulisse, nihil de Maria Virgine sumpsisse I. Item transisse per Virginem quasi per aquę ductum. Lucę I. Contra II. Valentinus,

Fames audiendi uerbum Dei 14 . Panes et aquas habent 15 . Omnia quę dicuntur de decem tribubus referre possumus ad hęreticos, qui reliquerunt regnum Dauid et Hierusalem, id est Christum et Ecclesiam 18 . Ne ingrediaris in Galgala, hęreticorum conciliabula 19 . Hęreticorum mater superbia 20 . Sophismatibus

Terra uiuentium 85 . Vrbes Israel ecclesię 95 . Ciuitas Dei 97 . Ecclesia Dei supra petram Christum Porta Domini. Cubicula. Talami 98 . Porta. Hostium. Talami. Fenestrę. Palmę. Gazophilatia. Columnę 99 . Sancta sanctorum. Sanctum sanctorum 102 .

In uestimentis ouium lupi rapaces 148 . Flumina. Sermo eorum arena 149 . Filii Dauid. Contra Martionem et Manicheum et cęteros qui dicunt Christum non esse natum de carne 151 . Cum persecuti uos fuerint in una ciuitate, fugite in aliam 152 . Eunomius tantam se Patris et Filii notitiam iactat habere, quantam ipsi inter se

Patris et Filii notitiam iactat habere, quantam ipsi inter se 154 . Hebionitę cęteros recipiunt apostolos, Paulum tanquam transgressorem Legis repudiant 154 . Martion et Manicheus Christum natum de phantasmate dicunt. Contra Valentinum tres naturas introducentem: spiritalem, animalem atque terrenam 156 . Contra Martionem et Manicheum qui Legem repudiant

In Hebionem et Photinum, quod Christus sit Deus 191. 193 . Alium lucis, alium sęculi et tenebrarum asserunt conditorem. Valentini delyramenta 192 . Martion conditorem respuit et alterius Dei Christum simulat 192 . Qui diuersas naturas prętendunt, spiritalem uidelicet et animalem et choicam 194 . Quid Martion erasit de Apostolo 199 .

Cataphrigę. Offitę. Borboritę. Manichei etc. nomina portentosa 200 . In Martionem qui creatorem sanguinarium et crudelem infamat 201 . Contra eos qui dicunt Christum putatiuam carnem habuisse, non ueram 203 . Nouatiani nolunt reformari eos quos semel peccata contriuerint 206 . Contra Hebionem qui post Euangelium credentes in Christo

uisibilium. Contra Arrianos qui sapientiam Dei factam contendunt 226 . Valentini parabolę atque coniugia 227 . Contra Sabelium, qui eundem Deum Patrem putat et Filium. Contra eos qui Christum non ante Mariam fuisse aiunt et alium Filium Dei, alium Filium hominis autu mant 229 . Contra dubitantes 230 . Heretici fures

232 . Qui diuersas naturas inducunt. Aduersus Martionem qui iustum Deum a bono separat 235 . Qui omnes nuptias repudiant. In Martionem qui ait Scripturam ueterem non pertinere ad Christum 237 . Qui nolunt Vetus Testamentum esse Dei boni, cuius filius Christus sit 238 . Qui detrahunt tam Veteri quam nouo Testamento 241 .

Et multiplicata est in eis ruina 401 . Defecerunt scrutantes 402 . Et oratio eius fiat in peccatum 405 . Qui Christum negant esse uel Dei uel Dauid filium 406 . Qui dicunt Christum creaturam 407 . Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415 .

Defecerunt scrutantes 402 . Et oratio eius fiat in peccatum 405 . Qui Christum negant esse uel Dei uel Dauid filium 406 . Qui dicunt Christum creaturam 407 . Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415 . Dissipauerunt iniqui legem

ętas XIIII annis uidetur diluuium excedere 110 . Qui tam longęuos homines fuisse non credunt 111 . Ecclesia paradisus 97 . Arca Noe Christum Ecclesiamque figurat 116 . Hierusalem terrena et cęlestis 134 . Instauratio templi 149 . Maior gloria

imputaret Deo Israel 84 . Thobias nunquam adorauit uitulos Hieroboam, sed pergebat adorare Deum in Hierusalem. Thobias docet fide constanti promereri uitam 90 . Beatus qui credit in Christum. Psalmus XL 111 . Mori pręoptat quam seruire idolis. Psalmus XLIIII 112 . Promittens confessionem Christo in

multum. Si manseritis in me etc. XV. Et non dico uobis, quia ego rogabo Patrem de uobis: ipse enim Pater amat uos, quia uos me amastis et credidistis quia a Deo exiui XVI. Hęc est autem uita ęterna: ut cognoscant te, solum Deum uerum, et quem misisti, Iesum Christum. Manifestaui nomen tuum hominibus etc., de his qui credunt in Patrem et Filium. Non pro eis rogo tantum, sed et pro eis qui credituri sunt per uerbum eorum in me, ut omnes unum sint etc. Ego autem te cognoui; et hi cognouerunt quia tu me

III. Donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in uirum perfectum, in mensuram ętatis plenitudinis Christi etc. IIII. AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est, unde et saluatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę conformatum corpori claritatis suę, secundum operationem qua etiam possit subiicere sibi omnia III. AD COLOSSENSES: Cum autem Christus apparuerit, uita nostra, tunc et uos apparebitis cum

agit Deo, quod fides eorum diuulgatur I. Probabilior bonus in pręputio quam malus in circumcisione II. Exemplum de Abraham declarat quod ex fide uiuit iustus, non ex operibus Legis. Ad iustitiam reputabitur credentibus in eum qui suscitauit Iesum Christum Dominum nostrum a mortuis, qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem nostram IIII. Siquis autem Spiritum Christi non habet, hic non est eius etc. Quicunque Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei VIII. Non enim

II: An non cognoscitis uos metipsos, quia Christus Iesus in uobis est, nisi forte reprobi estis XIII. AD GALATAS: Qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahę III. Omnes enim filii Dei estis per fidem in Christo Iesu. Quicunque enim in Chisto baptizati estis, Christum induistis. Omnes unum estis in Christo Iesu. Si autem uos Christi, ergo semen Abrahę estis, secundum promissionem hęredes III. Non sumus ancillę filii, sed liberę: qua libertate Christus nos liberauit IIII. In Christo Iesu neque circumcisio

Qui inuocant nomen Domini 45 . Qui de Iudeis crediderunt, uocantur reliquię 45 . Pregnantes Galaad 81 . Conuersi festinarunt ad Christum 101 . Christus queritur de raritate fidelium 108 . Displicet qui promissa uenire non credit. Iustus ex fide uiuit 123. 124 .

Magna est fides quę grano synapis comparatur 164 . Turbę pręcedentes et sequentes sunt fideles alii ante Euangelium, alii post 168 . Non nisi fidelis uidebit Christum 173 . Regnum Patris fides credentium 177 . Centurio 181 . Cathecumini, id est instructi 183 .

Anima fidelis ciuitas regis 421 . De fructu uentris tui ponam super sedem tuam 422 . Noe maior filius Iudei, minor gentiles. Fideles uestiunt Christum et uestiuntur ab eo 422 . Montes Syon 423 . Omnes leuant manus, sed non in sancta nisi fideles 424 . Et cantent in uiis

186 . In eos qui putant terrena corpora non posse ad cęlum transferri 186. 191 . De ęterna felicitate 198 . Fides. Quibus barbari propter Christum pepercerunt 1 . Marcus Regulus 4 . Quę passi Romani ante fidem Christi 9 . Salubritas religionis Christianę

Fides quę per dilectionem operatur 183 . Fundamentum Christus 183 . Fides 185 . Roma Romulum diligendo deum fecit, Ecclesia autem Christum deum credendo dilexit 187 . Vt multi crederent, uirtutis fuit diuinę. Miracula fidei 187.189. 190 .

Festiuitas perfecta 142 . Fur. Rapina bona et mala 58 . Fides. Qua credimus Christum uenisse in carne 9 . Filii Abrahę 13 . Fides Christi 17 . Diuiditur mare credentibus 35 .

plura promittit, cum confusi fuerint inimici. Psalmus LXX 114. Dauid stabilito regno gratias agit. Psalmus C 117. Benedicit Domino pro beneficiis. Psalmus CII. Item CIII. Item CIIII 118. Gratiarum actio pro liberatione facta per Christum. Psalmus CVI. Pro reparato in melius regno. Psalmus CVII 118. Quid retribuam Domino. Psalmus CXV. Eructabunt labia mea hymnum etc. Psalmus CXVIII 121. Ecce nunc benedicite Dominum omnes serui Domini. Psalmus CXXXIII. Enarrans

Quid autem habes quod non accepisti IIII? Vnumquemque sicut uocauit Deus, ita ambulet VII. Diuisiones uero gratiarum sunt, idem autem Spiritus diuidens singulis prout uult. Emulamini charismata meliora XII. Gratia Dei sum id quod sum XV. AD CORINTHIOS II: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est III. AD EPHESIOS: Vnicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi etc. de diuersitate donorum IIII. AD

321. Gentium conuersio 325. Omnes declinauerunt simul 328. Conuersio 329,331,332. Constitues me in caput gentium 332. Conuersi 336. Vox populi conuersi ad Christum 351,354. Populi sub te cadent 356. Transferentur 2 montes in cor maris. Mota est terra. Exaltabor in gentibus 356. Subiecit populos 357. Superstitio

dimisi matrem uestram 162. In illo tempore uocabunt Hierusalem solium Domini 167. Ve tibi, Hierusalem, non mundaberis post me, usque quo adhuc 171. Edificatio Hierusalem spiritalis per Christum, uel materialis per Hadrianum 176. / Hierusalem euersa a Chaldeis 178. Idem 181. Aquila grandis uenit ad Lybanum, tulit medullam cedri 187. Iudicate matrem uestram, quia ipsa non uxor mea. Auferat

De ultione Iudeorum. Psalmus XLVIII 112. De iudiciaria potestate Christi. Psalmus LXXI 114. De aduentu Christi ad iudicium. Psalmus XCV, XCVI 117 . Mutabis eos et mutabuntur. Psalmus CI. De iudicio finali per Christum. Psalmus CVIIII 118. Dominus iudicabit et exorabitur. Psalmus CXXXIIII 123. In die Iudicii nec preci nec precio erit locus 127. Iudicia Dei 128. Iustum et impium iudicabit Dominus, et tempus omnis

eorum et Gratia pręlata Legi 161. Israel non congregabitur. Ecce enim in iniquitatibus uestris uenditi estis et in sceleribus uestris dimisi matrem uestram 162. Iterum de incredulitate eorum 163. Iudeos arguit iniurię in Christum. Iniquitates uestrę diuiserunt inter uos et Deum uestrum etc. 164. Quęsierunt me qui ante non interrogabant. Sacrificia Legis respuit, incredulitatem Iudeorum apostolos persequentium increpat 166. Populus Israel mulier adultera

ceciderunt, filium occiderunt. Sed ueniet Dominus et perdet colonos, et uineam locabit aliis. Mulier sterilis non relinquens semen ex septem fratribus, nouissime moriens, est synagoga relicta a Spiritu septiformi XII. Recedente Domino de templo non remanet lapis super lapidem, id est negantibus Christum nihil proderunt Lex et prophetę XIII. Caiphas scidit uestimenta, sacerdotium Iudeorum disperiit. Christi tunica mansit integra. Ipse enim factus est sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech XIIII.

quia opera eius mala sunt VII. Pharisei quęrentes occasionem accusandi Iesum adducunt ad eum deprensam in adulterio etc. VIII. Illuminauit Dominus cęcum a natiuitate et dicunt: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Conspirauerant Iudei, ut siquis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret. In peccatis natus es totus et tu doces nos. Et eiecerunt eum foras IX. Iesus iam non palam ambulabat apud Iudeos etc. Non quia timeret, sed exemplum discipulis ponens, ut discerent non esse peccatum, si eius fideles oculis persequentium se subtraherent

ludei Christiani 62. Domus hiemalis regnum Israel, domus ęstiua regnum luda 66. Iudeorum impietas 72. Iudei Ecclesia 74. Iudei passi propter Christum. Toto orbe peregrini 77. Christiani 79. Iudeorum error 86. Niniuitę ludeos condemnabunt 87. Hedera, cucurbita, locusta 93. Iudei capite diminuti 96.

et Iudei 159. Vastatio per Romanos. Captiuitas eorum ęterna 170. ludei destructo Romanorum regno se regnaturos dicunt 180. Maledictus et dolosus populus Iudeorum 182. Deseruerunt fratrem suum, id est Christum, et contaminauerunt pactum patrum suorum 183. Filii Iacob 185. Iuda et Beniamin in Hierusalem. Ephraim et Israel in Samariam 188. Extrema passi, quia occiderunt medicum 190, 191. Domus Israe!

214. Israel carneus, Israel spiritalis. Scribę et pharisei. Delicto eorum salus gentium data 236. Quia obliti estis Dei, saluatoris uestri 237. ludei quondam in honore, nunc in tribulatione 243. Qui Christum, brachium Domini nescierunt 249. Non ita a Deo percussi, ut ipsi percusserunt Christum 251. Quod pauci erant credituri. Percussi a Deo. Contra X tribus. Scribę et pharisei 256. Vt uidentes non uideant,

Quia obliti estis Dei, saluatoris uestri 237. ludei quondam in honore, nunc in tribulatione 243. Qui Christum, brachium Domini nescierunt 249. Non ita a Deo percussi, ut ipsi percusserunt Christum 251. Quod pauci erant credituri. Percussi a Deo. Contra X tribus. Scribę et pharisei 256. Vt uidentes non uideant, et cęci uideant. Perdam sapientiam sapientium. Scribę et pharisei 252. Contra scribas et phariseos 256.

ante tempus iudicare. Elegerunt bonos in uasa, malos autem foras miserunt 158. Filius hominis uenturus est in gloria Patris sui cum angelis suis 163. ludex terribilis. Dies Iudicii absconditus 174. Christum media nocte uenturum 175. Venturus in maiestate 176. Unusquisqne onus suum portabit 216. Pulchre quidam uir apprime grauis, cum ei cuiusdam iudicis laudaretur integritas et diceret de eo ille qui laudabat: non est fur,

Malchus populus Iudeorum 178. Princeps sacerdotum scidit uestimenta, ut ostendat Iudeos sacerdotii gloriam perdidisse 179. Blasfemabant mouentes capita. Duo latrones: Iudei et gentiles 180. Perfidię obstinatio, cum audissent Christum resurrexisse 182. Iayrus 185. Tyrus 186. Synagoga ficus sine fructu 187. Mulier sterilis ex septem fratribus non relinquens semen, nouissime moriens 187. Malcho auris

Tribuum stationes 94. Filii Caath, Gerson, Aaron, Leuitę, filii Merari 95. Maria synagoga 98, 99. Primus Iudeorum status 100. Balaam, scribę et pharisei 116. Scribę contra Christum 116. In fine saluandi 122. Hebrei 127. Iudei reprobantur, et introducuntur gentiles 130. Primogeniti priorem populum signant 140. Iudei negando facti sunt in caudam

est. Venit nox, quando nemo potest operari IX. Quod secundum pręsens seculum laboramus, uix usque ad mortem sufficit. Quod uero pro ęterna uita agitur, etiam post mortem seruatur etc. XV. Lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est I. Optimum uinum adhuc seruauit Iesus, id est Euangelium usque ad sextam ętatem distulit II. Quinque panes ordeacei signant Legem quinque libris Moysi scriptam; ordeacei, qui cibus est iumentorum et seruorum. Lex autem seruis data est et carnalibus quasi iumentis. Quod autem

ostium pastor est ouium. Ostium Scripturas uocauit. Hę enim Dei cognitione aperiunt, hę oues custodiunt et lupos superuenire non permittunt, hereticis introitum pręcludentes. Ostiarius est Moyses, cui eloquia Dei credita sunt uel Spiritus Sanctus, per quem Scripturę reseratę nobis indicant Christum X. PAVLVS AD THIMOTEVM II Lis. Noli contendere uerbis. Ad nihil enim utile est nisi ad subuersionem audientium. Stultas et sine disciplina quęstiones deuita, sciens quia generant lites.

Domini, et opera quę complentur ex Lege et Euangelio nouique hominis efficiunt uestimentum 170. Euangelii prędicatio in toto orbe futura 177. Pręcepta, mandata testimonia, exempla 183. Reuolutus lapis, ablata lex mortis per Christum 140. Euangelium 193. Quędam in Lege, quę nemo queat implere 192,200. Legi mori et per Legem mori differunt 198. Vbi testamentum est scriptum, non testamentum sonare, sed pactum, quod Hebraice

51. Ęgyptus 53. Portus Alexandrię 53. EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA Lex 38. Lex Hebreorum traducta ad omnes per Christum 49. Quare nemo gentilium de his scripserit? 49. De uita et disciplina Mosayca 50. Septimo quoque die coram lectitata Lex 50, 51. Leges externę 51. Lycurgus. Spartes 52.

stamus, ambulamus, iacemus 396. Magnanimitas prophetarum pro ueritate asserenda 45. Palmę 101. Daniel contemnit dona regis 128. Multi diuitias contempserunt nec tamen sequuntur Christum 166. Qui me audierit, absque timore quiescet 258. Maledictum. Anatema 192. Vbicunque in Scripturis maledictio legitur, nusquam est additum Dei nomen. Benedictio aliquando pro maledictione

peiora prioribus XI. Ficus infructuosa circumfoditur cordis compunctione, stercoratur benefaciendi occasione, se nec ideo fructificans succiditur XIII. Nemo uirorum illorum qui uocati sunt, gustabit cenam meam XIIII. Facilius est camellum per foramen acus transire, id est dilectores sęculi ad Christum posse conuerti XVIII. Ve pręgnantibus et nutrientibus illis diebus, quia grauati peccatis non poterunt effugere iudicium XXI. Clamant tolli Iesum et dimitti sibi Barrabam . Repellentes pręcepta salutis et admittentes sedicionis et homicidiorum consilia

dignum operculum 245 . Asino lyra superflue canit 247 .
Perfidia. Exclamatio contra Iudeos Christum negantes 8 . Sepulchrum patens est guttur eorum 38 . Vulpes sunt heretici doli pleni 48 . Policarpus Martionem hereticum

unxerunt Iesum. Psalmus XLIIII 112 . Mysteria passionis. Psalmus LXVIII 114 . Contra eos qui humilem et pauperem Christum condemnarunt morte. Psalmu s LXXXI 116 . Loquitur in persona Domini de passione. Fsalmus LXXXVIII. Iniqui captabunt in animam iusti. Psalmus XCIII 117 .

Ante faciem eius ibit mors etc. 210 . Auferam iniquitatem terrę illius in die una, id est die passionis 212 . Extendi mihi Iudam quasi arcum, id est Christum in cruce. Et appenderunt mercedem meam XXX argenteis etc. 214 . Et aspicient ad me quem confixerunt; et plangent eum planctu quasi super unigenitum etc. Et dicetur ei: Quid

cumi id est puella, tibi dico, surge V. Non prorsus penitens est cęcus, non plene uidens. Sed rursum compunctus tangente eum Domino clare uidet, id est perfecte penitet VIII. Sequitur inferius. Patientia Channaneę VII. Qui patiens est, ipse abnegat se ipsum et Christum sequitur. Qui perdiderit animam suam propter me et Euangelium VIII. Predicit Dominus apostolis martyrium eorum. Nolite pręcogitare, quid loquamini etc. Qui autem sustinuerit in finem, hic saluus erit XIII.

ei cędentes, et uelauerunt eum, et percutiebant faciem dicentes: Prophetiza, quis te percussit XXII. Hunc inuenimus subuertentem gentem nostram. Commouit populum docens per uniuersam Iudeam. Quid signat crucis latitudo, altitudo et profundum XXIII. Nonne hęc oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam. Quare Dominus reseruauit cicatrices uulnerum. Obtulerunt ei partem piscis assi et fauum mellis. In pisce assato exprimitur passionis Dominicę afflictio, in melle resurrectionis consolatio XXIIII.

Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum etc. Non ne bene dicimus nos, quia Samaritanus es tu et demonium habes? Tulerunt lapides, ut iacerent in eum. Iesus autem abscondit se et exiuit de templo VIII. Conspirauerant Iudei, ut, siquis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret IX. Ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a me ipso. Potestatem habeo ponendi ipsam et potestatem habeo iterum sumendi eam. Dicebant multi ex ipsis: Demonium habet et insanit; quid eum auditis?

AD TITVM: Cum autem benignitas et humanitas apparuit Saluatoris nostri Dei, non ex operibus iustitię, quę fecimus nos, sed secundum misericordiam suam saluos nos fecit per lauacrum regenerationis et renouationis Spiritus Sancti, quem effudit in nos per Iesum Christum, saluatorem nostrum, ut iustificati gratia ipsius, hęredes simus secundum spem uitę ęternę III. AD HEBREOS: Non enim habemus pontificem, qui non possit compati infirmitatibus nostris;

estis ad penitentiam. Quę enim secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem stabilem operatur. Sęculi autem tristitia mortem operatur VII. AD GALATAS: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis V. Per Christum mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Ego enim stigmata Domini Iesu in corpore meo porto VI. AD EPHESIOS: Deponite ueterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria erroris. Renouamini autem spiritu mentis uestrę et induite nouum hominem

Benedicite persequentibus uos, benedicite et nolite maledicere. Nulli malum pro malo reddentes. Pacem habentes, non uos metipsos defendentes, sed date locum irę. Noli uinci a malo, sed uince in bono malum XII. AD CORINTHIOS I: Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles. Esurimus, sitimus, nudi sumus, colaphis cędimur, instabiles sumus, laboramus operantes manibus nostris, maledicimur et benedicimus etc. tanquam purgamenta huius mundi facti sumus, omnium peripsima usque adhuc

maledicimur et benedicimus etc. tanquam purgamenta huius mundi facti sumus, omnium peripsima usque adhuc IIII. II: Sicut abundant passiones Christi in nobis, ita et per Christum abundat consolatio nostra. Sicut socii passionis estis, sic eritis et consolationis I. De patientia in aduersis et persecutione. Semper mortificatiom Iesu Christi in corpore nostro circumferentes, ut et uita Iesu manifestetur in corporibus nostris. Licet is qui foris

III. IOANNIS I: Quis est mendax, nisi is qui negat, quoniam Iesus non est Christus? Hic est Antichristus qui negat Patrem et Filium II. II: Multi seductores exierunt in mundum. Qui non confitetur Iesum Christum uenisse in carne, hic est seductor et Antichristus. Omnis qui pręcedit et non permanet in doctrina Christi, Deum non habet. Qui permanet in doctrina, hic Patrem et Filium habet. Siquis uenit ad uos et hanc doctrinam non affert, nolite communicare illi etc.

unum hominem peccatum, et per peccatum mors, in quo omnes peccauerunt. Vsque ad Legem peccatum, mors ab Adam usque ad Moysen V. Stipendia peccati mors VI. Peccatum non cognoui, nisi per Legem VII. AD CORINTHIOS I: Sic autem peccantes in fratres etc. in Christum peccatis VIII. Stimulus autem mortis peccatum est, uirtus uero peccati lex XV. AD THIMOTEVM I: Quorundam hominum peccata manifesta sunt, pręcedentia ad iudicium, quorundam autem etc. V.

promissione Dei, gentibus ex misericordia etc. XV. AD CORINTHIOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est. His autem qui salui fiunt, id est nobis, Dei uirtus est. Nos autem prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Si cognouissent, nunquam Dominum glorię crucifixissent II. Pasca nostrum immolatus est Christus V. Christus mortuus est

AD CORINTHIOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est. His autem qui salui fiunt, id est nobis, Dei uirtus est. Nos autem prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Si cognouissent, nunquam Dominum glorię crucifixissent II. Pasca nostrum immolatus est Christus V. Christus mortuus est pro peccatis nostris; sepultus est, resurrexit, apparuit. Nouissime autem omnium tanquam abortiuo uisus est et mihi

etc. Item de Adam et de Christo XV. AD CORINTHIOS II: Pro omnibus mortuus est Christus, ut qui uiuunt, iam non sibi uiuant, sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit V. Omnia autem ex Deo qui nos reconciliauit sibi per Christum, et dedit nobis ministerium reconcialiationis. Quoniam quidem Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi etc. Deus eum qui non nouerat peccatum, pro nobis peccatum fecit, ut nos efficeremur iustitia Dei in Christo V. Scitis enim

Perfidia. Eductus Israel ex Ęgypto ingratus bouis caput formauit in memoriam Apis, dei Ęgyptiorum 79 . Contra eos qui Christum magum esse dixerunt 101 . Quod Lactantius perfidorum impietate motus ad scribendum de uera religione se contulerit 102 . Omnia mala ex eo proueniunt, quod plures dii coluntur

268 . Hortatur animam peccatricem ad penitentiam 292 . Ne in furore tuo arguas me 293, 294 . Penitens uidebit semen longęuum, id est Christum 297 . Querite Dominum, dum inueniri potest 301 . Pro saliunca ascendit abies 302 . Non quęrit Deus afflictionem solam, sed etiam

Mulier cui nomen Impietas 158 . Massa plumsi idolatria 159 . Acharon. Philistim 166 . Iudei passi pro impietate in Christum 175 . Qui Ęgyptius est, non ascendet in Hierusalem 178 . Nec gentiles nec Iudei Scripturas intelligunt 188 . Statua Hadriani

qui coactus 242 . Relinquetur uobis domus uestra deserta 263 . Samaria capta propter idolatriam 268 . Ad incredulos. Idola uana quę Christum non potuerunt prędicere 276 . Contra idolatras 280 . Veh incredulis. Ęgyptus plus idolis dedita quam alii 282 . Bel. Saturnus.

Occidet sol meridie 57, 77 . Christus despectus 76 . Passus, calamo percussus 103 . Achitophel aduersus Dauid, Iudas aduersus Christum 108 . Et cornua in manibus eius 129 . Signa tempore passionis 148 . Vir ascendens super equum ruffum 152 .

Quę uitia uitanda sacerdotibus. Figura: Isaac, Rebecca, Esau, Iacob 172 . Figura Saluatoris in patribus 176 . Circumcisio uera. Simeon iustus. Nunc dimittis, ut qui Christum uiderit, iam sit sęculo moriturus 181 . Magorum munera oblata Domino quid signant. De iudicio Salomonis. Duę meretrices: Sinagoga et Ecclesia. Sinagoga extinxit filium 183 .

Mulieres sanctę Saluatoris comites 199 . Ad Heliodorum, ut heremum petat, exhortatio 200 . Omnia relinquenda et soli Domino seruiendum suadet. Perfectus seruus Christi nihil pręter Christum habet 201 . Monachum perfectum in patria sua esse non posse. Officium episcopi quam sit periculosum. Licinium laudat, quod Christum sit secutus utque in sancta conuersatione permaneat, hortatur 202 .

Omnia relinquenda et soli Domino seruiendum suadet. Perfectus seruus Christi nihil pręter Christum habet 201 . Monachum perfectum in patria sua esse non posse. Officium episcopi quam sit periculosum. Licinium laudat, quod Christum sit secutus utque in sancta conuersatione permaneat, hortatur 202 . Ad Exuperantium exhortatoria 203 . De intemperantia monachorum urbanorum 204 .

nescientes id uerti in ipsorum perniciem 42 . Samuel exposuit legem regni 43 . Dauid persecutoris sui Saulis honori uitęque pepercit nollens extendere manum suam super christum Domini 47 . Ipsum qui extenderat occidi iussit 49 . Absalon dominandi cupiditate incensus patrem regno uitaque priuare molitus est 52 .

est, et onus meum leue XI. Vendit uniuersa et emit agrum illum, in quo absconditus est thesaurus; uel emit margaritam preciosam XIII. Siquis uult post me uenire, abneget se XVI. Ascendat in montem excelsum cum Petro, qui fulgentem in gloria cupit uidere Christum XVII. Piscis hamo Petri captus XVII. Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo XVIII. Multi sequuntur Christum sicut turbę, non tamen surgentes sicut Mattheus, qui surgens secutus est eum. Si uis perfectus esse. Vos qui secuti estis me, sedebitis super sedes

uel emit margaritam preciosam XIII. Siquis uult post me uenire, abneget se XVI. Ascendat in montem excelsum cum Petro, qui fulgentem in gloria cupit uidere Christum XVII. Piscis hamo Petri captus XVII. Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo XVIII. Multi sequuntur Christum sicut turbę, non tamen surgentes sicut Mattheus, qui surgens secutus est eum. Si uis perfectus esse. Vos qui secuti estis me, sedebitis super sedes etc. Et omnis qui reliquerit etc. centuplum accipiet et uitam ęternam possidebit XVIIII.

IOANNES
Religio. Oportet credentem Christo renunciare sęculo. Sic Samaritana reuelato sibi Christo reliquit hydriam, id est carnalem concupiscentiam IIII. Si uoluerimus Christum in nauiculam nostram suscipere, id est in cordibus nostris habitare, statim inueniemur in terra ad quam ire uolumus, id est in cęlum VI. Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulat in tenebris, sed habebit lumen uitę VIII. Siquis mihi ministrat, me sequatur, et

simul etiam uiuemus cum illo. Exhibete membra uestra seruire iustitię in sanctificatione VI. Exhibeatis corpora uestra hostiam uiuentem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium uestrum. Et nolite conformari huic sęculo etc. XII. Induimini Dominum Iesum Christum, et carnis curam ne feceritis in desideriis XIII. AD CORINTHIOS I: Dei agricultura estis, Dei ędificatio estis III. Qui adhęret Domino, unus spiritus est. Non estis uestri; empti enim estis precio magno. Glorificate et portate Deum

116 . Habentes uictum et uestitum contenti sitis 117 . Initia proficientium uasque ad talos, ad genua, ad renes 118 . Scriba uolebat sequi Christum propter auaritiam lucrandi 149 . Operarii primę horę, tertię, sextę, nonę, undecimę 167 . Phariseorum putatiolla Decalogi, quę philateria uocabant

non commouebitur in ęternum 420 . Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum 422 . Serui Domini 423 . Recedens de mundo Christum inuenit Iacob 424 . Qui diuisit mare Rubrum in diuisiones, qui transduxit populum suum per desertum 425 . Monachi 429, 430 .

Philosophi obscurantes ueritatem sunt negocium in tenebris perambulans 83 . Duorum temporum habenda cura: mane et uesperi 151 . Neminem plenam habuisse scientiam pręter Christum 172 . Sapiens 238 . Superbus Roboam, mitis Dauid 105 . Sensus V sunt quinque reges a Iesu superati

cor nouum et spiritum nouum ponam in medio uestri 192 . Post hęc effundam spiritum meum super omnem carnem etc. 204 . Super lapidem unum, id est super Christum VII oculi sunt, id est VII dona Spiritus Sancti 212 . Et effundam super domum Dauid et super habitatores Hierusalem spiritum gratię et precum 215 .

1 . Factum est uerbum Domini super Ioannem, Zacharię filium, in deserto III. Iesus in deserto tentatur a diabolo IIII. Iesus secedebat in desertum et orabat V. Inter deserta quęrentibus Christum datur alimentum, et super abundat. Zacheus prę turba non poterat uidere Iesum. Ascendens supra turbam uidit et in domo sua excepit XIX. Tunc qui in Iudea sunt, fugiant in montes, et qui in medio eius sunt, discedant. Dominus die docebat in templo, noctibus exiens

totum corpus tuum lucidum erit XI. Quicunque non acceperit regnum Dei sicut puer, non intrabit in illud. Sinite paruulos uenire ad me XVIII. Sollicitus. Pastores, quia festinantes uenerunt, inuenerunt Mariam cum Iesu. Nemo enim cum desidia Christum inuenit II. Neminem per uiam salutaueritis. Martha satagebat circa frequens ministerium X. Similes expectantibus Dominum suum. Beati quos Dominus inuenerit uigilantes. Estote parati, quia, qua hora non putatis, Filius hominis ueniet XII.

quibusdam putabantur ebrii II. Spes. AD ROMANOS: Gloriamur in spe glorię filiorum Dei V. Spes autem quę uidetur non est spes. Nam quod uidet quis, quid speratur? VIII. AD CORINTHIOS II: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum etc. III. AD THESSALONICENSES 1: Galea spes salutis V. AD HEBREOS: Spei confirmatio per promissionem Abrahę factam interposito iuramento

falsus bis 130 . Testis iniquus. Testis mendax 130 . Testis uanus 131 . Euersio Hierusalem propter falsum testimonium contra Christum 156 . Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175 . Senes duo testes in Susannam conuicti mendacii lapidantur 200 . Tentatio.

aduersus alium regem, prius cogitat, si possit cum X milibus occurrere ei qui cum XX milibus uenit ad se. Alioquin etc. XIIII. Cęcus clamat inuocans Iesum; increpatur, ne clamet; ille tanto magis clamat uictaque tentatione inuenit gratiam et illuminatus sequitur Christum XVIII. Symon, ecce Sathanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum etc. Duo gladii, id est duo Testamenta. Satis sunt--- ut nihil desit ei qui se utriusque doctrina munierit. Non oportet nos ultro offerre tentationibus, sed cum inciderimus, libenter et

multi crediderunt in eum, sed propter phariseos non confitebantur, ne de synagoga eiicerentur XII. Sicut sunt duo timores, sic sunt duę seruitutes etc. XV. Tentatio. Cum homines uel demones nos per timorem nituntur mouere, audiamus Christum dicentem: Ego sum, nolite timere etc. VI. Cum diabolus iam misisset in cor, ut traderet eum Iudas etc. prius immisit in cor, deinde ipse introiuit. Non enim cum cogitasset scelus, sed cum facere decreuisset, capacem se fecit

prius immisit in cor, deinde ipse introiuit. Non enim cum cogitasset scelus, sed cum facere decreuisset, capacem se fecit diaboli XIII. Ancillę et serui insultantes Petro signant demones qui nos tentant immittentes menti argumenta fidei contraria, ut negemus Christum XVIII. PAVLVS AD PHILIPPENSES
Temperantia. Modestia uestra nota sit omnibus hominibus. Dominus enim prope est

uolo bonum hoc ago, sed quod odi malum illud facio etc. Video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meę et captiuantem me in lege peccati etc. Infelix ego homo! Quis me liberabit de corpore mortis huius 1 ? Gratia Dei per Iesum Christum etc. VII. AD CORINTHIOS I: Tentatio uos non apprehendat nisi humana X. II: Et ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meę, angelus Sathanę, qui me collaphizet. Propter quod ter Dominum rogaui, ut discederet a

Hęc est ueritatis natura: per quę putatur insidias pati, per hęc fortior fit etc. IX. Venia. Soluite eum et sinite abire etc. XI. Humilitas. Ioannes interrogatus, negat se esse Christum uel Heliam uel prophetam, sed uocem clamantis in deserto. Cuius ego non sum dignus, ut soluam corigiam calciamenti. Maria uenit ad Helizabeth, Iesus ad Ioannem, ut tu digneris accedere ad minores, si ope tua indigent I.

LACTANTIVS FIRMIANVS
Vaticinium. Prophetarum oracula inspicienda esse et quo tempore prophetarunt 76 . Quare nec ad Salomonem nec ad alium quam ad Christum referri possunt uaticinia prophetarum 82 . Sybillarum uaticinia non fuisse ficta 86 . Vrbs. Vrbis condendę origo 129 .

leuam Sancti Ioannis
1.5.1  Si ueros cineres Gothifredus et ossa Ioannis
1.5.2  E Solymo, ut perhibent, littore uera tulit,
1.5.3  Si praeter digitum, quo Christum ostenderat ille,
1.5.4   Omnia sunt sancti membra cremata uiri,
1.5.5  Quam, rogo, quam leuam poscit Florentia? Vel si
1.5.6  

foramina frontem
2.2.20  Atque immortali rubeas infixa cerebro,
2.2.21  Non dubitanda tamen tua gloria. Nanque fateris
2.2.22  Tu regem Christum, nec te gestare coronam
2.2.23  Est dedignatus terrae mundique repertor.
2.2.24  Te cruor aethereus, preciosior omnibus una

2.2.55  Quis, precor, Antiphates lacrimosis fletibus ora
2.2.56  Temperet admonitu tali? Et quicunque cruentum
2.2.57  Viderit et caesum per tot ludibria Christum
2.2.58  Affixumque cruci et summo sudore rubentes
2.2.59  Sidereos arctus? Quos nec laniare pepercit
2.2.60  Gens Iudaea ferox,

2.2.86  Natorum capitique suo furibunda poposcit,
2.2.87  Addicti quod adhuc soluunt pensantque nepotes.
2.2.88  Mox ubi quaesitum est, Barabam an dimittere Christum
2.2.89  Malluerint, ut moris erat tunc luce profesta,
2.2.90  Eligitur Barabas, Barabam una uoce reposcunt.
2.2.91  Proh scelus!

2.2.116   »Filius hic meus est, demissus ab aethere summo,
2.2.117  Hunc, gentes, audite!« Tamen, Iudaea propago,
2.2.118  Dissimulas Christum et dira feritate laboras
2.2.119  Affixisse cruci: quae monstra, quid improba confles
2.2.120  Flagitii, nescis. Quanto correpta furore

uertice corpus ad imos
2.2.158  Gaudia Iudaeis, risus, dicteria praestat!
2.2.159  Poena uoluptati est, festiuo scommate ludunt
2.2.160  In Christum, Solymis tanta est petulantia uerpis! 2,160 uerpis Agić: uepris
2.2.161  Scilicet et nostrum tenebris obducere solem

2.2.232  Flagitia, ut tali moribundus corpore Christus
2.2.233  Pendeat, hos iuxta fures interque profanos
2.2.234  Carnifices? Quod si Christum saeuissime punis,
2.2.235  Sacrilegos absolue reos, absolue nocentes,
2.2.236  Furibus ignoscas, homicidis parce, rapinis

clamat,
2.2.256  Mox caelo alterutrum praedonem astrisque locauit,
2.2.257  A dextra qui parte crucis sua crimina fassus
2.2.258  Christum implorabat. Sic claementissimus omnes
2.2.259  Exemplo tali iussit sperare nocentes,
2.2.260  Agmina nec tanti scelerum sint ultima quamuis,

quod eras, ademptum
2.5.27   Est nihil, formam sed habes priorem;
2.5.28   Te tamen intus
2.5.29  Vertis in Christum, mage Christus in te;
2.5.30  Qualis humanae precium salutis
2.5.31  Soluit et lapsu reduci paterna
2.5.32   Regnat in

semper amore colit;
3.19.49  Facta simultatis luimus morsusque malignos,
3.19.50   Huc me in pistrinum Liuor acerbus agit.
3.19.51  Qui Christum adfixit trabibus sanctosque cecidit
3.19.52   Saepe uiros, uitae parceret ille meae?
3.19.53  Sed qui nunc gaudet, uexabitur ille uicissim,

reponat;
5.2.130  Te sine truncus iners et inutilis. Ocyus omnes
5.2.131  Nec dedignentur socio tua classica coetu,
5.2.132  Immo sequi Christum, pro quo dum bella parantur,
5.2.133  Nemo Gothifredos desideret aut Boemundum
5.2.134  Suspiret regem, Vrbanumque Piumque requirat.

5.5.8  Te matrem tulit esse suam rerumque potestas
5.5.9  Vestiri gauisa tuis et crescere membris;
5.5.10  O sublime decus, gaudentia sidera Christum
5.5.11  Et postliminium caeli cui saecula debent, 5,10-11 vv. in margine additi
5.5.12  Alphonso

redundant
7.49.6  Permixtique fluunt, primus par uictima Christo
7.49.7  Martyr aberrauit tanti nec uoce magistri
7.49.8  Degener, et caelo Christum miratus hyanti
7.49.9  Stratus humi, ueniam Furiis bacchantibus orat
7.49.10  Mitior ignoscique cupit lapidantibus ultro

7.49.10  Mitior ignoscique cupit lapidantibus ultro
7.49.11  Et sibi gratandos putat et prodesse furentum
7.49.12  Carnificum lapides, quorum per uulnera Christum
7.49.13  Conciliat gaudetque sequi atque aequare magistrum. 50. In reliquias eiusdem

Lyncea caelum
7.52.2   Puppula, testatum morte professa Deum,
7.52.3  Hic primus martyr, laurum meriturus opimam,
7.52.4   Pro populo Christum dilapidante rogat.
7.52.5  Nanque sibi meritum crescit per uulnera, dum tu
7.52.6   Mole pugillari, tortor acerbe, furis.

rore opulenta suae,
7.53.57  Numine nec cassos carmen sensuque carentes
7.53.58   Exanimesque deos, nomina sola, precor,
7.53.59  Sed Christum, cuius sunt muneris omnia, cuius
7.53.60   Gratia nos omnes, cuius in aere sumus.
7.53.61  Quod si ope tantilla dignabimur, illius et me

Crucis aram.
Templa vanescunt veterum deorum,
Demonum lusus statuae fatentur
15  Voce caelesti, ruit omne verbum
Iudicis atri.
Indicat magna pietate Christum
Sede de caelsa superum petisse
Virginis ventrem, docuisse nec non
20  Velle paternum.
Livor Haebreos superat malignos,
Nummus et Iudam, timor et Pilatum.

dominum videret
Morte renatum.
25  Creditur senis tenuisse lustris
Praesulis sedem Solima sub urbe,
Greditur primam celebrasse missam
Numen adorans.
Cogitur Christum dominum negare,
30  Profitens Christum datur in ruinam:
Fuste percussus superans Ananum
Astra volavit. DE SYMONE

25  Creditur senis tenuisse lustris
Praesulis sedem Solima sub urbe,
Greditur primam celebrasse missam
Numen adorans.
Cogitur Christum dominum negare,
30  Profitens Christum datur in ruinam:
Fuste percussus superans Ananum
Astra volavit. DE SYMONE APOSTOLO
Symon audivit dominum Zelotes

Istis Nostris praeposui tribus libellis,
6   Quos: o gloria patrię, domusque Qui Christum Herculea canunt figura,
7   Carraphę nitor, et decus perenne Cuius tu imperium geris uicemque.

Nunc humeris suffulta tuis, celeberrime praesul,
Stare loco discit, sumit rediuiua priorem
25  Paullatim uultum, Mahometis spernere ritus
Audet, et in media te consultore fatetur
Christum barbarie, strictos nec respicit enses,
Atque tyrannorum uultus horrere minaces
Dedidicit; cuncti iugulum mucronibus ultro
30   Impauidi praebent; et si quis saeuiat ira
Te

opprimi, malos secunda extolli frequenter uidemus. Quod uero sit et humana non curet, ea ratio ostendit quia, cum affectibus careat, cura humanarum rerum, que sine affectu non constat, eum attingere non potest. Restat igitur religionem totam aut inanem esse, aut omnino nullam, et Christum Jesum, si deus et dei est filius, sicuti certe est, carnem hanc nostram assumere crucisque tormenta subire, quo nos saluaret, non modo non debuisse, sed ne potuisse quidem; cum nemo existimet deum affectibus esse subiectum. Sunt

perditissimo et teterrimo gregi signum dabat Quemcumque inquiens osculatus fuero ille est tenete eum. Quid postea? persoluit infelix qod promiserat: manibus impurissimis Jesum amplectitur: faciem illam deo et hominibus iratam uultui sanctissimo admouet: pallido: trementique ore Christum osculatur: neque enim ille qua erat mansuetudine proditorem suum reiicere uoluit. Perge porro: sed quid tandem hic restat nisi ut uoce tota in clamorem prorumpam? O scelerate Juda: O impurissime latro: O imanissima bellua: osculo tu quod ad humane societatis

uester Dauid declinauerunt simul. inutiles facti sunt. non est qui faciat bonum: non est usque ad unum. Pilatus itaque et clamore illorum et Herodis Tetrarche instigatione metuentis ne regno pelleretur uictus est: et Christum iam prope extinctum uerberibus eorum uoluntati tradidit ut ipsimet de illo secundum legem suam iudicarent. O magnum et incredibile facinus, O graue inauditumque crimen. Quid mihi hominis mortem nuntiatis? Quid humana refertis supplicia? Deus, inquam, deus omnipotens mortali

frustra nos oppugnant in ipsos retorquere: quo paucissimis uerbis uanas rationes: quibus stultissime nobis obstrepunt propriis auctoribus: et suo (ut ita dixerim) mucrone iugulatas conspiciant. Docebo enim idipsum quod a religione nostra abhorrent quod in tenebris uersantur. quod Christum ueram lucem ignorant multo antea tempore a maioribus suis predictum fuisse. Vbi es sancte uates Hieremias? quid dicis? quid clamas? Preuaricatio inquit est in medio domus Juda ait dominus: negauerunt me et dixerunt non est ipse. Et que sit preuaricatio et que domus Juda et quem

intuemini? quid taciti expectatis? Nos inquam nos tanto redimimur precio. nos tanto curamur impendio. Venite adoremus et procidamus ante deum: ploremus coram domino qui fecit nos: quia ipse est dominus deus noster nos autem populus eius et oues pascue eius. Lugeamus uitam nostram mortuam idest Christum Saluatorem nostrum et pro eo uel lachrymas emittamus qui sanguinem suum pro nobis non dubitauit effunder. Tu uero miserrime peccator quid heres? quid dubitas? quid cunctaris? Ecce nunc tempus acceptabile: ecce nunc dies salutis. Quid tibi cum auaritia? quid cum luxuria: si Johannem uis

omnem sensum: custodias, foueas, conserues, protegasque. Respice quesumus domine in faciem Christi tui: dirige quesumus illum secundum clementiam tuam: Da ei quesumus uerbo et exemplo quibus preest proficere: ut ad uitam una cum commisso sibi grege perueniat sempiternam: per dominum nostrum Jesum Christum filium tuum dilectissimum: qui tecum uiuit et regnat per infinita secula Amen. Dixi:. Librum quondam neque inutilem neque iniucundum quod in eo pauca quedam non

hominum inuidiam uitare queat et ędificantibus muros Hierusalem deesse non possit Sanaballath subsannator, satis mihi erit hęc, quę, a me conscripta sunt, tibi tuique simillimis non displicuisse. Interim Deum et Dominum nostrum Iesum Christum deprecabor, ut, sicut sanctis ad sequendum se opitulatus est, ita ad ipsos imitandos adsit nobis, quo tandem exantlatis uitę huius laboribus cum iisdem in illo ineffabili diuinitatis eius recepti sinu quietis ęternę fructum

oppidum, Marthę Bethania, Lazaro pars urbis Hierusalem sorte obuenisset, omnibus post ascensum Domini distractis ac diuenditis pecuniam ad pedes apostolorum proiecere in terram, ut corda errigere possent in cęlum, quo Christum iam pręcessisse conspexerant. Hunc morem sedulo a fidelibus ea tempestate obseruatum Lucas in Apostolorum Actis testatur dicens: Omnes etiam, qui credebant, erant pariter, et habebant omnia communia.

missus, impubis adhuc ac pene puer, altius quam ea consueuit ętas, diuinitus inspiratus, cogitans litterarum studia, Romam ipsam parentesque deseruit uixitque solitarius, orationem studiis, Romę eremum, parentibus pręponens Christum. Pari puer admiratione dignus mihi uidetur Niuanrdus, Bernardi Clareuallensis frater. Qui postquam ipsum reliquosque omnes, Tescelino * corr. ex Cecilino

quam paterna in domo hęres ex asse futurus manere. Illi enim proficiscentes paruulo inter ęquales in foro ludenti dixere: Niuarde frater, nunc te solum totius summa respicit patrimonii. Nos nanque ius omne tibi cedentes Christum sequimur. Tunc ipse: Cęlum uos ergo possidebitis, inquit, ego terram? Nihilque moratus post eos adiit monasterium, ut potius cęlestes cum fratribus quam cum parentibus manens diuitias obtineret terrenas.

suscepto uoto magistratum ultro deposuit et tantas opes, quantas ea pręditus dignitate habere poterat, pauperibus erogauit nihilque sibi quicquam reliqui fecit, tunica, cuculla cilicioque contentus, ut lucrifaceret Christum. Gallicanus quoque, Romani dux exercitus, postquam Scythis Dacisque et Thracibus superatis Constantiam, Constantini Augusti filiam, coniugem sibi pactam victor accepisset, ab ea conuersus Christianusque factus

instar regia uix capere poterat; angustum informis speluncę tenuit habitaculum, et qui tot populis totque gentibus imperitauerat, unius homunculi preceptis obediuit. At non solum susceptum sceptri honorem deponere propter Christum, sed etiam oblatum refutare exemplis admonemur. Etenim Iudaelles, Britannię rex, cum monasticam uitam ducere in animo haberet, Iudoco fratri uoluit tradere regnum. Ille itidem ad Dei aspirans

mirabilis structurę basilicam gemmis auroque fulgentem atque audisse a Thoma regi conditam, nisi ea se ipse fecerit indignum. Rex itaque rediuiui fratris tum miraculo attonitus, tum uerbis permotus apostolum uinculis liberat, Christum prędicanti credit et credens intelligit non in terra; sed in cęlo elemosinis paranda esse mortalibus habitacula. Non secus quidem sentiens Osualdus, Britannię rex, miserorum turbam quotidie

causa et beatum Eustachium tradunt ex gentili Christianum factum, ex Christiano martyrem immortalitatis palmam assecutum. Cęsaris enim Traiani temporibus magister equitum super cornibus cerui, quem uenando insecutus fuerat, Christum in cruce fulgentem uidere meruit. Qui dum ob ipsius erga inopes beneficia ei se apparuisse diceret et mysteria ueritatis reseraret, credentem baptizari iussit, ut, qui charitate iuuerat miseros, fide inter uere felices

procacitate sic offend potuit, ut non miseretur, neque monasterii sui tenuitate sic deterreri, ut petenti aliquid non tribueret, dignissimus iudicatus est, cui uineę Dei manu plantatę et mundi per Christum saluati cura regimenque committeretur. Non dissimile benignę liberalitatis exemplum de Ioanne, Alexandrino patriarcha, ab his, qui uitam eius conscripsere, memoratur. Nam (ut aiunt) cum

militis adhuc an iam Turonensium episcopi magis mirer, incertus sum. Constantino et Iuliano imperantibus stipendia faciebat, quando brumę tempore pauperis nuditatem dimidiatę clamidis suę parte operuit. Et in quiete Christum se in paupere texisse agnouit, dum eadem illa lacinia indutum cernit dicentemque audit: Martinus adhuc catechumenus hac me ueste contexit. Postea uero Turonensium episcopus factus, cum in uestibulo ecclesię

dicens a Domino pręceptum esse: Vende omnia, quę habes, et da pauperibus! Necdum se istud implesse putauit, donec semetipsum quibusdam gentilibus uendidit, ita tamen, ut ipsos Domino lucraretur. Cumque eos ad Christum conuertisset, pecunia, quam acceperat, se redemit. Rursum idem Lacedemonię fecisse dicitur, eodem successu, conuerso diuite quodam ac principe uiro. Post talia charitatis officia in abbatem electus apud Arsinoen,

honestior erat, quam ut personę suę conueniret) in forum delatam uendidit. Quamobrem Petrus se indignum ratus, cuius uestibus tegeretur, animo uehementer angi coepit. Et dum doleret, nocte insecuta uestimento illo indutum Christum uidit. Hoc somnio facile persuasum habens id Christo dari, quicquid datur inopi, omnia dilargiendo nihil sibi reliqui fecit. Nec sic quidem satiatus, Hierosolymam profectus, uenum seipsum dedit, ut haberet, quo adhuc

fecisti. Syluestrum quoque hospitalitatis pręter cętera studiosum fuisse ferunt. Timotheum ab Antiochia uenientem presbyterum, et ipse presbyter, domi suę benignissime suscepit. Eundem mox, quia Christum prędicabat, martyrio coronatum condidit et sepeliuit. Cui enim uiuo hospitium pręstiterat, mortuum tumuli honore carere non sustinuit. Deinde ad pontificale officium promotus effecit, ut omnibus ad urbem

non solum facilem ad se aditum concessit peregre aduenientibus, sed etiam per fora et compita passim quęsitos inuitauit. Insuper discumbentibus interdum ipsemet ministrauit. Qua humilitate meruit aliquando conuiuam habere Christum. Semel enim inter ministrandum, dum se paulisper auertisset, conuersus deprehendit unum ex conuescentibus non apparuisse. Quam rem uehementer secum admiranti nocte proxima affuit in uisu Dominus dicens: eo quod

adeatur, ut is, qui episcopatum desyderat (iuxta Apostolum) opus bonum desyderet, non honorem, sed labores, non delicias, neque pręesse, sed prodesse cupiens, seruum se et ministrum hominum constituat propter Christum. Diuus Marcus Euangelista, ut sacerdotio reprobus haberetur, pollicem sibi amputasse dicitur. Veruntamen (ut ait Hieronymus) tantum consentiens fidei prędestinata potuit electio, ut nec sic in opere uerbi perderet,

reluctari uoluntati.
Caput VII / DE AVARITIA VITANDA At uero, quia plerique religionis habitum induunt, non ut Christum, sed ut pecuniam lucrentur, quibus dicitur: Non potestis Deo seruire et Mammonę, eorum auaritię sanctorum continentiam opponamus, ut, qui pie in Domino uiuere uolent, omni cupiditate deposita iam hinc discant,

sibi camellos argento auroque oneratos, eo quod filiam eius ab immundo spiritu liberam reddidisset, nihil prorsus accipere uoluit, sibi his nequaquam opus esse dicens neque ob hoc se uenisse, ut munera acciperet, sed ut in Christum credentibus uiam adipiscendę salutis mostraret. Hęc res profecto non minus quam miraculum sanatę filię impulit regem, ut baptisma susciperet et postremo relicto regno discipulus apostoli fieret, qui fuerat Indię

nunquam deficientes delicias anhelare, quę quidem uitę huius incommodis, non opibus comparantur. Et certe fieri non potuit, ut, quę seipsam abnegauerat, ita ut etiam inter uiros uiuens mulierem se nesciret, quicquam pręter Christum concupisceret. Lucri autem pecuniarumque detestandam cupidinem in iis, qui sacris initiati sunt, si forte Gezi superius a nobis propositum exemplum non satis deterret tanquam uetustate iam

quam hi, qui hominibus benefacientes hominum mercedem respuerunt, paruo modicoque contenti uitam sustentarint. Petrus, Andreas, Iacobus, Ioannes piscatu sibi uictum quęrebant, relictis retibus et naui secuti sunt Christum et dixerunt: Ecce dimisimus omnia, et secuti sumus te. Constat igitur eos et ante apostolatum fuisse pauperes et in apostolatu pauperiores. Eisdem insuper pręcipitur, nequid auri, nequid argenti possideant,

nobis materiam imitationis. Pari paupertatis uoto ardens Minorum pater Franciscus. Et nescio, an etiam magis in proposito firmus, quando quidem neque persecutionibus auerti potuit, quin nudus nudum Christum sequeretur. Tam primum Romam profectus, cum pauperculo cuidam occurrisset, suas cum illius uestibus permutauit. Quibus indutus mendicantium turbę se coniunxit et cum ipsis die illo consedit, cum ipsis manducauit;

cęlestia? Hęc apprehendi non possunt, nisi illa relinquantur. Hinc ipse ait: Vade, quęcunque habes, uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo, et ueni, sequere me! Qui ergo pauper non fuerit, Christum sequi non poterit. Primi quidem illum secuti sunt apostoli, qui et ipsi quam pauperes fuerint, in principio capitis huius diximus euangelicę historię sequentes fidem. Id si parum est, age

Deo ageret, quod morienti sibi nihil superesset pręter unum nummum, sed et hunc statim indigenti dari pręcepisse. Annuum quippe illi patriarchatus uectigal annuę in egenos elemosinę erant, nihil sibi reseruanti pręter Christum. Neque enim quicquam aliud suum esse aiebat, asserens ideo sacerdotibus neque possessionem neque partem neque hęreditatem inter reliquas tribus datam, quoniam pars et hęreditas et possessio eorum esset Dominus.

postremo, quę procerissima erat, usque ad obitum uitę, sedecim. Eas pro pulpitis habuisse satis probabiliter uideri potest, quando quidem multi ex gentibus rei nouitate exciti ad uidendum illum confluebant et ab idolis ad Christum prędicationibus ipsius conuertebantur. Vtcunque tamen sit, procul dubio durum atque difficile, et quod nemo uel ante eum fecerit uel postea imitatus sit. Quanti autem profectus sit

laudis sacrificium Domino offerentem. Monasticas enim canonicasque precationes simul iungens alteras episcopus factus assumpsit, alteras iampridem monachum professus non deseruit. Ad inferiorem Mysiam perueniens primus Christum prędicauit, Ruthenorum regem baptizauit martyrio coronatus est. Martinus uero, Turonensis episcopus, ne tunc quidem, cum quicquam operis manibus exerceret, linguam ab oratione cohibebat effecitque, ut illud

supplicante pro eis Moyse Deus placatus ęneum serpentem in ligno suspendi pręcepit, quem percussi dum aspicerent, sanabantur. Percussum quippe erat humanum genus antiqui serpentis mortifera seductione, sed Deo miserante Christum in ligno pendentem uidit et remedium accepit salutis. Ad orationem Helię prophetę annos tres et menses sex non pluerat super terram, donec rursum orauit, et cęlum dedit pluuiam et terra fructum suum. Sareptanę

hęreditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrę. Hinc illum in Euangelio non semel orantem legimus, quandoque tamen propria potestate utentem, ut nec solum hominem nec solum Deum credas, sed Deum et hominem unum Christum Iesum, Doctorem ac Saluatorem nostrum. Qui tamen, ut in Discipulis, ita et in illis, qui postea fuere, sanctis mirabilis apparens, eadem benignitate uotis precibusque eorum semper fauit et, quicquid petierant,

fluuium Sequanam sibi apparente baptizari, cuius interfecti sanguis interfectori suo cęsari Aureliano illitus, ut beneficium referret pro iniuria, oculum amissum reparauit; Veneranda, uirgo et martyr, quę in Gallia Christum prędicando multos una secum ad palmam adduxit martyrii Antonino imperatore Ecclesiam persequente; Catharina, uirgo et martyr, per quam Dei sapientia mundi sapientes uicit et cuius corpus de Alexandria,

fuit reddita, haud amplius quam unius horę spacio se dormisse putauit. Ex quo facile percipi potest, quam illi gratum erat huiusce dormitionis spectaculum. Breue enim uideri solet omne, quod delectat. Delectabat autem eam non Christum pati uidere, sed uidendo compati Christo. Nos quoque sanctos pro uirili parte imitati, abiecta atque contempta terrenarum rerum cura, ad cęlestium meditationem accingamur. Pensemus, quam

saltem patientis flagella, quę ille experrectus, cum et uibices in corpore apparerent et discedente somno dolor non discederet, intellexit non soporis fuisse, sed punitionis. Augustinus, dum inter dialecticorum sophismata Christum quęreret, heresi se implicaverat Manicheorum. Tandem Pauli apostoli epistolas euoluens reperit scriptum: Induimini Dominum Iesum Christum! Ac statim discussis erroris tenebris aspicere coepit lucem ueritatis

non soporis fuisse, sed punitionis. Augustinus, dum inter dialecticorum sophismata Christum quęreret, heresi se implicaverat Manicheorum. Tandem Pauli apostoli epistolas euoluens reperit scriptum: Induimini Dominum Iesum Christum! Ac statim discussis erroris tenebris aspicere coepit lucem ueritatis consuluitque Ambrosium episcopum, quid primum de Scripturis legere deberet, quo iam confidentius catholicę fidei posset adherere. Et audiuit Esaiam

relicto seculo religionem sit ingressus. Itaque iuris peritia uirum quidem bonum constituit, sed theologię ratio etiam perfectum reddit. Altera neminem offendere docet, altera semetipsum quoque abnegare et crucem tollere et Christum sequi omnibus suadet multisque persuadet. Sacrarum litterarum studiosissimum etiam Stephanum, presbyterum Constantinopolitanum, fuisse accepimus. Qui quoniam omni uitę perfectione

patuit. Qui in idolo loquens dum consuleretur, non se prius responsa daturum dixit quam Geruasius Prothasiusque sibi thura adolerent. Sed qui legendo fidem, orando constantiam perceperant, occidi potuerunt, cogi autem, ut Christum negarent, non potuerunt. Itaque inimici malignitas atque doli in contrarium cessere: quos perdere cupiebat, martyrii corona honestatos uidit. Armis enim, quę de manibus illorum erripere cogitauerat, ipse uictus

esset, in sinu repositum secum tulisse, colloquiis eius in Scripturis assidue fruens, quem gestabat in pręcordiis. Sic castitatem conseruauit, sic ad martyrii palmam peruenit tormentorumque acerbitatem forti animo pertulit, dum ad Christum festinat, cuius dulcedine quotidie aliquid de illo legens capta fuerat. De Marcella uero, uidua nobili ac sancta foemina, Hieronymus sic ait: Diuinarum Scripturarum ardor incredibilis ei semper cantabat: In

est ei ad iustitiam. Non est autem scriptum tantum propter ipsum, inquit Apostolus, quia reputatum est illi ad iustitiam, sed et propter nos, quibus reputabitur credentibus in eum, qui suscitauit Iesum Christum nostrum a mortuis, qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem nostram. Ad hęc, fidei ueritatem sępissime apertissimeque ostendit errantium pertinax

Fides restaurauit, quod uastauerat perfidia. Caput VII / DE FIDE CHRISTI CONTRA IVDEOS Credere deinde in Iesum Christum, Dei Filium, patribus promissum, nobis datum, et quicquid de illo apostolica autoritate sancitum firmatumque esse nouimus, quam certum atque indubitatum sit, cum ueterum prophetarum iam impleta uaticinia, tum

Nec tamen omnes usque adeo obfirmato nisu repugnarunt, ut non quam plurimi eorum uictos se faterentur ueritatique concederent. Nam (ut Lucas de apostolorum gestis scribens testatur) Petro Hierosolymis Christum euangelizante die uno tria milia hominum baptizati sunt, et quidem in tanta fidei unitate, ut omnia inter eos communia haberentur. Altero etiam die eorum, qui Christo credidere, quinque milium numerus fuit, in dies

qui prius in gratiam Iudeorum uinciebat Christianos, idem deinde pro Christianis confundebat Iudeos, qui Damasci erant. Qui cum, quod responderent, non habuissent, in necem illius coniurarunt. Sed qui iam apertis mentis oculis Christum aspiciebat, nullis minis, ne illum prędicaret, coerceri poterat atque in ipsum, qui uita est, credens mortem non pertimescebat. Contendit cum illis et Syluester pontifex, sed ita felici successu, ut

Zenophiloque. Quibus tandem Syluestri rationes approbantibus uentum est ad experientiam miraculorum. Iudeus Zambri magicis incantationibus taurum ferocissimum repente corrui mortuum fecit, sed eundem Syluester Christum suum precatus, et uiuum et mansuetum reddidit, quod ille efficere nequibat utpote mortis, non uitę scientiam tenens. Omnes ergo se uictos fatentes ipsi Syluestro consensere et Iesum, quem modo calumniati fuerant,

Moysi, crederetis forsitan et mihi. De me enim ille scripsit. Signanter, ut mihi uidetur, dixit forsitan. Sciebat enim quosdam ex illis futuros, qui etiam Moysi credentes magis eligerent obstinatione sua perire quam Christum a Moyse et prophetis pręmonstratum confitendo suscipere et per eum saluari. Neque enim est aliud nomen sub cęlo datum hominibus (ut Petrus apostolus ait) in quo oporteat nos saluos fieri.

edito ululatu e medio abiit, populus conuertitur, templum Deo uero dedicatur, Polemius *corr. ex Polemus rex baptizatus relicto regno apostolum sequitur; ut in paupertate Christum adoret, qui in diuitiis et potentatu adorauerat diabolum. Ephesii quoque fidem a Ioanne apostolo prędicatam recepturi, ut eam signis approbaret, petierunt. Qui Christi nomine inuocato uetustum Dianę templum ruere

errexere, cum iam compertum haberent uerbum crucis pereuntibus quidem stulticiam, his autem, qui salui fiunt, Dei uirtutem esse. Aretii uero Tiburtius pręfectus Pergentinum et Laurentinum fratres, ne Christum prędicaren±, suasionibus primum blanditiisque lactat. Vbi id parum successit, comprehensos fustibus uerberari iussit; uerberantium brachia aruerunt. In carcere conclusis cibum denegat; ab angelo aliti sunt. Eductos

autem Iesum inuocantibus ęneus Iuppiter in puluerem solutus periit. Parum nempe fuerat Tiburtii sęuitiam immanitatemque calcasse, nisi et deos eius contriuissent. Multi gentiles, cum illos diis suis fortiores uidissent, ad Christum conuersi sunt. At impiissimus tyrannus capite eos postremo cędi iussit, nullo tamen manifestiore indicio uictum se ostendens, uiuere permissurus, quos occidit, si uicisset. Augustinus preterea, Anglorum episcopus,

ille lucis. Pro eo, ut uisum reciperet, supplicarunt diis; quasi uero lapides preces possent audire et non etiam ipsi cęci, insuper et surdi et muti essent. Cum ergo cura laborque eorum omnis incassum recidisset, Augustinus Christum suum deprecatus, sine cunctatione hominem sanum reddidit et reliquam plebem eo signo conuertit, Britanniam totam erripiens diabolo et subiiciens Christo. Tunc terra illa inculta (iuxta Ezechielem) facta

magico carmine usum, Dionysi, suspicari possis, tute ipse accedens cęco illi iube, ut uideat in nomine Domini Iesu Christi. Id ubi peregisset prospero euentu, protinus Areopagum reliquit atque apostolum secutus et ipse Christum prędicare gentibus coepit, tanta constantia, ut sęuientes tyrannos nihil timeret et mori pro Christo cuperet, quando quidem illi ratio iam constabat beatos esse mortuos, qui in Domino moriuntur.

sponte hac mercede ascendere debuit, ut a Domino audiret uocem illam, qua nihil iocundius: Hodie mecum eris in paradiso! Ob latrocinia noxę deditus mortique addictus, dum moriens dignum se supplicio confitetur, dum in Christum credit, dum iuxta se pendentem deprecatur, transiuit de morte ad uitam, de cruce ad paradisum. O diuinę clementię immensitas, quam serę conuersioni quam grandem tribuisti mercedem! Sed neque de illis quidem

nostri Dei, non ex operibus iustitię, quę fecimus nos, sed secundum suam misericordiam saluos nos fecit, per lauacrum regenerationis et renouationis Spiritus Sancti, quem effudit in nos abunde per Iesum Christum, Saluatorem nostrum, ut iustificati gratia ipsius hęredes simus secundum spem uitę ęternę. Has tantas ac tales Domini nostri erga nos miserationes siquis recte

quod deinde non pisces, sed homines esset capturus. Quibus uerbis ita allectus est, ut, quem modo exire a se uolebat, mox exeuntem sequi maturaret, et quidem relictis omnibus, ut palam esset nihil se pręter Christum appetere, nihil habere uelle. Iterum, cum nauigantes Discipuli Dominum super mare gradientem conspexissent et, an ipse esset, ambigerent, Petrus reliquis feruentior, Domine, inquit, si tu es, iube me

inquit, sicut semper et nunc mangnificabitur Christus in corpore meo, siue per uitam, siue per mortem. Mihi enim uiuere Christus est, et mori lucrum. Et rursum: Quę fuerunt lucra, hęc arbitratus sum propter Christum detrimenta. Veruntamen existimo omnia detrimentum esse, propter eminentem scientiam Iesu Christi, Domini mei, propter quem omnia detrimentum feci et arbitror stercora, ut Christum lucrifaciam, ut et

lucra, hęc arbitratus sum propter Christum detrimenta. Veruntamen existimo omnia detrimentum esse, propter eminentem scientiam Iesu Christi, Domini mei, propter quem omnia detrimentum feci et arbitror stercora, ut Christum lucrifaciam, ut et inueniar in illo, non habens meam iustitiam, quę ex Lege est, sed illam, quę ex fide est Christi Iesu. Ad hęc Corinthios hortatur dicens: Siue manducatis, siue bibitis, uel

ad Romanos ait: Scimus, quia diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, iis, qui secundum propositum uocati sunt sancti. Et de iis, qui negligunt, ad Corinthios: Siquis non amat Dominum nostrum Iesum Christum, sit anathema, maran atha, quod Syrum esse aiunt et sonare: Dominus uenit, ut sit sensus: eum in aduentu Iudicis a fidelium consortio separandum, qui a Christi charitate inuentus fuerat alienus.

optauit, ueritus, ne alterius suasu, alterius exemplo alii corrumperentur. Vidit autem in quiete illos in fornacem ardentem a spiritibus immundis trahi uiolenterque impelli, et cum eo spectaculo delectari coepisset, aspexit Christum cum angelis e cęlo delabi in terram ipsosque ab ignis periculo erreptum accedere. A quo et audiuit iterum paratum se pro peccatoribus pati. Hac uisione admonitus pro utriusque conuersione Domino supplicauit et, quos

edictum audisset, in quo referebatur gladio in illos animaduerti placere, qui die pręstituta templum ingressi deos non adorassent, in medium prorupit et pręsidem ipsum nomine compellans atque insanię palam arguens Christum crucifixum adorandum esse asseuerauit, inanium autem deorum simulachra contemptui habenda simul cum iis qui adorant ea. Non est uerita sęuissimo insultare tyranno, ubi proximorum periclitari uidet fidem. Corporis

etiam serpentes in eam missi fuissent, sed mordere omnino nollent, ueneficum, a quo ad mordendum irritabantur, inuadentes rabidis ictibus multaque ueneni ui statim interimunt. At Christina sui ipsa carnificis uicem dolens, Christum precata, et serpentes in fugam conuertit et ab eis peremptum ad uitam reuocauit et eundem iam credentem ad certam beatitudinis spem errexit. Anatoliam etiam uirginem angusto carcere una cum terribili serpente

satis fuisset, si abfuisset pietas. Paris exempli et Agnetis uirginis erga inimicum dilectio. Eum quippe, qui ipsam stuprare moliebatur, a diabolo necatum uitę restituit. Vitę restitutus Christum confiteri palam coepit. Illa ergo orante is, qui pudiciciam ipsius inquinare conatus fuerat, duo pręcipua retulit bona: uitam, qua adhuc in terris uiueret, et fidem, qua supra cęlum ęternitatem consequi posset.

ignosce eis, quia nesciunt, quid faciunt. Si tam clemens erga tantam sęuitiam Dominus, quomodo seruus eius erit, qui uindictam expetierit? Aut quomodo Christiano nomine censeri merebitur, qui in diligendis inimicis Christum imitari contempserit? Omnibus mandatum est benefacere omnibus, si fieri potest, sin minus, bene optare; ita tamen, ut homo semper ametur, malignitas hominis nunquam. Omnis enim malignitas diaboli seruitus est, homo

Sic in omnem terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrę uerba eorum. Sic habitantibus in regione umbrę mortis lux orta est eis. Merito igitur illi sedebunt super thronos cum Christo iudicantes, qui nunquam conquierunt Christum annunciantes. Inter apostolicos autem uiros Ambrosius episcopus eruditione, ingenio ac diligentia Dei uerbum prędicando ita pręstitit, ut facile persuasum sit non commentum fuisse, quod de illo quondam iactatum

ex illo etiamnum lacum illum ranis quidem refertum, sed nullam earum uocalem esse asseuerant. Quid mirum, si homines eius doctrinam secuti sint, cuius iussis irrationale animal obediuit? Ranę obmutuerunt, et homines confiteri Christum coeperunt. Patricius episcopus in partibus prouincię Scotię, Christi fidem euangelizasse primus dicitur. Qui cum per Hiberniam iter faceret et se prędicationibus nihil proficere uideret, Deum precatus est, ut

tacui. Et Apostolus: Vę mihi est, inquit, si non euangelizauero. Iuuenalis, natione Apher, arte medicus, ordine presbyter, cum a pontifice Romano, ut Narniensi infideli populo Christum euangelizaret, ius potestatemque sibi concedi petisset, episcopus eorum constitutus illo se contulit. Multisque ibi catholica credulitate prędicando confirmatis quendam de obstinatorum numero, cui pręter cęteros

prędicationis facibus mundum succendit, sic doctrinę spiritalis luce illustrauit. Eius itaque collegii uir nominatissimus Vincentius tantum prędicatione ualiut, ut in Hispania quinque milia Iudeorum ad Christum dicatur conuertisse, in Mauritania octo milia Saracenorum. In urbe quoque Granata docuit infideles, donec a rege eiectus ad suos rediit inuitus. Italiam etiam Galliamque prędicando peragrauit, nec labore uictus nec

oraculum: Cum propheta defecerit, dissipabitur populus. Et ut ad nostra ueniam, Petro prędicante cecidit Spiritus Sanctus super omnes, qui audiebant uerbum. Paulo autem absente et inter Corinthios, quos ad Christum conuerterat, schisma oritur et Galatę, a pseudoprophetis tentantur. Huc accedit, quod, qui prędicatores acceperint, Christum accepisse, et qui eiecerint, eiecisse probantur. Et quid hac re peius, quid illa

Sanctus super omnes, qui audiebant uerbum. Paulo autem absente et inter Corinthios, quos ad Christum conuerterat, schisma oritur et Galatę, a pseudoprophetis tentantur. Huc accedit, quod, qui prędicatores acceperint, Christum accepisse, et qui eiecerint, eiecisse probantur. Et quid hac re peius, quid illa melius? Sed et illud obiter animaduertendum, non omnibus prędicandi officium conuenire. Diu disce, quod doceas, cum a Salomone

gesserat peruersus. A Constantino quoque imperatore legem editam tradunt, qua decernat, plus honoris deberi homini in sacerdotali dignitate constituto quam ulli alii uel domino uel regi: certum enim esse in illis honorari Christum, qui uicem Christi in terra gererent, non in illis, qui imperarent terrę. Solis autem apostolis, quorum locum sacerdotes tenent, a Domino dictum esse: Qui uos recipit, me recipit, et qui me recipit, recipit eum, qui me

naufragio periit. Rursum alias naues communicatis impensis ędificare ab Ochozia tentatus renuit, iam damno satis edoctus ne innocentem quidem securum esse cum perditis hominibus commercium habentem. Magos ab Oriente ad Christum in Bethlehem natum stella perduxit, sed tamen, cum interim ad Herodem, Hierosolymam diuertissent, latuit illico subtraxitque sere obtutibus eorum. Cum uero inde discessissent, rursum comparuit et usque ad locum, quo

nec sandalia subtrita sint. Veruntamen hunc etiam communis nuditas piscatoribus parem fecerat, nisi purpureus color regię stirpis insigne fuisset. Sed hic ideo reseruatus est, ut indicio foret, quanta ille reliquerit, ut Christum sequeretur. Iacobus Iustus, frater Domini ob formę similitudinem appellatus et, ut Egesippus ait, ab utero matris suę Sanctus, non laneum, sed lineum habuit amiculum. Ad hęc, quod ad corporis cultum pertinet,

sacrificium pro populo offerre. Ioannem etiam apostolum sola syndone amictum Hierosolymis aliquando incessisse ex Euangelio constat, quoniam, dum a Iudeis apprehenderetur, ea relicta nudus effugisse dicitur. Nudi ergo nudum Christum sequamur, ne ab aduersariis comprehendamur. Aurelius Augustinus episcopus ueste non magis compta magisue ambitiosa quam illi, quibus pręerat, uti uoluit. Siquis excultiorem sibi dono offerret,

ex Deo est . Illud quoque macerandi corporis genus, quod a Bonifacio, Mysię Inferioris archiepiscopo, seruatum legimus non est silentio prętermittendum. Ferunt enim, cum ad illas gentes Christum euangelizaturus proficisceretur, equitantibus iis, qui cum illo erant, ipsum medio brumę tempore sine equo nudis pedibus incessisse. Et cum ad montium asperiora itinera peruenissent, equum conscendisse, sed tamen

amplexans pectore extinxit. In hoc uirtutis genere muliebris quoque sexus laude sua non est fraudandus. Elizabeth, Thuringię ducis coniux, regia progenies, cum incolumi sospiteque adhuc marito Christum induisset, in secretiori cubiculo cum ancillis conclusa, uti se flagellorum ictibus onerarent, iubebat. Ita submitti sese et humilitate deiici didicit, experiendo, an patienter ferret uerbera ancillarum suarum tam

ut tandiu a uiro precibus contenderit, donec impetrarit uinculi coniugalis dissolutionem castitatis obligatione. Quod fortasse non petisset, nisi prius carnem cilicio domuisset. Carne igitur spiritui subiecta pręponere coepit Christum marito, monasterium regno. Quid de Cęcilia uirgine dicam? Quę Valeriano desponsata ne ipso quidem nuptiarum die ciliciolum suum dimisit. Exterius noua nupta auro textis fulgebat uestibus,

quod non peribit. Nunc Euangelii exempla, proprias uoluntates cruci affigentes, aggrediamur! Mirabilis imprimis iam a principio apostolorum obedientia fuit. Nondum Christum miracula facientem conspexerant, nondum cęlestis regni retributionem per illum futuram audierant, et statim, ut uocauit eos, relictis omnibus ipsum secuti sunt atque ita eidem adheserunt, ut nulla deinde aduersitate,

est ueteres cerimonias legumque sanctiones signa figurasque fuisse futurorum, quę in Christo impleta sunt, coeptum est infidelitati ascribi, siquis ea adhuc seruaret, ueluti qui uenturum et nondum uenisse Christum asserat, quod Iudaicę proprium perfidię est. Sed quid de ista Petri simulatione dicemus? Reprehensibilem eam fuisse non nego. Quis enim sum, ut Paulo contradicam, cum pręsertim neque Petrum illi

nequis calumnietur Petrum non sine uxore fuisse, nec nos imus inficias, cum et socrum habuisse dicatur ac filiam. Sed pro certo affirmamus tum ipsum tum siqui alii inter apostolos uxores habuerunt eas repudiasse propter Christum, cum pręsertim repudii ius nondum sublatum esset. Alioquin mendacii arguerentur, cum ipse Petrus pro se et pro reliquis diceret: Ecce, nos dimisimus omnia, et secuti sumus te. Quod autem etiam uxoribus

non communi. Quippe qui breui tanta profecit sanctitudine ac scientia, ut sub Ioanne abbate monasterium ingressus, in successoris eius Helię locum omnium suffragiis suffici meruerit, cunctis pręlatus, qui uxori prętulerat Christum. Ad Ioannem abbatem quendam seculari habitu hominem uenisse autor est Cassianus primitiasque obtulisse. Cuius aduentu demon ab obsesso, quem sanare abbas non potuerat, repente effugit, propter eum se fugere

in ęternum. Anna prophetissa, Phanuelis filia, cum septem tantum annos uixisset cum uiro, in uiduitate ad quartum usque et octogesimum uitę suę annum perseuerauerat. quando Christum uidere et de illo uaticinari meruit. Didicisti incorruptę uiduitatis pręmium; disce et, quo sale, ne corrumpi posset, condita fuerit: non discedebat de templo, et ieiuniis et obsecrationibus seruiens die ac

elephantia perfusus, morbi dolorem non ferens, ipse sibi mortem consciuit. Itaque, qui male perdere Iphigeniam cum suis uirginibus cogitauerat, teterrime ipse cum filio disperiit. Tecla etiam uirgo Paulo apostolo Iconii Christum euangelizanti credidit. Cumque iam desponsata esset, repudiato coniugio uirginitatem seruauit et ob fidei confessionem in ardentem rogum missa uri non potuit, subitis hymbribus igne extincto. Deinde leonibus, ursis,

uirgo Valerianum, cui desponsata fuerat, ipso nuptiarum die ita perterruit, cum angelum uirginitatis suę defensorem esse asseruisset, ut ipsam ne contingere quidem ausus sit. Quin immo, deposito gentilitatis errore ad Christum conuersus, et ipse uisionibus perfrui meruit angelorum. Sed et martyrii coronam cum fratre Tiburtio laudabiliter consecutus est. Ergo, non solum intacta permansit Cęcilia, cupidissimo iuueni tradita, uerum etiam eidem

pręfecto, matrimonio copulari: equuleum, uirgas, ungulas, ignem, grauiora morte supplicia. Sed et ipsam mortem capite truncato fortiter pertulit, ne nuptiis uirginitatem mutaret. Hinc quidem pro Olybrio repudiato accepit Christum, pro breuibus poenis ęterna gaudia, pro morte uitam. Nec immerito a dracone deglutita fracto uentre exiuit incolumis, quę carne circumdata carnalis impudicicię ueneno infici non potuit, lasciuiam uincens pudore et

Anastasia, Felicula, Daria Romę, Victoria Tiburi, Valeria Lemouici, Ursula cum undecim milibus uirginum Colonię. Hę et alię tum in iis, tum aliis orbis partibus, multę nuptiis
uirginitatem, uitę prętulerunt Christum, nec coniugalis uoluptatis illecebris nec tyrannorum tormentis uictę. Sed dicet aliquis nefas fuisse Christianis puellis maritos habere infideles ideoque martyrium potius elegisse quam illicita coniugia, Legis

oppugnata uirginitatem non amisit. Gregoriam, Romanam uirginem, a beato Gregorio traditum est ipso nuptiarum die ad ecclesiam confugisse et perpetuę uirginitatis uoto Deo se consecrasse. Reliquit uirum, et amplexata est Christum. Reliquit corporis uoluptates, et uoluptatibus fruitur paradisi. Prudens deliberatio, sed felicior euentus, et qui perraro sequi soleat in tam pręsenti periculo. Maioris ergo prudentię est ante in portum se recipere

autem etiam apud infideles reuerenter habitas legimus. Luceiam, Romanam uirginem, rex quidam barbarus nomine Ancias, cum captam stuprare uellet, Dei cęli sponsam esse audiuit, et ui abstinuit ac simul liberam fecit. Quin etiam ad Christum conuersus, cum ipsam Romę martyrio consumptam audisset, captiuę suę sorte incensus relicto regno Romam perrexit et pro uerę religionis assertione supplicia pertulit, magis iam desyderans regnare in cęlo quam in

ne uxorios actus repetere expeditum foret. I nunc, insatiabilis libido, cui maritum habuisse non est satis, alios atque alios tibi quęre, cum hę sanctissimę foeminę etiam, quem habebant, habere noluerint, ut Christum haberent. Sed quid de illis dicam siue foeminis siue uiris qui ne adulteriis quidem abstinent, qui meretricantur, qui libidinibus diffluunt, quando quidem etiam matrimonia iterare, etsi licitum, non tamen satis

sint, quis tam auersus est, tam sibimet infensus atque iratus, ut poenitentię laborem ferre aut recuset tanta mercede aut recusare audeat tanto proposito supplicio? Sed iam etiam foeminarum, quę Christum secutę sunt, poenitentiam parumper contemplemur, ut saltem pudeat nos, qui uiri sumus, isto uirtutis genere a foeminis uinci ac superari. Mulier illa de Euangelio peccatrix in aliena domo quęsiuit Saluatorem,

tibi uero, quoties panis et uinum a sacerdote consecrantur, dicit: Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus. Et: Beati, qui non uiderunt, et crediderunt, hoc est, qui sacram hostiam illam, quam uident, Christum Iesum esse credunt, quem non uident. Latet diuinitas, latet humanitas, sed utrunque sola intuetur fides, dum de utriusque pręsentia nihil hęsitat. Credendum ergo est et citra omnem rei ambiguitatem firmiter tenendum

ab eo indictę, quisquis uel miraculo non interfuit uel pannum sancto sanguine perfusum non uidit. Eduardo, Anglorum regi, sanctitate magis quam regno celebri, dum missali sacrificio interfuisset, in manibus sacrificantis presbyteri Christum ea corporis forma, quam de Virgine matre sumpsit, ferunt apparuisse; non quod sanctus rex de ueritate sacramenti ambigeret, sed ut ambigentibus ipse (cuius uerbis habebatur fides) uisa prędicaret. Eo attestante

cęlestem esse cibum, quo aliti homines angelicam uitam uiuere coepere profitentes castitatem. Etenim cibus quoque ipse caro est de Virgine sumpta Deoque ita unita, ut Deus et homo non duo sint, sed unus Christus. Christum ergo in altari sumimus; quo quid unquam dici aut cogitari potest prestantius, magnificentius, sublimius? Igitur haud temere Iuoni missam celebranti, dum sacram hostiam reuerenter offerret, igneus globus super

concutitur; qui et super se cadentem confringit et, super quem cadit, conterit. Vsque adeo nihil illo neque solidius est neque grauius. Iungamur illi, et approipinquare non audebit Belial, ubi manere uiderit Christum. Hoc pręterea pręstantissimum sacramentum discutit ignorantię, tenebras et altioris intelligentię nobis lumen infundit. Lux enim uera est illuminans omnem hominem uenientem in hunc mundum. Hominem, inquam, non

pietati, et duplum adeptus est felicitatis pręmium. Alexius quoque, patritius Romanus, sicuti uoluntarię paupertatis perpetuus obseruator ita ad tolerandas iniurias patientię extitit assiduus cultor. Mendicus, ut Christum lucraretur, sponte factus, cum in Syria diu de elemosinis uixisset, Romam rediit et in paterna domo pro inope susceptus non se prodidit neque de aliquo conquestus est. Rideri, uerberari, foeda colluuione perfundi a

cum in Syria diu de elemosinis uixisset, Romam rediit et in paterna domo pro inope susceptus non se prodidit neque de aliquo conquestus est. Rideri, uerberari, foeda colluuione perfundi a mancipiis patienter sustinuit, ut Christum suum, cuius paupertatem secutus fuerat, tolerantię quoque humilitate exprimeret. Quis autem esset qualiterque uixisset, diuinitus tandem reuelatum est, tunc scilicet, cum e uita discederet, ne tantę patientię

ei mali referre cupiens, a qua passa iniuriam fuerat, ut patientię remunerationem a Deo sperare posset. Et Paula Gracchorum stirpe nobilis, sed nobilior uitę humilitate, cum ne ipsa quidem, quę omnia contempserat propter Christum, morsu hominum carere posset, nihil quicquam moleste ferebat. Cumque audisset se quorundam iudicio stultam ac mentis emotę reputari: Theatrum - inquit - facti sumus mundo et angelis et

carere posset, nihil quicquam moleste ferebat. Cumque audisset se quorundam iudicio stultam ac mentis emotę reputari: Theatrum - inquit - facti sumus mundo et angelis et hominibus; nos stulti propter Christum, sed stultum Dei sapientius est hominibus. Elizabeth, Pannonum regis filia, postquam amisso uiro distractisque fortunis Deo in paupertate seruire coepisset, forte per semitam pergens

non ignoscemus hominibus? Eustachius Romanus aduersis casibus in uita multum conflictatus et semper superior, ita ut non immerito post beatum Iob alterum patientię dicatur exemplar, amissis fortunis, seruis, uxore, liberis Christum suum (cuius fidem miraculo edoctus acceperat) nunquam dimisit. Qua animi constantia meruit post annos aliquot dure miserabiliterque peractos recuperare, quę amiserat, uxorem scilicet olim a pyratis auectam, duos

expirat et ad inferna rapitur, ab immortali uerme semper rodendus igneque illo inextinguibili sine fine cruciandus. Rursum Petrus Romę, cum nec ipsius Neronis immanitate terreri potuisset, ne Christum prędicaret, morti addicitur crucis uersoque ad terram capite crucifigitur, quoniam errecto suspendi, sicut Dominus suus, indignum se dixerat. Primus igitur crucem ascendere meruit pro Domino, quam pro

Andream deinde apostolum Patras a pernicie erroris uindicare conantem Egeas, Achaię proconsul, comprehendi iussit et in facie cędi et in cruce suspendi. At ille ne sic quidem inhiberi potuit, quin pendens quoque Christum plebi astanti prędicaret, donec ingenti luce circumfusus emisit spiritum illos in tenebris relinquens, qui increduli in ipsum sęuierunt. Philippum apostolum Hieropoli, Phrygię urbe, crucifixum ac lapidibus

probatam autem remunerari restabat. O sapientem pariter ac pium patrem, qui ipsum, quem genuerat, secum pro Christo cruciari sustinuit, ut secum cęlo inferret. Vitus puer septem tantum annos natus, ab impio patre, ne Christum sequeretur, nullis minis uerberibusque coerceri potuit. Et quia patri male suadenti non cessit, miraculis nobilitatus est. Diocletiani filium ab immundo spiritu uexatum sanitati restituit. Sed non ideo fracta est

de terris euocatus in ipso requiesceret, tradidit spiritum. Glorietur nunc proteruę potestatis uanus imperator Diocletianus maximę orbis parti se imperasse, ualidissimas quondam gentes suę subegisse ditioni, si uni puero Christum colenti imperare nequiuit, si ipse poenas inferendo plus timuit quam ille patiendo, si uiuum denique dimittere coactus est, ad quem perimendum tam dira expetiuit supplicia. Flocellus quoque, decem annorum puer,

clamorem edebat, quo se Christianum esse asseueraret. »Et si millies — inquit — occidi possem, Dominum meum Iesum confiteri non cessarem.« Itaque imperator non modo, ut idola adoraret, efficere nequiuit, sed etiam, ut ne Christum taceret, donec caput id iam optanti amputari iussit. Sic ille ipso Domino, quem tam audacter tamque perseueranter in terra positus inuocauerat, feliciter iungi meruit in cęlo. Eadem

attingere. Quod si uenire noluerint, ego uim faciam, ego me ingeram, ut deuorer. Ignoscite mihi, filioli! Quid mihi prosit, ego scio. Nunc incipio Christi esse discipulus, nihil de iis, quę uidentur, desyderans, ut Iesum Christum inueniam. Ignis, crux, bestię, confractio ossium, membrorum diuisio et totius corporis contritio et tormenta diaboli in me ueniant, tantum Christo fruar!« Cumque iam ductus esset ad bestias et rugientes audiret

O laudabilem inuidiam, qua doluit Tranquillinus, non quia foeminę fortes essent, sed quod ignaui uiri; proindeque seipsum tam egregię fortitudinis prębuit exemplum. Christophorus magnus corpore, sed maior fide, Christum in armo tulerat et eundem in corde gerens nunquam dimisit. In oppido Ammonytarum Lycia, cum militum cohors, ut ipsum comprehenderet missa, manum illi iniicere timerent, ultro se illis uinciendum prębuit et eosdem, a

ut ipsum comprehenderet missa, manum illi iniicere timerent, ultro se illis uinciendum prębuit et eosdem, a quibus uinctus ducebatur, a uinculis erroris exoluens, monstrata ueritate Christianos fecit, ita ut Christum confitentes capitalem sententiam libenter subirent. Ipse uero uirgis ferreis cęditur, galea sub prunis feruefacta operitur et igne supposito in ferreo scamno torrendus constringitur. Postremo ad stipitem ligatus,

capiebat, iam omni molestia liber frui plenius coepit, fruiturus sine fine. Cyriacum, Hierosolymitanum episcopum, qui ante Iudas dictus est et beatę Helenę lignum Dominicę crucis diu sub terra cęlatum indicauit, quia Christum prędicare non cessabat, Iulianus Apostata comprehendi iussit et manum illi dexteram abscindi, plumbum liquefactum in os infundi, super lectum ferreum torreri ferreisque uirgis cędi, matrem quoque eius Annam per

facibus aduri. Ea consumpta rursum Cyriacum in foueam serpentibus refertam mitti mandat. Sed eo dimisso serpentes omnes mortui apparuerunt. Ammonius uero ueneficus, qui illos incantauerat, uiso miraculo conuertitur et Christum confitens obtruncatur. Cyriacus in cacabum oleo bullientem demersus, cum mori nequiret, et gladio transuerberatur. O inuictę fidei uirum, qui, ut Christum negaret, compelli nulla ui potuit. Bonifacius Tharsi

uero ueneficus, qui illos incantauerat, uiso miraculo conuertitur et Christum confitens obtruncatur. Cyriacus in cacabum oleo bullientem demersus, cum mori nequiret, et gladio transuerberatur. O inuictę fidei uirum, qui, ut Christum negaret, compelli nulla ui potuit. Bonifacius Tharsi passus, ad locum suppliciorum audacter accedens martyres ad patiendum palam hortari coepit. Et Sulpitii pręsidis iussu in equuleo errectus, ungulis ita

picem in caput pręcipitatur. Sed cum neque hoc cruciatu consumi posset, capitis amputatione peregit martyrium. Et dum feriretur, terra tremuit plurimique conuersi idola reliquere, tam immania tormenta nihil formidantes, dum Christum sequuntur. Sed ut his tam fortibus ac tam fidis exemplis aliquod imbecillum atque infidele et fidelibus cunctis maxime cauendum interseratur, legimus Decio imperatore quendam

perimitur. Et tamen tot talibusque afflictus tormentis nunquam se Christianum negauit neque idola demonia esse timuit confiteri, omni cruciatu fortior, omnibus tortoribus audacior, cęsarem ipsum contemnens, dum amplexatur Christum. Eustachium cum uxore et liberis Hadrianus princeps ob confessionem Christi in boue ęneo introclusos cremari fecit. Et cum triduo machina illa arsisset ipsique iam in cinerem redacti putarentur, exanimati quidem

diis compellere posset, decollari iussit, uictum se testatus; uiuum utique dimissurus, si uicisset. Quadraginta milites Sebastę passi sunt sub Licinio imperatore, Lysia et Agricolao pręfectis. Hos quidem, cum Christum publice prędicarent, in stagnum gelu concretum collo tenus mersos manere usque ad diem alterum compulerunt. Thermę prope appositę erant, ut ad eas confugere liceret, siquis eorum pro Christo pati frigus recusaret.

Victorem martyrem Maximianus apud Massiliam iniecto pedibus fune raptatim trahi mandauit atque ita uexatum tantumque non exanimem in carcerem trudi, ubi ille diuino splendore refocillatus ac refectus carceris custodes ad Christum conuertit eosque in fide stabiles imperator capite cędi pręcepit; porro Victorem in equuleo tolli fustibusque et nervis duriter cędi ac rursum in uincula coniici. At ipse, cum simulachrum Iouis ante se constitutum

iactatur, sed et inde membris omnibus ab angelo redintegratis uiuus incolumisque educitur. Post hęc uenenum sibi propinatum sine noxa hausit ac mortuos quosdam precationibus ad uitam reuocauit. Quo quidem miraculo plurimi ad Christum conuersi mota seditione in regem impetum faciunt et frustra fugere conantem occidunt. Nicetas* *corr. ex Niceta vero, cum eos baptizasset ecclesiasque aliquot

manduca!« Mox Deo gratias agens, quod se martyrii gloria dignatus esset, animam reddidit, tanto maius recepturus pręmium, quanto passus duriora. Hippolitus quoque (cuius custodię Laurentius traditus fuerat) et ipse in* Christum credens atque confitens Valeriani *add. pręfecti iussu ad colla indomitorum equorum ligatus cum distraheretur, fidem, quam receperat, integram seruauit. Membra diuidi potuerunt, Christi

nusquam comparuit. Agnes, Romana uirgo, tertio decimo ętatis suę anno primum contra pudicicię oppugnatores inuicta perstitit et ad lupanar ui adducta, Deo protegente corrumpi nequiuit. Deinde ab Aspasio tribuno, quod Christum confiteretur, ei se desponsatam dicens, in ignem comburenda impingitur. Sed diuisa flamma carnifices adussit, ipsam non attigit. Aspasii tamen ira flammis feruentior, ferro illam iugulari iussit, cui ignis pepercerat.

uiribus uinci potuit. Cum enim iterum in equuleo tolleretur, facibus ureretur, in aquam mergeretur, terra tremuit, uincula soluta sunt, uulnera curata, uirginale caput solari radio coronatum apparuit, multa hominum milia ad Christum conuersa sunt. Ipsa postremo uirgo capite cęsa, relicto corpore cęlum petiit, ut semper cum Christo uiueret, quę pro Christo mori non dubitauit. Euphemia uirgo, dum martyres

Chalcedone ad toleranda fortiter tormenta palam hortaretur, dum cum ipsis torqueri cupiens clamat iniquum esse, ut sibi, quę Romana esset, et quidem senatoris filia, aduenę et ignoti homines pręferantur, se prius ad Christum mitti oportere, hac uociferatione prouocato Prisco pręfecto in cancerem cum cęteris, qui damnati erant, detruditur et Deo gratias agit, quod se martyrum numero dignam fecisset. Deinde, cum alii uincti, ipsa soluta,

gladium, quo tandem illa confossa tradidit spiritum. Igitur non sola uirginitate Christo placere desyderans, ultro se exposuit suppliciis, ut placeret et martyrio. Theodosia uirgo, Cęsareę, Palestinę oppido, passa, quia Christum aperte confitebatur, urbani pręsidis iussu per capillos nuda suspenditur. Nubes autem ab alto delapsa nuditatem eius texit. Ferreis nexibus constricta in teterrimo carcere compingitur. At uero ueniente ad ancillam

compelli nulla ui unquam potuit. Antonino Augusto Ecclesiam persequente, dum in Sicilia Sebastiani proconsulis iussu Victor martyr torqueretur, Stephana, militis cuiusdam uxor, uisis miraculis ad credulitatem conuersa, Christum Iesum Dei Filium confiteri coepit. Cumque nullo pacto ab ea confessione reuocari posset, duobus duarum arborum aliquantulum inter se distantium ramis aduerso inflexu ui ad terram curuatis alligata atque dimissa, rapido

me in lege peccati, quę est in membris meis. Deinde exclamat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Et quia ipse per se non sufficit, respondet: Gratia Dei per Iesum Christum, Dominum nostrum. Sed quoniam gratia ista solicitis, non ociosis opitulari soleat, ipse quoque non cessat, quantum potest, reluctari aduersario suo et flagellationum iugo premere illum atque imperare uolentem, ad

cognouerant. Martinum quoque, Turonensem episcopum, sanctitati eius uirtutibusque inuidens communis iste omnium hominum hostis ludificare ausus est. Aureo enim diademate et purpureo superbus indumento ei occurrens, regem se Christum esse et ad iudicandum mundum descendisse asseuerabat. At uero Martinus, et diabolicę arrogantię gnarus et mansuetudinis Domini memor, haud talem inquit uenturum se pollicitus est Christus, sed cum omnibus passionis,

sed ut et illa assidue oppugnaret et ipsa semper uinceret. In hoc carnalis lasciuię bello per annos tredecim fortiter contendit. Sed tandem aliquanto acrius impugnata, quam sustinere posset, clamauit ad Dominum, Iesum Christum. Et superauit inimicum, ita ut oranti apparens demon diceret: Vicisti me, Sarra, uicisti. At illa nihil sibi ex hoc laudis uendicans: Non ego — inquit — uici te, sed Dominus meus Iesus. Hinc discamus, siquando uehementior

oculos intuentis. Pelagiam Antiochenam et diuitiis et genere et impudicicię quondam nobilem foeminam fuisse legimus et, quod peius est, in idolatrię errore natam atque adultam, sed postquam ad Christum fuit conuersa, pauperem, humilem, pudicam et omni inter fideles probitate pręstantem. Hanc ergo conuersionis suę initio Mammonę spiritus ad pristinas reuocare sordes tali uersutiloquio tentauit, noctu illam adiens:

spiritus ad pristinas reuocare sordes tali uersutiloquio tentauit, noctu illam adiens: Opes — inquit — quibus affluis, o Pelagia, dii patrii, quorum ego nuncius sum, tibi concessere, et tu nunc illis relictis nescio quem Christum sequeris. Illos tamen et crimen tibi remittere, si ad eorum cultum redieris, et hoc insuper polliceri crede tantum priori opum beneficio addituros, quantum magis ipsa nequeas optare. Facile deprehendit dolos mulier,

tamen et crimen tibi remittere, si ad eorum cultum redieris, et hoc insuper polliceri crede tantum priori opum beneficio addituros, quantum magis ipsa nequeas optare. Facile deprehendit dolos mulier, quę iam ueras diuitias Christum esse nouerat, et cum crucis in pectore signum dexterę manus ductu impressisset, sufflauit in suasorem impietatis et tam facile abegit, quam solet puluerem uentus, tantique illius promissa fecit, ut continuo ea etiam,

possidere meruit. Iulianę uirgini, iam poenis pro Christi nomine affectę et tantum coronam martyrii in carcere expectanti, Belial diabolus formam angeli fidelis gerens apparuisse fertur atque dixisse Christum iubere, ut illa potius diis gentilium sacrifficaret quam in cruciatibus deficeret. Obstupuit Iuliana tali nuncio, et dubitans, quinam esset, a Deo sibi certius indicari postulauit. Mox diuinitus inspirata, manu illum

sunt eum. Sic peccator, si deprecando continenter clamauerit, appropinquabit, ut audiatur, auditus illuminabitur, illuminatus assidue sequetur Iesum, non passibus, sed affectu. Quid de Paulo, primo post Christum eremi cultore, dicam? Sic Deo seruiens perdurauit, ut a decimo sexto ętatis suę anno, quo solus desertum adiit, usque ad centesimum et decimum tertium, quo uita defunctus est, hominem non uiderit. Hac tam diutina tam

rediret, solicitatus, nonquam assensit. Attulerat illa ab episcopis litteras, quibus reddi sibi filium pręcipiebatur. Hisque obsequi compulsus, abbas discipulo discedendi potestatem fecerat. Cęterum ipse omnibus pręferens Christum, nec egredi de monasterio uoluit nec saltem se ostendere matri, ne scilicet scandalizantem oculum, quem a se iam proiecerat, rursum quęrere uideretur. Perseuerauit ergo in monasterio, et factus est Dei filius, qui

monasterio, et factus est Dei filius, qui matris esse noluit. Et beatum Franciscum ipse, qui genuerat, pater infenso admodum animo persecutus est nec efficere potuit, quin ille, sicuti coeperat, post Christum ire perseueraret. Verberatur ergo Franciscus, despoliatur, contemnitur, et gaudet, quod dignus habitus sit pro nomine Iesu contumeliam pati. Et quoniam omnia aduersa subire prius paratus erat quam proposito discedere,

efferri se sub dio fecit cinereque conspergi et crucem sanctam iuxta apponi atque Euangelium Dominicę passionis a Luca descriptum legi. Postremo in manus Domini spiritum suum commendans obiit. Itaque non minus, cum ad Christum proficisceretur, solicita erat quam olim, cum ei ministraret, nisi quod magis gauderet ęternitatis hospitio quam temporalitatis. Marię Aegyptiacę uasta in eremo degenti et ferarum tantum socię, ne in fine

Marię corpus et terram terra tege ac pro me ora. Tunc leo ad cauandam sepulturam operam pręstitit, Zosimas ad cadauer condendum. Sic ergo et deserti bestię deserti habitatoribus inseruiunt, et in solitudine Christum quęrentibus neque sacra deest communio, cum oportet, neque sepultura. Amatę, in Thebaidis monasterio abbatissę, Colonatus martyr apparuisse dicitur et, ut proximo Dominico die ad ecclesiam suam ueniret, eam

pontifex apparuit. Qui sedem illi ostendens multa luce renitentem: Veni — inquit — te enim hęc sedes manet. Postero die Trasilla febri implicita ęgrotauit. Iamque in ipsius morbi accessione uehementer anxiabatur, cum Christum uidit, atque ad eos, qui aderant: Facessite hinc — ait — abite! Ecce Dominus Iesus uenit. Itaque ad eum, quem uidebat, toto animi affectu anhellans expirauit. Odoris insecuta suauitas fidem fecit uere ibi affuisse

quo mox itura erat, concinentes audiret, et ipsa Deo laudes uoce ob langore tenui pressaque succinere coepit. Lęta mortem expectabat, iugiter orabat. Et cum prope se demonem uidisset, ut protinus recederet, iussit. Eo fugato Christum uidit, a quo ad cęleste thalamum inuitata mox ire perrexit. Et tunc exanime corpusculum diuinum spirauit odorem, quia in odorem unguentorum Christi, dum uiueret, cuccurrit. Ad istorum igitur exemplum, quos modo

memoriam eius. Quę alia memoria in requie, hoc est, in morte mortui potest requiescere, nisi quę officio constat pietatis, id est, quando ii, qui supersunt, pro eo, qui defunctus est, orant, ieiunant et in paupere Christum pascunt? Alia uero quęuis memoria non requiescit super mortuum, sed potius in uentos dilapsa euanescit. Quid enim conferunt animę, uel dum effertur funus, ardentes cerei, uel dum conditur cadauer, dealbata sepulchra?

multitudine, quos decipiet, eos opprimere molietur, quos decipere non poterit. Ad hęc etiam, o facinus indignum, ista desolationis abominatio in templum Dei irrumpens, omnia sancta prophanabit et in medio sedens Deum se et Christum impudenter improbeque mentietur. Mittet malignitatis suę satellites per prouincias et loca, qui dicant: Ecce iam uenit Christus. Venite ad adorandum illum! Quam futuram fallaciam pręsciens Dominus, cauere nos iubet,

ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam iusti; et hoc non in uiribus suis, sed demonis, cuius instigatione agitatus ad tantam prorumpet temeritatem, ut sui oblitus Deum se reputabit et contra Christum consurget et Ecclesiam uastabit. Et superbię spiritu inflatus diuina omnia prophanabit, polluet, contemnet ac tantum Sathanam illum, cuius consiliis opeque nitetur, colet. Nam alibi etiam in Daniele scriptum est:

cum ea? Sed bene illi, qui draconem et bestiam adorant, terra dicuntur. Terrena enim sapient nescientes, quia Christus iam non moritur et mors illi ultra non dominabitur. Qui uero posthac mori et resurgere simulabit, Christum se esse asserens, non Christus, sed Antichristus erit. Interea uero, dum dira agetur persecutio, dum Christianorum passim innoxius effundetur cruor, dum uastans omnia prophanorum rabies debachabitur, dum

expectamus, in quibus iustitia habitat. Vnde et Ioannes in Apocalypsi: Vidi — inquit — cęlum nouum et terram nouam. Primum enim cęlum et prima terra abiit, et mare iam non est. Interim omnes sancti Christum ad cęlum comitantes, una cum angelicis choris glorificabunt in hymnis et psalmis et canticis et uno ore omnes benedicent ei. Sicut per Sophoniam Spiritus sanctus olim locutus est dicens: Tunc reddam populis

electum, ut inuocent omnes nomen Domini et seruiant ei humero uno. Sicut etiam ipse per Esaiam ait: Mihi curuabitur omne genu, et iurabit omnis lingua. Tunc enim etiam illi, qui damnati erunt, confitebuntur Christum experti uirtutem potentiamque eius, qua sibi subiecit omnia. Et tunc adorabunt eum — ut in Psalmo dicitur — omnes reges, o mn es gentes seruient ei. Et timebunt gentes nomen tuum, Domine, et omnes

opibus maiorem esse paradisi gloriam et omni egestate angustiorem inferni erumnam. Macharius Alexandinus, dum aliquando per Scythioticam solitudinem deambularet, caluariam hominis humi iacentem conspicatus coepit per Christum Iesum obsecrare et interrogare, cuius fuisset, dum uiueret, quoue nunc in loco animus quondam inhabitator suus degeret. Grande miraculum! Aridum os carneque et neruis nudum prorupit in uocem ac se

omnes reuelata facie gloriam Domini speculantes, in eandem imaginem transformamur a claritate in claritatem, tanquam a Domini spiritu. Et iterum: Saluatorem expectamus — inquit — Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę configuratum corpori claritatis suę, secundum operationem, qua etiam possit subiicere sibi omnia. Ioannes quoque, apostolus ille, qui in sepulchro positus fulgere

illic prophetę, sacerdotes, duces, iudices, reges reliquique Veteris legis obseruatores, non per Legem, sed per gratiam, quę successit Legi beatitudinem adepti, quia Lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est. Illic itaque cum Christo et apostoli eius sunt, et pontifices, et presbyteri, et diaconi, et monachi, et anachoretę, et martyres, et uirgines, et uiduę, et omnes Christi serui omnesque fideles, qui fidem

ingressus est. Huius uirtus, huius gloria talis est in cęlo, ut ordinatę castrorum aciei comparatur. Quod sane partim ad ipsam, partim ad comitatum ipsius apte accomodateque referre possumus. Ad ipsam, quia nihil post Christum ita compositum est, ita ordinatum, ita omni fortitudine, omni bonitate, omni gratia plenum; ad comitatum, quia uirgines Virgini assistunt, seruiunt sancti, angeli quoque ancillantur, et ipsa innixa super dilectum suum

quartum sibi fieri non petiit? Quia sub eodem tabernaculo cum Domino habitare concupiuit, cuius aspectum tantę suauitatis esse persensit. Sed cur ab eo Moysen et Heliam seducebat? Ut ostenderet sufficere sibi solum Christum. Cęterum, ut imbecillitatem humanę naturę agnoscamus, nubis lucidę superuentu et de nube diuinę vocis sono conterriti apostoli, in faciem conciderunt. Maiora itaque restabant, quę nondum sustinere poterant et

humanę naturę agnoscamus, nubis lucidę superuentu et de nube diuinę vocis sono conterriti apostoli, in faciem conciderunt. Maiora itaque restabant, quę nondum sustinere poterant et quibus nunc gloriosi fruuntur. Christum tamen cum glorię suę sublimitate Stephanus, primus martyr, ante uitę finem uidisse creditur. Sic quippe de illo legimus: Cum esset plenus Spiritu sancto, intendens in cęlum uidit gloriam Dei et Iesum stantem a

si feruens oleum membris illis nocere non potuit, quę tanto priuilegio mox donanda erant. In Petri apostoli martyrio a multis angelos uisos tradunt coronas illi rosarum liliorumque porrigentes atque etiam iuxta stantem Christum apertumque librum manu tenentem, in quo ea scripta conspiciebantur, quę Petrus ad populum fando expromebat. Et dum plebs eum subtrahere neci uellet, ne oblatam sibi gloriam impedirent, petiit. Sed quota hęc

stellarum imagines lucere visa sunt et ab episcopo, qui ea quęsitum ierat, latenter collecta reuerenterque seruata. Sic supra Nicolai, Rhemensis episcopi, et sororis eius tumulum, quos capta urbe effera Vandalorum gens Christum confitentes peremerat, et lampades ardere uisę et angelorum cantus auditus. Sic denique multorum uel in sepulchris corpora uel in uisu apparentes imagines, dum miro fulgore splenduissent, fidem fecere illos ęterni

beatum esse dubitarent, nisi tam certo indicio uerum didicissent. Quanta autem beatitudo ea sit, docet in martyribus huius contemptus, intrepida suppliciorum toleratio et nulla unquam sęuiendi arte superata Christum confitentium firmitudo. Nihil quippe tam durum est, ut durum esse possit, dum perenne bonum speratur, neque quicquam tam dulce est, ut dulce esse queat, cum diuina suauitudo degustatur.

Ne scilicet animę perpetuę beatitudini impedimento esset, cuius alternam aliquatenus non impedierat. Margaritę uirginis capiti, dum ipsa grauibus afficeretur poenis nec interim cessaret confiteri Christum, cunctis, qui aderant, cernentibus columba de cęlo aduolans auream corollam imposuit. Eo miraculo quatuor milia hominum relictis idolis Christum colere coepere nec timuerunt capitis subire discrimen,

capiti, dum ipsa grauibus afficeretur poenis nec interim cessaret confiteri Christum, cunctis, qui aderant, cernentibus columba de cęlo aduolans auream corollam imposuit. Eo miraculo quatuor milia hominum relictis idolis Christum colere coepere nec timuerunt capitis subire discrimen, dum diuinitus coronari concupiscunt. Haud quaquam sic pręsentem uitam despicerent, nisi meliorem certissime expectarent. Dorothea, uirgo et

figura uisa est cęlum petere et nubibus condi, ut palam esset martyrum animas carnis nexu expeditas illo protinus tendere, quo ipse pręcessit, pro cuius amore torqueri, uri occidique gauderent. Prisca uirgo, dum Christum confitens torqueretur, luce de cęlo lapsa circumfunditur, cum sanctis in carcere sibi apparentibus psallit, carceris pedor in odorem suauissimum uertitur, ipsa ab angelis in throno diuini fulgoris gloriose collocatur.

uisione fruens, rosarum liliorumque media hyeme uernantium odoramentis, quę sibi de paradiso allata fuerant, Valerianum et Tiburtium conuertit. Tam suauiter illa redolebant, ut illi repente contempto simulacrorum cultu Christum sequerentur, qui sibi seruientes talibus iam impertiret donis. Indeque coronari cupientes libenter ad martyrium perrexere. Ipsa quoque nullis auerti a Christo suppliciis potuit, quoniam certa erat eius consortio se in

53.70  Irrides nostri temporis exitium.
53.71  Inconcussa fides suffert tentamina mundi,
53.72  Concilias Christum dum tibi, Marce, tuum.
53.73  Quem pro Francisco uelis exornare misello,

7  Nostrae quem potiorem habere Musae
8  Te malunt, et auent sibi Patronum?
9  Aegydi latiae decus Thaliae,
10  Christum dum celebras amore feruens,
11  Christi stemmatibus coruscus ardes,
12  Christi dulcis odor suaue stillas
13  Aegydi lepido

ueteres Romani, non Carthaginenses, non Macedones, non Athenienses, non Thebani, non Lacones, non alię nationes quę diu multumque dominatę sunt, quoniam quos uera latuit religio, ueri boni mercede indigni fuerunt. V.4. Solis itaque in Christum credentibus et unum Deum pie sancteque colentibus ea impenditur. Quę quidem tanta ac talis est ut (sicut Paulus apostolus ait) omnem sensum superet humanum, Cf. Phil. 4,7 omnem

7.3.286  Quorsum haec permittis, nostra nec clade moueris,
7.3.287  O Genitor? Nec Tu lacrimas miseratus aniles
7.3.288  Supplicibus dignare Tuis succurrere Tecum
7.3.289  Qui pariter Christum, uenerabile numen, adorant?
7.3.290  Hoc pietatis opus? Quamuis mihi senior aetas
7.3.291  In senium fluxit, si Tu tamen annuis, ultro
7.3.292  Incolumis multos possum superesse per annos.

proficere nitantur; diabolo resistant, amicos inimicosque diligant, contra omnia aduersa patientię uirtute se arment; ueritatem colant, mendacium fugiant, uerbis ociosis abstineant; de Deo assidue loquantur, Christum semper cogitent, sanctos imitentur; malorum consortia deuitent et iustorum consuetudine utantur. His et huiusmodi pręceptis cum illos instruxisset, Filiolli mei,

acerrimum post se illi relinqueret propugnatorem. Tunc Eusebio mandat ut eidem Augustino et Theodonio senatori et omnibus orthodoxis plurimum se commendet rogetque ut pro ueritate stent, erroribus resistant et dum Christum ducem sequantur nullius uim formident. Consolatis rursum discipulis datoque singulis pacis osculo, totus ad Iesum conuertitur. Peccata confitetur, misericordiam implorat, pręces cum lachrymis offert

Sanctisque quorum reliquias secum attulerant suadentibus hic esse standum: nec usquam sanctiorem locum esse; nam nostri Majores in Epidauro Joannem Episcopum habuerunt; et ab inde profugi Christianis manibus huius Civitatis fundamenta jecerunt. Semper enim ab incunabulis Ragusa Christum professa, nec ullo vicinarum gentium contaminata est contagio: quibus expurgandis sacrae fidei lavacro nunquam desiit esse studiosa. Nam et feras gentes tanquam mater officio pietatis amplectitur et in gremio suo salutaribus aquis renascentes coelo donat: quare divinitus

ingravescente decessit, singula vitae commissa quae in toto vitae curriculo perpetravit optimo Sacerdoti confessus non minus lachrymis quam Sacerdotis expiatione penitus abolevit: et sic omni sordium aspergine detrusus puris sensibus ac sine ulla labe sanctissimum panem accepit immo Christum immo potius ab illius immensa magnitudine receptus est; in illo et per illum per omnia saecula sine fine permansurus. Quare non dubium est Junium Sergium Avunculum meum propter vitam integerrime actam et ultimam mortis sanctimoniam: Deo optimo conciliatum aeternae foelicitatis

3.184  Disceduntque suis laribus, quo regna Sabaea
3.185  Palmiferosque Arabas cernant felicibus astris. 185
3.186   Herodis rabies in Christum. Audita fama Pueri tunc saevus Herodes,
3.187  Qui solus dici voluit rex inclytus orbis,
3.188  Virginis inquirit prolem et genus omne futurum
3.189  Ense ferit, teneros

respondebo: Talem uirum, tam eruditum, tam sanctum, tam in omni laudis genere celebrem nullo alio munere iustius conuenientiusque colere poteram quam hoc uno, quo ipsum plurimum delectari arbitratus sum, eo uidelicet, quod nostram religionem sapiat, quod Christum sonet, quod odorem illum, quo animę fideles reficiuntur, fragret. Ad hęc non me fugiebat eam esse litteratorum naturam, ut quanuis ipsi in omni liberali doctrina politissimi excultissimique sint, minus etiam eruditorum opuscula interdum non

credunt, non errant, quia Christus ueritas est. Dubitare autem philosophorum est, qui nihil certi affirmant. Contraria uero sentire gentilium fuit, non unum deum sed plurimos confitentium atque colentium. Solus itaque recti uiam tenet qui ueritati, quae Christus est, credit. In Christum credendo ad caelestem Hierosolymam, quo ille ascendit, peruenitur. Ubi sum ego , inquit ille, et minister meus erit. Quomodo autem minister eius est qui uel dubitat uel non credit? Talis profecto infidelitatis minister est, non Christi.

hii patriis sedibus pulsi meritas poenas dederunt. Nec tamen sic afflicti ab illo expectationis errore resipisci uoluerunt. Haec parabola Iudeorum arguit incredulitatem. Qui cum ob primorum parentum culpam libertate exuti sub maledicto Legis essent, liberatorem Christum expectarunt, quem illis uenturum prophetae praedixerant. Eius itaque futurum aduentum quotidianis sacrificiis cerimoniisque significabant. Sed postquam uenit et, quaecunque de illo in Scripturis praedicta fuerant, impleuit, ipsum esse negarunt, persecuti sunt,

mundum ab Adae peccato relinquens. Post haec indignatus ingrati populi regnum euertit et adhuc incredulos perpetua seruitute damnauit. Quorum tamen tanta mentis obduratio perseuerat, ut omnia extrema pati malint quam ipsum confitendo salutem consequi sempiternam. Et quoniam non Christum sed Antichristum praestolantur, cum ipso simul peribunt. DE HERETICO FIDEM SIMVLANTE, VT FALLAT Parabola IV Lupus, ut ouium gregi insidiaretur, ouinam pellem indutus

Quam si in Deo fixam et locatam habuerimus, nihil in nobis ipsis confidentes, quia imbecilles et infirmi sumus, ipsius auxilio subleuati, superatis mundi huius turbinibus, portum intrabimus salutis. Si peccauimus, aduocatum habemus (ut Ioannes inquit) apud Patrem Iesum Christum iustum; et ipse est propiciatio pro peccatis nostris, non pro nostris tantum, sed etiam pro totius mundi. Si periculum aliquod imminet, ab ipso liberari speremus, qui ait: Quoniam in me sperauit, liberabo eum, et protegam eum, quoniam cognouit nomen

partim fugerant, pristina libertate usi ad sua quisque loca redibant. Erat ea tempestate Thessalonicę uir quidam nomine Constantius, multa uitę sanctitate pręditus philosophięque doctrinis apprime eruditus. Hic diuinitus inspiratus cum de Thessalonica Cassariam se transtulisset, Christum euangelizare coepit; multi conuertebantur, credentes baptizabat, denique totam ferme Bulgarorum prouinciam ueritatis prędicatione ab erroribus liberauit. Cum ergo defuncto rege Satimero Budimerus, uir humanitate animique mansuetudine et ipse insignis,

et ipse insignis, diadema sceptrumque suscepisset, a Constantio doctus Christi quoque religionem suscepit. Rex 10 Budimerus Et quoniam litteris etiam non parum instructus erat, cum philosophis aliisque incredulis contendere ausus, nonnullos ex iis in Christum credere compulit. Inde Cassariam accedens gratanter est susceptus ibique regni sedem posuit, fidelis inter fideles quos iam Constantius conuersos baptizauerat. Erat tunc summus ecclesię Romanę pontifex Stephanus, qui cum mirifica Constantii opera audisset, uidere illum

inter eundum ad Budimerum regem diuertens per dies aliquot plebi prędicauit nonnullisque qui reliqui erant fidei lauacro purificatis Romam uersus, quo iter habebat, discessit. Interea fideles, quibus pręerat Budimerus, omnes uno ore Deum laudabant et dominum nostrum Iesum Christum qui pro salute in se credentium sustinuit crucem. Rex autem quibusdam Latinę linguę non ignaris negotium dedit ut coactis in unum omnibus littoralis Delmatię quondam accolis atque habitatoribus loca oppidaque superiorum regum impietate dirruta ac desolata instaurarent et

occurrerunt. Ibi enim rex cum magno procerum suorum comitatu expectatos honorifice excepit; omnes quippe regni pręfectos ibidem iusserat congregari ut omnibus nota essent quę agebantur. Igitur per dies octo apostolici uiri nihil aliud egerunt nisi ut omnibus persuasum esset in Christum credere, fidem religionemque propagare, communi omnium saluti consulere et, quicquid deinde pontificali autoritate deffinitum fuisset, ratum habere; deinde cunctis audientibus scripturę per dies quattuor lectę et, sicuti hę monebant, regiones diuisę metęque finium

Quid sit sapientia et ubi quęrenda c. 3 De scientia diuinitus tradita et sapientis officio c. 4 Quod sapientia donum Dei sit | et uera sapientia Christum imitari c. 5 Quod sola Dei sapientia efficit beatos c. 6 Quę sapientia est uitanda c. 7

post offensam ad patrem reuertenti petenti-que ueniam non solum ignoscitur, sed etiam datur stola, ut ueteri homine deposito nouum induat. annulus in manu, ut iustitię operibus incumbat. calciamenta in pedibus, ut ipse firmiter incedens | aliis quoque se itineris, quo ad Christum peruenitur, ducem pręstet | atque alios doceat, quod ipse prius et didicerit et fecerit. Semper tamen meminerit | ad fidei perfectionem non nisi Deo adiuuante se posse peruenire. cum Saluator dicat:

Joan. 6. Nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum. Illi ad Christum trahuntur, qui trahi uolunt | qui-que orant ut trahantur. nemo saluatur inuitus. Vt uelimus nostrum est, ut autem uelimus et possimus, Dei est. Joa. 7

ergo Christianus ueritatis et intelligentię impletur Spiritu, quo iam plenus saluberrimis uitę pręceptis incipit scaturire. Minime quippe ociosi sunt, qui diuino aguntur Spiritu. Hic idem Christum Dominum in se manentem habet | dicente illo: Jo. 15. manete in me, et ego in uobis. et rursum: qui manet in me, et ego in eo. Quantum autem boni ex

quia sine me nihil potestis facere. Itaque ut possimus, ut ualeamus ad uitę melioris perfectioris-que statum peruenire, futuri ędificii fundamenta non alibi ponenda sunt | quam supra firmissimam petram Christum , qui de semet loquens ait: Matth. 16 Et super hanc petram ędificabo Ecclesiam meam. Quam petram ille qui primus confessus est, Petri nomen

poposcerat, perseuerando impetrauit. Inuicta denique fuit ipsorum martyrum in credendo constantia. Cęde, ure, occide inquiunt. cuncta quę homini inferri possunt tormenta | prius in corpore nostro perferemus | quam Christum negabimus. Matth. 15. Hi ergo fuere, qui domum sibi non in terra, sed in cęlo ędificare uolentes, fidei suę

Beatus inquit qui non fuerit scandalizatus in me! Scandalizantur illi qui dubitant | nec satis credunt. Vnde Apostolus: Ad Corin. prima 1. Nos ait prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam , ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. Sed post Christum quid quęso beatius matre Christi? et ipsa tamen ideo beata prędicatur, quia de nuncio

Ad Corin. prima 1. Nos ait prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam , ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. Sed post Christum quid quęso beatius matre Christi? et ipsa tamen ideo beata prędicatur, quia de nuncio sibi cęlitus allato nihil dubitauit . Sic enim Spiritus Sanctus per os Elisabeth eius cognatę

Ad Corin. prima 1. Nos ait prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam , ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. Sed post Christum quid quęso beatius matre Christi? et ipsa tamen ideo beata prędicatur, quia de nuncio sibi cęlitus allato nihil dubitauit . Sic enim Spiritus Sanctus per os Elisabeth eius cognatę ad eam dixit:

separemus | Arrianę impietati assentientes, alibi idem ad Patrem conuersus dixit: Joan. 17. hęc est autem uita ęterna: ut cognoscant te solum Deum uerum et quem misisti Iesum Christum. Pater igitur et Filius | et utrique communis Spiritus Sanctus solus uerus Deus est, trinus in personis, unus in substantia. Et si hoc credere uita ęterna est, profecto qui sanctę Trinitatis fidem non tenent, licet unum Deum, unum Dominum et credant et prędicent, uitam

autem fides nostra ex omni parte perfecta sit, operibus compleatur iustitię. Vt quid enim Euangelio credimus, si secundum Euangelium non uiuimus? quid Christum confitemur, si pręceptis eius non obedimus? Talis fides | iuxta Iacobi apostoli sententiam mortua est.

quibus Dominus ait: Matth13 Dicunt, et non faciunt. Illis utique comparandi, qui Christum spinis coronatum genuflexi adorabant, non ut eum uenerarentur, sed ut deriderent; uel etiam illis simillimi, qui eidem sitienti uinum quidem porrigebant, sed felle mixtum. 27

est. Rursum siquem circa humanitatem eius errare senseris, eum sic existima, quasi qui ipsum uestibus exuat et nudum extentum-que affigere cruci non dubitet. heretici. Talis Manicheorum fuit impietas, qui Christum non ex Virgine natum dicebant, sed tantummodo in phantasmate uisum. Horum profecto et his similium fugiendum est consortium. Sunt enim in pellibus ouium lupi rapaces, dum simulatione credulitatis fidelibus insidiantur. Sunt abominatio

Ecclesia Christi sentire, et tamen malignę argumentationis machinis eam destruere et euertere conantur | et sancta eius prophanare. Male interpretantur Scripturas diuersi-que sensus dogmata conscribunt, et se ueritatis assertores esse prędicant, ut Iudam imitati osculo Christum prodant | et spongiam fellis calamo impositam ori eius offerant, illis ipsis qui olim hoc egerunt deteriores. Siquid eos petieris, porrigent tibi pro pane lapidem, pro pisce serpentem, pro ouo scorpionem. pro

de omnibus dubii atque animo suspensi nihil affirmare audent. quibus dicitur: Mar4 Quare timidi estis? Necdum habetis fidem? aut procaces sunt | ut illi qui prętereuntes Christum in cruce pendentem blasphemabant. aut iniqui et in omne scelus proni, Sathanę primogeniti, quibus dicere possis: Vos ex patre diabolo estis. aut prorsus in errore ita obdurati, ut nec ratione | nec autoritate | nec miraculis moueantur, facti lapides, in quibus

Dominus ait: Io3 Quod scimus loquimur, et quod uidimus testamur, et testamentum nostrum non accipitis. Hi sunt qui lapides cordis sui tollunt, ut his obstinationis telis Christum repellant | et ipse abscondit se, nequando ueritatem agnoscant, qui mendacio iam occalluerunt. quibus si ipse sua uoce dixerit: Ego sum, retrorsum abibunt | et in eodem corruent luto uitiorum, quo tam nequiter infecti sunt. Et

cur ei non credunt? cur eius uerbis fidem non pręstant? cum etiam ipsi homines, quibus talia agendi data fuit potestas, in nomine Christi ea se egisse nunquam dissimularint. Quibus certe si crederent, et in Christum, qui ab iisdem prędicatus est, crederent. Porro cum nec operibus uolunt credere, audiant inclamantem: Matth 11

erit in die iudicii quam uobis. Tyrus et Sydon ciuitates idolatrę erant | uitiis-que deditę, et tamen his acerbius punientur illi, qui cum per inuocationem Christi non pauca prodigia facta uiderint, Christum non ut Deum recipiunt | et minus aliquid Patre habere affirmare non dubitant. In illos qui de miraculis quę scripta sunt dubitant. Caput V

recuperarunt. Tu quoque nisi dubitare desieris, non poteris euitare demonum dolos | nec loqui ea quę tibi saluti esse possent, nec iam emergere de abysso inferni si modo cum corde isto dubio tibi decedere contigerit. Quod si cum Thoma hactenus dubitasti, iam et cum eodem credens Christum confitere dicens: Dominus meus et Deus meus! Alioquin ne illa quidem quę bene egeris, prodesse tibi poterunt ad salutem. Nisi enim firma petra, quę est Christus fundamentum tui ędificii fuerit, quicquid operis extructum erit corruet.

De ecclesia fide fundata. Caput VI Per hanc ergo fidem diuinitus nobis reuelatam ędificata est Ecclesia supra firmissimam petram Christum, Dei Filium, Dominum nostrum. Si fideles simus ipsi sanctę Dei Ecclesię | cujus caput est Christus, membra corporis Christi sumus. Qui autem non credit Ecclesię | nec potestati eius subjicitur, ille abscisus et abiectus est | atque cum mortuis computatus, nisi forte

est extra Hierusalem. extra ciuitatem enim crucifixerunt Dominum Iesum. uel extra uineam, extra Iudeorum ecclesiam. ut ab ipsis eiectus exciperetur colendus a nobis. Sequitur enim: Quid ergo faciet dominus uineę? malos male perdet, et uineam locabit aliis. hoc est, omnibus in Christum credentibus, tam gentilibus quam Iudeis | ueteribus noua copulans Christus lapis angularis, illa implens et ista incohans . Veruntamen quantum intersit

Luc. 10 In ecclesia per baptismum renouamur | et encęnia facimus, Io. 16 dum nouum hominem induimur, qui secundum Christum natus est. In ecclesia peccatorum nobis vincula relaxantur. Hęc est enim stabulum illud, in quod homo a latronibus in uia uulneratus | curandus infertur. In ecclesia laborantium | in cęlo requies est. quibus

sed qui his repugnando uictores euadunt. Nullibi autem certior uincendi spes quam in Euangelio, in quo certantibus suffragatur gratia. Io 1 Quia Lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est. Hoc certe optimum uinum in fine conuiuii reseruauit nobis benignissimus sponsus, cui dicitur: Io2

atque ut ita etiam ad malum sicut ad bonum surdi et muti forent. sed ut deterius peccent, et leuam aurem habent, qua ea quę carnis sunt auidissime auriant , et sinistram linguam, qua uel nugas garriant | uel alios infament uel proximo maledicant. Quod nisi tandem ad Christum adduci se permiserint, qui labefactata solo uerbo instaurat, quis eos curare poterit? De istis (ut reor) prophetauit Apostolus cum diceret: Ad Timo. scda. 4 Sanam

Mar14 Imitemur Symonem leprosum, ut flagitiorum lepra curati mereamur hospitem habere Christum. Neque nos prioris uitę pudor impediat | aut horror in desperationem trahat. Luc14 benignissimus est, qui ad coenam inuitari iubet pauperes, debiles, cęcos | et claudos id est omni scelerum

primos computaberis . In nouissimis erant Mattheus, Zacheus, latro, sed conuersi ad Dominum | primi facti sunt. Mattheus reliquit teloneum, et fit apostolus. Zacheus auariciam largitate mutauit, et salus facta est domui eius, cum Christum suscepisset hospitio. Latronem aliena per uim rapuisse penituit , et Saluatori se commendans meruit de cruce transferri in paradisum. Audi Christum clamantem:

largitate mutauit, et salus facta est domui eius, cum Christum suscepisset hospitio. Latronem aliena per uim rapuisse penituit , et Saluatori se commendans meruit de cruce transferri in paradisum. Audi Christum clamantem: Matth11 Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Hinc tu tandem ad uocantem conuersus dic: Iniquitates meę

, fundamentum eius supra petram stabiliamus. et ipsam uirtutum structuram nec malignorum spirituum uenti concutere poterunt nec pręsentium aduersitatum flumina obruere. immobilis inuicta-que perstabit, donec ad culmen usque perducatur summę perpetuę-que integritatis. Frustra autem Christum in cordis nostri monumento condimus, si constantię lapidem ad ostium monumenti non admouemus, ut eo aditum inimicis Christi, quantum in nobis est, prohibeamus. Qui sunt isti inimici procul longe-que

cor titillare serpentis antiqui calliditas coeperit, si tyrannus minari necem, si collati magistratus dignitas efferre, si animum habendi auiditas inquietare, adulterio inquinabitur ut Herodes, metu ad negandum subuertetur ut Petrus, optimum quenque contemnet | ut pontifices et scribę Christum | et dum lucra sectatur ut Iudas, nec furtis abstinebit nec sacrilegio. quam autem turpissimum sit, cum bene coeperis male desinere | et nunc hoc nunc aliud uelle, alię quoque in Euangelio similitudines indicio sunt.

Si uis perfectus esse, uade et uende omnia quę habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo, et ueni sequere me! Non erat perfectio contemnere diuitias, nisi addidisset Dominus: Veni sequere me! Omnibus abundare uirtutibus quęrit, qui Christum imitari decernit. Christi enim imitator quamprimum ueterem exuit hominem et induit nouum, superbiam mutat humilitate, iracundiam lenitate, incontinentiam castitate | et breuiter uitium uirtute.

sunt: Esuriui et non dedistis mihi manducare. cuius criminis conuictus diues ille, qui se tantum pascebat, in inferno sepelitur. ut semper miser sit, quem miserorum non tetigit pietas, dum sua cupide retinet | et pecuniam magis quam Christum diligit. Imbecillus item es, quando alterum dolo seducere contendis. ab iniustitię enim uitio superaris, quoties alios fraude aliqua supplantare moliris.

detrimentum uel uitę periculum cauet, Deum offendere non ueretur. Luc23 Timuit Pilatus Cęsarem, quando Christum damnauit, quem confessus erat esse innocentem. Mar14 Timuerunt apostoli, cum comprehendi uidissent Iesum, et dum fragili uitę metuunt, ueram deserendo fugerunt .

Mar7 rogatus-que a muliere Syrophoenissa filiam eius a demonis uexatione liberauit. ut dum Verbi prędicatio subtrahitur, mirabilium operatio credere uolentes inuitaret. Neque enim repudiari debent, qui non uocati ad Christum ueniunt, si etiam uocati cum uenerint saluentur. Cęterum quia glorię contemptorem etiam inuitum ac nolentem sequitur gloria, Mar7 apud eundem euangelistam habemus, quod Saluator noster | his

ab hominibus. dilatant enim philateria sua et magnificant fimbrias. Amant autem primos recubitus in coenis | et primas cathedras in synagogis | et uocari ab hominibus rabbi . Igitur qui gloriam hominum appetit, non Christum, sed Christi aduersarios scribas et phariseos imitatur. quanto-que magis humano ore laudari concupiscit, tanto grauius judicio condemnatur diuino. Multos quidem uanę glorię cupiditas a Christi religione dissidere | et contra ueritatem stare compellit.

in eum, sed propter phariseos non confitebantur, ne de synagoga eiicerentur. dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei. Quam ergo perniciosum uitium est inanis gloria, quę alios ita insanat, ut Christum confiteri non audeant, etiam ut negare non uereantur! Verum esse quod dicimus nostrę quoque ętatis exempla probant. Vidimus non paucos ex Christianis transisse ad Machumetanos | et

carens, nullis casibus obnoxium, beatitudinis capax, mortis expers. dicente Apostolo: Phil3 Nostra conuersatio in cęlis est, unde et Saluatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę conformatum corpori claritatis suę . Nos hac tanta spe confirmati, non solum mortem non timere, sed etiam nullum mortis genus debemus exhorrescere. Ideo Dominus noster cum asperrimam tum ignominiosissimam elegit crucis mortem. Quem

cum asperrimam tum ignominiosissimam elegit crucis mortem. Quem secuti sancti martyres omnes tyrannorum minas contempsere, omnia uicere tormenta, magis timentes Deum offendere | quam quęque extrema perpeti. Quid quod etiam multi ante persecutionem, immo ante Christum, cum nondum paradisi ianua pateret, mori optarint? Ingemiscens Dauid ait: ps119 Hei mihi quia incolatus meus prolongatus est! et Helias :

in uulua mortuus sum? egressus ex utero non statim perii? et Ionas: Domine tolle quęso animam meam a me, quia melior est mihi mors quam uita . Quod si hi quibus adhuc clausus erat aditus regni cęlestis, hinc decedere optarunt, nos timebimus, quibus per Christum a maladicto iam liberatis patet paradisus? quos-que corpore isto exutos protinus excipit cęlestis claritatis habitaculum sempiternum? ps115 Ob hoc ergo probatę uitę

Deponendum est ergo onus, si altiora cupis ascendere et de paucorum esse numero electorum. Tunc te uere a Deo electum esse noueris, cum magno animo illa quę multorum sunt contemnere coeperis | et omnem prorsus affectum ad solum Christum conuerteris, solum imitari statueris. Ait enim: Matth10 Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus. qui amat filium aut filiam

cuius animus aliqua terrenarum rerum cura in diuersum distrahitur. In eo enim deficiat necesse est, in quo adhuc aliqua carnali cupiditate inclinatur. Propterea quidem uocati apostoli, quoniam aliter sequi Christum non poterant, Matth4 et retia et parem reliquerunt. Non poterant effici Christi discipuli, nisi per omnia ei se

me. Abnegat semetipsum, qui non iam carni paret sed spiritui, non jam mundo sed mundi Domino seruit. ut longe alius sit | quam qui hactenus fuerit . Tollit autem crucem suam, qui pro ueritate asserenda nec supplicia deuitat | nec mortem horret, atque ita Christum sequitur. Ille enim cum Dominus esset, formam serui accepit | et qui in se impassibilis erat, in homine assumpto crucem passus est. ne id nos pro nomine eius subire timeremus, quod ille pro amore nostro proferre uoluit.

igitur eliges esse cum Christo pauper, in Deo diues sis. optabis cum illo emori mundo, ut uiuas Deo. terrena denique omnia sordere tibi incipient, cum in cordis tui hospitiolo susceperis Christum. Nihil illo est dultius , nihil suauius. Iure suo dixit, cum ad sui seruitium fideles inuitaret: Matth11

Tu igitur qui relicta syndone nudus impiorum manus effugisti, ne reuertaris tollere tunicam tuam, nec aratrum tenens respicias retro, ut aliquando imprudenter concupiscere incipias, quod propter Christum prudenter reliquisti. Multo melius est non uouisse uiam perfectionis | quam postquam uoueris regredi uelle | et cum Anania Saphira-que Spiritui Sancto mentiri audere. De vita solitaria.

Luc21 Idem eos qui in Iudea sunt, ut ad montes fugiant hortatur. Iudea confessio et glorificatio interpretatur; ut is qui Christum confitetur | et ad celsiorem beatitatis gloriam aspirat, frequentiam fugiat solitudine-que delectetur. Quod si docendi officio fungitur | et uicos urbes-que peragrare necesse est, tantisper in publicum prodeat, donec

sese cęteris errexit, non superbia sed cogitatione, extra turbam quęrens, quod in turba inuenire non poterat. Ioannes quoque Baptista in matris aluo sanctificatus, ut sanctior fieret, desertum incoluit. ibi manens Christum baptizare meruit | et de illo prophetare | et ab illo testimonium accipere dicente: Luc7 Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista. atque hunc eundem,

episcopis scribere iubetur. hoc est, Ephesi, Smyrnę, Pergami, Thiatyrę, Sardis, Philadelphię et Laodicię. In his singulis singuli episcopi erant, et officii sacerdotalis merito angeli nominantur. Hoc tamen minus mirabimur, si meminerimus ipsum Dei Filium Iesum Christum sacerdotem factum, Deo Patre ad eum dicente: Tu es sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech. Nihil isto sacerdote maius, nihil mirabilius excogitari potest, ita nec sacerdotii honore

quia sola tribus Leui et domus Aaron sacerdotalis erat. nec aliis licebat hoc fungi officio. Ne igitur Leuitarum genus in paucis conclusum deficeret, reparandum per connubia erat. At nunc non carnis quęritur successio sed spiritus, translato-que sacerdotio ad tribum Iuda, id est ad Christum, quicunque Christianus est, nisi uxori alligatus fuerit, potest eligi in sacerdotem. Omnes tamen qui Christo in sacerdotio succedunt, castos esse decet, sicut et ipse castus fuit. ut noui sacerdotii tanto purior successio sit quam ueteris, quanto et sacerdos noster Christus

illorum perennis beatitatis erit particeps, quibus in psalmo Spiritus Sanctus loquitur dicens: ps131 Sacerdotes eius induam salutari et sancti eius exultatione exultabunt. Christum enim induent | ei-que feliciter inhęrebunt, qui in Ecclesia uices Christi, sicut oportuit, gerere studuerunt. De malo

Audiamus autem in Euangelio Dominum Iesum Patri suo loquentem ac dicentem: Io17 Hęc est uita ęterna, ut cognoscant te solum Deum uerum et quem misisti, Iesum Christum. Vt igitur fide ac uirtutibus proficere possimus, abeamus cum Iesu per Scripturarum sata uellicantes Veteris Nouę-que Legis spicas, et ut triticum sub paleis latens comedere ualeamus, confricemus

Luc10 tanta-que perfusam sermonis eius dulcedine, ut nulla sororis Marthę interpellatione inde mota sit. et quoniam toto corde cęlestis magistri amplectebatur disciplinam, optimam partem dicitur elegisse, quę non auferetur ab ea. Christum enim elegerat, in cuius unius contemplatione tam suauiter requiescebat. Quotus autem quisque est, qui sic in ecclesia sacris prędicationibus interesse nititur, ut pręcepta uitę absque operatione non elabi sinat?

Non assumes nomen Domini Dei tui in uanum. Ne contemnere uideare, quod pręcipue oportet reuereri. tertium. Memento ut diem sabbati sanctifices. Nos uero sabbati obseruationem ad diem Dominicum transtulimus, ne cum Iudeis in Christum non credentibus uideamur sentire, qui eum in sepulchro mortuum sabbato quieuisse fatentur quidem, sed postea uiuum resurrexisse negant. Itaque ob resurrectionis reuerentiam | eo quo facta est die ab operibus uacamus, nec tamen ita superstitiose | ut Iudei sabbato. Nam et mensas

uario metallo compactam | siue arborem supra modum proceram atque amplam. Vtroque enim somnio Daniele interpretante didicit | futuram regni cladem | et suimet qui felicissimus putabatur, extremam miseriam. Pilati etiam uxor in Euangelio multa per uisum se passam conquęritur propter Christum, et marito ut missum illum faceret, nititur persuadere. Hoc quoque obseruandum, quod iniqui insomniorum suorum quid portendant ignari a sanctis interpretationem accipiunt, ut pharao a Iosepho | et Nabuchodonosor a Daniele. Vnde apparet | somnia ista quę diuino fiunt consilio,

Danielem prophetam dicentem: Posui faciem meam ad Dominum Deum meum, rogare et deprecari | in ieiuniis, sacco et cinere. Inde transiens ad Euangelium considerabit uas electionis Paulum apostolum, qui ait: Curuo genua mea ad patrem Domini nostri Iesu Christi. Ipsum quoque Christum Dominum contemplabitur, quo nemo sanctior, nemo magnificentior, modo prono corpore in faciem procumbentem, modo errecto in cęlum suspicientem et modo positis genibus orantem; non quod illi nostris humiliationibus opus esset, sed quod nos illius indigeremus exemplo.

Quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam. Et iterum: Siquid petieritis Patrem in nomine meo, dabo uobis. Quid ais, Iudee? Quid tu, Mahumetane? Quid uos omnes, qui in Christum non creditis? Nonne in cassum cęleste bonum speratis, quia illud in nomine Christi non petitis? Non enim potestis in eius nomine petere, quem non recipitis fide, quem Dei Filium esse negatis. Suis autem fidelibus ille

Poenitentia nos a peccatorum sordibus emundat | et pristinę restituit puritati. Mat. 8 Vnde leprosus in Euangelio Christum suppliciter adorans | et curari cupiens | morbo liberatur. Lepra in Scripturis peccatum designat. Peccati ergo lepra Domino iubente ab animo poenitentis fugatur, ut ibi uirtutes inserantur, unde uitia pullulabant. Mat. 9 In huiusce rei figura et

pulueris micis euentilatum non fuerit. Mar. 8 Denique, ueluti cęcus ille, qui nondum satis credulus uisu recepto quasi per caliginem cernebat uidebantur-que ei homines (ut Marcus ait) tanquam arborum effigies incedentium, deinde plena fide Christum suscipiens iterum-que ab illo contactus clare uidere coepit omnia. Ita nunquam perfecte illuminari poterit, cuius non erit ex omni parte poenitentia perfecta. de qua perfectione inferius, quantum Dominus nostras quoque

humeris reportatur pastoris. Et fit gaudium in cęlo super uno peccatore poenitentiam agente magis quam supra nonaginta nouem iustis, qui non indigent poenitentia. Denique poenitenti in cruce latroni Christum-que confitenti ab eodem responsum est: 22 Hodie mecum eris in paradiso. Et in Apocalypsi beati dicuntur, qui lauant stolas suas in

uitę et per portas intrent ciuitatem. Beati sunt qui peccatorum maculas lauant. sed eas in sanguine Agni lauari oportet. quia poenitentia nihil iuuaret, si Christi passio sub maledicto uenundatos non redemisset. Lauantur itaque in sanguine Agni, qui in Christum credentes eius misericordiam poenitendo et sperando implorant | et eodem miserante | bonum quod cupiunt, consequuntur. Neque enim nisi fideles forent, quos peccasse poenitet, per portam, id est, per ipsum qui ait: Ego

statim fit Dei seruus Christi-que apostolus. Zacheus quoque ętatem in exigendis usuris contriuerat | viso tandem Domino | totum quod foenore quęsitum erat, distribuere pauperibus coepit | et illis quos aliquid defraudauerat satisfacere. eodem itaque die, quo finem criminum fecit, Christum domi suę hospitem meruit habere. Multa id genus exempla tibi de Scripturis possem proponere, si in his recensendis occupari uellem. Currentem per consueta

Deo | Christus ipse pro te Patrem interpellat | dicente Ioanne apostolo: Epistula Ioann. 21 Aduocatum habemus apud Patrem Iesum Christum iustum | et ipse est propiciatio pro peccatis nostris; non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi. Desperantium uero Christus non aduocatus est, sed iudex. Considera igitur utrum tibi sit melius ueniam sperare, ut Christi patrocinio subleueris, an

aut enim peccamus cogitatione | aut uerbo | aut opere. per ista mente discurrendo, postquam conscientiam diligenter accurate-que examinauerimus, tam de omnibus quam de singulis, in quibus Deo uel proximo aliqua illata est iniuria, dolentes moesti-que imprimis | et ante sacerdotem ueluti ante Christum reuerenter genibus prouoluti cuncta illi exponamus, occultemus nihil. Manifestanda est enim medico

non debent, nisi rite atque ordine pręparentur | sed pręparari ita eos oportet, ut communicatione digni habeantur. Alioquin et indigne accedens perit propter temeritatem | et accedere nolens damnatur | propter sese corrigendi negligentiam. Quid enim prodest Christum honorare, dum te indignum iudicans corpore eius et sanguine abstines, si peccato non abstineas, quo ipsum ad iracundiam prouocas | et prudens ac uolens te illius conuiuio indignum pręstas? Omnes

| et prudens ac uolens te illius conuiuio indignum pręstas? Omnes certe indigni sumus, cum nemo sit qui non peccet , nemo cui cum centurione in Christum credente dicere non conueniat: Domine non sum dignus, ut intres sub tectum meum. In eo tamen digni censemur, si poenitentes, si confessi, si humiles accedimus. Talem cum te iam esse noueris, accedere ne dubites; ab illo inuitaris, qui omnes conclusit sub peccato, ut

oppressum libera, cibum quem ieiunando tibi subtrahis da indigenti, aduenam suscipe hospitio, pauperis nuditatem tege | nec contemnas. quia tua caro est, pręsertim si in Christo tecum regeneratus est | Unum habetis patrem Deum, unum caput Christum, unum corpus Ecclesiam. Hoc igitur erit ieiunium electum, pium, fidele, sanctum. de quo etiam Iohel propheta dixit: Sanctificate ieiunium. Non enim sufficit cibi abstinentia, nisi et a peccatis abstineamus |

Male ab alimentis abstinet, qui a detractione proximi linguam non coercet. Ieiunium non superbię opus esse debet sed humilitatis. Qui ieiunando superbit, phariseorum imitator est | et eorum qui Christum adeuntes dixerunt: Mat. 9 Quare nos et pharisei ieiunamus frequenter, discipuli autem tui non ieiunant?

putant, et Dei pręcepta implere negligunt. Quid enim prodest corpus tenuare abstinentia, et prauas cupiditates ab animo non euellere? si sic ieiunas, non Christum imitaris, sed diabolum. qui certe neque comedit neque bibit, et tamen nunquam a sua peruersitate resipiscit. Sicut nec illi, quibus lamentantibus, quod ieiunando calamitatem nequirent auertere, Deus respondit:

semper menti nostrę Saluatoris monita dicentis: Qui in Iudea sunt, fugiant ad montes; et qui in tecto, non descendat tollere aliquid de domo sua; et qui in agro, non reuertatur tollere tunicam suam; Iudeam Hebraicorum nominum interpretes confessionem sonare dicunt. Qui ergo Christum confitetur, ad uirtutum celsitudinem ascendere curet, eundem imitando, qui in se credentibus, ut sua sequantur uestigia iubet. Et qui in tecto sunt, hoc est, qui ad summa iam peruenerunt, non descendant, ne conuersationis pristinę sordibus inquinentur.

Riječ je o dabrovima i dabrovici. Taj je navod preuzeo M. od Plinija Starijeg, Naturalis historia (= Prirodoslovlje) VIII 109. Dilargitis igitur opibus | et mendicorum indigentię distributis pauper pauperem Christum sequeris, cupiens in Deo tantum diues fieri | et pro caducis ac fragilibus bonis possidere stabilia et ęterna. Simplicitatis etiam partes ages, si paruo modico-que contentus uiues | et quę ultra necessitatem sunt, ea paruipendes neque concupisces unquam. et tibi satis felix

ingredi, serua mandata! Diuinę igitur legis tantum quę ad bene beate-que uiuendum pertinent institutiones nosse | et eas opere persequi, satis perfecta est hominis sapientia. Quanquam illius perfectior, qui insuper dilargitis rebus modico contentus Christum sequitur | et corporis quoque puritatem seruat repudiatis connubiis, ut casto Domino propius accedat meritis castitatis | et centesimum fructum capiat | trigesimo sexagesimo-que relicto. Sed licet perfectioris uitę altior sit beatitudinis gradus, una tamen est beatorum Ecclesia

quorum disciplinam, quam a Christo didicerant, et philosophi Ariopagum relinquentes sunt secuti | et ipsi Romani principes contempta idolorum cultura probauere. Totis enim imperii uiribus falsorum deorum religionem defenderant. uicti autem non armis, sed eorum qui cędebantur patientia Christum susceperunt, qui ab ipsis prędicatus fuerat. Atque hęc fuit uictoria quę uicit mundum, fides nostra. Pugnantes non

nititur, hominum opinionibus pendet | et certam uitę uiam prorsus ignorat. Quis enim nouit Filium nisi Pater | uel Patrem nisi Filius | et cui uoluerit Filius reuelare? Vnde et Petro Christum confitenti idem respondit: Beatus es Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non reuelauit tibi, sed Pater meus qui in cęlis est. Decuit autem, ut qui homini quem formauit, beatitudinem dare decreuerat, doctrinę quoque esset

uere sapientes uere-que beati erimus | et iam non terreni sed cęlestes. Audiamus quid super hac re Apostolus dicat: Iudei, inquit, signa petunt, et Gręci sapientiam quęrunt. nos autem prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stulticiam, ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. quia quod stultum est Dei sapientius est hominibus, et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus.

dicat: Iudei, inquit, signa petunt, et Gręci sapientiam quęrunt. nos autem prędicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stulticiam, ipsis autem uocatis Iudeis atque Gręcis Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam. quia quod stultum est Dei sapientius est hominibus, et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus. In his ergo Scripturis, quas gentilitas deridet |

certitudinem nunc quoque beati dicantur. Sapiens, inquiunt, et in tormentis beatus est. Recte id quidem si de nostris diceretur | et non de illis, qui a uera religione alieni erant. Nostri enim uere beati, quos nulla compellere tormenta potuerunt ut Christum negarent. Porro hi non sola uirtute contenti erant, quę prope uana esset, si nihil eam post mortem sequeretur, sed per ipsa uirtutis opera Deo iungi cupiebant. quod quia pręcipue martyrii patientia pręstare poterat, cędi occidi-que gaudebant. Illi autem quibus ęterna hominis

ueram perfectam-que beatitudinem assequi possint, sed altiora se indagare conantur | et ea quidem quę nisi fides teneat, ratio non explicat, curiosius perscrutari solent. Vnde fit, ut plerunque ab eo etiam quod recte didicerant aberrent | et dum Christum se tenere putant, de manibus elapsum non animaduertant. Plena periculi est talis sapientia | ideo-que uitanda. cum scriptum sit: Scrutator maiestatis

qui nullum ex se boni fructum gignit et supra modum effertur superbia. Amorrei amaritudinem adducentes uel loquentes dicuntur. Quid autem amarius heretica prauitate? Hereticorum igitur Seon iste rex est, ut cum illo simul pereant, si ab eo ad Christum qui ueritas est, non conuertentur. Hic est ille Seon superbus, qui fideles Israhelitas non sinit in pace transire per fines regni sui | obstat-que armatus, inito tamen pręlio succumbit. Tentare enim demon sanctos potest, uincere non potest, Deo cui seruiunt protegente. Hic idem

metu perculsus concidet | uel in fugam conuertetur. De quo per Esaiam fuit prędictum: A facie Domini pauebit Assur, uirga, hoc est, cruce Domini percussus . Vrbs autem eius cui dominabatur, gentiles erant. quę tunc quidem concremata est igni, cum gentiles ad Christum conuersi. Ignem, inquit, ueni mittere in terram, et quid uolo nisi ut ardeat? Nabuchodonosor Hic idem diabolus Nabuchodonosor est rex Babylonis. Nabuchodonosor | sedens in angustia agnita

quasi feroces interpretantur. Et quoniam per latitudinem ambulant quę ducit ad perditionem, tu tibi e contrario uiam arctam elige quę ducit ad salutem | Et Caldei isti non ingredientur tabernaculum, in quo habitare uiderint Christum, sed tabernaculum uirtutibus uacuum et uitiis patens, hoc est, praui hominis animam, quę ante peccatum Dei erat | post peccatum uero data est Sathanę in possessionem, ut sua sit per reatum, quę sua non est per naturam.

Hęc dicit Dominus Deus: Ecce ego ad te, mons Seyr! Et extendam manum meam super te, et dabo te desolatum atque desertum. Seyr interpretatur hispidus | et pilosus. Diabolus quippe Esau pilosi partes secutus aduersus populum Iudę, id est, confessionis, illos uidelicet qui Christum confitebantur, sese errexerat | et montis instar superbia elatus regnabat inter infideles. His autem ad Christum conuersis | ille desolatus est et desertus. quod futurum de eodem monte Zacharias quoque uidit cum diceret: Quid tu, mons magne? Coram Zorobabel in planum. De

atque desertum. Seyr interpretatur hispidus | et pilosus. Diabolus quippe Esau pilosi partes secutus aduersus populum Iudę, id est, confessionis, illos uidelicet qui Christum confitebantur, sese errexerat | et montis instar superbia elatus regnabat inter infideles. His autem ad Christum conuersis | ille desolatus est et desertus. quod futurum de eodem monte Zacharias quoque uidit cum diceret: Quid tu, mons magne? Coram Zorobabel in planum. De Zorobabel enim natus est Christus, cuius uirtute concidit regnum diaboli. hic ille mons est ,

terrę, et non peregrini neque aduenę, quorum conversatio in cęlis est. Idem postremo mors appellatus est, dicente Domino: Ecce posui ante oculos tuos uitam et mortem; hoc est, me uitam | et diabolum mortem. Si ergo Christum tibi elegeris uiues, si diabolum morieris. de quo Apostolus etiam dixit: Nouissimus inimicus destruetur mors. Illis duntaxat destruetur, qui a dextris Iudicis consistere iussi erunt.

uero benignitas Domini subuenit | ueniam-que indulsit. quia et ambitionem conuerterunt in humilitatem | et contentionem in concordiam | et dubitationem in fidei firmitatem | et metum in audaciam, etiam inter sęuientes tyrannos Christum confitendo. Datus erat et Paulo angelus Sathanę, qui eum colaphizet. unde exclamans ait: Ad Eph. vi. Non

Qvomodo vincitvr tentatio Caput XIX Inuidia diaboli mors introierat in orbem terrarum, sed hac morte per Christum liberati sumus | et ad uitam, quam propter pręuaricationem primorum parentum amiseramus, reuocati. Gaudebat inuidus ille sanctissimos etiam uiros in infernum descendere | et quasi uictor, quia primos uicerat, de omnibus triumphare.

subuertit. Quos autem firmos ac stabiles in fide uidit, eos perniciosę uoluptatis illecebris ad peccandum prouocare coepit. ut quos fidei defendit synceritas, mandatorum saltem transgressio condemnet. Nos ergo qui in Christum credimus, qui Dei Filium confitemur, tantę in nos inimici inuidię non ignari, quoties delinquendi concupiscentia mentem solicitari coeperit, meminerimus dolos esse carnificis nostri | nihil-que agamus, in quo Deum offendi nouimus | et ob quod si egerimus, de

Condelector, inquit, legi Dei secundum interiorem hominem, uideo autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meę et captiuantem me in lege peccati, quę est in membris meis. Infelix ego homo | quis me liberabit de corpore mortis huius? gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum. igitur ego ipse mente seruio legi Dei, carne autem legi peccati. . Quare caro aduersatur spiritui. Quęris quare

quę illum creat | et creando infundit | et infusum conseruat, etiam periclitantem adiuuaret. Quis me liberabit, inquit Apostolus, de corpore mortis huius? hoc est de corpore, in quo primi parentes nostri cum non obedissent Deo mortui sunt. respondet et ait: Gratia Dei per Iesum Christum. Nos igitur in Christum credentes | a carnis uiolentia non nostrę uires, sed diuina liberat gratia. Quanuis autem ab Adę maledictione tunc absoluimur cum in Christo per baptismum regeneramur, manet tamen in nobis fomes peccati, ut ii qui Christi sunt, in

infundit | et infusum conseruat, etiam periclitantem adiuuaret. Quis me liberabit, inquit Apostolus, de corpore mortis huius? hoc est de corpore, in quo primi parentes nostri cum non obedissent Deo mortui sunt. respondet et ait: Gratia Dei per Iesum Christum. Nos igitur in Christum credentes | a carnis uiolentia non nostrę uires, sed diuina liberat gratia. Quanuis autem ab Adę maledictione tunc absoluimur cum in Christo per baptismum regeneramur, manet tamen in nobis fomes peccati, ut ii qui Christi sunt, in certamine suę carnis

Nolite inquit soliciti esse, quid manducetis | aut quid bibatis | aut quid induamini. quęrite primum regnum Dei, et hęc omnia apponentur uobis. Qui ergo propter Christum in terra pauper est, cum Christo diues erit in cęlo. Gloria enim et diuitię in domo eius. Parsimonia Victu quoque modico ac tenui, et qui corpus

pauper est, cum Christo diues erit in cęlo. Gloria enim et diuitię in domo eius. Parsimonia Victu quoque modico ac tenui, et qui corpus tantum sustentet contentus erit, qui Christum imitabitur. Per dies quadraginta ille neque comedit neque bibit, postea (ut euangelista ait) esuriit. et tunc quidem diaboli maligna tentamenta uicisse describitur, ut noscamus ieiunio et esuritione opus esse, si carnis illecebras demonum-que captiones

animam suam posuit pro ouibus suis. et quos dilexit, usque in finem dilexit eos. Quia nihil prodest diu diligere, nisi semper diligas. et: Sicut inquit dilexit me Pater, ita dilexi uos. et: Qui diligit me, diligetur a Patre meo. Tunc autem et Christum diligimus | et a Deo Patre diligimur, cum ipsum quem peccando offendimus, poenitendo placamus. Porro cum etiam inimicis nos benefacere bene-que optare iuberet, hoc prior ipse pręstitit, illis a

recipere? Cauenda est igitur infidelium hominum conuersatio, maxime eorum qui ita auersi sunt, ut nulla supersit spes futurę illorum conuersionis, et hoc apostolorum ipsorum exemplo, qui cum uidissent incredulos Iudeos Christum nolle recipere, ab eis discedentes aliis euangelizare Dei uerbum coepere. Itaque ne perfectis quidem conuenit ad obstinatos accessio, cum ne in docendo operam perdant, tum ne molliter blande-que alloquendo fauere illorum errori uideantur.

illi, satis damno suo edoctus | uiride lignum arido applicatum simul comburi solere | et temerarium esse rursum committere, quod iam aperte intellexerat Deo non placere. Magi Christum natum pie quęrentes cum forte ad Herodem diuertissent, syderei luminis ducatum amiserunt, et tenebras patiuntur quamdiu cum illo teterrimę mentis homine manent. Facessat igitur pessimus quisque a consortio tuo, ne

a uia uirtutis declinauit, retrorsum abiit | et sępe admonitus redire noluerit, dimitte eum | et membrum quod te scandalizat, abscide atque a te proiice. Melius enim tibi est sine illo ingredi regnum Dei | quam cum illo mitti in gehennam. Dimitte igitur mortuos sepelire mortuos suos, tu Christum qui uita est, sequere, ut uiuas et eternę mortis expers efficiare. Quod si adhuc illi se ultro ingerunt tibi, tu auersus cum psalmista exclama: Ps. VI Discedite a me

meditationum fruitur iocunditate. Sed nisi cum magis discedere curaueris ab Herode | et illos comitari, illis adhęrere studueris, quorum uitę splendor et sanctimonię claritudo tibi dux esse poterit usque ad Christum, neque manus digne lauare | neque altare Domini commode poteris amplecti. Audi ipsum ad discipulos dicentem: Matth. X

fieri cupimus, meminerimus quod non de diuitum turba sibi discipulos elegit Dominus, sed de pauperum grege et egenorum. Petrus, Andreas, Ioannes, Iacobus | piscatione uictum sibi quęrebant. relictis retibus et naui secuti sunt Christum. Ex his postea Petrus cum Ioanne cuidam claudo elemosinam petenti respondit: Act. 3 Aurum et argentum non est mihi, quod autem habeo hoc tibi do | In nomine Iesu Christi

a Domino coronabimini. et Ecclesia Dei gloriosius ędificabitur in cęlo | quam permanet in terris . Neque enim lapidei parietes isti | uel prędia | uel urbes | uel prouincię | uel regna | Ecclesia Dei sunt, sed ipsa Christum credentium atque confitentium congregatio. Quę cum de terra tollitur, in cęlum transfertur. ut quę inter mundi turbines fideliter militauit, iam supra mundum secura triumphet | et omni terrena potestate sublimior dicat: ps.

quidem preciosum apparens, intus uilissimum existens | cum frangitur tunc manifestum fit quale fuerit, et inter rudia ęramenta despectum abiicitur. Qui uero nihil dolose, nihil ficte agunt, sed libenti animo sua omnia relinquunt, ut pauperes pauperem sequantur Christum, hi apostolicę beatitudinis atque dignitatis consortes efficiuntur | et ab ipso Domino simul audiunt: Mat. XIX Amen dico uobis quod uos, qui secuti estis me, in

Act. V Veruntamen nequis Ananię et Saphirę uano abductus timore ne sibi necessaria desint, si relictis omnibus Christum sequi uoluerit | partem-que reseruare in animo habuerit, audiat ipsum dicentem: Matth. VI

hoc in Deo, quem super omnia dilexit atque coluit, iam possideat | et bono incommutabili quod possederit, feliciter perfruatur. Petrus Isto charitatis genere dilexit Christum suum Petrus, quando concupiuit cum illo habitare in monte, quando uiso Iesu super aquas ambulante de naui desiliens ad illum ire contendit solus reliquis in naui residentibus | admirantibus-que hominis audaciam nihil metuentis, nisi cum mergi coepisset, quando

Nicodemus. Hunc in amore audacia, Nicodemum commendat liberalitas. Mixturam ad corpus ungendum myrrhę et aloes attulisse fertur, quasi libras centum. Non pepercit impensę, dum suo erga Dominum satisfacere nititur affectui. Hi ergo cum in finem usque Christum suum dilexissent, ostenderunt perseuerantia opus esse in amando. Io. xx. Perseuerauit Maria ad monumentum plorans,

uolumus proximorum saluti. Et certe pręferendum est cuiusque hominis animę perenne bonum caduco et transitorio uitę nostrę bono. exempli gratia: sęuiente in christianos persecutione aliquis tormentorum necis-que metu uidetur Christum negaturus; tunc tu debes animum eius in spem uitę melioris errigere | nec pati, ut te tacente et mortis uitante periculum ille separetur a Christo | iungatur-que diabolo | et in ęternum pereat. Mori tibi multo magis expedit, ne frater tuus in Tartarum corruat | quam uiuere | et ei

Qui ergo sic odit proximum suum, non christianus fidelis, sed infidelis phariseus est. Ipsi quippe pharisei cum uidissent Christum ęgrotos in die sabbati curantem, non est inquiunt hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Cum a demonio uexatos eius ope liberari conspexissent dixerunt: In Beelzebub principe demoniorum eiicit demonia . noluerunt dicere: in uirtute Dei, nequis illum ex hoc Deo

prorsus phariseis cedens, qui tentarunt prius illum quem oderant, capere in sermone, ut captum accusarent | et eadem malicia os eorum qui ipsum in Hierusalem euntem laudibus prosequebantur obstruere uolebant | iubentes, ut tacerent. Deinde etiam edicto statuerant, ut siquis eum confitetur Christum, extra synagogam fieret. Postremo cum nullum finem inueniret inuidia, quandiu uiueret ille cui inuidebatur, falsis testimoniis circumuentum accusant | et totis animis ad necem innocentis maleuoli homines concitantur. Neque

Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum. Talis pax atque consensio uel in coenobio | uel in solitudine procul a turbis commorantium si fuerit, gaudeant, quia et preces eorum exaudiuntur | et contubernalem suum habent Christum. ipso dicente: Matth. 18 Si duo ex uobis consenserint super terram, de omni re quamcunque petierint, fiet illis a Patre meo. Vbi enim sunt duo uel tres congregati in

Luc. II Gloria in altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonę uoluntatis. Ob hoc equidem reor ipsum Christum ab Apostolo significatum, cum in fine epistolę ad Romanos dixit: Deus autem pacis sit cum omnibus uobis amen. Deus enim pacis est, qui inter Deum et hominem pacem ponere uenit, qui Iudeos et

Nec aliter Ioannes Apocalypsim orditur | nec Petrus epistolas. usque adeo iam trita ac peruulgata erat inter Christi discipulos pacis offerendę salutatio. Quod nostris quoque temporibus obseruari cernimus | ab iis qui Christum apostolos-que eius imitantur. Pręterea in Lege ueteri nomen pacis celeberrimum fuisse apparet, et res ipsa ante omnia optabilis ac iocunda.

Quod bonitas et perfectio donum dei sit. Caput X Etenim proficiendo ad bonitatis iustitię-que culmen peruenient iusti, ut de mundo exeuntes Christum sequantur | et perfectionis iter ingredi incipiant. Matth. XIX Si uis inquit esse perfectus, uende omnia quę habes, et da pauperibus, et sequere me.

est Dominus, ad quem accedentes lapidem uiuum ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem electum et honorificatum, et ipsi tanquam lapides uiui superędificamini domos spiritales in sacerdotium sanctum, offerentes spiritales hostias acceptabiles Deo per Iesum Christum. Ad Ephe. II Hos et apostolus Paulus dicit superędificatos supra fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso angulari lapide Christo Iesu, Domino nostro. in

Peccatum in spiritum sanctum Quicunque inquit dixerit uerbum contra Filium hominis, remittetur ei. qui autem dixerit contra Spiritum Sanctum, non remittetur ei neque in hoc seculo neque in futuro . In Filium hominis peccat, qui opinione falsus Christum purum hominem putat. quę quidem culpa, quia ex ignoratione est profecta, ad credulitatem conuerso atque correcto protinus condonatur. Siquis uero aperte opera Dei intelligens uirtutem calumniatur, dum religioni nostrę inuidet, et quę per Spiritum Sanctum facta sunt, impie ad

additis oppugnarentur, proprias linguas dentibus discidisse constat, ut uoluptatis motum sensus excluderet doloris. Ipsi itaque qui in confessione fidei aliorum sęuitiam non timebant, in castitatis periculo in se sęuierunt. non leuius flagitium fore rati si libidini consensissent | quam si Christum abnegassent. (!) Tunc autem in culmine uirtutum tua erit uirginitas, cum etiam illa quę imperantur perfeceris.

instruens ait: Quę autem uere uidua est et desolata, speret in Deum | et instet obsecrationibus et orationibus nocte ac die. Nam quę in deliciis est, uiuens mortua est. Illas ergo quę delicias mundi, ut Christum lucrifacerent spreuerunt, et reuereri | et si indiguerint, Ecclesię alimentis mandat sustentari. Honor enim in Scripturis non solum reuerentiam, sed etiam liberalitatem elemosinam-que designat. ut in Prouerbiis: Proverb. 3

autem eam conseruarit, euangelista declarat dicens; Luc. II Non discedebat de templo ieiuniis et obsecrationibus seruiens die ac nocte. et quoniam casta permansit, Christum natum uidere meruit | et in paruulo intelligere mundi Saluatorem. Facessat desidia, omnis abeat torpor | non est ociosorum ista uirtus. multa uigilia, assiduo labore tuendus est thesaurus,

et unus relinquetur. Duę molentes in mola: una assumetur et una relinquetur. Virginitas in agro moratur puritatis inter nitentia intacto candore lilia | et Christum Dominum inuocat dicens: Veniat dilectus meus in hortum suum, ut comedat fructum pomorum suorum. Continentium secundum esse censeo, qui carnem suam

Ideo et Zacheus dimidium bonorum suorum pauperibus obtulit non diuitibus. et salus domui suę facta est | Christo hospitium eius ingresso. In eos tamen qui relictis contemptis-que omnibus Christum sequuntur, magis beneficos nos esse oportet. ut cum Dei seruis nos commodauerimus, melius de Deo mereamur. exemplo Apostoli | qui ait: Ad Ro. 15

Ob hoc cum uirum senem haberet | et ipsa esset sterilis, orante Heliseo | meruit esse masculę prolis mater. et cum defunctum filium lugeret, uitę restitutum recipere atque consolari. Marta Imitemur Marthę solicitudinem, quę digna fuit hospitio suscipere Christum. Discipuli. Luc. 14 Imitemur postremo duos illos de Euangelio, qui Christum sub peregrini specie latentem | pertransire-que uolentem ad suum diuertere hospitium coegerunt.

uitę restitutum recipere atque consolari. Marta Imitemur Marthę solicitudinem, quę digna fuit hospitio suscipere Christum. Discipuli. Luc. 14 Imitemur postremo duos illos de Euangelio, qui Christum sub peregrini specie latentem | pertransire-que uolentem ad suum diuertere hospitium coegerunt. Longe quidem illis dissimiles, qui ita submisse lente-que inuitant, ut appareat | optare se ne ueniant quos inuitarint. uelle-que

Nemo tamen hac sancta largitate utatur spe pecunię augendę. Auari hoc foret, et terrena non cęlestia concupiscentis. quę non modo non concupiscere, uerum etiam propter Christum debemus contemnere. ut illas acquiramus diuitias, quas nec tinea corrumpere | nec fur possit auferre. Pro quibus adipiscendis plerique certe spontaneam subeunt paupertatem. ut ostendant | nolle

Cornelio centurioni ab angelo de cęlo in terras lapso est dictum: Orationes tuę et elemosinę tuę ascenderunt in memoriam in conspectu Dei. Itaque cum gentilis esset, elemosinis meruit a Petro apostolo discere Christum | et fidei baptismo purificari, ut in Christo renatus cum Christo resurgeret in gloria. Nabuchodonosor Nabuchodonosor quoque rex gentilis erat, quando Deo se uoluit ęquare fragilitatis humanę

uitę curriculum inoffensa seruatur. Hic igitur bene de Deo meritus cum sementem fecisset, centuplum collegit, geminos genuit, in quibus benedicendis errare non est permissus. non enim cui uoluit, sed cui debuit benedixit, ut Abrahę patris genus in Christum dirigeretur. Iacob Gen. 28 Gratus fuit Iacob. in nullo illum Scriptura accusat, et Deo charissimus fuisse beneficia testantur. Ad eum primogenita fratris Esau transferuntur, dicente

primi hominis culpa clausum, per ea demum quę Christus passus est, nobis fuisse reseratum? Luc. 24 Oportuit enim pati Christum | et sic intrare in gloriam suam. Oportet igitur pati et nos | ac per uestigia eius incedere, si illo quo ipse pręcessit, uolumus peruenire. Hęc est ergo nostrorum erga Deum maxima gratitudo: pro amore illius,

in uita perceperint, qui ad quęque laboriosa sustinenda magno animo se armauerant. (!) Si tamen nosse desyderas, nihil illis prosperius contingere potuit | quam per aduersitatum patientiam ostendere, quali constantia | quanta-que fide Christum diligerent. Adde quod in illos quoque a quibus necem supplicia-que passi sunt uictores fuerint. Pręualuit enim patientium fides impietati persecutorum, et contempto inanium deorum cultu ab omnibus

tandem humiliatis ac ueniam poscentibus | Moyses Domino iubente serpentem ex ęre formatum suspendit in ligno, quem uulnerati aspiciendo conualescebant. (crucifixus) ICXC Id autem portendebat, quod olim in Christum crucifixum credentes a diaboli morsibus liberandi essent. Ignitus enim serpens diabolus est, Christus ęneus, nihil in se ueneni habens et ueneno peccati infectos clementer sanans. Porro ut quod proposuimus prosequamur,

postquam eos delicti poenituisset. Fuisse deinceps legis diuinę satis quidem studiosos, improbos tamen | semper-que uirtuti alienę inuidos atque infensos. In Christum impii Christum Dei filium, quem Lex et prophetę prędicauerant uenturum Saluatorem non receperunt, quanuis uidissent miracula facientem | et a plebe laudibus honore-que affectum. docenti ueritatem non crediderunt, innocentem falsis criminationibus circumuenerunt, iustum

poenituisset. Fuisse deinceps legis diuinę satis quidem studiosos, improbos tamen | semper-que uirtuti alienę inuidos atque infensos. In Christum impii Christum Dei filium, quem Lex et prophetę prędicauerant uenturum Saluatorem non receperunt, quanuis uidissent miracula facientem | et a plebe laudibus honore-que affectum. docenti ueritatem non crediderunt, innocentem falsis criminationibus circumuenerunt, iustum condemnarunt, ludibrio

ut rursum hi falso assererent, se uidelicet nocte pręterita dormientibus clam uenisse Discipulos | corpus-que furto sustulisse, ut qui sepultus fuerat ad uitam credatur reuersus. Inuida in Christum insurgentem. (!) Quid autem infelix Iudea alios celare iuuat, cuius ipsa conscia es, ueritatem? si non surrexit, cur pecuniam porrigis? si surrexit,

cur non comprehendistis inermes armati, paucos multi, onere sublati corporis grauatos expediti? Videtis o Iudei custodię uestrę manifestum mendacium | attamen quę uestra pertinacia est, uultis potius mendacio credere et perire | quam sequi ueritatem et saluari. Quid est autem quod Christum negando multo maiorem experti estis Dei iram | diuturniorem-que passi calamitatem | quam cum uitulum adorastis, quam cum Baal, Astaroth, Acharon, Belphegor, Belzebub | aliorum-que demonum simulachris sacrificastis? Nam licet antea quoque cędes, incendia, rapinas, captiuitates,

de malis omnibus liberati fuistis. Longissima illa apud Babylonem seruitus (ut scriptores uestri testantur) septuagesimum annum non excessit. rursum natali solo restituti, rursum in omnibus reparati instaurati-que regnastis. Quęnam quęso causa est, quod post Christum a uobis condemnatum, semel a Romanis uicti, euersi, dispersi, nullam unquam pristini status faciem, nullam amissę dignitatis umbram recepistis? Iam mille quadringenti et octuaginta anni sunt, ex quo incerta sede uagi per omnes orbis partes errastis, sine

Excita potentiam tuam et ueni, ut saluos facias nos. Conuertimini igitur ad eum, qui missus est uobis, et ille qui misit, miserebitur uestri. Hic enim qui missus est, Dei uerbum est, Dei sapientia est, Dei uirtus est. negat talia esse in Deo qui Christum negat. Carnem animam-que hominis assumpsit, ut pro hominibus pati ac mori posset. Itaque non inuitus sed uolens crucem sustinuit, ut suo sanguine a peccatis credentes lauaret morte-que redimeret.

hominis assumpsit, ut pro hominibus pati ac mori posset. Itaque non inuitus sed uolens crucem sustinuit, ut suo sanguine a peccatis credentes lauaret morte-que redimeret. (!) Agnoscite beneficium et confitemini Christum. Venit enim uos | non de manu regis Babylonis, sed de potestate diaboli liberare. non ad Hierosolymam reducere | nec regno restituere terreno, sed quod longe felicius est, ad paradisum transferre, in supernis cęli sedibus collocare | et sempiternę suę glorię participes

Hierosolymam reducere | nec regno restituere terreno, sed quod longe felicius est, ad paradisum transferre, in supernis cęli sedibus collocare | et sempiternę suę glorię participes facere. Quod si aduersus tantam Dei uestri nostri-que benignitatem | Christum suum non recipiendo ingrati esse pergetis, de temporalibus miseriis istis ad ęternas descendatis necesse est. Nulla enim maior in Deum Patrem ingratitudo fieri potest | quam in Filium ei coęqualem et coęternum et consubstantialem nolle credere. Felices illi, qui olim ne

Felices illi, qui olim ne ingrati essent, ipsum uobis gentibus-que prędicare non timuerunt. qui ut nomen eius denegarent, nec minis | nec tormentis | nec cędibus compelli potuerunt. Verę quippe beatitudinis in Christo spe firmati tyrannis fortiores erant: occidi poterant, cogi ne Christum confiterentur, non poterant. Felices nunc hi, qui ut qualem possunt pro beneficiis Deo gratiam referant, Christo seruiunt, Christum adorant, de Christo die ac nocte cogitant, Christi pręcepta totis uiribus exequi contendunt | et contemptis terrenę luxurię

| nec tormentis | nec cędibus compelli potuerunt. Verę quippe beatitudinis in Christo spe firmati tyrannis fortiores erant: occidi poterant, cogi ne Christum confiterentur, non poterant. Felices nunc hi, qui ut qualem possunt pro beneficiis Deo gratiam referant, Christo seruiunt, Christum adorant, de Christo die ac nocte cogitant, Christi pręcepta totis uiribus exequi contendunt | et contemptis terrenę luxurię deliciis post eum currere nunquam desistunt. Sed ne solos Iudeos

ac nocte cogitant, Christi pręcepta totis uiribus exequi contendunt | et contemptis terrenę luxurię deliciis post eum currere nunquam desistunt. Sed ne solos Iudeos accusasse uideamur, nostrorum quoque in Christum infidelitas (ut alia delicta prętermittantur) in medium ueniat, non tam quę modo sit, quam quę olim fuerit | et ueri assertione uicta desierit. De ingratitvdine hereticorvm et ivdae

nihil solidi habet in quo innitatur, omnis falsa religio paulatim euanescat necesse est. Itaque iampridem defecit ille diaboli fraude inductus deorum cultus. Unus autem Deus etiam ab illis inuocatur qui Christum ignorant. Defecerunt et hereses, licet falsa ueris mixta in se haberent | nihilominus quę uera erant manent, quę falsa, una cum suis autoribus interierunt.

Ioannes Baptista Mat. 14 Non timuit Ioannes arguere Herodem regem, ut ostenderet | non esse timendos qui occidunt corpus, sed unum illum, qui corpus et animam simul potest mittere in gehennam. Apostoli ac martyres Domini, ne Christum prędicarent, nec minis principum deterreri, nec tormentis inhiberi potuerunt. Qui enim confidit in Domino, sicut mons Syon non mouebitur in ęternum. Paulus cum esset Corinthi, per uisionem nocturnam

prędicarent, nec minis principum deterreri, nec tormentis inhiberi potuerunt. Qui enim confidit in Domino, sicut mons Syon non mouebitur in ęternum. Paulus cum esset Corinthi, per uisionem nocturnam audiuit Christum sibi dicentem: Act. 18 Noli timere, sed loquere, et ne taceas. propter quod ego sum tecum, et nemo apponetur tibi, ut noceat te.

1, 2 Doctor gentium Paulus | missum se dixit euangelizare non in sapientia uerbi, ut non euacuetur crux Christi. Non iudicaui inquit me scire aliquid inter uos nisi Iesum Christum et hunc crucifixum. Vt-que doceret aliam esse sapientiam carnis, aliam spiritus, ait: Sapientiam autem loquimur inter perfectos, sapientiam uero non huius seculi neque principum huius seculi, qui destruuntur, sed loquimur Dei sapientiam in mysterio,

illustrari debeant, morum sanctitudine demonstrat. Gaudete igitur omnes euangelicę disciplinę doctores. de uobis ista memorantur, non de philosophis, non de oratoribus, non de poetis. Nulla in illis uerę lucis lux fuit, qui Christum ignorarunt. Vobis data est potestas, quam illi non habuerunt, curandi infirmos, eiciendi demonia, mortuos suscitandi. Infirmos enim curatis, quoties eos qui errant, in uiam ueritatis dirigitis. demonia expellitis, cum eos qui per peccatum

Deo uiuere incipiant autores estis. At uero illi scientię gentilis professores, quomodo infirmos curarent, cum ipsi infirmi essent | diuersa inter se sentientes? quomodo demones eiicerent, ipsi demonum cultores, quos pro diis habuerunt? Quomodo mortuos reuiuiscere facerent, cum Christum, qui uita est, nescierint? Nonne uos illis doctiores estis, quos non homo sed Deus erudiuit? quos Dei Filius, qui summa ueritas est, instruxit? De uestra certe, non de illorum doctrina est dictum: Prouerb. 20

Ad Cor. prima 4 Laboramus inquit Paulus manibus nostris. Et si manibus laborabat is, cui ut Christum prędicaret iniunctum fuerat, quanto magis ei labor hic necessarius est, qui neminem docet? cui post dictas Deo laudes ociandum est, nisi se alicui corporis labori accingat.

et Pauli apostolorum humilitatem in medium proponam. de his enim disertius expressum in Scripturis comperio. Ioannes Baptista Ioannes interrogatus quis esset, negauit se esse Christum, malens ueritate submitti | quam efferri mendacio | et neque Heliam neque prophetam se esse asseruit dum humiliatur. proinde Christi testimonio extollitur quod uidelicet in spiritu Helię uenisset, quod plus quam propheta esset, quod denique inter natos

Io. 1 Ipse est qui post me uenit, qui ante me factus est, cuius ego non sum dignus, ut soluam corrigiam calciamenti. Petrus Petrus piscator erat, et in Christum credens indignum se eius consortio iudicauit | Luc. 5 Exi a me inquit Domine, quia ego homo peccator sum. Ob hoc ad apostolatum uocari meruit ut qui retibus pisces

Porro quoniam et humiliabatur plurimum | et uehementius quam cęteri diligebat, dedit ei Dominus claues regni | et principem constituit apostolorum. Paulus de uase irę uas factus est electionis | quantum antea furore aduersus Christum intumuerat, tantum deinde propter Christum humilitate se deiecit. Ad Cor. 1 15 Ego inquit sum minimus

et humiliabatur plurimum | et uehementius quam cęteri diligebat, dedit ei Dominus claues regni | et principem constituit apostolorum. Paulus de uase irę uas factus est electionis | quantum antea furore aduersus Christum intumuerat, tantum deinde propter Christum humilitate se deiecit. Ad Cor. 1 15 Ego inquit sum minimus apostolorum qui non sum dignus uocari

ab Assyriis despoliandam significaret. Magno igitur animo omnibus in rebus diuinę obtemperandum est iussioni. apostoli Act. 5 Contempserunt apostoli impiorum contumelias, uerbera, minas omnes, et cum compellerentur ne Christum prędicarent responderunt | Deo magis quam hominibus obedire oportere. Et nisi Domino nostro obedierimus, ne diligere quidem illum conuincemur.

act. 9. act. 22. Paulus quoque apostolus ante lupus rapax Ecclesię-que persecutor, postquam autem Christi uoce perterritus incidit in cęcitatem, de lupo uersus est in agnum, et qui aduersus Christum steterat pro synagoga, pro Christo stare coepit aduersus synagogam, uim diuinitatis eius inter flagella expertus | et illum ipsum confitens, cuius confessores fuerat persecutus. Quod si tantum prodesse queunt aduersa,

solicitabantur opum, honorum, dignitatum. Sed qui suppliciorum terrificationibus non cędebant, nec pollicitationum quidem magnitudine moueri poterant. Itaque in proposito perstantes non modo imperata non fecerunt, uerum etiam Christum suum liberius confidentius-que prędicarunt, palam docendo hunc quidem Dei ueri esse filium | et idola uana non deos esse, sed malorum demonum inuenta, ut homines impię credulitatis laqueo captos in barathrum traherent perditionis. Cum-que post multos corporis cruciatus ad necem

et carnificibus et regibus fuere, dum pro iustitia, pro ueritate, pro Deo certarent. Vicerunt supplicia patientia, prophana imperatorum edicta constanti atque immota christiani nominis confessione. Deos deas-que colere compellebantur. illi uero his contemptis Christum crucifixum colendum adorandum-que esse asseuerabant. Cum hac sententia finire martyrii uictoria erat. Vulnera autem corpore excepta, membrorum lacerationes, exustiones | fidelis militię insignia existimabantur | et inuictę uirtutis certissima testimonia. Atque ita Romani

militię insignia existimabantur | et inuictę uirtutis certissima testimonia. Atque ita Romani principes omnium potentissimi, urbium, prouinciarum, regnorum uictores a solis Christi seruis et inermibus et paucis et mori uolentibus uicti sunt. quando ne unum quidem ex his qui constanter Christum confitebantur, in suam trahere sententiam totis imperii uiribus potuerunt. Postremo ut omnibus pateret ipsos esse superatos, manus dederunt his quos persequebantur, et abiecto falsorum deorum cultu, pro quo pertinacius

Hic nempe gloriosissimus fuit martyrum triumphus: pati iniuriam | et pro iniuria referre beneficium, uitam impendere | et animas lucrari Christo. Videbant impii quam illi constantes essent in proposito, quam parati ad omnia extrema subeunda prius | quam ut Christum desererent | et cogitare cogebantur | nequaquam uanum esse, quod tormentorum patientia uitę-que impendio defendi cernebant | miraculorum etiam magnitudine, quę per illos fiebant commoti conuertebantur. et qui paulo ante in christianos grassati fuerant, cum

non solum alligari, sed et mori in Hierusalem paratus sum propter nomen Domini Iesu. Non est ergo suorum lachrimis motus, non mortis periculo deterritus, ut a proposito desisteret | tanto amore flagrabat Christum omnibus quibus poterat euangelizandi, decernens non ante a prędicatione eius cessare, quam in corpore uiuere cessasset: neque solum Paulus, qui plus omnibus laborauit, certum ac deliberatum id habuit, sed plane omnes illi, qui supplicia necem-que pati maluerunt | quam fallacibus

Quid enim aliud dum torquerentur, tacendo ad infidelem tyrannum dicere uidebantur | nisi Vre, tunde, diuelle, lania, idola tua non adorabimus. Christum autem Dei filium confitemur, cum Patre | et Spiritu Sancto unum Deum, unum Dominum. Potes corpora ista cęsar cruciatibus absumere, facere uero ut aliud sentiamus aut loquamur non potes. Dummodo hac in parte fortitudo nostra tuę pręualeat, iuuat in

nunquam defutura. Libet itaque abs te interimi, ut uiuamus cum Christo, quem nulla ui nobis potes auferre | neque nos ulla quęstione, ullo tormentorum genere a charitate eius separare. Hoc te frustra prorsus conatum scies, cum etiam ipsa postrema in mortem anhelantium uoce Christum inuocari, Christum glorificari audieris. et tunc demum te uictum senties, sed fateri pudebit. Nos enim in isto fidei agone uoti nostri compotes erimus, tu tui nequaquam. qui ideo nos torques, ut a Christo auertas | et ad deorum quos palam contemnimus,

Libet itaque abs te interimi, ut uiuamus cum Christo, quem nulla ui nobis potes auferre | neque nos ulla quęstione, ullo tormentorum genere a charitate eius separare. Hoc te frustra prorsus conatum scies, cum etiam ipsa postrema in mortem anhelantium uoce Christum inuocari, Christum glorificari audieris. et tunc demum te uictum senties, sed fateri pudebit. Nos enim in isto fidei agone uoti nostri compotes erimus, tu tui nequaquam. qui ideo nos torques, ut a Christo auertas | et ad deorum quos palam contemnimus, cultum compellas. Et

Quid inquies agam, si desiit persecutio? si nemo ad impietatem compellit? quomodo crucem Domini portare debeo? Si paratus es impia suadentibus nunquam cędere | et prius omnes omnium tormentorum cruciatus forti animo subire | quam Christum deserere, crucem Domini geris | et ipsum sequeris | illo-que te dignum pręstas. Da igitur operam ne prompta desit uoluntas ad patiendum tunc quoque cum patiendi non suppetit occasio. Quod si feceris, tu quoque a Domino

depositus effugit, non tamen mortis metu sed dilatione, ut adhuc superuiuens multorum saluti consuleret. Nunquam enim cessauit prędicando, disputando, scribendo | omnes quos erroribus implicitos cernebat, ad uiam ueritatis reuocare. ut-que illos quos ad Christum conuerterat, in fide solidaret, sęuissimi Neronis furorem contempsit. Suo igitur exemplo monstrauit | tunc quidem mortem non esse timendam, cum prospiciendum est saluti aliorum. tunc uero fugiendam, cum magis expedit

relinqueret, mulieres etiam pręgnantes scidisse fertur. Herodes Herodes non minus in filios crudelis quam in hostes fuit, ut Iosephi historia testatur. et ut in Euangelio discimus, indigne ferens Christum puerum a magis adoratum, omnes Bethlemi infantulos qui bimatum non excesserant, interimi iussit, ipsum simul perdere uolens, quem qui ex illis esset ignorabat. Herodes Huius uero successor

homini quam homo pręter modum iratus. Quod si aspectui tam foedo non satis credis, facta inspice. Mat. 25 Princeps ille sacerdotum in Christum iratus ipse sua scidit uestimenta. quid autem dementius | quam in alterum indignari | et a semet poenas exigere?

qua melius felicius-que optari queat nihil. uitam inquam illam quę non in terra habetur sed in celo, incorruptibilem, immortalem, ęternam, beatam, gloriosam, bonorum omnium plenissimam | et nullius participem mali, non philosophis, non oratoribus, non poetis promissam, sed in Christum credentibus diuinę-que obtemperantibus legi, hoc est pietatem iustitiam-que colentibus. philosophi. / oratores / poetę. Nihil itaque uobis proderit o philosophi, scite

Rorate, cęli desuper et nubes pluant Iustum! Aperiatur terra et germinet Saluatorem! Huius autem generationis arcanum admirans: Quis, inquit, audiuit unquam tale? Et quis uidit huic simile? Christum quoque humanatum in spiritu aspiciens lętatur et ait: Paruulus natus est nobis et filius datus est nobis. Surge, illuminare, Hierusalem, quia uenit lumen tuum et gloria Domini super te orta est. Vidit

inquit, aperientur oculi cęcorum et aures surdorum patebunt. Tunc saliet sicut ceruus claudus et aperta erit lingua mutorum. Prophetauit pręterea de eucharistię mysterio, in quo sub panis uinique specie Christum sumimus. Faciet, inquit, dominus exercituum omnibus populis in monte hoc (id est in ecclesia) conuiuium pinguium, conuiuium uindemię, pinguium medulatorum, uindemię defecatę. Et alibi:

custodes; tota die et nocte non tacebunt. De tertio: Effundam aquam super sitientem et fluenta super aridam. Et iterum: Sitientes, uenite ad aquas! Idemprophetauit de gentium conuersione ab idolis ad Christum: In die illa, inquit, radix Iesse (id est Christus) stat in signum populorum, ipsum gentes depręcabuntur. In die illa inclinabitur homo ad factorem suum. In die illa audient surdi uerba

quod Dominus ait: Educam cęcos in uiam, quam nesciunt, et in semitis, quas ignorant, ambulare eos faciam. Ponam tenebras coram eis in lucem et praua in recta. Ac nequis adhuc putet ad solos Iudeos missum Christum, Patrem audiat ei loquentem: Parum est, inquit, ut sis mihi seruus ad suscitandas tribus Iacob et feces Israhel conuertendas. Dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrę.

dicitur: Erit in nouissimis diebus pręparatus mons Domini in uertice montium, eleuabitur super colles. Quid enim altius, quid erectius Ecclesia, ex his, qui in diis errauerunt, congregata et super petram – Christum- fundata et apostolorum prędicatione constructa et ędificata? De qua idem propheta ait: Aedificabunt filii peregrinorum muros tuos et reges eorum ministrabunt tibi. Etenim ipsi principes, qui

et ędificata? De qua idem propheta ait: Aedificabunt filii peregrinorum muros tuos et reges eorum ministrabunt tibi. Etenim ipsi principes, qui destruere Ecclesiam nitebantur aduersus fideles sęuiendo, ad Christum tandem conuersi Ecclesiam eius oblatis donariis ditauere. Et hoc est, quod eidem Ecclesię propheta ait: Suges lac gentium et mamilla regum lactaberis. Alia pręterea multa de Ecclesia

hoc est, quod eidem Ecclesię propheta ait: Suges lac gentium et mamilla regum lactaberis. Alia pręterea multa de Ecclesia uaticinatus Esaias nec de ipsa Iudeorum tacuit perfidia, qui Christum sibi promissum, cum uenisset, non recęperunt. Dominus, inquit, locutus est: Filios enutriui et exaltaui, ipsi uero spreuerunt me. Et iterum ait: Dixit Dominus: Vade et dices populo huic:

estis et in sceleribus uestris dimisi matrem uestram. A Romanis talia passi sunt et adhuc per orbem dispersi in peruicacia impietatis suę perseuerant. Christus Deus Negant Messiam, id est Christum, Deum esse et ab hoc ipso propheta erroris conuincuntur. Quod enim Christus Deus sit et non tantum homo purus, ipse idem qui in Apocalypsi ait: Ego sum Alpha et Omega,

Illis quoque aduersa cecinit, qui crudeliter se habuere in filios Israhel, hoc est Gazę, Palestinę, Tyro, Idumeę. Christi aduentum prędicauit dicens: Dominus de Syon rugiet et de Hierusalem dedit uocem suam. Christum pro argento uenditum quęritur. Vaccas pingues Samarię carpens futuras in Ecclesia hereses designat. Peccantes ad poenitentiam prouocat et pręcibus Dominum populo placare nititur. Infestum sibi habuit Amasiam,

Hieronymus autem noster in pręfatione libri ait Amos prophetam ab Amasia sacerdote frequenter plagis affectum et tandem a filio eius Ozia interremptum sepultumque fuisse cum patribus suis in Samaria. Idem de Ecclesia per Christum ędificanda, sicut cęteri fere omnes, prophetauit. ABDIAS ABDIAS pauisse fertur centum prophetas in specubus latentes persequente eos

tertia die uiuus in siccum euomitur. Iterum iussus adiit Niniuen; prędixit eius euersionem, sed poenitentiam agentibus Dominus pepercit. Qua quidem in re significat nationes in prędicatione apostolorum relictis idolis Christum suscepturas et Iudeos inuisuros. Quod in se figurauit Ionas egre ferens non euenisse illa, quę prędixerat. Prophetauit sub Ozia, rege Iuda, quando et Osee et Amos et Esaias.

iudicentur. Impios Ecclesię insultantes diuina uirtute comprimendos prędicat, eos quidem sub nomine Philistinorum, Moabitarum, Amonitarum, Aethiopum et Assyriorum designans. Tum demum attenuandos pręmanet terrę deos et Christum a gentibus adorandum. Iudeos quoque in fine conuertendos demonstrat: Reliquię Israhel, inquit, non facient iniquitatem nec laquentur mendacium.

earum et criminatur, cum ait: Percussi uos uento urente et arugine et grandine omnia opera manuum uestrarum, et non fuit in uobis, qui reuerteretur ad me, dicit Dominus. Vaticinatur postremo de gentilium ad Christum futura conuersione, de potestate demonum reprimenda et Saluatoris regno in Deum assumendo, ut, qui in humilitate nostrę humanitatis apparuit, in suę diuinitatis maiestate super omnes dominetur. Prophetauit Aggeus

sacerdotem magnum, sordibus indutum mortalitatis ac passibilitatis, ablato autem eiusmodi uestimento coopertum mutatoriis immortalitatis et incorruptionis in sua resurrectione mortisque deuictę gloria. Vidit lapidem unum – Christum- absque ulla delicti scoria nitidum ac purum et montem magnum – Sathanam- eidem in idolo aduersantem. Duę autem oliuę, quę super candelabrum apparuerunt, duo Testamenta sunt. In illo Messias futurus designatur,

alios albos castitatis puritate, alios uarios diuersarum uirtutum gratia. Prędixit Ecclesiam sub Iesu, sacerdote magno, ędificandam atque ex Iudeis gentibusque congregandam. Prędixit dispersionem illorum Iudeorum, qui erga Christum incredulitate obdurandi erant. Denunciauit mala Syrię et Palestinę futura. Consolatus est autem Ecclesiam aduentum prędicans Saluatoris: Exulta, inquit, satis, filia Syon, iubila, filia Hierusalem!

corporis quoque et sanguinis Christi futuro mysterio: Quid, inquit, bonum est et quid pulchrum nisi frumentum electorum et uinum germinans uirgines? Prędixit hoc secundum templum armis Romanorum destruendum, Christum Iudeis pro pecunia tradendum: Appenderunt, inquit, mercedem meam XXX argenteis. Prophetauit postremo de Antichristi aduersus Ecclesiam decertatione et eius interitu fideliumque salute, de sacramento

Accaedantque trucem terrentia Classica Martem.
Hinc quoque victrices Aquilas moueamus in hostem?
Vt ferus in patrias iterum / Duce et Auspice Christo /
Transfugiat latebras: posita formidine demum
Plebs Christum venerata sacrum foelicia captet
Ocia: et Astraeo semper potiatur Amore. In officina excusoria Iohannis Miller Augustae Vindelicorum. Sexto Kalendas Iunias

tormenta mortem ipsam subire dignatus est, ut nos, per peccatum alienatos, per corporis sui sacrificium Deo Patri reconciliaret et in gratiam, quam nobis olim interdictam dolebamus, restitueret. Eramus enim filii irę, et per Christum facti sumus filii Dei. Ab inferis reuocati fuimus ad paradisum, de potestate diaboli redempti beatorum spirituum coepimus esse consortes et, qui de terreni quoque habitaculi deliciis primorum parentum culpa pulsi exulabamus, Christo duce atque autore ad cęleste regnum

et tu dicis: Siquis sermonem meum seruauerit, non gustabit mortem in ęternum. Nunquid tu maior es patre nostro Abraham, qui mortuus est? Semper inuidus inuenire conatur, ut eius, quem odit, uel recte dicta peruertat uel facta laudabilia malignis rumoribus infamet. Christum igitur Dominum, cum uera doceret, demonium habere dixerunt, cum miracula operaretur, in principe demonum ea ipsum operarari contendebant. Sed, qui erat Dei sapientia et Dei uirtus, non inuocatione, non ope demonum indigebat, cum eisdem imperaret et illi iussis eius non

lapidibus minati sunt dicenti: Ego et Pater unum sumus. Iisdem ferme lapidibus eum postea im Heretici petere ausi sunt: Arrius, qui asserit inęqualem esse Patri Filium, Cherintus et Hebion et Paulus Samosatanus* et Photinus et Heluidius, qui Christum purum hominem dixerunt, Manicheus et Martion, qui ne hominem quidem, sed phantasma fuisse putauerunt. At uero ille, qui ait: Ego et Pater unum sumus, unum referri uoluit ad simplicitatem substantię, sumus ad pluralitatem personarum. Vnus enim

solem stare coegit, et Helia, qui ignem e cęlo euocauit aduersus quinquagenarios regis Achab, et rege Iuda Ezechia, cui datum est signum uitę longioris reuersio solis ad decimam usque umbrę lineam horologii Achaz. Sed nemo istorum se Christum esse professus est, et talia miracula non sibi, sed Deo tribuebant. Iesus uero palam se Filium Dei esse dixit, missum ad oues Israhel, quę perierunt, et Filium hominis, pro hominibus homo factus. Alia itaque faciebat Deum orando, ut se hominem indicaret, et alia iubendo,

quanuis multa etiam ab eo fieri conspicerent, quę supra uim humanam erant, et nulli nisi Deo factu possibilia esse noscerentur. Quin etiam pati non poterant, quod a plebe laudaretur atque honoraretur. Iccirco lege publice lata cauerant, ut, siquis eum confiteretur Christum, extra synagogam fieret. Non satis ergo illis fuit, quod ipsi non crederent, alios quoque, ne illum confiteantur, propositę poenę terrore coercebant. Post hęc, quia nihil in eo accusatione dignum inueniunt, etiam leuissima quęque, ut carpant,

nos doceret fas esse nobis fugere persecutores, pręsertim si ex fuga nostra nullum imminet credentibus fidei periculum; sicuti modo, cum solum Iesum quęsierunt et in eum credentes nondum infestarent. Alioquin contemnenda est uita, dum defenditur ueritas, quoties proximus tuus Christum, qui ueritas est, negare compellitur. Post talia, ut Ioannes testatur, ante sex dies Paschę Iesus uenit Bethaniam. Ibi fecerunt ei coenam — inquit — et Martha ministrabat. Maria autem, soror eius, accepit libram unguenti nardi

factum sit, si ante dies sex Paschę et in domo Marię et Marthę pedes peruncti sunt et in domo Symonis caput perfusum, cum post biduum Pascha celebranda esset. Mihi tamen uidetur ista quoque exponi posse, ut dicamus unam Mariam diuersis locis et temporibus officio isto erga Christum uiuentem non bis, sed ter fuisse functam: semel, quod Lucas memorat, quando dimissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum; iterum, quod Ioannes tradit ante sex dies Paschę; tertio, de quo Mattheus et Marcus pariter scribunt. Et hi quidem unguenti

consortio, de collegio fratrum. Abiisti ad sacerdotes tui simillimos, impios atque crudeles, ut eum sacerdotem tradas eis in mortem, qui totum mundum uenerat de morte liberare peccati. Triginta argenteis uendidisti magistrum tuum, Dominum omnium, cęli terręque Conditorem! Christum ergo Iesum, Dei filium, minoris pręcii ęstimasti quam unguentum illud, quod in eius unctione dolebas consumptum. Vsque adeone tam paruę pecunię cupidus fuisti, ut eius auiditate excęcatus non uideres, quantum sceleris, quantum iniquitatis esses admissurus? Quid

fecisse nouerant? Accipite ergo, ut magis doleatis, ueri magistri responsum. Dico uobis — inquit — quia, si hi tacuerint, lapides clamabunt. Vis nosse, infidelis pharisee, quomodo hi tacuerunt et lapides locuti sunt? Gentibus Christum euangelizabant et ab impiis interempti conticuerunt. Sed gentes, quę pro diis lapides colebant ad uerum Deum per apostolicam doctrinam conuersę Christum, Dei filium, confiteri coeperunt. Potens enim erat Deus de lapidibus istis suscitare Abrahę filios. Itaque primi

clamabunt. Vis nosse, infidelis pharisee, quomodo hi tacuerunt et lapides locuti sunt? Gentibus Christum euangelizabant et ab impiis interempti conticuerunt. Sed gentes, quę pro diis lapides colebant ad uerum Deum per apostolicam doctrinam conuersę Christum, Dei filium, confiteri coeperunt. Potens enim erat Deus de lapidibus istis suscitare Abrahę filios. Itaque primi facti sunt nouissimi et nouissimi primi, ad nuptias ueri sponsi aqua mutata est in uinum et aurum obrizum uersum est in scoriam.

per Hadrianum instauratam. Eos uero et adhuc cernimus patria extorres incertis sedibus per orbem uagari dispersos. Nunquam antea ne propter idolatriam quidem longiorem seruitutem experti sunt. Nec tamen errorem suum deponere cogi ullis aduersitatibus queunt, ut Christum confiteantur. Fleuit ergo misericors Dominus non futurum urbis excidium, sed animarum, quas saluare uenerat, si in ipsum credere uoluissent, interitum. Quare autem etiam ista, quę nunc uidemus, patiantur, declarat dicens, eo quod non cognouerit tempus

agnum uno die immolatum fuisse sciamus, alterum in initio, alterum in fine. Vel fortasse uerior est Burgensis sententia, qui huius quęstionis nodum ita soluit, ut dicat iuxta antiquam Hebreorum consuetudinem duplicem tunc decimam quartam lunę occurrisse, et in prima quidem Christum perfecisse uetus sacrificium nouumque instituisse; in secunda semet in sacrificium Deo Patri obtulisse. Quam computationem idem autor late explicat in Additionibus commentariorum Nicolai Lyrę super Bibliam. Non ergo inter se differunt Euangelistę, sed cum

explicemus. Videamus primum, quid hoc sit, quod Ioannes ait: Egressus est trans torrentem Cedron et intrauit in hortum. Cedron moerorem sonat. Transit ergo Christus torrentem moeroris, ut ad regnum ascendat gaudii sempiterni. Oportuit enim pati Christum et sic intrare in gloriam suam. Falluntur itaque luxurię dediti diuites, qui inter mundi huius uoluptates diffluendo beatitudinem consequi sperant. Non possumus cum Christo ascendere in cęlum, nisi prius eum secuti fuerimus trans Cedron euntem. Per dura et aspera

per beniuolentię simulationem eis, quos diligere se ostendunt, insidiantur. Tales sunt et hypocritę, qui se Deo seruire gestu habituque testantur et magis corpori suo seruiunt, dum sub religiosę uitę uelamento collectas elemosinas hauriendis uoluptatibus turpiter impendunt. Christum aperte osculantur coram populo precationibus insistendo, ante sanctorum imagines genua flectendo, uultum modo in terram quasi humiles demittendo, modo ueluti diuina contemplantes cęlum uersus errigendo. Inde autem semoti lasciuiunt, tuburcinantur, libidinibus diffluunt

— inquit — per Deum uiuum, ut dicas nobis, si tu es Christus, Filius Dei. Tot miraculis eius credere noluit, et nunc uerbis credere se uelle simulabat. Quod ergo impie quęsiuit, discere manifesto non meruit. Vnde Iesus neque affirmans neque denegans se esse Christum, Dei Filium: Tu dixisti, respondit. Suspensumque illum relinquens: Veruntamen — inquit — dico uobis, amodo uidebitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei — ut se ęqualem probet Deo Patri. In nubibus autem ueniet,

ille Acheldemach, hoc est, ager sanguinis usque in hodiernum diem. Ager figuli est mundus iste, ager Dei conditoris. Hic redemptus est precio sanguinis Christi. In sepulturam peregrinorum — in requiem non Iudeę gentis incredulę, sed alienigenorum, qui in Christum crediderunt. Quibus dicitur: Iam non estis hospites et aduenę, sed estis ciues sanctorum et domestici Dei. Hi sepulti sunt cum Christo et cum illo resurgunt in gloria. Cuncta itaque, quę Iudei inimico in Christum animo faciunt, in nostrum uergit commodum.

Iudeę gentis incredulę, sed alienigenorum, qui in Christum crediderunt. Quibus dicitur: Iam non estis hospites et aduenę, sed estis ciues sanctorum et domestici Dei. Hi sepulti sunt cum Christo et cum illo resurgunt in gloria. Cuncta itaque, quę Iudei inimico in Christum animo faciunt, in nostrum uergit commodum. Sanguinem illi comparant precio; cuius quidem sanguinis lauacro nostri mundantur animi, ut ęterna *corr. ex etęrna beatitudine digni habeantur. Illos igitur ubique condemnat male agendi

habeantur. Illos igitur ubique condemnat male agendi uoluntas, quanuis ex eorum actionibus diuina benignitate nobis bona proueniant. Quin etiam illis, quod impie egerunt, in bonum cederet **corr. ex cęderet , si de commissis dolerent et in Christum credere uoluissent. Sed uideamus peruersitatem illorum! Mittunt Iesum cum militibus in prętorium (ut Ioannes ait) et ipsi non introierunt in prętorium, ut non contaminarentur, sed ut manducarent Pascha. Tunc

in prętorium (ut Ioannes ait) et ipsi non introierunt in prętorium, ut non contaminarentur, sed ut manducarent Pascha. Tunc ergo intrantes hominis alienigenę domum immundi erant. Veruntamen multo maior animi immundities erat innocentem hominem, tametsi Christum esse ignorarent, in damnationem mortis dare quam pręsidis Romani prętorium ***corr. ex pretorium ingredi. Camellum ergo glutiunt et culicem colant, minima uitant, et

intentatum relinqueretis ad rem celerius perficiendam, quam inique decreuistis. Ita enim in Luca scriptum legimus: Coeperunt* autem illum accusare dicentes: Hunc inuenimus subuertentem gentem nostram et prohibentem tributa dari Cęsari et dicentem se Christum regem esse. En tibi, quam impudens maliuolorum audacia! Non erubescunt aperte mentiri, dum ei nocere nituntur, quem odere. Nunquid subuertit gentem, qui eam in uiam ueritatis dirigit? Aut Cęsari tributa dari prohibet, qui dixit: Date, quę sunt Cęsaris,

iustum et insontem neci tradas. Ecce somniantem me nocturnę terrent imagines et ueluti pro illo stantes minaci uultu occurrunt. Hic obseruandum reor: Quare in eum, quem Iudei capitali persequuntur odio, gentilis foemina pietate mouetur? Fortasse non aliam ob rem, nisi quia Christum, quem Iudei repudiarunt, gentilitas susceptura erat. Iudei ergo continuis clamoribus instabant, ut Barraba dimisso Christus crucifigeretur. Aestuabat Pilatus, quid sibi agendum esset, incertus. Introiuit ergo (ut Ioannes ait) iterum in

sed crucifigendum accusatoribus tradis. Respondit Iesus: Non haberes potestatem aduersum me ullam, nisi tibi datum esset desuper. Falsam hominis iactantiam uero retundit responso. Putauit enim Pilatus potestatem se in Christum habere ex Cęsaris autoritate, a quo pręses constitutus fuerat, sed audit nihil se in illum habere potuisse, nisi hoc ipsum et Deus uellet et Filius recusaret. Non ergo homini ab homine data fuit in Christum potestas, sed a Deo, qui sic dilexit mundum

uero retundit responso. Putauit enim Pilatus potestatem se in Christum habere ex Cęsaris autoritate, a quo pręses constitutus fuerat, sed audit nihil se in illum habere potuisse, nisi hoc ipsum et Deus uellet et Filius recusaret. Non ergo homini ab homine data fuit in Christum potestas, sed a Deo, qui sic dilexit mundum (sicut apostolus ait) ut Filium suum unigenitum daret, ut per eum illos, qui per peccatum perierant, a perditione redimeret et credentes per fidem repararet. Subiungit Dominus et ait: Propterea,

regem facit, contradicit Cęsari. Pilatus autem, cum audisset hos sermones, adduxit foras Iesum et sedit pro tribunali, in loco, qui dicitur litostrotos, * Hebraice autem Gabatha. Videamus primo Iudeorum in accusando apertum mendacium, deinde Pilati iudicium peruersum. Christum criminabantur, quod se regem faceret. Sed qua ratione hoc probare poterant de illo? Non milites circa se habebat, non purpuratus incedebat, non regio diademate insignitus in publicum prodibat. At uero uitę alienę insidiantium mos est, quoties uera crimina ei, quem

autem (ut alii Euangelistę tradunt) qui propter homicidium et seditionem missus fuerat in carcerem, dimisit liberum. Hunc Iudei absolui petierunt, ut eo etiam damnabiliorem ostenderent esse Iesum. Quicquid ergo ubique (aliquid)** odii et indignationis erat, totum aduersus Christum congesserunt, ob hoc solum, quod plebs ipsa magis ei quam ipsis honorem deferret. Pati enim non poterant sibi pręferri*** quenquam aut haberi magis ueneratione dignum. Quod ergo tunc inique petendo obtinuerunt, adhuc in perfidia obstinati possident. *corr. ex

*corr. ex Caym **om. ***corr. ex preferri Barrabam habent diabolum, qui in eos latrocinia sua exercens credere in Christum non sinit, ut animas perdat. Messiam autem non habent, qui eos hoc periculo liberet, quia, quem occiderunt, Messiam fuisse negant. Neminem autem ille saluat nisi credentem. Deinde Ioannes narrans ait: Susceperunt Iesum et duxerunt. Et baiulans sibi

non credentibus, sed incredulis male cessura sunt. Quia tot mala perpessi, dum mollescere ad poenitentiam nolunt, in ęternum corruent interitum. Vobis autem, qui in me — inquit — creditis, mala in hac uita pati expedit, ut per eorum patientiam puriores hinc exeatis. Si enim Christum, qui uiride lignum est, nullam in se habens malicię ariditatem, oportuit pati et sic intrare in gloriam suam, quanto magis uos, qui non sine peccato, id est, qui lignum aridum, igni obnoxium estis, pati conuenit, ut in tristibus probati gaudio perfrui mereamini

Nos — inquit — digna quidem factis recipimus, hic uero nihil mali gessit. Hac confessione, hac fide, hac poenitudine* inuenit ueniam et de latrone meruit fieri ciuis regni cęlestis. Inęstimabilis profecto merces nec tamen paruum fidei meritum. Tunc Christum confessus est latro, cum apostoli dubitarunt. Sed et hoc obseruatione dignum, quod ille, qui a dextris *corr. ex penitudine p endebat, saluatur, *corr. ex saluator

et qui per lignum uicerat arboris uetitę, per lignum uictus est crucis gratuitę. Consummata est pręuaricatio et finem accepit peccatum. Deleta est iniquitas terrę preciosissimo Christi sanguine. Qui captiui tenebamur, redempti sumus. Qui serui eramus diaboli, facti sumus per Christum filii Dei. Quid hoc beneficio maius? Quid ista charitate ardentius? Mortem sponte subiit Dominus, ut seruis uitam daret, non hanc momentaneam et caducam, sed illam stabilem et ęternam. Quid dico: mortem subiit, cum etiam ante mortem nullus corporis eius sensus a poena

eo erant, custodientes Iesum, uiso terrę*** motu et his, quę fiebant, timuerunt ualde dicentes: Vere Filius Dei erat iste. Marcus centurionem ex eo magis commotum asserit, quod Iesus in cruce clamans expirasset. Centurio ergo gentilis atque adhuc extra Ecclesiam positus Christum Dei Filium confitetur, et nonnulli ex Christianis *corr. ex tremuit **corr. ex quoque ***corr. ex terre

uenundatos redimeret*, fluxit aqua, ut iam redemptos ab omni prorsus mentis corporisque inquinamento ablueret et emundaret. Quanuis igitur nobis liceat de tanto in nos collato beneficio plurimum semper gaudere, non tamen deest materia flendi. Quia certe, nisi homo peccasset, Christum talia pati necesse non fuisset. Lugeamus ergo Domini nostri propter peccata nostra assumptas passiones dicamusque ei cum gemitu et lachrymis: Nos, Domine Iesu, mandatum Dei pręuaricando probris te contumeliisque obiecimus, nos tibi colaphos infregimus,

regi seruierunt. Postremo a Romanis sub iugum missi per orbemque dispersi alienis dominis parent. Pręterea qua ratione Salomon Deo fuerit in filium, qui gentilium quoque diis templa posuisse dicitur et mulierum amorem amori, quem Deo debuit, prętulisse? Christum igitur respicit prophetia ista, qui longo tempore post obitum Dauid de semine eius est genitus et in regno firmatus sempiterno. Qui in Euangelio ait: Data est mihi omnis potestas in cęlo et in terra. Et de quo in Daniele legimus: Potestas eius

usque ad fines terrę. Arcum conteret, et confringet arma, et scuta comburet igni. Et idem alibi ait: Orietur in diebus eius iustitia et abundantia pacis. Item Esaias: Et erit — inquit — opus iustitię pax. Iustitia quandoque Christum designat ut illud Apostoli: Factus est pro nobis iustitia a Deo, et pax et redemptio. Oriente igitur Christo oritur iustitia et pax abundat hominum uero Salomone nobis genito, uere pacifico pacisque amatore perennis atque perpetuę. Nam et ista pax terrena,

ferens illum imitatur, qui in psalmo ait: Cum his, qui oderunt pacem, eram pacificus. Tu igitur, o Iudee, si aperte intelligis nihil prorsus prophetarum oracula cum Euangelio dissedere, nihil ab eo discrepare, quare mauis* obstinatione mentis peruersę perire quam Christum, qui crucifixus est, confitendo saluari? *corr. ex maius Videamus nunc, si illud quoque in prophetis reperire possumus, quod puer Iesus a magis ab oriente uenientibus

tribus iunctę erant et quia Herodes mandauerat non solum in Bethlem interfici pueros, sed et in mnibus finibus eius; per occisionem Bethlem intelligimus multos etiam de Beniamin fuisse cęsos. Vtcunque sit, pręuidit propheta et prędixit hanc in Christum puerum futuram Herodis persecutionem, ut agnoscamus eum, in quem Herodes tanto exarsit furore, uerum esse Messiam, uerum Christum, et Iudeos quidem intantum errare, ut nec suis prophetis satis credant. Quoniam uero tam immane facinus futurum cognouit Hieremias, ideo puto

per occisionem Bethlem intelligimus multos etiam de Beniamin fuisse cęsos. Vtcunque sit, pręuidit propheta et prędixit hanc in Christum puerum futuram Herodis persecutionem, ut agnoscamus eum, in quem Herodes tanto exarsit furore, uerum esse Messiam, uerum Christum, et Iudeos quidem intantum errare, ut nec suis prophetis satis credant. Quoniam uero tam immane facinus futurum cognouit Hieremias, ideo puto eum Rachelem, quę iam sepulta fuerat, nominasse, ut ostenderet non solum uiuis, sed etiam mortuis miserabile fore spectaculum

suum Iacob misit in Aram, ne ab Esau interficeretur. Et Dauid Saulis iram declinans transtulit se in Palestinam ad Achim regem. Defuncto Saule reuersus est in Iudeam. Domino autem Aegyptum ingresso corruerunt (sicut quidam tradunt) idola Aegypti, ut significarent gentibus ad Christum conuersis colendorum deorum errorem in nihilum redigendum. Hoc figurauit arca a Palestinis ablata; quam cum in templo Dagon posuissent, simulachrum collapsum in terra iacuit manibus pedibusque truncatis formaque pristina penitus amissa. Ad hęc in Osee propheta est

q uidem, antequam euenissent, prędicta demonstrando, ut omnibus pateat Iesum crucifixum uerum fuisse Messiam et illos mortifero nimis errore labi, qui uenturum putant, cum uenisse constet. Baptizabat Ioannes, Zacharię filius, ad Iordanem, ut, qui natiuitate Christum pręuenerat, baptismo quoque pręueniret. Sed Ioannis baptismus figura fuit baptismi Christi. Ego baptizo in aqua — inquit — medius autem uestrum stetit, quem uos nescitis. Ipse est, qui post me uenit, qui ante me factus est, cuius ego non sum

non ut mundaretur ipse, in quo nihil inquinatum erat, sed ut aquis uim mundificandi sua conferret diuinitate. Circumcisus ergo uetera finiuit, baptizatus noua incohauit, ut illa horum typum atque figuram fuisse agnoscas et Legem — ut Apostolus inquit — pędagogum fuisse ad Christum umbramque cessare oportere, postquam illuxit ueritas. Dicamus igitur, quę olim pręcesserunt baptisma istud, quo nunc credentes sanctificantur, ut futurum significarent, deinde reliqua, quę proposuimus, tractaturi. *corr. ex

eluuntur atque emaculantur. Fons ille patet domui Dauid, id est Ecclesię Christi, ut in ipsum credentibus prosit, et non incredulis, qui suspenso hęsitantique animo Euangelii suscipiunt ueritatem. Quicquid denique in Veteri Testamento per aquam sanctificabatur, baptismi per Christum futuri signum fuit. In Exodo populus Deum de monte Synai loquentem auditurus uestimenta sua lauare iubetur. In Leuitico Moyses et Aaron, priusquam ingrediantur tectum foederis ad altareque accedant, implerunt labrum aqua, ut ea suas filiorumque manus ac

habes de baptismi nouitate Veteris Scripturę testimonia, o Iudee,* et adhuc cunctaris, adhuc hęsitas ad Ecclesiam confugere et cum apostolis, qui et ipsi Iudei fuerunt, credendo saluari? Vis istud, quod modo diximus, apertius expressiusque** prędictum agnoscere, quod supra Christum baptizatum Spiritus Sanctus in columbę figura sederit, quod uox Patris audita fuerit? Lege in Esaia pene iisdem scriptum uerbis Deo dicente: Ecce seruus meus, suscipiam eum; electus meus, complacuit sibi in illo anima mea: dedi spiritum meum super eum, iudicium

eius Admirabilis Consiliarius, Deus Fortis, Pater futuri seculi, Princeps pacis. Multiplicabitur eius imperium, et pacis non erit finis. Idem alibi: Vę, qui dicit patri: Quid generas? Et mulieri: Quid parturis? Illis utique uę istud futurum denunciatur, qui Christum denegant uel de Patre genitum ante omnia tempora uel de matre in tempore. Iterum alibi: Propter Syon — inquit — non tacebo, et propter Hierusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor uirtus eius, et saluator eius ut lampas accendatur. Et

Christus, responderunt: Dauid, nihil diuinum de illo sentientes. At ipse eorum arguens errorem continuo intulit et ait: Quomodo ergo illum Dauid in spiritu Dominum uocat dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis? Quibus profecto uerbis aperte probauit Christum, id est seipsum, non solum filium esse Dauid secundum carnem, sed etiam Dominum secundum diuinitatem. Hoc uero ita esse operibus affirmauit. Ex iis enim, quę ab illo fiebant, alia Dei, alia hominis erant. Cęcis uisum dare, leprosos curare, mortuos uitę

si mihi non foret propositum nihil aliud hoc uolumine demonstrare, nisi quęcunque ueterum Scripturę de Messia uenturo prędixerant, in Christo, quem Iudei crucifixerunt, fuisse impleta. Quod autem gentes ad ueri cognitionem per Christum inducendę fuerint, per easdem pene similitudines in eodem propheta Deum Patrem Filio loquentem audimus: Dedi te — inquit — in foedus populi, in lucem gentium, ut aperires oculos cęcorum et educeres de conclusione uinctos, de domo carceris

nationibus illa etiam psalmistę uerba sonant: Intonuit de cęlo Dominus, et Altissimus dedit uocem suam... misit sagittas suas, et dissipauit eos. Intonuit enim et dedit uocem per apostolos, qui uelociter loca percurrentes sagittis comparantur. Conuersis igitur ad Christum gentibus simulachra dissipata sunt deorum, immo demoniorum. Ad hos itaque spectat, quod alibi ad Christum dicere uidetur propheta: Laudabunt opera tua, et potentiam tuam pręnunciabunt. Magnificentiam maiestatis tuę et sanctitatem tuam loquentur, et mirabilia tua

suam... misit sagittas suas, et dissipauit eos. Intonuit enim et dedit uocem per apostolos, qui uelociter loca percurrentes sagittis comparantur. Conuersis igitur ad Christum gentibus simulachra dissipata sunt deorum, immo demoniorum. Ad hos itaque spectat, quod alibi ad Christum dicere uidetur propheta: Laudabunt opera tua, et potentiam tuam pręnunciabunt. Magnificentiam maiestatis tuę et sanctitatem tuam loquentur, et mirabilia tua narrabunt. Et hoc quidem per gratiam Christi et Spiritus Sancti donum. Ideoque alibi ait:

cadauera ad uitam redisse in Veteri legimus testamento, quam plurima in Nouo. Vnum illic Tobiam cęcum illuminatum, hic sexcentos, unum illic leprosum mundatum, hic mille. Et quisquam est, qui de Lege ad Euangelium, de umbra ad lucem dubitet transmigrare? Christum pręterea pauperem, apostolos pauperes Scriptura recens indicat, antiqua prędicit. Qui non credit, is profecto utriusque autorem Deum offendit. Ipse Saluator de se in Euangelio loquens ait: Vulpes foueas habent, et uolucres cęli nidos. Filius autem hominis non

humiliabit eam usque ad terram, detrahet eam usque ad puluerem. Et ne forte dubium relinquat, per quos Deus humiliabit eam, subiungit: Conculcabit eam pes, pes pauperis, gressus egenorum. Pes utique pauperis Christi et gressus egenorum apostolorum. Qui ergo Christum et apostolos imitari cupiunt, paupertatem colant. Non diuitum pedes ciuitatem superbam conculcarunt, sed egenorum. De ipsorum inopia et alibi idem propheta est locutus et ait: Addent mites in Domino lętitiam, et pauperes homines in sancto Israhel

in psalmo dicitur: Ibi Beniamin in mentis excessu. Quod dictum ad illud quoque referri potest, quando raptus est usque ad tertium cęlum et nesciuit, in corpore an extra corpus id sibi contigerat. Quod pręterea inter apostolos censendus esset, psalmista cecinit, ad* Christum, qui uenturus erat, dicens: Qui *corr. ex. id sedes super cherubim (id est super plenitudine scientię), manifestare coram Effraim, et Beniamin, et Manasse. Beniamin

*add. et ad pręsides et reges ducemini propter me. Et ut per futurorum notitiam Deum esse agnoscas, quęcunque prędixerat, illa euenerunt. In synagoga enim dum Christum prędicant, a Iudeis flagellantur. Gaudent tamen — ut Lucas in Actibus ait — quoniam digni habiti sint pro nomine Iesu contumeliam pati. Postmodum ad reges et pręsides tracti supplicio afficiuntur, pro illo morientes, qui pro omnibus motri

Christianus, uidens Deum, obliuione deleatur. Sed nequaquam efficere potuerunt, quod statuerant, et omnis conatus eorum uersus est in contrarium. Quanto enim illi increduli magis cędibus grassabantur, tanto credentium numerus magis crescebat. Vnus occidebatur, et plurimi ad Christum conuersi baptismi gratiam sibi postulabant, non interfectorum sanguine territi, sed ad eadem pro Christo sustinenda supplicia magis animati. Eo demum res peruenit, ut etiam ipsi Cęsares, quibus propositum fuit persequi Christianos usque ad internitionem, mutatis mentibus

sed ad eadem pro Christo sustinenda supplicia magis animati. Eo demum res peruenit, ut etiam ipsi Cęsares, quibus propositum fuit persequi Christianos usque ad internitionem, mutatis mentibus susceperint Christianitatem. Quorum primus Constantinus apostolis ecclesias errexit, Christum omnibus colendum proposuit, aduersus idolatras bella gessit, Iudeos quoque incredulos oppressit seruitute, ut impleretur, quod per Zachariam prędictum fuerat: Et erunt in omni terra, dicit Dominus, partes duę in ea

dispergentur et deficient, et tertia pars relinquetur in ea. Et ducam tertiam partem per ignem, et uram eos sicut uritur argentum, et probabo eos, sicut probatur aurum. Duę partes istę pereuntes idolatrę gentiles fuerunt et Iudei Christum negantes. Tertia uero pars, quę relicta est, quę aduersitatibus et pressuris probata purior argento atque auro inuenta est, Christiani fuerunt persecutiones hominum passi, sed a Deo electi, ut, pro cuius nomine mortem contempserant, cum illo uiuerent in

Occiderunt enim, sed hereditatem, quę non nisi credentibus datur, non acceperunt. Quin immo, ut tanti commissi sceleris poenas darent, a Romanis redacti fuere in seruitutem. Dominus igitur uineę malos male perdidit et uineam locauit aliis agricolis, qui ab idolis ad Christum conuersi reddere coeperunt fructum Domino suo iustitię et pietatis. Gentilitas ergo, quę erat solitudo et desertum nullum habens Dei ueri cultum, inuia erat, quia iter ad beatitudinem ignorabat, uidua erat, quia non habebat uirum, cui iuncta filios

et terra tua non uocabitur amplius desolata, et reliqua, quę longum foret repetere. In psalmis quoque dicitur: Increpasti gentes, et periit impius, et nomen eorum delesti in ęternum. Increpuit Dominus gentes per apostolorum prędicationem, et ipsis ad Christum conuersis periit impius diabolus, per quem subuersi saxa et *corr. ex cęciderunt **corr. ex maxilla l igna pro diis habebant. Et nomen eorum

inquit — nomen nouum, quod os Domini nominabit.* Et iterum in psalmis legimus: Qui habitare facit sterilem in domo, matrem filiorum lętantem. Gentilitas enim, quę nullum uerę uirtutis fructum proferre poterat, erroribus uani ritus implicita, in Christum credendo facta est hortus bonorum omnium et in Ecclesia, quę est domus Dei, parere coepit liberos ueluti mater foecunda. Ad quam Esaias ait: Lauda sterilis, quę non paris; decanta laudem, et hinni, quę non pariebas, quoniam plures filii

turris ipse Christus est, cui dicimus: Esto nobis, Domine, turris fortitudinis a facie inimici. De amplitudine pręterea et dilatatione huius uineę in psalmis canitur: Vineam de Aegypto transtulisti, id est de tenebris Christum negantium Iudeorum, Aegyptus enim interpretatur tenebrę; eiecisti gentes incredulas, et plantasti eam, in iis, qui deposito gentilitatis errore Euangelio crediderunt; dux itineris fuisti, uiam docendo salutis; plantasti radices

perdendoque Christo Saluatore, cum neque prophetiarum indicio, ut susciperent, inclinarentur nec magnitudine miraculorum nec postea, ut in eum, quem crucifixerant, crederent, prędicatione monitisque apostolorum. Hodie quoque plurimi sunt, qui omnia extrema pati malunt quam Christum confiteri, ne iniustę cędis patres eorum rei fuisse uideantur. Dum autem crimen fateri uitant et ad Christum conuerti negligunt, in ęternę perditionis baratrum pręcipites ruunt. Nos his relictis, qui semetipsos reliquerunt, de Domini nostri Ecclesia, extra quam nemo

miraculorum nec postea, ut in eum, quem crucifixerant, crederent, prędicatione monitisque apostolorum. Hodie quoque plurimi sunt, qui omnia extrema pati malunt quam Christum confiteri, ne iniustę cędis patres eorum rei fuisse uideantur. Dum autem crimen fateri uitant et ad Christum conuerti negligunt, in ęternę perditionis baratrum pręcipites ruunt. Nos his relictis, qui semetipsos reliquerunt, de Domini nostri Ecclesia, extra quam nemo saluatur, adhuc aliquid dicere pergamus. Hęc cęlum illud nouum est et terra noua,

certe pro iudicibus apostolos, pro consiliariis doctores. Post hęc: uocaberis — inquit — ciuitas iusti, urbs fidelis. Hęc eadem monstrata in uisu fuit Ezechieli prophetę. Vidit enim ciuitatem super montem excelsum positam, hoc est, supra petram Christum, qui magni montis instar latitudine terram occupat, altitudine cęlos penetrat. Ipse enim et sustinet Ecclesiam, ne corruat, et exaltat, ut in cęlestibus secum habitet in eternum beata. Cętera, quę in ea se uidisse dicit propheta, cuncta spiritali

Post hęc in Euangelio dicitur: Venit Filius hominis saluare, quod perierat. Ob hoc enim Iesus appellatus est, quod Saluatorem sonat, si ex Hebreo uerteris in Latinum. Hic est ergo, qui promissus est, quem Iudei Messiam uocant, Gręci Christum, Latini Vnctum. Cui in psalmis dicitur: Propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo lętitię, prę consortibus tuis. Occurrit hoc loco uidendum, si alię causę, ob quas in Euangelio uenisse refertur, ad hanc, quam modo memorauimus, referri possint.

ut postea suo loco uidebimus, consenserunt. Et tunc quidem impletum est illud in psalmis dictum: Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terrę, et principes conuenerunt in unum aduersus Dominum, et aduersus Christum eius. Et in alio psalmo: Captabunt — inquit — in animam iusti, et sanguinem innocentem condemnabunt. Hoc illud est, quod impii homines in Sapientię libro inter se consultant dicentes: Circumueniamus iustum, quoniam inutilis est

— proceres synagogę erant. Volebant enim et *corr. ex re i psi uti sacerdotio. Sed Domino ulciscente alii terrę hiatu absorpti, alii incendio inde effuso absumpti sunt, ut noscamus nec Iudeis impune fuisse, qui Christum presequebantur, nec illis, qui postea ipsum esse Messiam negare ausi sunt. Dum enim eos, qui tam impie egerunt, defendunt, participes commissi in Christum sceleris fiunt. Multa pręterea in parabolis ad populum loquente Domino accedunt discipuli et:

ulciscente alii terrę hiatu absorpti, alii incendio inde effuso absumpti sunt, ut noscamus nec Iudeis impune fuisse, qui Christum presequebantur, nec illis, qui postea ipsum esse Messiam negare ausi sunt. Dum enim eos, qui tam impie egerunt, defendunt, participes commissi in Christum sceleris fiunt. Multa pręterea in parabolis ad populum loquente Domino accedunt discipuli et: Quare — inquiunt — in parabolis loqueris eis? Respondit: Quia uobis datum est nosse mysterium regni cęlorum, illis autem

patresque deleto maledictionis chirographo ad benedictionis transtulit lucem. Hunc de diabolo superato triumphum in tertio uolumine suo loco, qualiter a prophetis prędictus fuerit, exponemus. Nunc, quę sequuntur, indagabimus. Iudeis negantibus ipsum esse Christum et insultantibus ille — ut Ioannes refert — abiit et abscondit se ab eis. Hac de causa hoc factum esse reor, ut discamus furente aduersario recedere potius quam manere, ut, quem pręsentia nostra ad iracundiam inflammat, absentia mitiget. Huius autem

breuiabuntur. Nulli autem est dubium, quin Euangelista fidelis eos, qui in Christo credunt, uocet electos. Qui si usque in finem permansuri sunt, Petri fides Christique, Dei et Domini nostri, religio in finem usque perseuerabit. Et tunc demum reliquię quoque Israhel ad Christum conuersę saluę fient. Quanuis igitur toti terrę gentes dominentur Machumetanę, semper extabit hęc uictoria, quę uincit mundum, fides nostra. Et hanc unam, quam orbi imperans Romanorum potentia delere nequiuit, nec Turcarum quidem uis delebit. Plus multo uirium habet

quę misit Dominus exercituum in spiritu suo sancto per manum prophetarum priorum. Quibus profecto si credidissent, Saluatorem sibi de cęlo missum facile cognouissent, uidentes omnia in illo impleri, quę prophetę prędixerunt. Sed neque adhuc peccati eos poenitet, ut Christum, quem patres eorum crucifixerunt, uelint confiteri. Grauant itaque crucifixionis scelus maiori obduratę* perfidię peccato dicente Hieremia propheta: Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo in ungue adamantino, exaratum super latitudinem** cordis eorum, et

poculo confusionis. Patres uestri ab Aegypto discedentes, quia Deo increduli fuerunt, in deserto intra quadraginta annos omnes mortui sunt neque Terram promissionis ingredi potuerunt. Ita et uos, nisi Euangelio credideritis, nisi Iesum ducem secuti fueritis, regnum cęleste in Christum credentibus promissum intrare non ualebitis. Nolite ergo imitari Iamnem et Iambrem, ut, quemadmodum illi Moysi, ita et uos resistatis Euangelicę ueritati, sicut hactenus fecistis. Ille, qui crucifixus est in terra, regnat in cęlo. Illum, quem uos negatis, prophetę

Ioab, qui Abnerum amice allocutus interemit, et Amasam perinde ac sibi charissimum salutans. Salue, mi frater, inquit, dumque illum amplexus osculatur, sicca, quę sub ueste latebat, educta in latus transfodit. Cauissent forsitan isti dolos, nisi simulata amicicia capti fuissent. Christum uero non latebat, quid Iudas acturus esset, de quo ante dixerat: Vnus uestrum me traditurus est. Sed eum uitare noluit, ut saluti nostrę consuleret. Accepto autem signo milites, iam et ipsi audatiores effecti, miserunt manus in Iesum,

insurrexerunt* aduersum me et fortes quęsierunt animam meam, et non proposuerunt Deum ante conspectum suum? Amici ergo et proximi eius erant Iudei, dum uenturum et de semine patris Abrahę nasciturum credunt. Sed cum ille uenisset et natus fuisset, negantes eum esse Christum ab eo alienati sunt et aduersus eum insurrexerunt. De quibus rursum ait: Susceperunt me sicut leo paratus ad predam, et sicut catulus leonis habitans in abditis. In illo quippe comprehendendo et leonis feritatem induerant et dolos

Domino miserante restituit. Scrutemur talia in Testamento Veteri, ut cuncta Nouo conuenire monstremus. Quid est illud in psalmis: Astiterunt reges terrę, et principes conuenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius? Et iterum: Principes persecuti sunt me gratis, nisi quia et principes sacerdotum et Pilatus pręses et rex Herodes, ad quorum conspectum circumductus est Iesus, ut singulorum subiret iudicium, omnes ei aduersati sunt, omnes eum persecuti? Nam a

qui iniquo animo ferens, quod Absalon aduersus patrem Dauid Chusi potius quam ipsius consilium esset secutus, laqueo se suspendit. Sic autem Achitophel iste Absaloni fauens in regem insurrexerat, quemadmodum et Iudas in Dominum. Nolebat Achitophel regnare Dauidem, nolebat Iudas Christum uiuere. Ille a rege desciuerat eius secutus emulum, hic Dominum et Magistrum suum tradidit in manibus inimicorum. Similes amborum mores similem sortiti sunt uitę exitum, fortasse et apud inferos poenam, cum Apostoli sententia sit: Dominis fideliter ut Deo

remisit Pilato, ut de illo, quod uelit, cognoscat ac iudicet. Hoc est illud — ut ante diximus — quod in psalmis dicitur: Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terrę, et principes conuenerunt in unum aduersus Dominum et aduersus Christum eius. Sed nemo humilitatem Christi contemnat. Qui enim nunc hominum subiicitur iudicio, postea — sicut scriptum est — constringent in die irę suę reges. Quod autem Herodi non dederit responsum, olim hoc prędixit in psalmis: Qui quęrebant

quod in uerberando pręterierint Legis pręscriptum, quę flagellorum ictus quadragenarium numerum uetat excedere. Tantum in illo odio exarserant, qui uerberabant. Sed nequaquam his contenti principes instant clamoribus: Crucifige, crucifige eum? Istas igitur in Christum impiorum uociferationes predixisse uidetur psalmista, ubi ait: Captabunt*** in animam iusti, et sanguinem innocentem condemnabunt. Et in alio psalmo ipsius Domini querimonia**** apparet dicentis: Os eorum locutum est superbiam... Susceperunt me sicut

et iniqua iudicia ipsa Hierusalem Deo ulciscente passa est excidium. Tunc Symon Cyreneus angariatur, ut portet crucem post Iesum. Hic gentis externę homo — Cyrene enim oppidum Lybię est — significauit alienas nationes deposito idolatrię errore post Christum ituras et Iudeis in perfidia obduratis euangelicę credituras ueritati. Canitur enim in psalmis: Aethiopia pręueniet manus eius Deo. Et Hieremias ad Filium Dei loquens ait: Ad te gentes* uenient ab extręmis terrę, et dicent: Vere mendacium

passa est, diuinitas a passionibus procul fuit. Idem serpens noster ęneus fuit, quem Moyses ad Terram promissionis proficiscens in ligno suspendisse fertur. Quem a serpentibus icti cum aspicerent, sanabantur. Qui ergo a diaboli morsibus curari cupit, corde et animo aspiciat Christum in patibulo pendentem, et sanus euadet. Eius enim liuore — ut Esaias ait — sanati sumus. Hic propheta ipsum talia tandem passurum uidens uaticinatur et ait: Non est species ei neque decor, et

in perfidia immobiles perstitere. Petrę scissę* sunt, illi petris omnibus duriores permansere. Monumentis apertis mortui surrexerunt, illi de monumento scelerum suorum surgere neglexerunt. Centurio gentilis cum sua cohorte Filium Dei confitentur, ut gentes contemptis idolis Christum suscepturas significarent et tamen Iudeos a perfidię obstinatione non recessuros. De illis, qui in passione Domini surrexerunt, arbitror in Esaia fuisse prędictum: Expergiscimini — inquit — et laudate, qui habitatis in puluere, quia ros luminum

inde coruus non est reuersus, emissa uero columba rediit. Passus est enim Saluator pro iustis et iniustis, cum omnes indigerent misericordia Dei. Veruntamen, sicut coruus, nisi columba factus fuerit, ad Noe non redibit, ita peccator, nisi iustificatus per poenitentiam fuerit, ad Christum reuerti non poterit. Moyses uirga percussit petram, et fluxerunt aquę sitientibusque in deserto potum prębuerunt. Petra ista erat Christus, quo in cruce lancea percusso effluxit sanguis et aqua, et cum Apostolo dicere coepimus: Quicunque baptizati sumus in Christo

quo in cruce lancea percusso effluxit sanguis et aqua, et cum Apostolo dicere coepimus: Quicunque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte eius baptizati sumus. Christi sanguis nos redemit, aqua Christi redemptos purificauit. Aqua ista mundari nequeunt, qui in Christum non credunt. Quandiu autem immundi sunt, beatitudinem consequi non poterunt. Post hęc Ioseph ab Arimathia, ciuitate Iudę, nobilis decurio, discipulus Iesu occultus, permittente Pilato tulit de cruce corpus eius, Nicodemus myrrha et aloe perunxit

lachrymas atque dolorem. Neque enim non dolere poterant illius necem, cuius docentis dulcedine capiebantur, cuius uirtute sanitatem receperant, cuius pietate peccata sibi remissa iam audierant. Tantorum ergo beneficiorum memores ipsum sibi erripi molestissime ferebant. Christum igitur toto corpore flagris contusum uulneribusque confectum figurauit Iob, a planta pedis usque ad uerticem capitis exhulceratus sanieque perfusus. Prophetauit Esaias dicens: Et nos reputauimus eum quasi leprosum, et percussum a Deo, et humiliatum. Et alibi

conqueritur et ait: Expandi manus meas tota die ad populum incredulum, qui graditur in uia non bona post cogitationes suas, populum, qui ad iracundiam prouocat me ante faciem meam semper. Quid enim indignatione iusti iudicis Dei dignius quam post totius mundi ad Christum crucifixum conuersionem nolle credere prophetarum uaticiniis, nolle acquiescere Euangelistarum narrationibus nihil prorsus ab his, quę prędicta sunt, discrepantibus, nolle assentire ipsis, quę quottidie in nomine Iesu per fideles eius exibentur,

mortis liberabo eos, de morte redimam eos. Ero mors tua, o mors. Morsus tuus ero, inferne. Malum erat in morte esse, sed multo peius in manu mortis. In manu mortis gentiles erant, mortiferi erroris uinculis colligati. In morte autem ipse quoque Dei populus erat, non nisi per Christum de illa redimendus, ut de morte transferantur ad *corr. ex Oseę u itam, de inferno ad paradisum. Ero — inquit — mors tua, o mors. Hoc ad illos, qui in manu mortis erant,

Et synagoga populorum circumdabit te, et propter hanc in altum regredere. Non dixit synagoga populi, ne de Iudeis tantum dictum intelligatur, sed populorum, ut ad omnes Domini resurrectionem pertinere nemo dubitet. Nam plurima quidem gentium multitudo Christum fide complexa est, pauci autem ex Iudeis crediderunt. Idem Propheta in alio psalmo uotum suum exprimit clamans: Exurgat Deus, et dissipentur inimici eius, et fugiant, qui oderunt eum, a facie eius. Ipso enim resurgente dissipatum est regnum diaboli, de quo

Surge, Domine, in requiem tuam, tu et arca sanctificationis tuę. Arca autem sanctificationis eius homo est, quem pro nobis assumpsit. *corr. ex ipsum Porro, quare Christum surgere cupiat, sequentia declarant: Sacerdotes tui — inquit — induantur iustitiam, et sancti tui exultent; hoc est, ut apostoli tui induantur uirtute ex alto per Spiritum eis promissum et sancti omnes, qui in te credunt, lętitia repleantur.

prędictum fuit, quam contigisset in Euangelio. Sic enim in Osee** propheta legimus: Viuificabit nos post dies duos, et in die tertia suscitabit nos, et uiuemus in conspectu eius. Sciemus sequemurque, ut cognoscamus Dominum. Quibus uerbis edocemur, quod omnes, qui Christum Dei Filium confitentur, cum ipso surgente surrexerint et cum ipso in ęternum uiuente uicturi sint. Vbi enim fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę. Horam uero resurrectionis eius prędixit psalmista dicens: Ad uesperum*** demorabitur

paradisum gaudentes ingressi sunt. Et impletum est illud Prophetę dicentis: Cum conuerterit Deus captiuitatem plebis suę, exultabit Iacob et lętabitur** Israhel. Iacob enim sunt illi, qui primogeniti Esau benedictionem surripuerunt in Christum credendo. Et iidem sunt Israhel, Deum oculis fidei speculando. Iacob igitur nomine Christiani designantur, qui maledictione ueteris culpę sublata Christoque ab inferis reuerso repleti sunt lętitia et in spem errecti ęternę salutis. Sequitur in

Respondens autem angelus dixit mulieribus, quas et ipsas turbauerat metus: Nolite timere uos. Quasi diceret: Timeant illi, qui non credunt, qui in perfidia perseuerant et non uitę, sed mortis filii sunt. Vos uero nolite timere, quę Christo iungi cupitis, Christum amplecti affectatis atque unguento fidei, spei et charitatis ipsum delinire properatis. Vos, inquam, nolite timere, sed confidite, bono este animo. Talibus enim ille se inueniendum pręstat seque perpetuo fruendum offert. Nolite — inquit — timere

uos, pręcedentem sequimini. Beatus est seruus, qui domini obseruat uestigia. Qui enim ueritatem sequitur, non errat. Qui luci proximat, non offenditur a tenebris. Qui supra petram ędificat, contra procellarum impetum domum stabilem reddit. Veruntamen tu, qui Christum sequi desyderas et ad beatitudinem, ad quam uocatus es, peruenire, quoties inanis glorię mentem inuadit cupiditas, quoties ad auaritiam pecunię amor impellit, quoties crapulandi meretricandique tibi blanditur libido, refer inde pedem, compesce mortiferi cogitatus

enim primi in fide unius ueri Dei incesserunt et uenturum quidem Messiam in Scripturis sibi promissum credebant. Sed cum uenisset, non introierunt in monumentum iustę credulitatis, negantes ipsum, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat, et de sepulchro uiuus exierat, fuisse Christum. Gentiles uero, qui sub Petri nomine describuntur, posterius quidem post Christum cucurrerunt, utpote qui neque Legem neque prophetas habebant, sed prius ad Christum ingressi sunt, in ipsum credentes, ipsum confitentes, pro ipsius nomine nec supplicia nec mortem pati

sibi promissum credebant. Sed cum uenisset, non introierunt in monumentum iustę credulitatis, negantes ipsum, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat, et de sepulchro uiuus exierat, fuisse Christum. Gentiles uero, qui sub Petri nomine describuntur, posterius quidem post Christum cucurrerunt, utpote qui neque Legem neque prophetas habebant, sed prius ad Christum ingressi sunt, in ipsum credentes, ipsum confitentes, pro ipsius nomine nec supplicia nec mortem pati recusantes. Quod autem post Petrum etiam Ioannes introisse dicatur, hoc innuit, quod

credulitatis, negantes ipsum, qui crucifixus, mortuus et sepultus fuerat, et de sepulchro uiuus exierat, fuisse Christum. Gentiles uero, qui sub Petri nomine describuntur, posterius quidem post Christum cucurrerunt, utpote qui neque Legem neque prophetas habebant, sed prius ad Christum ingressi sunt, in ipsum credentes, ipsum confitentes, pro ipsius nomine nec supplicia nec mortem pati recusantes. Quod autem post Petrum etiam Ioannes introisse dicatur, hoc innuit, quod Iudei quoque in fine seculi ad Christum conuertentur, iuxta illud Micheę prophetę:

Legem neque prophetas habebant, sed prius ad Christum ingressi sunt, in ipsum credentes, ipsum confitentes, pro ipsius nomine nec supplicia nec mortem pati recusantes. Quod autem post Petrum etiam Ioannes introisse dicatur, hoc innuit, quod Iudei quoque in fine seculi ad Christum conuertentur, iuxta illud Micheę prophetę: In die illa, dicit Dominus, congregabo claudicantem, hoc est gentiles, qui in idolorum errore claudicabant, congregabo in Ecclesia fidelis rectęque culturę: et eam, quam eieceram, colligam, hoc est

degentium distribuitur. Prima enim ętas fuit ab Adam usque ad diluuium, Aetates secunda inde usque ad Abraham, tertia ab eo usque ad David, quarta usque ad transmigrationem Babylonicam, quinta usque ad Christum. Sexta nunc agitur, et in die Iudicii finietur. Septima erit sabbatismus, id est, nostra in Deo requies sempiterna. Sexaginta igitur stadia sex curricula temporum sunt, donec ad castellum perueniatur quietis atque beatitudinis, quando corpus corruptibile nostrum induet

gratiam cum fidei confessione accedant. Qua quidem in re et prophetis suis iniuriam faciunt, quasi qui minus uera prędixerint, et semet in ęternę damnationis baratrum imprudenter pręcipitant. O igitur stulti et tardi corde ad credendum Iudei! Nonne hęc oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam? Si Esaias uera prophetauit, cui uos credere dicitis, cur ea, quę dixit, de Christo crucifixo prędicta fuisse non creditis, si in illo euenisse non ignoratis? Cum illum in crucem egissent patres uestri, uulneribus confectum

in Deo. Et appropinquauerunt — inquit — castello, quo ibant, et ipse se finxit longius ire. Castellum hoc paradisum interpretati sumus. Nemo potest ei appropinquare, qui comitem non habet Christum. Isti iam fide appropinquabant, sed nondum in cognitionem perfectę ueritatis peruenerant. Et ob hoc quidem ipse Dominus finxit se longius ire, ut cupiditatem sui retinendi illis iniiceret et cum illis manens se illis agnoscendum exiberet. Sed cum

futura designabat in illis, qui pro nomine Iesu persecutionem in terra passuri erant. Fauus autem mellis ęternę retributionis dulcedinem in cęlesti regno futuram indicabat. Vel piscis in mari fluitans populus gentilis erat, in amaritudine idolatrię immersus, qui, postquam ad Christum conuersus est, ardore diuini amoris assari coepit, cupiens mori pro Christo, ut cum Christo uiueret. Fauus uero, quia cera et melle constat, uidentur esse Iudei in Christum credentes, antea quidem Legis cerimoniis dediti, deinde Euangelii iugum suaue portantes Christumque

Vel piscis in mari fluitans populus gentilis erat, in amaritudine idolatrię immersus, qui, postquam ad Christum conuersus est, ardore diuini amoris assari coepit, cupiens mori pro Christo, ut cum Christo uiueret. Fauus uero, quia cera et melle constat, uidentur esse Iudei in Christum credentes, antea quidem Legis cerimoniis dediti, deinde Euangelii iugum suaue portantes Christumque pascentes fidei fructu atque uirtutum. Hi reliquię illę* fuerunt populi Israhel, quę saluę factę sunt, aliis in incredulitate stulte admodum irrationabiliterque

Et hoc sane innuebat aliquid in illis, qui credituri erant, futurum. Dominus enim alitur salute fidelium. Multa pręcipit facienda, multa ipse facit, et uerbis docens et exemplo. Hoc fuit coram discipulis manducare. Restabat plurimus Iudeorum gentiliumque populus, ipsis postea Christum euangelizantibus conuertendus, et hoc est sumere reliquias atque eis dare. Hoc ipsum et in illo conuiuio, in quo turbam paucis panibus Dominus ipse saturauit, sed apostoli reliquias collegerunt, existimo fuisse significatum. Post porrectas reliquias dixit

quia impleri oportet Scripturas, in quibus de me fuit prophetatum. Quomodo ergo perfidi Iudei Moysi uel prophetis uel psalmis credunt, si eum negant, in quo impleta sunt, quę ipsi illic implenda legunt? Aut quomodo ex hoc eorum prauitas hereticorum non confunditur, qui dixerunt Christum in miraculorum operatione magicis artibus usum? Si enim multo ante, quid facturus esset in hoc mundo, predictum sit, quomodo, antequam natus esset, magica uti potuit, qua prophetarum mentem moueret, ut talia de ipso diuinarent futura? Aut si necdum natus id potuit,

quod scriptum fuerat. Qui adduxit eas in testimonium sui, is et intelligentię ipsarum donum contulit, in omnibus potens, in omnibus, supra quam dici queat, admirabilis. Infusa ergo prius intelligentię luce dixit eis: Quoniam sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati et resurgere a mortuis tertia die. Passus est enim, ut elogium illud maledictionis antiquę deleret, resurrexit, ut benedictionem induceret. Atque ita, ubi abundauerat peccatum, superabundauit et gratia. Hoc autem fuit maxime necessarium ad salutem generis

— testes estis horum. Et ego mittam promissum Patris mei in uos. Vos autem sedete in ciuitate, quoadusque induamini uirtute ex alto. Apostoli sancti testes fuerunt passionis et resurrectionis. Sed quia testimonium ferre uel aduersus Iudeos inuidię in Christum ueneno infectos uel aduersus gentes idolatrię errore subuersas minime tutum uidebatur, et humana fragilitas in uitę contemptum aliquid moliri non audebat, ego — inquit — mittam promissum Patris mei in uos. Hoc illud est, quod alibi ait:

spectare eis contigerit. Fortasse et in martyrum corporibus uulnerum, quę pro nomine Domini sustinuerant, cicatrices apparebunt. Augebitur enim carnis beatificatę pulchritudo, ubi fidelis militię pręclara testimonia fulgebunt. Plus decoris erit in illis membris, quę propter Christum lęsa fuerunt, quam quę intacta permanserunt. Vnde enim plus processit meriti, illic plus conferetur gratię. Martyrii ergo coronę erunt in fulgenti corpore artuum post supplicia uenustas fulgentior. Et cum ita sit, quis adeo* pusilli est animi, ut non pręoptet pro

quia non Domino, sed sibi lucrantur et Syrenarum cantibus deliniti Iesum in littore stantem uidere nequeunt. Discipuli ergo miserunt in dexteram rethe, et iam non ualebant illud trahere prę multitudine piscium. Multitudo ista piscium multitudinem indicat hominum ad Christum conuertendorum. Post piscium capturam agnoscere coperunt Iesum, quia laboris sui laudem non sibi, sed Deo tribuebant. Dicit ergo discipulus, quem diligebat Iesus, Petro: Dominus est. Symon Petrus, cum audisset, quia Dominus est, tunica pręcinxit se (erat enim

cęteris Petrus pręcessit nauigii cursum: uado festinauit ad littus, in quo stantem Dominum uidit, cęteri nauigio applicuerunt. Possumus in* his, qui nauigio ad littus perueniunt, consyderare proficientium statum, in Petro uitę perfectionem. Nauigio ueniunt ad Christum, qui nullo religionis uoto astricti pie uiuunt, et licet curent secularia, agricolentur, *corr. ex et nauigent, negocientur aut artis alicuius opera exerceant, diuinę tamen rei studium non deserunt

Charitas uero non mutabitur, sed aucta perficietur et perfecta ęternabitur. Iccirco Apostolus, cum dixisset: Nunc autem manent fides, spes, charitas, continuo subiunxit: Maior autem horum est charitas. Omnes ergo, quos apostolica doctrina traxerit ad Christum, salui erunt, sed illi magni, qui uerbum Dei prędicant et, quod uerbis admonent, hoc ipsi opere implent. Ait enim Dominus: Qui fecerit et docuerit sic, magnus uocabitur in regno cęlorum. Magnitudo hęc splendor est glorię, dicente Scriptura: Qui

hanc petram ędificabo Ecclesiam meam. Nunc dicit: Symon Ioannis, pasce oues meas. Petrus interpretatur cognoscens, quia cognouit peccatum suum, Symon obediens, Ioannes gratia. Obediuit autem poenitentiam agendo, gratiam adeptus est Christum amando. Vel quia Ioannes Symonis est pater, gratia genuit obedientiam, ut pascere* agnos uel oues Domini non meriti pręmium putet, sed gratię donum. Porro contristatus est Petrus, cum tertio interrogaretur. Recordatus est enim, quod, cum promisisset se in mortem cum

At etiam baptizatos docere Dominus iubet dicens: Docentes eos seruare omnia, quęcunque mandaui uobis. Ante baptismum ergo docentur, quę credenda sunt, post baptismum, quę facienda. Scriptum est autem: Iustus ex fide uiuit. Ergo, ut uitam, quę per Christum promissa est nobis, recipere mereamur, copulanda est cum fide iustitia. Pueris uero, qui baptizati absque iustitię operibus decedunt, sufficit innocentia ad salutem, quia iustificati sunt per Mediatoris passionem, ita ut, quod in origine amiserant, in baptismo

usque ad consummationem seculi. Non ad solos, qui tunc erant, discipulos suos hoc dicit — neque enim usque ad consummationem seculi in terra uicturi erant — sed etiam ad omnes, qui in illorum locum succedere debent. Ex quo datur intelligi nunquam defuturos, qui in Christum credent et secundum eius institutionem baptisma suscipient. Si enim eis, qui baptizant, semper se affuturum dicit, profecto non alius erit baptizandorum finis quam qui seculi. Quęret autem aliquis et dicet: Si discipulis cernentibus

Cum autem mortale hoc induerit immortalitatem, tunc fiet sermo, qui scriptus est: Absorpta est mors in uictoria. Ac nequis tantę uictorię ignoret autorem, Deo — inquit — gratias, qui dedit nobis uictoriam per Dominum nostrum Iesum Christum. Quęris, quomodo mors absorpta est in uictoria? Mors poena peccati erat, et Domino in gloria resurgente coepit esse transitus ad uitam omni credenti. Nunc uideamus, qualiter hac parta uictoria

per eum. Igitur spoliato inferno et uasis diabolo erreptis, quę** fuimus nos, triumphans rediit ad Patrem cum homine assumpto, ut, cum quo uicit, cum ipso et regnet in gloria Dei Patris in ęternum. Hoc futurum uidit Micheas propheta, qui, cum de populo per Christum saluando loqueretur, ait: Ascendet enim pandens iter ante eos; diuident et transibunt portam. Porta ista Christus est. Ego sum ostium — inquit — per me siquis introierit, ingredietur et egredietur, et pascua inueniet. Ascendit

autem pandens iter ante electos suos, qui secuturi erant, ut, ubi ipse est, ibi sint et ministri eius. Hi nunc diuidunt gratiam credentibus, quam ipsi a Spiritu Sancto acceperunt, gratiam doctrinę, per quam saluentur. Laboris autem huius merces est, ut per portam transeant et Christum imitando in cęlum ascendant, sicut ipse ascendit. Cuius mirandam salutiferamque ascensionem Esaias quoque in spiritu cernens admiratur et cum quodam mentis stupore inquirit dicens: Quis est iste, qui uenit de Edom***, tinctis uestibus de

crux illa, de qua Iohel propheta dixit: Lignum attulit fructum suum. Quis est autem ligni huius fructus nisi uita ęterna populo fideli in Christo Domino? Crux ergo lignum uitę est ei, qui apprehenderit* illam, et qui tenuerit beatus. Apprehendit illam latro, et Christum, quem confitebatur, in ea pendentem secutus est usque in paradisum. Apprehendit* illam Petrus, et in illa crucifigi uoluit, ipsum confitens, quem ante negauerat. Apprehendit* illam Paulus, qui stygmata Domini in corpore suo portauit et exclamauit dicens: Absit mihi

me: Pater meus es tu, Deus meus et susceptor salutis meę. Frequenter autem Deum Patrem ab eo inuocatum in Euangelio legimus. Et ego — inquit — primogenitum ponam illum, excelsum prę regibus terrę. Omnes ergo gentes, omnes populi, qui Christum induistis, plaudite manibus, iubilate Deo in uoce exultationis, quoniam Dominus excelsus, terribilis, rex magnus super omnem terram. Magnus in cruce peccata tollens mundi, magnus in inferno captiuos liberans, magnus in sepulchro die tertia resurgens, magnus in cęlo ad

datus est nobis. Quod autem Spiritus a Patre Filioque procedens a Patre Filioque procedat, et non tantum a Patre, ut quidam senserunt, testis est Lucas in Actibus* Apostolorum, ubi Paulum loca, in quibus Christum prędicaret, cum discipulis peragrantem describit. Transeuntes - inquit — Phrygiam et Galatię regionem uetati sunt a Spiritu Sancto loqui Verbum in Asia. Cum uenissent in Mysiam, tentabant ire in Bithyniam, et non permisit eos Spiritus Iesu.

Christi uenturi mysteria prędicabant. Quorum uaticinia Christo in carne ueniente impleta sunt. Ioannes autem Pręcursor eius eodem fuit tempore, quo et ipse, quem digito ostendit et uenisse nunciauit. Noui ergo prophetę, hoc est, apostoli et alii sancti uiri illa, quę post Christum futura erant, per Spiritum, quem acceperant, prędixerunt. Sequitur: Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annunciabit uobis. Ille, inquit, Spiritus Sanctus per os uestrum me gentibus euangelizando manifestum faciet. Quid sit

in tempore suo, et pluuię benedictionis erunt. In Zacharia etiam ait: Effundam super domum Dauid et super habitatores Hierusalem spiritum gratię et precum. Quęnam sint istę gratię, quę fluenta quiue imbres diuinę largitatis? Illa nempe, quę supra Christum in carne natum requieuisse memorat Esaias dicens: *add. Egredietur uirga de radice Iesse, et flos de radice eius ascendet. Et requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientię et intellectus, spiritus

In Euangelio interrogantibus discipulis, quod signum aduentus tui et consummationis sęculi: respondit, quod multi uenient seque Christum esse mentientur, quod bella sęuient, gens in gentem consurget, terra tremet, pestilentia populos uastabit, fames opprimet, quod Christiani persecutiones patientur et odio erunt genti infideli, quod pręterea consurgent

animos non poterunt subuertere bella, non terrere pestilentię, non fames offendere. Omnium aduersitatum superior est pietas Christiana; hęc est enim uictoria, quę uincit mundum, fides nostra. Fidelis itaque omnia contemnet, ut lucretur Christum: omnia ęquo animo feret, ut, multa patiendo, in Domino requiescat, et cum grassabitur persecutio, non timebit eos, qui corpus occidunt, ut illi seruiat, qui corpus et animam potest mittere in gehennam. Inter sęuientes gladios

Traianus, in qua Symon Chleophę filius, episcopus Hierosolymitanus, crucifigitur, Ignatius, Antiochenus episcopus, bestiis traditur. Post hos Hadrianus Ecclesiam persecutus est, deinde Antoninus Pius, sub quo Iustinus philosophus, dum Christum confitetur, martyrii meruit coronam. Ad hęc M. Antonio Vero et Lucio Aurelio Commodo imperantibus Polycarpus et Pionius pro Christi nomine interfecti et in Galliis plurimi per tormenta absumpti. Seuero etiam imperante grauis in

imperatoribus (ut quidam aiunt) Christianus fuit. Philippis uero patre ac filio interemptis regnauit Decius Pannonius, qui commota in Christianos persecutione Laurentium diaconum Romę, Alexandrum Hierosolymitanum episcopum Palestinę Christum confitentes interfici iussit. Valeriano autem et Gallieno imperantibus, Cyprianus, Carthaginensis episcopus, martyrio coronatus est. Persecutionem a Valeriano suscitatam Gallienus sedauit. Eo deinde a Persis capto rursum mouit

operationem genitus, ut opera diabolica perficiat, omnes, si possit, a ueritate auertens et mendacio fallens, ut pereant. Propterea sequitur: et ego creaui interfectorem ad disperdendum . Totus enim eius conatus eo spectabit, ut Christum confitentium corpora interficiat et animas disperdat a Christo alienatas. Hic est in Daniele quartę bestię cornu, bellum gerens aduersus sanctos. Quartam autem bestiam puto esse

Hic est, de quo in eodem propheta rursum ditur: Post terrę reges cum creuerint iniquitates, consurget rex impudens contra Principem Principum , id est Christum, et sine manu, inquit conteretur : solo enim Christi nutu peribit. Quidam de tribu Dan oriturum autumant, iuxta Jacob patriarchę prophetiam in Genesi

. Fortissimus erit omnium. Vniuersa, inquit, uastabit, interficiet robustos et populum sanctorum. Tunc enim eo Ecclesiam persequente plurimi martyrio coronabuntur. Contra Principem Principum consurget, hoc est contra Christum. Sine manu conteretur; non utique manu uel armis Christus Dominus, sed spiritu oris sui interficiet impium. Interim uideamus, quid de eius persecutionibus in Scripturis prędictum sit, ut fidelis populus uenturam super se

compellens, ut se quasi Deum adorent atque colant. Male quidam intelligentes mysterii, quod sub uerborum uelamine latet, arcanum, putauerunt post resurrectionem mille annos Christum cum sanctis in terra regnaturum. Quę quidem assertio dissentire mihi uidetur ab Euangelio, in quo futuri iudicii texitur historia; quando videlicet separatis agnis ab hędis, iustis ab iniustis, alteris Iudex dicturus est:

cęlesti bono, fidelibus duntaxat poenitentibusque promisso. Antichristus pręterea ante interitum suum, cum uiderit plurimos adhuc extare, qui Euangelicę ueritatis prędicationibus commoti Christum confitentur, iracundię Furiis agitatus in aciem descendet, pugnabit et uincet, ut et iustorum probetur patientia et iniustorum manifesta fiat nequitia. Hoc sane in Apocalypsi discimus, ubi post prędicationem Enoch et Helię et

ergo ista conuentus infidelium est. Ab his crucifixus est Dominus, ab his Antichristo dominante Enoch et Helias et alii fideles occidentur, ut per martyrium Domino suo coniungantur. O felices illos et uere beatos, quorum tunc fortior erga Christum erit fides quam Antichristi tormenta; qui Christum Dominum confitendo mori pręoptabunt quam eum negando uiuere et omnibus pręsentis uitę perfrui deliciis. Porro sicut olim in Christi passione hora diei tenebrę factę sunt, ita

Dominus, ab his Antichristo dominante Enoch et Helias et alii fideles occidentur, ut per martyrium Domino suo coniungantur. O felices illos et uere beatos, quorum tunc fortior erga Christum erit fides quam Antichristi tormenta; qui Christum Dominum confitendo mori pręoptabunt quam eum negando uiuere et omnibus pręsentis uitę perfrui deliciis. Porro sicut olim in Christi passione hora diei tenebrę factę sunt, ita in martyrum suorum passione luminaria cęli

ille iniquus, quem Dominus Iesus interficiet spiritu oris sui et destruet illustratione aduentus sui . Ante tamen Enoch et Heliam uenturos constat, ad quorum prędicationem Iudęi quoque, qui tunc uiui aderunt, ad Christum conuertentur: sed iidem (ut diximus) ab Antichristo interficientur. Et quoniam persecutio (ut dictum est) tres annos cum dimidio perseuerabit, in Apocalypsi legimus:

letitię prę consortibus suis . Vnctio ista facta est in unione diuinitatis cum humanitate, quoniam verbum caro factum est. Sancti ergo, qui assistunt dominatori uniuersi, sunt filii Dei per adoptionem, quasi filii et hęredes per Christum. Quid est autem assistere Deo nisi contemptis uoluptatibus illi soli seruire? Quid est ei seruire soli nisi uitam quoque exponere pro asserenda ueritate et mori malle quam Christi nomen, ut uel diu superuiuas, denegare?

tyranni clamabant: Christiani sumus, idola tua non adoramus. Pro confessione Domini Iesu occidi cupimus, ut pro illo occisi cum illo uiuamus in ęternum. Quorsum ista dicimus, fratres, nisi siquis uestrum Mahumetanorum uiolentia oppressus Christum negare iubebitur, [ut] iugulum potius gladio supponat quam protelandę fragilis uitę cupidine Domino suo peccet et immortalitati pręferat mortalitatem? O felicem illorum fidem atque constantiam, qui Antichristi

prophetę quoque prędixerunt. Esaias : Et erit , inquit, in die illa clangetur in tuba magna, et uenient, qui perditi fuerant , hoc est: conuertentur ad Christum, qui prius increduli erant, uel qui mortui fuerant, de terrę puluere surgent. Et in Hieremia legimus: Dominus de excelso rugiet . Et in Iohele

ut cognoscentes se in corpore et in anima ęternos fore, breuissimum huius uitę tempus bene laudabiliterque disponant, si ad uitam, quę finem non habet, peruenire cupiunt. Saducei, quia negabant resurrectionem, confundere uolebant Christum, et ab eo quęsierunt de muliere, quę septem maritos habuit alium post alium, cuius , inquiunt, ex his erit uxor in resurrectione ? Sed quoniam, ubi non est mors ultra, non est necesse, ut generatio succedat —

mouebuntur, si cęlestes spiritus capiet admiratio et stupor occupabit, quid faciet terrenum animal homo? Quomodo rem uidens nulli omnino nec pręteritarum nec futurarum comparandam poterit sustinere? Videbit etenim aperiri cęlos, Christum in nubibus cęli uenientem cum diuinitatis suę claritate et uirtute, angelos inuisibiles natura, uisibiles pro tempore factos, nunc sursum, nunc deorsum in imperium Regis discurrere, ipsum in medio sicut fulgur, immo magis quam

cum Domino erimus . Primos in Christo mortuos intelligimus eos, qui in Christo pro redemptione generis humani nascituro credentes obiere. Deinde nos , inquit, qui uiuimus, qui relinquimur . Hoc est, qui iam per Christum redempti uiuimus et a uetustatis obligatione soluti Euangelicę relinquimur ueritati. Simul rapiemur cum illis, qui sub lege erant et primi in Christo mortui sunt. Non est autem dicendum, quod alii prius, alii posterius resurgant.

Qui facis angelos tuas ignem urentem . Rotę uero charitatis igne ardentes discipuli eius sunt, super quos igneę linguę in aduentu Sancti Spiritus apparuerunt. Ob hoc autem rotę nominantur, quia per orbem huc atque illuc uoluti Christum euangelizabant. Hi sunt ergo rotę illę, in quibus iuxta Ezechielem erat spiritus uitę, de quibus psalmista quoque ad Deum conuersus, uox tua , inquit, in rotis . Fluuius autem igneus siue ille est, quo cuncta

his fratribus meis minimis, mihi fecistis . Sibi factum computat Dominus, quicquid fideli indigenti pręstatur. Dimidio suę clamidis Martinus pauperem seminudum operuerat, et Christum audit loquentem: Martinus adhuc catechumenus hac me ueste contexit . Nemo igitur dubitet, quicquid alienę impartierit egestati, id se Christo Domino, cui omnia debet, se impartiisse. Plus, quam dici queat, expauescenda

cordis duritia omnium mater est uitiorum. Quisquis ergo pietate erga pauperem non mouetur, bene agendi gratiam non meretur. Gratię autem diuinę auxilio destitutus in omne nefas prolabatur necesse est. Admirabuntur etiam impii, quando Christum uiderint talibus auxiliis egentem, et non ei subuenerint. Tunc ergo et ipsi respondebunt: Domine, quando te uidimus esurientem, aut sitientem, aut hospitem, aut nudum, aut infirmum, aut in carcere, et non ministrauimus

sustulisse dicitur, quo eorum pecuniis liberorum suorum ex adulterio susceptorum fortunam augeret. Quare eius etate per totum fere Christianum orbem hi uersiculi passim decantabantur:
Vendit Alexander claues, altaria, Christum:
Emerat ista prius, uendere iure potest. Vnde omnibus persuasum est ipsum pontificem, qui uerius carnificis nomen obtinere debuit, Venetis quoque non solum consciis, sed etiam internuntiis,

uellem, Mauerdine, in aliena religione censenda Turcarum mentem habuisses, nostrumque morem esses imitatus! Neque enim eo calamitatis nunc deuenisses, ut tibi aut contemptu eius religionis in qua natus es, et iam consenuisti, aut morte acerbissima legibus Turcaicis esset satisfaciendum. Nos enim Christum, quem uos Deum esse affirmatis, in omni sermone honorifice appellare solemus, poena ei grauissima constituta, qui de Christo quicquid per contemptum obloqui, aut ullam uocem eo indignam proferre ausus esset. Nec sane immerito. Nam sicut illum praeter morem humanae naturae nullo

Nam sicut illum praeter morem humanae naturae nullo genitali semine procreatum esse arbitramur, ita omnes mortales sanctitate antecessisse nulli dubium est. Quum igitur nos extra uestra positi sacra Christum tanti facimus, cur tu aduersus nostras leges in Machomethem tam impie inuehi ausus es, qui quidem itidem Deo, ut putamus, acceptus, et in paucis charus fuit? Turcasque perinde ac uanę superstitionis ac stultitiae arguere non dubitasti, quum pro

nostras leges in Machomethem tam impie inuehi ausus es, qui quidem itidem Deo, ut putamus, acceptus, et in paucis charus fuit? Turcasque perinde ac uanę superstitionis ac stultitiae arguere non dubitasti, quum pro certo haberi debeat Machomethem aeque ac Mosen et Christum ueritatem mortalibus nuntiasse, immo antiquato ipsius Mosae pariter et Christi ritu, licet ex utroque dogmate suam Machomethes religionem composuerit, Deum iussisse Machometanis legibus humanum genus deinceps teneri oportere. Quemadmodum enim priores

quidem religionis hominibus, quibus ipse notus sum ― sum autem multis, et his non postremis uiris notus ― nunquam persuaderi poterit me quicquam tale admisisse. Satis enim constat Christum, Dei sapientiam, suis non iussisse, ut alieni ritus irrisione, sed uitae sanctitate religionem tuerentur. Atque iccirco sicut non cogimus quemquam ad sacra nostra suscipienda, ita a uere religionis cultu ui aut tormentis deterreri nequimus. Quare nemo

ita a uere religionis cultu ui aut tormentis deterreri nequimus. Quare nemo inimicorum meorum sibi persuadeat me ullo mortis genere proposito posse auerti a religione, quam et ipse Machometes, quem uos Dei nuntium appellatis, approbauit, asserens Christum e spiritu diuino natum ueritatem mortalibus indicasse. A ueritate autem maximo Dei munere accepta, cui uestrae etiam sectae auctor adstipulatur, dimoueri nefarium esse, quis nisi rationis prorsus expers non uideat? Hec ubi Mauerdinus dixit,

mortalium opera, consenescant atque etiam intereant, quamquam urbes ipsas restitui ac reuiuiscere interdum uidemus. Hungari inter Venetos et Turcas pacem restituunt; Talismanus Christum praedicans crudelissime necatur. Iam Veneti diuturno bello defessi de pace a Turcis petenda belloque finiendo consilia eo intentius uoluere coeperunt, quia et mercaturae eorum, unde magna ex parte

puritatem ueritatisque contemplationem omni ex parte institutam esse, tantisque miraculis fulciri, ui et uoluptate proposita, duobus sane efficacissimis humanis affectibus, sectam suam munire ac tueri praecepit. Quare scito solam Christianam religionem ueram censendam, et Christum, ut ipse recte affirmat, uiam, ueritatem et uitam esse. Quod ubi Thalysmanus dixit, extemplo rex, ut erat patriae religioni deditus, hominem comprehendi, atque in foribus templi crudelissime necari iussit, denuntiauitque rem

leges uani, assimilatione sanctissimorum uirorum, qui Christi euangelium conscripsere, literis mandarunt, quas sane Machomethes, uaferrimus hominum, quo rudem literarum gentem in suam sententiam facilius induceret, coelitus sibi traditas seque a Deo missum aeque ac Christum satis efficaci fraude ementitus est, si non ex animi bonis et uera felicitate, sed ex terreno imperio ac praesentibus opibus exitialem sectam aestimare uelis: quandoquidem siue Dei in nos ira, siue nostra ignauia maximam orbis terrarum partem, non sine Christiani nominis dedecore ac

Machomethani Christianos, qui, ante quam Machomethus Arabs exitialem sectam institueret, uitae sanctitate clari fuerunt, ualde uenerantur, et amicos Dei appellant, existimantes Christi leges humanum genus tenuisse, quoad Machomethus non tam eas abrogaret quam suas conderet. Nam ubique Christum honorifice appellat, et uerum Dei legatum ad homines missum fatetur, sibi ipsi per imprudentiam repugnans, quandoquidem eum maxime probat, cuius instituta, quasi ab homine inuenta, gloriae cupiditate deprauatus latenter antiquare conatur. Nempe quem probabat, si sibi constare uoluit, sequi

periculum exponam etiam illis qui nihil horum experti sunt imminens atque timendum. Periculum Unum quippe insatiabilis lupi huius propositum est nunquam conquiescere donec quicquid adhuc reliquum Christianae ditionis esse nouit suo subdat imperio cogatque omnes suae obedire legi, Christum negare, Maumethum adorare, nolentes neci tradere si praeualuerit. Pannoniae regnum Cumque uires suas tantae exequendae rei satis iam sufficere putet, unum Pannoniae regnum sibi maxime impedimento esse ratus ad perficiendum quod cogitat, ingenti coacto exercitu illud nuperrime

efficere potes. Vale in Domino semper. Quem, ut tibi gregique tuo uolens propiciusque sit, obsecrare die noctuque non cessamus. Pro Adriano VI. Pontifice Maximo ad Christum oratio
Epistola eloquentissima nobilis uiri domini Marci Maruli Spalatensis ad S. dominum nostrum dominum Adrianum VI.

Sancto adiuuante breui uerborum compendio Dauidis res gestę, quas ut potuimus nostra poesi complexi sumus, quo spectent quosue typos in se habere mihi uideantur nouitatis. In omnibus fere Dauidem puto personam gerere Christi; Saulem autem Iudeos, qui Christum persequebantur, significare. Tum sub prophetarum dictis factisque contineri utriusque Legis autoritatem. I. Igitur per Samuelem prophetam arguitur Saul inobedientię in Deum, et

desyderatus cunctis gentibus a populo fideli suscipitur, atque a Iudeis regnum transfertur; dicente propheta: Quum uenerit sanctus sanctorum, cessabit unctio uestra. Translatum est regnum de tribu Beniamin ad tribum Iuda id est de filiis amaritudinis ad filios confitentes Christum regem et glorificantes. Vtrumque enim significat Iuda. 137r I Cor 10,11 137v Verba Daniheli prophetae ascribuntur (cf. Dan

et Martin Luther Brief D. Martin Luthers wider die Sabbather an einen guten Freund (1538).

Saul agitatur spiritu immundo, et Dauide cytharam pulsante refocillatur; hoc est Iudei in immunditia infidelitatis uersantes desipiunt, quidam tamen Christum audiendo conuertuntur.

Iam primum Dauid fit armiger Saulis; quia Christus primum docuit Iudeos, et crucem quę eius arma sunt, inter illos portauit, ut Ioannes testatur.

Goliam inter

Palestinos fortissimum interemit. Christus diabolum qui gentibus dominabatur, Euangelii uulgatione contriuit.

Palestini Dauidem fugiunt, ut in illum rursum armentur. Gentiles ecclesię Christianę persecutionem parant nolentes recipere Christum. Palestini quippe oris confusiones interpretantur. Quid autem gentilium errore confusius deos innumeros colentium? Interpretantur etiam ora maleatorum, quia martyres Christi persecutionum maleis tundere aggressi sunt. II.

militibus. Et Iudei initio patiuntur ut plebem doceat Christus et magister eorum sit.

Quum autem Saul uidisset pręferri sibi Dauidem laude uirtutis, odio eum habuit, et uitę illius insidiari coepit. Sic Iudeorum principes quum cernerent plebem abire post Christum, et miracula eius prędicare,10 inuidentes quęsierunt eum interficere. cf. Io 10 138r cf. littera enim occidit Spiritus autem vivificat II Cor 3,6

sancti corr. ex sancto MS 138v praeditare MS

Sępenumero cum Dauide in gratiam se redire simulat Saul, et Iudei Christum tentantes blandius interrogant, non ut discant, sed ut accusent.

Saul despondit Dauidi filiam Michol pro prępuciis Palestinorum. Michol interpretatur aqua ex omnibus, quę est aqua baptismi inter omnes optabilior, qua a maledicto primorum parentum

uenit ad Samuelem. Christus litteram occidentem uitans aperit spiritalem sensum prophetarum, qui aduentum suum prędixerant.

Missi Dauidem comprehendere, coeperunt prophetare. Et satellites Iudeorum missi ut Christum capiant, uerbis eius stupefacti redeunt et aiunt: Nunquam homo sic locutus est.

Dauid fugiens ab Achimelech sacerdote accipit panes sanctos et gladium Golię Gethei. Christus fugiens Iudeorum

Io 7,46 ab corr. ex ad MS

Dauid fugiens ad Achim Getheorum regem insaniam simulat. Et discipuli Christi a Iudeis repudiati transeunt ad gentes, et dum insanire putantur aiunt: Nos stulti propter Christum, sed stultum Dei sapientius est hominibus. Achis interpretatur frater meus. Et Dominus ait: Qui fecerit uoluntatem Patris mei qui in cęlis est, hic frater meus et soror et mater mea est. Gethei dicuntur torcularia; quia gentiles conuersi

quoniam multi etiam a perfectionis culmine corruunt, Dauid a Zipheis proditur, et a Saule circumdatur. Sed Saul quum audisset hostes in regnum irruisse a Dauide recessit. Christus ad Iudeos uenerat, ex quibus Iudas Zipheus erat, dum apostolatus dignitate floreret, sed uitio subuersus uendidit Christum Iudeis; qui quum ipsum comprehendere parati essent, timuerunt plebem et recesserunt. cf. nos stulti propter Christum I Cor 4,10; quod stultum est Dei sapientius est hominibus I Cor 1,25 quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei

irruisse a Dauide recessit. Christus ad Iudeos uenerat, ex quibus Iudas Zipheus erat, dum apostolatus dignitate floreret, sed uitio subuersus uendidit Christum Iudeis; qui quum ipsum comprehendere parati essent, timuerunt plebem et recesserunt. cf. nos stulti propter Christum I Cor 4,10; quod stultum est Dei sapientius est hominibus I Cor 1,25 quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei qui in caelis est ipse meus et frater et soror et mater est Mt 12,50 139v

susceptio eius. Ziphei ergo id est florentes non uirtute sed malicia 140r idolorum corr. ex Iudeorum MS 140v sic accusant Christum coram principibus Iudeorum, et illi uitę eius insidiantur, et eiusdem susceptores persequuntur.

Dauid noctu ingressus tentorium Saulis, tulit cyphum et hastam, ipsum uero interimi prohibuit; ob hoc Saul placatus abiit. Ingreditur Iesus Saulis tentorium,

autem Dauid occulte prędatur Palestinos, quum Christus intimis inspirationibus ad se trahit peccatores, siue incredulos gentiles.

Palestini armantur in Saulem, Romani in Iudeam.

Periit Saul cum filiis. Infideles Iudei, non recipientes Christum, lapsi sunt in interitum sempiternum.

Fleuit Christus pręuidens eorum euersionem, sicut Dauid Saulis necem et Israhelitarum cladem.

Palestini ascendunt in Iezrahel, id est gentiles accesserunt ad uidentes Deum. Sic enim

suos in fide solidandos.

Israhelitę in Gelboe prostrati ceciderunt, et Saul cum filiis periit, et ciuitates a Palestinis occupatę sunt. Et Iabitę sepelierunt Saulem cum filiis. Gelboe sonat aceruum pluuiarum. In aceruo pluuiarum gratię diuinę gentes ad Christum conuersę uictoria potitę sunt, et Iudei in suę incredulitatis obstinatione perierunt cum filiis id est cum omnibus erroris sui sectatoribus. Ciuitates occupatę id est ecclesię a Christianis ędificatę. Sed Iabitę id est intelligentes, Iaba enim intelligentia dicitur, Saulem

suadet, ut se Christo regi submittant, si salui esse cupiunt.

Isbosethum filii Renon dormientem interimunt, caput afferunt Dauidi in Hebron et ipsi Dauidis iussu interficiuntur. Et caput Isbosethi in Hebron sepelitur. Isbosethum Iudeum ad Christum conuersum diximus, sed plerique conuersi erroribus postea ab hereticis implicati sunt. Renon enim ecclesia uel congregatio interpretatur. De qua in psalmo dicitur: Odiui ecclesiam malignantium et cum impiis non sedebo. Qui tunc caput interempti ad Dauidem deferunt,

laxę manus. Gentiles cum Christo pugnabant, quum Christianos persequerentur. Sed dum tentant Christi nomen delere et ad martyres perdendos laxant manus, uicti sunt. Quia uisis miraculis conuersi sunt. Et rursum a Christo cęsi sunt, quum pro Christo mori non dubitarent. Et qui multos contra Christum occiderant, iam et ipsi pro Christo mortem subire non detrectabant.

Dauid reduxit arcam a Palestinis redditam. Quia Christus reparauit gratiam, primorum parentum culpa amissam. Tunc autem arca a Palestinis Dauidi redditur, quum gentiles conuersi Christo

pacifico in templo collocata. Quia de Christi sacramento est dictum: In pace inuentus est locus eius,34 et: Beati pacifici quoniam filii Dei uocabuntur.

Regem ante arcam Domini ludentem derisit uxor et sterilitate damnatur. Christum irriserunt Iudei, et bonorum fonte contempto uirtutis fructum proferre nequiuerunt.

Templum Dei ędificare non Dauidi permittitur, sed eius filio Salomoni. Quia ille bellator fuit, hic pacificus. Pacifici ergo Dei templum sunt. Vterque prę se fert

Ideo Thou rex Emath gratulatum misisse Dauidi dicitur de uictoria aduersus Adadezer. Thou amens uel errans dicitur, Emath formidans eos. Ante enim filii formidinis et erroris erant; postquam resipuerunt, iam non erant thou neque emath, sed ueraces in credendo, et audaces in Christum confitendo.

Dauid percussit Idumeos. Idumei interpretantur ruffi, rubei, terreni, sanguinei; ruffi iracundos significant, rubei inuidia inflamatos,38 terreni eos qui terrenarum rerum curis implicati nihil de cęlestibus cogitant, sanguinei crudeles, quos

Legem, sed adimplere. Seponamus interim crimen adulterii et homicidii a Dauide nostro, et inueniemus: quia Bersabe adultera erat sub Iudeis, ipsam non recte obseruantibus, postea, Vria mortuo, id est Dei luce in Iudeis extincta, iuncta est Christo Domino, et per eum genuit filios, qui in illa Christum prophetatum fide receperunt.

Aduersa patitur Dauid: et Christus a iuuentute sua in laboribus fuit.

Ex hac genitus est Salomon pacificus, quia ipsa nasciturum prędixit saluatorem. sic in MS-to

populi mei. Hic mihi uidetur personam habere apostolorum, qui filii erant Hebreorum. Hi prius adamauerant Thamaram, Absalonis sororem, id est synagogam Iudeorum. Thamar enim dicitur amara, quod illi conuenit, quę adhuc sub maledicto erat. Quam postquam apostoli cognitam refutarunt sequentes Christum, Iudei eos persequi coeperunt. Horum Iudeorum personam Absaloni tribuendam censeo, quum patris luctus interpretetur. De quibus pater per prophetam queritur dicens: Filios enutriui et exaltaui et ipsi spreuerunt me. Displicuit Christo suscitata

mori.

Ioab, qui dicitur inimicus, blanditur Absaloni, id est Iudeos per blandimenta decipit et eos per mulierem Thecuitem cum Christo reconciliare nititur: per somnia terrens uxorem Pilati, ita ut illa suaderet marito dimittere Christum. Thecua tuba interpretatur. Pilati itaque coniux tuba erat, quam inflabat Ioab inimicus, ut passionem Christi, orbi salutiferam futuram, impediret. Absalon autem incendit Ioabi messem, quando Iudei non consenserunt dimitti Christum, sed cruci figi. 147r

terrens uxorem Pilati, ita ut illa suaderet marito dimittere Christum. Thecua tuba interpretatur. Pilati itaque coniux tuba erat, quam inflabat Ioab inimicus, ut passionem Christi, orbi salutiferam futuram, impediret. Absalon autem incendit Ioabi messem, quando Iudei non consenserunt dimitti Christum, sed cruci figi. 147r 147v cf. filios enutrivi et exaltavi ipsi autem spreverunt me Is 1,2 cf. si ergo me quaeritis sinite hos

XI.

Venit ad Dauidem Siba cum muneribus, et dominum suum Miphibosetum accusauit defectionis. Quamobrem Dauid asscripsit ei bona domini sui. Sibam diximus interpretationem conuersi habere. Conuersus ad Christum sortitur domini Lc 19,14 Io 19,12 148r cf. II Cor 3,6, ut supra Io 7,30

(ut Apostolus ait), quę uincit mundum, fides nostra. Et talem quidem Christus amplexatur, ut Dauid Chamaam.

Altercantur tribus Israel cum tribu Iuda. Hodie quoque infideles Iudei cum Christianis contendunt. Iuda est quicunque confitetur Christum.

Seba seditionem mouit contra Dauidem. Seba interpretatur eloquentia. Seba igitur heresiarchę sunt, qui eloquentię suę uiribus freti aduersus Euangelii fidem latrabant. cf. confusio comedit laborem patrum nostrorum... dormiemus

Isabeta, coniunx Guidobaldi ducis. quam qui non laudet, non efferat, non admiretur, bonorum morum et uirtutum parum amicus haberi poterit nostris temporibus, et huic etati ingratissimus iudicabitur. Huic est optimi maximi dei comitas, in Christum et pauperes immensa pietas, in omnes deos precibus assiduis pura sanctitas ut non mortalis femina, sed dea uideatur et iudicetur quam nihil aliud est laudare nisi eius laudes proferre non posse. Hoc tantum addam ne

veri legittimique principes christiani orthodoxae fidei protectores ac propugnatores misereamini, misereamini nostri. Tangantur pectora vestra lachrymis nostris. Universa afflicta Croacia ad sacra genua vestra profusa per Christum servatorem perque eius sacratissimum sanguinem, quo omnes salvi sumus, orat, obtestatur: ferte opem periclitantibus, pereuntium exaudite preces, ne dicatis vobis non esse praedictum grave hoc et exitiale imminens malum. Ego (quantum ad me attinet) officio meo

nos humillime commendamus, easdem obsecrantes, ut citum ac gratiosum ob imminentem necessitatem et periculum nobis responsum dent. Miseri etenim Croati a celsitudinibus vestris me ad se revertentem non aliter expectant quam pie olim in purgatorio animae Christum optimum maximum a devicta morte expectabant. Dixi. Serenissime, illustrissimi, reverendissimi principes, domini mei observandissimi. Ex quo nudius tertius

quoque Romani imperii qui iura gubernas
31  Carole dexter ades, o rex Auguste Quiritum,
32  Indue Terpsicorem, septenaque dona, canoram,
33  Hinc ostende suo terris in lumine Christum
34  Romanas latio moderantem carmine classes
35  Hinc noua crassantis iam confice monstra Medusae
36  Pestiferum rescinde

AD EVNDEM SANCTISSIMVM D. N. Claementem VII. Pont. Max. Praefatio II. Iacobi Boni Racusaei.
1  Dum mea mente Dei circundata parturit aluus
2  Tris inter Triadas, septemque charismata Christum
3  Trux stetit aduerso serpens ut me ore uoraret.
4  Clauiger at sumpto mihi septimus aethere Claemens
5  Affuit, et diro me gutture liberat hydrae.

1.218  Damnatam faciem, peccatricemque figuram
1.219  Induere? Inuidiam superis, Coeloque futuram.
1.220  Mallem uniuersae potius suasisset amictus
1.221  Materiae, cunctoque animari in corpore Christum,
1.222  Aut intellectae toto discrimine formae.
1.223  Quod si facta tuis succedant prospera uotis,
1.224  Vir Deus ille tuus, quo tristia fata subibit
1.225  Crimine? qui nullo potis est

foelices intonat hymnos.
2.142  Scande triumphali uictrix super aethera curru,
2.143  Sanctum cincta caput triplici diademate Virgo,
2.144  O, mundi regina potens, eia ergo pudico
2.145  Sanguine da Christum populis, da gentibus aeuum
2.146  Perpetuum, stygiis lucemque effunde tenebris.
2.147  Talibus implebant superas concentibus arces
2.148  Coelicolae, Coelumque his uocibus omne fremebant

dia receptis
2.251  Hysmeris fulsit, talique est uoce locuta.
2.252  O, foelix una ante alias Annaeia Virgo,
2.253  Digna Dei sobolem munda gestare sub aluo,
2.254  Promissumque olim iurato foedere Christum.
2.255  Atque hic unde mihi, tantusque allabitur hospes?
2.256  Cuius ab aduentu uerbis afflatus amicis
2.257  Praeuius allusit iucundis gestibus infans.

3.308  Ille ferox tantoque anceps in turbine sacrum
3.309  Concilium uocat, et doctos ignarus apellas
3.310  Consulit, ast illi referunt dabit Effrata Iudae
3.311  Bethlem terra Dei Regali e sanguine Christum,
3.312  Qui regat Israel dux inclytus, ecce tot annis
3.313  Coelestis uates praedixerit ante Michaeas,
3.314  Atque haec dum Solymis Regali in sede geruntur,

et simul omnia nobis
4.54  Donasti, manibusque meis allapsus ab alto es.
4.55  Nonne tuum famulum me nunc dimittis? ut alma
4.56  Pace fruar, pax ore tuo est promissa fideli.
4.57  Ecce et enim Christum, supero qui uenit Olympo
4.58  Cernimus his oculis, et laeta mente tenemus.
4.59  Hic lumen populis, cunctis manifesta paratur
4.60  Gentibus una salus, qui Coeli in regna uocantur.

4.412  Abiicis ignotum? cur subiicis inclyte cuiquam?
4.413  En ego uermis eram, dum corpore uile gerebam
4.414  Mancipium, me tunc decuit uilescere dicis.
4.415  Improba sic mitem saturant opprobria Christum,
4.416  Sic mea diuinis respondent uatibus acta,
4.417  Quae dicenda forent, eadem peragenda docebam,
4.418  Quam mea demittit uirtus, tam gratia tollit.
4.419  Non mihi praebebat molles

caput hoc superimbue, nec nuo non
5.302  Alma precor dulcedo ueni coelestis oliuae,
5.303  Vnde tuum sancta pinguedine prolue Christum,
5.304  Mitia qui doceat, contritaque pectora sanet,
5.305  Liberet oppressos, caecis det lumina, fractos
5.306  Consolidet, placidumque Dei praenunciet annum,
5.307  Vltorisque diem

periclis.
5.440  Ah miser, et demens perituri haec uana laboris
5.441  Desine sectari, quibus imminet exitus atrox.
5.442  Te quoque saepe uocat, saepe aspicit, annue demens
5.443  Annue, et ad Christum propera, et te perge relicto.
5.444  Et tandem exemplo Matthaeum imitare salubri,
5.445  Hoc domus aulaeis, et diuite prodiga gaza
5.446  Instruitur Christo, et conuiuia laeta parantur,

proles
7.217  Non habet hic tecum quanam caput arce reclinet.
7.218  Alter adest licet ille pius, tamen ordine recto
7.219  Qui deflexus eat, uitam qui funere mutet,
7.220  Ni uetet illa, sequi Christum quae iussit euntem,
7.221  Lumine nam uiduos uiduati lumine uitae
7.222  Iure suo debent propriis inferre sepulchris.
7.223  At contra internus Christi quos imbuit ardor,
7.224  Lux

execrabile fatur,
7.386  Quae, nisi sola potest tantum diuina potestas?
7.387  Non sic argutas penetrat uox ulla per aures,
7.388  Non odor in nares, oculos nec fumus apertos
7.389  Proximus, ut Christum penetrabile mentis acumen.
7.390  Cui nihil arcani est, cui mens, corque omne patescit.
7.391  Tunc ait infando quae germina pectore surgunt
7.392  Viperea de fauce? malus suffusa uenenis,

7.419  Sat uitae est, tua si praesentia fulserit illi,
7.420  Si super attigeris seruandam uita puellam,
7.421  Nam te auctore mihi fiet mea nata superstes.
7.422  Strinxit ut orantis uis Christum, protinus inde
7.423  Vertit iter, pressant populi, sociique sequuntur,
7.424  Iaire teque sequi est haud aspernatus euntem.
7.425  Interea tacita, exanguis, pudibunda retrorsum

dolebat, et expes.
7.435  Hinc Deus hanc tetigit miseratus flamine sancto,
7.436  Speque, fideque noua plenam, penitusque uocauit.
7.437  Quae quum stipatum penetrasset in agmine Christum,
7.438  Huic uestem tantum limbo tenus attigit imo,
7.439  Hoc secum meditata, manu si tangere solum
7.440  Fas erit, externi tactu seruabor amictus.
7.441  Haud delusa fide est, nec spe

7.450  Quam tibi magna fides, i, foelix, aucta, beata
7.451  Sitque salus cum pace comes, grauis ecce subiuit
7.452  Nuntius, hic moestas affert genitoris ad aures,
7.453  Ne uexare uelit, neu Christum incommodet ultra,
7.454  Extremum quia nata diem tua mortis obiuit.
7.455  Haec de Caesarea quantum Emoroyssa Philippi
7.456  Aegra fuit, uixit tot filia principis annos.
7.457  Ne dubita