Stay, Benedikt (1714-1801) [1755, Rim]: Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica, 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, ed. Neven Jovanovic [genus: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [numerus verborum] [stay-b-phil-rec.xml].
Si vis in lexico quaerere, verbum elige et clavem 'd' in claviatura preme.
Etsi caeterae omnes doctrinae parvis primum ortae initiis fuerint, ac levibus
incrementis paulatim auctae, tamen unius poetarum artis principia ipsa tam
illustria extiterunt, ut Diis, deorumque Liberis auctoribus tribuentur. Nimirum
illa suavitatis novitate, ac rerum nunquam antea cognitarum admiratione capti
homines, artem, et artifices, quos humani ingenii excedere vires crederent,
facile consecraverunt. Sed neque deinde, cum poetica multorum usu ac studiis
excoleretur, aut consuetudine ipsa fuit ejusdem existimatio imminuta, aut illa
divinitatis opinio sublata. Qui enim omnium animos tam mirifice allicere, ac
tenere possent, non sine divino afflatu id assuetos putabant. Unde proprios
etiam ac certos Deos inflammandis poetis adjunxerunt. Verum haec ipsa diuturna
admiratio mutorum tandem solertiam, ac gravium etiam philosophorum
animadversionem excitavit: qui accurate perspectis atque observatis excellentium
poetarum artificiis, viisque, quibus incederent, quas rationes tenerent, penitus
investigatis, si minus quaesiverunt. Atque eorum quidem in eo multum versata est
industria, ut qua in re potissimum vis ac natura poeticae contineretur,
docerent. Unde variae, interque se discrepantes plurimorum opiniones sunt
exortae, quando alii in numeris concentuque carminis inesse omnem poetarum
praestantiam, alii in fabularum elegantia, in naturae imitatione alii positam
esse contenderent. Qua in controversia, etsi multa acute solerterque dicerentur,
illud tamen minus commode II accidit, quod nonnulli
sua de sententia ne recederent, artis ipsius magnitudinem, nullis datis
philosophiae partibus, imminuerunt. Siquidem poeticae, quae sapientia
conjunctione maxime creverat, a doctrina omnino segregandae auctores fuerunt.
Nam qui fabulis, aut actionum humanarum simulatione contineri poeticam
defendunt, hi poetas a philosophia aut prorsus revocant, aut, indulgentiores ut
sint, fabulis occultandas disciplinas praecipiunt. Qui secus fecerint, seu qui
perspicue philosophiam versibus tradendam susceperint; poetarum societate
interdictum his esse pronunciant. Ita uno verbo, eos omnes, quos διδασκαλους dicimus, a poetarum numero exclusos
volunt. Contra horum sententias plerique sane doctissimi Viri veterem poeticae,
ac philosophiae cognationem cum tuerentur, plurimis et rationibus, et exemplis
ejusdem sive retinendae, sive redintegrandae utilitatem dignitatemque
comprobarunt. Quibus de rebus mihi etiam saepe multa sunt quaesita, et nuper
fuerunt cum eruditissimis, mihique amicissimis viris Antonio et Balbo accuratius
disputata. Apud A. enim cum essem, eaque de re forte exortus esset sermo,
paulatim, ut in disserendo fit, quidam nos orationis ardor in intimas illius
controversiae partes induxit. In quo illud etiam gratissimum fuit, quod inde
singularem A. in his etiam elegantioribus litteris intelligentiam intuerer. Nam
illum quidem multis esse ac gravissimis disciplinis egregie instructum ex summa,
quae mihi cum illo intercesserat, necessitudine satis noveram. Siquidem quotidie
fere una cum aliis eruditis viris, quorum familiaritate utebamur, sive illum
conveniebam, sive ad me ille commeabat. In quorum consuetudine cum
elegantissimorum hominum sermonibus omni urbanitatis, ac litterarum suavitate
conditis plurimum fruebar. Sed tantum in illo inesse politiorum etiam studiorum
scientiam nunquam certe animadverteram, quantam ex ea, quae inter nos fuit orta
his de rebus controversia, perspexi. Nam cum maturius, quam caeteri solerent, ad
illius domum me contulissem, eodem advenientem offendi B. eximiae indolis
juvenem, quique ad excellens ingenium parem diligentiam, ac discendi III cupiditatem adjunxerat. Quapropter libentissime sese
ad A. applicaverat. At A. quo illius desiderio obsequeretur, incidere interdum
hujusmodi de litteris sermones non aegre patiebatur, ut de doctrinarum studiis
praeclare et ipse multa afferret, et alacre B. ingenium ad cogitandum, ac
dicendum commoveret. Itaque cum A. tum una adissemus, in legendo, et commentando
non mediocriter intentum ac defixum deprehendimus. Cui B. vereor, inquit, ne
minus opportuni simus, qui tam occupatum interpellamus. Vos vero, inquit A.,
percommode adestis; ab ea enim, qua distinebar cura, non tam sevocatis, quam ad
illam mecum partiendam acceditis. Hesiodi Theogoniam paulo attentius perlegebam:
siquidem vetustissimum ac in primis nobilem poetam considero tanquam praeclarum
quoddam religionis ac doctrinae illorum Graeciae temporum nobis reliquum
monumentum. Quot enim in illo, quam insignes de divina vi, ac natura, quot de
elementis, ac rerum causis, quam suavibus fabulis inclusae sententiae! sed hoc
loco vetus illa didascalici carminis, et doctrinae allegoriis obtegendae ratio
occurrebat animo, ac mecum cogitabam, quanta in hoc poeticae genere doctrinarum
studiis ipsa rerum obscuritas, ac difficultas ab ea fabulandi consuetudine
poetas retraxisset. Tum B. at cur, inquit, non pristinum hunc morem deinceps
etiam retinere potuissent, aut cur nostri nunc homines repetere vetustam illam
musarum ingenio magis accomodatam rationem, ac redintegrare non possint? Equidem
ut arbitror, tunc multo ornatior haec poeticae pars esset, atque ex animatis his
fabularum simulacris sensus et vita quodammodo, ac magna certe carminibus vis
accederet ad amovendam omnem disciplinae molestiam, et obscuritatem doctrinae.
Tum A. quis, inquit, non tibi istud assentietur, miram esse suavitatem fabulis,
si lucem rebus afferant? Sed quam quaeso unquam viam reperiri putas, qua
obscuras res etiam ac difficiles quispiam expedire, ac illustrare fabulis
possit? Unde tantam fabularum supellectilem accerset, quae par sit tam
multiplicibus, ac tam variis exprimendis doctrinis? Ac si quis IV singularis ingenii facultate id etiam assequetur, quo
tamen pacto efficiet, ut quae ita fingendo involverit, ea facile ab aliis
intelligantur? Sint enim aliquae mitiores doctrinae partes, quae fortasse isthaec
involucra non omnino respuant, verum si de difficilioribus naturae causis erit
agendum, censesne res sua sponte impeditas, fabularum accessione non
impeditiores etiam atque obscuriores futuras? Tum B. At ego, inquit, obscuris
etiam rebus magnam inde lucem adfuturam mihi persuadeo. Quippe illa ipsa alienae
formae similitudo quantum valet ad hominum ingenia excitanda! Proinde isthaec
fabularum latebris includendae veritatis solertia mihi videri solet praeferre
quandam illius, quae in Virgilii Bucolicis est, puellae speciem fugere ac latere
velle se idcirco simulantis, ut et investigandi sui cupiditatem aliis injiciat,
et inveniendi jucunditatem acriorem. Tum Ego, atqui miram hanc omnem, inquam,
acuendae intelligentiae vim, quam dicis inesse fabulis, nulla re aptius, quam
ipso fabularum exemplo refutari posse opinor. Ne recedam longius, Hesiodi, quem
caeteris ad imitandum proposuisti, testibus utar fabulis. Quid enim iisdem
obscurius, quid incertius? Neque nobis has tenebras temporum, quibus ab illo
recedimus, longinquitas attulit. Aeque in illo explicando discrepantes eorum
etiam sententiae fuerunt, qui ab illius aetate multo propius aberant. Scimus
Zenonem Stoicum in ejus fabulis interpretandis sustulisse omnino receptas illas
cognitiones deorum, et rebus inanimatis ac mutis docuisse haec tributa nomina.
Quid igitur nostri poetae sibi polliceri nunc possint, quando iste fabulandi
usus, tanquam Egyptiorum aenigmata, tandiu obsoleverit? Quamobrem si quis nunc
fabulas in rebus praesertim difficilioribus explanandis revocet, meo judicio
perinde faciat, ac si incertas ac dubias rerum notas magis ad divinandum, quam
ad intelligendum proponat. Tum B. Quid causae est, inquit, ut ob variam Hesiodi
interpretationem totum fabularum genus in invidiam adducas? Usuvenire enim
facile potuit, ut ejusmodi fabulas suis versibus Hesiodus includeret, quae tunc
ipsa sermonis consuetudine faciles apertaque essent, quarum deinde V cum intercidisset usus, intelligentiam, quae
sequerentur, aetates non tenerent. Sed fabularum suavitatem si probamus, non
est, cur ob hujusmodi latebras sint rejiciendae. Siquidem huic obscuritatis
incommodo mederi nullo negotio possumus, si ejus generis fabulas usurpamus, quae
non arbitratu cujuspiam, nec opinionum, aut morum inconstantia effictae sint,
sed ab ipsa naturae similitudine ac veritate depromptae. Eaedem enim neque
intercidere unquam possunt, neque obsolescere. His velut a natura impressis
notis ac vestigiis cum insistent poetae, facile ac jucunde ad res cognoscendas
nos deducent. Quare in conficiendis suis fabulis volo, ut has arripiant, ac
sequantur, ex quibus appareant, quae in rebus insunt, similitudines, ac
propinquitates. Has dum inter se component, atque aliarum vultus ad alias
transferent, atque immutabunt, ea ipsa alienae imaginis inducta specie mirum in
modum intelligentiam atque animadversionem legentium acuent. Exemplo
antiquissimae Pythagoreorum fabulae rem apertiorem faciam. Non ignoras, quae
vis, quae significatio illorum harmoniae fuerit, atque illa Phoebi imagine Musas
cithara in orbem moventis, quam apte omnem gravitatis doctrinam comprehenderit,
ac pene subjecerint oculis. Quod quidem quo alio artificio fuit a Pythagora
perfectum, nisi similitudine fidium ad planetarum motus exprimendos traducta?
Nempe cum miram utrinque consensionem existere deprehenderet, intervalla
intervallis, sonos motibus congruere, haec inter se commutanda esse duxit,
siderum cursus Phoebi ac Musarum specie vestiendos, fabulae hilaritate
condiendam doctrinam. Hunc in modum musicarum rationum effigie leviter ac
venuste adumbrata caelestium conversionum naturam ac mores expressit: ut
quaecumque de illa trahendi vi, et gravitatis legibus deinde sunt comperta,
universa fere sub hic uno fidium involucro fuisse inclusa videamus. Quare cur
caeterae etiam philosophiae partes sane minus difficiles atque involutae, aeque
explicari non possint, cum haec tam obscura ac multiplex gravitatis ratio fuerit
unius fabulae adminiculo tam commode exposita? Tum A., egregii sane, inquit,
exempli tibi in mentem VI venit, et quo
controversiam omnem facile conficeres, si de occultandis doctrinis, atque eo
fabularum integumento celandis quaereremus. Quamquam enim hic (me intuens atque
arridens) inde ullam hujusmodi ne conjecturam quidem faceret: sed post stellarum
conversiones diu perspectas, et illas gravitatis vires ex ipsa caeli
observatione tandem patefactas tum primum harmoniae similitudinem siderum
motibus accomodatam fuisse, et post eventum nos Aedipos esse coepisse tecum
contenderet. Ambiguas res nimirum facile ad quamcumque partem flectimus, utque
lucos ac praelia in nubibus, sic in veterum fabulis multa, quae illi ne
suspicati quidem fuerunt, intuemur, atque in illis interpretandis plus nos ipsi
fingimus, quam illi in lucubrandis. Sed pugnare tecum nolo, liberalius etiam
agam, et concedam illo fidium involucro fuisse revera omnem gravitatis
doctrinam, ac duplicatas reciprocas, ut vocant, illas etiam rationes, si ita
placet, inclusas. Verum ad illud, de quo agimus, quantum id referet? Neque enim
disputamus de illo fabularum genere, quae, quasi mysteria quaedam ad doctrinas
ab oculis hominum amovendas erant institutae, neque inficiamur istiusmodi
fabulis difficile etiam disciplinas implicari quoquo modo posse, atque involvi.
Unum hoc defendimus: quo magis fictis his commentis involutae sint, eo
impeditiorem earumdem intelligentiam fore, atque ita fabulas ad occultandam
philosophiam opportunas esse posse, ad illustrandam non posse. Quare Pythagoreis
relinquamus hunc fabulandi morem: nos si a didascalicis illustrari philosophiam
volumus, isthaec integumenta ab earumdem versibus arceamus. Quo enim pacto
fabulae veritatis interpretes esse possunt, si ipsae interpretes alio interprete
indigebunt? Nam si ob suavitatem carminis adhibendas censes, qui caelo lepor,
quae jucunditas ex obscuritate ac tenebris exoriri unquam potest? Perspicuitatem
enim praesertim cum de abditis rerum causis erit agendum, primam dicendi
virtutem esse judico, utque egregiae picturae, sic omnem scribendi laudem
intercipi, si luce careat. Atque hanc unam ob causam opinor fuisse fabulas a
veterum sapientium carminibus paulatim rejectas, VII
atque ab Empedocle, Parmenide, atque aliis Italicae disciplinae
philosophis idcirco hunc apertis versibus philosophandi usum fuisse demum
introductum. Tum B. acriter oppugnari me, inquit, et loco pene dejici faterer
hac obscuritatis calumnia, atque his Empedoclis, atque Italicorum exemplis, nisi
opportune occurreret, quem subsidio advocare, et cujus judicio fabulas tutari
facile possim. An Platonis vobis in mentem non venit? Nonne uno illius exemplo
omnem hanc Italicorum auctoritatem, et omnes abrogandae fabulae rationes prorsus
labefactas videtis? Quis enim unquam non solum philosophorum, sed etiam poetarum
est aeque atque ille istiusmodi fingendis ac fabricandis commentis delectatus?
Itaque ob idipsum comminiscendi studium Homerum philosophorum nuncupatum fuisse
opinor. Tum A. imo, inquit, Platonem totum a nobis esse judico. Quando enim
isthaec fabularum ornamenta, nisi in facilioribus argumentis adhibet? Sed cum ad
obscuriores rerum causas explicandas interdum delabitur, quam accurate omnem
comminiscendi licentiam removet! quam aperte omnia, quam nude pronunciat!
Illius, quae in Timaeo est, de universitate naturae, disputationis velim
recordere. Quod magis a fabulis remotum atque alienum esse potest loquendi
genus, quam quo ille difficilem de corporum elementis quaestionem exponit? Quo
planius res expediat, nonne arithmeticae etiam numeris, ac geometriae figuris
utitur? nonne iisdem verbis explicat, quibus in iis artibus tradi solent? Cujus
igitur rectius, quam Platonis auctoritatem nobis vindicemus, qui cum isto
consectandae fabulae studio traheretur, omnem fingendi rationem in obscurioribus
rebus explicandis deserit atque abjicit, et reipsa identidem dictum illud
comprobat, quod usurpare erat solitus: veritatem nimirum fabulis omnibus esse
suaviorem? Tum B. aegre, inquit, Platonis auctoritatem extorqueri mihi paterer,
neque enim, opinor, complura mihi illius exempla deesse possent, si
philosophorum testimoniis nobis esset pugnandum. Sed quid attinet in iis
immorari, quando poetarum mores exquirimus? Quare caeteros omittamus, et horum
tantummodo exempla VIII intueamur. Tum A., quid si
eos, inquit, nihilo aequiores sis habiturus, et eorum etiam subsidiis destitutum
te sentias? ac non unum aliquem e populo, sed ipsum latinorum poetarum principem
testem adhibebo. Pervulgatos et pulcherrimos Virgilii de Anima Mundi versus
velim in memoriam revoces. Nonne apertissime Stoicorum sententiam exponi, et
omnia fabularum involucra removeri vides? Alios etiam Georgicorum, et
Bucolicorum locos recordere: nam et Silenum Epicureorum more philosophantem, et
causas rerum aperte ubique explicatas agnosces. Hoc loco B., equidem, inquit,
nunquam Virgilium tot locis, tamque constanter in difficilioribus doctrinis
refugientem fabulas animadverteram. Tum ego, at eundem, inquam, hunc morem
rejiciendae in rebus obscuris fabulae fuisse aeque constanter omnium latinorum
poetarum usu comprobatum facile possem ostendere. Sed ad Virgilii auctoritatem
unius Ovidii exemplum adjiciam: est enim fortasse caeteris omnibus ad probandum
accommodatius, quippe a poeta fabularum studiosissimo desumptum. Meministine
ejus uberes illos, ac luculentos de Pythagorae Metempsychosi versus? Nosti quam
enucleate, quam diu in omni illa expedienda doctrina immoretur? Nonne, quasi
lege aliqua impeditus, quae vetet doctrinis immisceri fabulas, in medio
fabularum aestu instituti sui repente immemor missas facit allegorias, et rem
omnem illis fingendi integumentis exsolutam ac nudatam explicat? Hoc loco A.,
quidni igitur, inquit, controversiam jam omnem sublatam confitemur? et poetis
cum data opera sese ad disciplinas versibus illustrandas convertunt, ab omni
fingendi licentia abstinendum statuimus? Nam cum iis quidem, qui leviora ac
faciliora argumenta pertractant, indulgentiores esse possumus: in manifestis
enim rebus nihil lucis, accessione fabulae, detrahitur, jucunditatis vero non
parum adjungitur. Sed hujusmodi festivitates a gravioribus doctrinis omnino
removendas censeo, et tanquam inutiles ornatus in palaestra adhiberi solitos, in
veris certaminibus, qua oneri sunt, motusque corporis impediunt,
abjiciendas.
Stay, Benedikt (1714-1801) [1755, Rim]: Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica, 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, ed. Neven Jovanovic [genus: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [numerus verborum] [stay-b-phil-rec.xml].
|