LIBER SEPTIMUS
Hactenus, exagitent qua vi se grandia Mundi
Corpora, quo constet nimirum Terra vigore,
Et Sol, et circa medium astra errantia Solem;
Nunc almae vires ad lucis progrediendum est,
Fulgentisque novos ritus, moresque videndum
Naturae; neque enim peragi ordine cuncta putare
Possumus illo uno, nec quae constare tuemur
In magnis, subito ad tenues transferre licebit
Res itidem, ad magnas ut contra a tenuibus ire
Nec licet: e genere hoc discrimina plurima certe
In rebus vulgo agnosces, Naturaque cautos
Hic jubet esse suis exemplis. Crescere corpus
Humanum si forte velis, ut tangere nubes
Vertice possit, et ut faltu conscendere montes,
Aequoris et latas pedibus transire lacunas;
Esset opus, plusquam in proceris artubus alte,
Ossibus ut crassis, nervis concrescat et auctum,
Et late plantas distendat, crura, humerosque,
Pectoraque, ut liquidis consistere possit in auris
Mole sua, neque tam vastum solvatur ob augmen,
Proin olim secunda tulit quos terra Gygantes,
Qui vitae poterant se se exercere per usus,
Credibile est multo compactos crassius artus,
Membrorumque toros habuisse, exposcere nostri
Corporis, ut nunc est, ratio quam nota videtur,
Consuetusque modus, qui vitae aptissimus extat.
Rara ideo in Mundo sunt portenta, magisque
Vulgata in fastis, quam rebus forsitan ipsis,
Maximus est elephas inter terrestria vulgo 370a
Omnia saecla, sed et latas imitata columnas
Crura gerit, magne moli substructa ferendae.
At duplos et adhuc hic si excrevisset in artus,
Plusquam dupliciter lata et distenta fuissent
Crura; secus molem haud possent fulcire minantem,
Et tum fors vitae non usibus apta fuissent.
Aere sed quoniam est gravius tamen unda elementum,
Monstra ibi nant majora; queas ibi grandia Cete
Nam vastis scopulis et montibus aequiparare.
Corpore pro tenui majus fera parvula pondus
Ferre queat, quam bos nitens, aut fortis equi vis.
Cum ruit in terram ventis evulsa columna,
Per fora, porticibus vel qualis visitur altis,
Frangitur; exigua cum quae mole, resistat.
Et puer imbelli labens pede saepe, nec ullas
Emittit lacrymas, neque ludo absistit inani;
Quassata at gemitu, atque infracta voce queruntur
Ingentem saevire Viri per membra dolorem.
Si struere incoeptes navim, ut prope dupla sit ejus,
Quae nunc oceani ruit atros maxima fluctus,
Omnia conduplicans, costas, tabulata, trabesque,
Non illam fluctus visuram rere marinos,
Scilicet ante sua solvendam ad littora mole.
Et parvas aedes, quas laudas, undique pulchras
Esse videns, solidasque, ampla si mole referre
Omnia consimili tentes; nec pulchra profecto
Consurgent vacuis, nec firma palatia in auris,
Incumbentibus a ventis ductura ruinas,
Aut tonitru a quassante, et humum obtectura patentem.
Imperia ipsa solent, nimium cum grandia, labi,
Semper nec proprio sine possunt crescere damno,
Ni simul exaucta leges ditione noventur,
Et populi mores, et regni forma regundi.
Rerum ita ne pariter mirere in viribus esse
Quiddam, ut nec possint a magis parva referri,
Magna nec a parvis contra, quaecumque geruntur.65
Parva quidem tenuisque suis quoque viribus acta est
Lux, ut corpora magna suis; ast ordine longe
Diverso, atque aliis consistunt legibus illae. 371
Omnia quae pariter nobis quoque dia Viri mens
Extudit exquirens, e magnis addidit ingens
Inventum inventis, quin inter caetera summum,
Quaecumque anteactis jamdudum aetatibus usquam
Prodita sunt; quid enim mirum magis, egregiumque,
Aut majore quid est in veri luce locatum?
Jam sua lux, splendorque suus, nitor esse colorum
Rite suus dicetur, et omnia, quae radiorum
Sunt cumque, apta oculis sunt et quaecumque ciendis.
Hunc sequar egregium Mortalem proin praeeuntem
Luce sua, clarum non plausu ad sidera inani
Tollere contendens nomen, sua sed vigilante
Excipiens animo, atque observans aurea dicta,
Musarumque ferens aeterna in templa sacerdos.
Tu mihi Calliope huic alii concede labori
Pervigiles animos, da pulchram pandere lucem
Carminibus, quae sint ipsa dignissima luce,
Atque haec sparge novo, quae dicam, blanda, nitore:
Scilicet hanc de te spem tandem concipere ausim,
Praemia ne longo tua sint non aequa labori,
Calliope o requies curarum, hominumque voluptas.
Primum igitur, constent luci quae reddita, dicam,
Munera, qua nobis possint ope deinde patere,
E quibus et par sit demum ipsa educere causis.
Corpore cum radius fugit a lucente profusus,
Si nihil obstet iter facienti, rectus abibit,
Semper et immensas transcurret rectus ad oras.
Hunc tibi jam rectum persuadent multa meatum.
Limina trans patulasve fores, rimasve, sedentes
Forte domi, cum prospicimus, non ulla videmus
Corpora, ni quae sunt oculis in tramite recto
Cum nostris, adituque patenti: caetera murus
Obstruit, atque sita e latere hoc tegit omnia, et illo.
Cum sequitur recta lumen, quod nocte Viator
Dum graditur gelida, prospexit, pervenit illuc,
Quoque tremens caleat, considit laetus ad ignem.
Cum radium Solis clausum in penetrale receptas,
Aspicis aerio volitante in pulvere rectos
Signari longo lucente in tramite tractus. 372
Num tamen haec ratio est tam certa, ut sidere possis?
Lucis nempe viam quonam explorare queamus,
Rectane sit, modulo? Nam quae res cumque videtur
Recta, sui mittit speciem hanc ad nos ope lucis:
Proin ope cujus erit, recta haec videatur ut esse?
Sunt haec deinde brevi a spatio repetita viarum
Judicia, et sensus tam parvo in tramite falli
Possit perfacile; ut si spectans desuper undam
In puteo, facies num plana sit, aestimet ipsis
Tantum oculis, rectam prorsus, planamque putabit;
Et tamen illa golbi pars est tenuissima magni
Extima, quem faceret tellus, si tota nataret.
Sic queat ingentis pars curvi parva meatus
Esse iter id lucis, quod nostris sensibus ipsi
Subjicimus, nec, ut apparet, proin pergere recta.
Haec sunt atque alia e genere hoc nonulla, fidem quae
Servatis minuant, ne possint condere certum
Nobis indicium veri, quam quaerimus, in re.
Sed si praeterea ratio subjungitur istis,
Indicia ut testis firmantur teste recenti,
Illa etiam tum pondus habent; simul agmine juncto
Educunt, claro et perfundunt lumine verum.
Scilicet haec ratio est patefacta, aptataque multis
Jam supera rebus, cum dixi prorsus inertem
Materiam esse omnem, cumque hac vi cuncta teneri
Illo nempe statu docui, quemcumque tuentur.
Vis radium haec semel emissum de lampade, recta
Aequalique fuga fert, nec se flectere quoquam
Per sese sinit, et cursus mutare tenorem
Primi posse, nisi adveniat vis extera mutans,
Causaque de coepto decedere tramite cogens.
Proin quoque per sese diffundi lumen oportet,
Si nihil obsistat pergenti, per loca longe
Immensa, et spatii tractus sine fine vorare.
Propterea a nobis spactari sidera possunt
Fixa, licet nostras superent distantia cunctas
Mensuras, loca nam lumen media omnia tranat.
Hinc quoque sit, vigor ut lucis minuatur eundo
Pro spatiis in se repetitis; lucidus ingens 373
Namque globus, circa medium qui funditur ignem,
Si multas aeque crassas, omnique rotundas
Ex parte in facies, quarum ambiat interiorem
Perpetuo exterior, desectus mente putetur;
Tempore quae se uno dissundet in interiorem
Lux faciem, se se diffundet in exteriorem
Dein aliam ipsa eadem, atque aliam dein usque remotam,
Abductamque magis; facie quapropter in omni
Densa magis lux est, quo sit minor ipsa, vel ejus
Quo minor est, mediam qui findit, maximus orbis,
Quo minus aut spatium a medio est in se repetitum.
Quam tibi rem supera quoque dixi, quam quoque tentans
Deduxi loquerer, circum spatiis quae funditur amplis:
Nunc quantum est opus, ut possis reminiscier, edam.
Nocturnae a flamma remove candente lucernae
Paulatim ipsum te, peraratae verba papyri
Donec vix possis agnoscere; deinde recede
Tantundem, aut tantundem iterum; an sat lumina bina,165
Ternave erunt, eadem ut valeas deprendere verba
Vix oculis? Bis erit binis, ternisve ter usus.
Propterea ob lucem longe, longeque minutam
Nos oculis stellas non usurpare valemus
Exiguas, lux inde oculos licet ingrediatur;
Proinde neque apparent abducti a Sole Cometae,
Ni disposta tubis luci dent vitra vigorem.
Et quia directo lux fert se tramite, fiet
Illud, quod vulgus miratus saepe, foramen
Per tenue occlusi thalami dum forte tuetur
Transmitti radios, pingique in parjete parvas
Objecto rerum effigies, quae extrinsecus extant,
Inversas tamen, et pendentes culmine deorsum,
Inferius caelum, terram super, aequora, campos,
Tectaque parva, sed ut vacuas revoluta per auras,
Et montes, sylvasque extantes stipite crebo,
Et contra deorsum frondoso vertice versas;
Laevaque item, quae dextra manent, qua dextera, laeva;
Cum grege pastores per ripam fluminis errant
Laevam intra thalamum, loca vere dextra tenentes: 374
Cunctaque sunt propriis fucata coloribus apte;
Lucis enim radii, veniunt qui rebus ab ipsis,
Trajiciunt dum tenue foramen, mutua sese
Invertunt ratione situs, vicibusque locorum
Mutatis muro impinguntur; proinde necesse est,
Res ipsae videantur ibidem, ast ordine verso.
Amplius est illud sed si tibi forte foramen,
Tota adaperta domus vel, quantum est lata, fenestra,
Nusquam illa effigies rerum, picturaque muri
Apparet; radii per quodvis trajicientes
Nam punctum, species totidem fecere, quot illa
Tum fuerint puncta; hinc orietur plurima rerum
Effigies simul expressarum, at conteget alteram
Altera; confundunt mixti proin cuncta colores,
Picturam et delet picturam copia rerum,
Non secus ac muro si nil pingatur in illo.
Arctius at quo sit, parvo et magis orbe foramen,
Et quo longius effigies sistatur ab illo,
Hoc eadem est distincta suis mage partibus, ast et
Lucis inops tanto magis, et languente nitore.
Corporis at longe quae lucidioris imago est,
Solis uti, ex alto subiere foramine magnum
Densi cum radii templum, clausive theatri
Introjere aedem, distincta, et vivida fiet.
Objecto quae si sistatur in aequore recta,
Praeferet aequi orbis speciem, atque aequaliter oris
Extensis circum claudetur: at aequore si tum
Excipiatur in obliquo; de segmine primo
Forma erit haec coni, radiis qui consit ab ipsis;
Et gemina hinc illinc de parte excurret in ovum.
Effigie has maculas etiam super ore natantes
Phoebeo videas; et subter praetereuntem
Mercurium, Veneremve, adeo distincta figura est,
Observes, nec non et Lunam congredientem,
Libantemque suum damnosa per oscula Fratrem.
Quin vel non alio spoliatum lumine templum
Si sit, et angustum quod erat nimis ante, foramen
Latescat paulum, scateat lux major ut inde,
Ire pavimento simulacrum mobile Solis 375
Aspicias super, ut medium cujusque diei
Noscere momentum possis, distendere longa
Si facias, Auster Boream qua prospicit, aera.
Nam matutinas, vespertinasque per horas
Citra abit, atque ultra species nitidissima Phoebi;
At super aere meat, medium cum tempus utrinque est.
Felsina, jamque tuum longe isto inclaruit aere
Templum, et, Roma, tuum, qua scilicet admirande
Termarum visuntur adhuc vestigia, tanti
Parvula pars operis, quod nomen praetulit olim
Caesaris augustum: hic defessus pondere rerum
Herbis imperii mutavit frena colendis,
Dalmaticoque libens sudare est visus in horto.
Post et magnificis saepe haec adjuncta potentum
Cernuntur domibus decora, et sunt publica tecta
Interdum hoc laudis titulo exornata recenti
Innumeros inter, perrara volumina, libros,
Naturaeque exquisitas res undique et artis.
At quia trajiciens radius sublime foramen
Recta pergit, uti docui, a quocumque profectus
Puncto Solis, erit, flexum ut metirier ejus
Possis illud ad aes, tam qui nempe altior intus
Ducetur, quam qui depressior, inde utriusque
Prendere discrimen, nostrique a verticis oris
Quantum limbus et hic Solis tum, distet et ille,
Lampadis et visam, quae sit, cognoscere molem
Aetheriae, et vario ut mutetur tempore, et ejus
Ad nos propterea accessus, contraque recessus,
Signiferique locum, quo sit pro tempore quovis
Lucida Phoebi fax; quin ipsum ducere possis
Signiferum in terra, circum et signare meantem,
Et quanto Aequantem flexu inclinetur ad orbem;
Brumam, et Solstitium praesertim, et bina per annum
Queis parilis lux sit nocti, si tempora ponas,
Inde petas festosque dies, normamque quotannis
Fastorum, et sacris praescribas tempora rebus;
Ut non dedeceat jam laxis talia templis
Addere, Naturaeque altos imitarier usus;
Namque colit Caeli in templo Natura Tonantem. 376
Hac ratione etiam cadet umbra a corpore semper
Oppositam luci in partem, atque aversa feretur,
Et faciet projecta super laevi aequore, si non
Excurrat procul, ut videamus, quale sit ejus
Corporis extremum filum, quae reddita circum
Forma: at si nimio fax lucida lata sit auctu;
Quantumvis protensa parum, non margine nigro
Desinet umbra tamen; sed qua sit transitus illinc
In lucem, ignores; paulatim quippe sit umbra
Densa minus, viso et nusquam discrimine, fallit.
Propterea, hoc genus, incertam dixere vocantes
Pene umbram: fit nempe locis, pars unde videri
Ardentis facis una queat majorve, minorve,
Non fax tota, etenim tunc umbra ea definit omnis.
Inde vides aquilas, aut amplo corpore cygnos
Caelum per sudum terra procul altivolantes
Projicere umbrae nil telluris ad aequora posse:
Posse alias tenui constantes mole volucres;
Dum pennas agitant agiles virgulta per ima,
Sectanturque herbas, dispersaque semina campis.
Hac itidem a ratione suos Ars protulit ortus,
Quae facie in quavis una sic corpora pingit
Omnigena, ut faciem trans ipsam nempe videntur,
Quaeque locis variisque suisque, ut postulat ordo.
Concipitur siquidem series permulta viarum
Rectarum, ex oculo quae tendunt ad loca rerum,
Quas faciem ipsam ultra fingis constare; notantur
Puncta hac in facie trajecta a quaque viarum:
Esse ea pictarum loca rerum puncta necesse est.
Te directa etiam lucis via pertrahet illuc,
Ut noscas usum, tibi quem caelestibus apta
Instrumenta dabunt, metandique eminus artem
Campos, atque alto surgentes culmine montes,
Signandique vias horarum Sole diurnas
Indice, signandi nocturnas indice Luna.
Aut quocumque alio, quod cernere possumus, Astro.
Tutemet adde alia e genere hoc permulta, videntur
Quae tranante viam pendere a lumine rectam.
Jam radios uno non tempore cuncta volare 377
Per loca: prima prius sed adire, sequentia porro,
Dicendum est; quo vis rationem praeter inertis
Ducent servatae te res quoque (namque valemus
Subjicere id sensu, et diuturnum lucis euntis
Nosse iter): ars operae multae tamen, ingeniique
Haec praestantis erat: ratio illuc altera defert
Nos Comites per bis geminos Jovis: altera motus
Fallentes sequitur Stellarum, tempore multo
Advenientem ad nos ob lucem, oculoque tuenti
Impressum a terra ob motum: ratio utraque nos haec
Edocet, ire locis diverso tempore lucem
Diversis, celerique fugae loca, tempora confert.
Quam tibi dum nostro conor rem pandere versu,
Ut possis adhibere fidem, ne singula mecum
Scrutari pigeat, quae sunt opus, atque ita multis
Multa quidem, quae sunt noscenda, evolvere dictis,
Tenuia praesertim rerum; nam certior omnis
Est ratio, tenues quoque solveres undique nodos.
Primo dum Comites illi Jovis orbibus astrum,
Quisque suis, obeunt, Soli cum parte feruntur
Aversa, densam saepe illabuntur in umbram,
Deficiuntque, velut defectu Luna laborat
Saepe suo, cum Terram obiens umbram illius haurit.
Crebrius ast aliis sublimibus imteriorem
Has opus est subiisse vices, et adisse laborum
Plus multo; in famulis tanquam ipse Vicarius esset.
Conficit ille orbem geminae prope tempore lucis
Quemque suum, multoque Jovi vicinor ipsi
Cum sit, non adeo cursum obliquare valebit,
Ut latescentem nimis umbram vitet; in ipsam
Propterea gyro semper devolvitur omni.
Ex quo detecti Comites sunt aethere in alto,
Servatum est, omnes subeant qua lege labores;
Ast in iis neqe lex bene, nec deprensa laborum
Tempora, ubi constant rari mage; tempora tantum
Propterea in propriore datum est, et prendere legem.
Jamque aliquis motumque Jovis, Comitisque recensens
Circuitus, inter binos quoscumque labores,
Videat aequales non lapsus temporis esse, 378
Sed varios cursum ob varium Jovis, et numerorum
Cogendos facile idcirco sub vincla: Jovem nam
Immotum aequali si cursu fingis obiri
Astro illo a famulante, videbis tempore certo
Deficere hoc, atque esse aequalia tempora semper
Debere inter se, queis quisque absolvitur orbis.
Fac nunc ire Jovem, et simul umbram proinde moveri
Aversam Soli similes, quos ille, per orbes;
Intimus ille unum peraget Comes ante meatum,
Quam motam interea rursum illabatur in umbram.
Aequali semper motu si Juppiter iret,
Proinde suam aequali si motu ferret et umbram,
Esset par itidem tempus, quod nempe peracto
Addendum gyro foret, assequeretur euntem
Ut Comes ipse umbram; quare intervalla laborum
Aequa forent etiam semper; sed Juppiter aequo
Cum non decurrat collustrans undique Solem
Motu, at lentior extet, ubi est disjunctior illo;
Temporis intervalla, quibus Comes advenit umbram
A media ad mediam, non esse aequalia possunt.
Cumque Jovis motus noscantur, quaque retardet
Lege viam, celeretque, patescunt certa profecto
Intervallorum discriminis temporis, in quo
A media mediam semper Comes ibit ad umbram.
Obstat at hic, notae cum jam Comes intimus umbrae
Jungitur, ejusdem nunquam nos posse laboris
Principum, finemque videre, sed unius unum
Seu finem, seu principium; cum nempe tuemur
Principium, tegitur Jovis ipso a corpore finis,
Principium tegitur, cum finem cernimus; hoc fit
A spatiis nimiumque Jovi nimiumque propinquis.
Inter at ingressus umbrae, egressusque necesse est
Esse aliquod discrimen, ad illam nam jacet orbis
Interior flexu vario; si scilicet ille
Est Comes in nodis, qua lata est, praeterit umbram,
Sin procul, oblique de parti praeterit una
Excurrens: tempus proin longius effluit illic,
At minus hic, varieque minus; paria omnia quare
Introitum, egressumque inter, non tempora constent; 379
Certum nec possit servando tempus haberi,
Quod medium est, mediam quo tam Comes occupat umbram.
Quidquid inaequale est sed et hic, quia pendet ab orbia
Illius positu, certa sub lege teneri
Debet; at hunc positum potuit cognoscere certa
Quis ratione, recens fuerit cum cognitus ipse
Paucis ante Comes lustris, paucique notati
Illius varii, tam parvo tempore motus?
Haec tua jam demum mens pervigil aspera rerum,
Cassine, edomuit; leges ea fixit eunti
Huic Comiti, tabulisque novis inscripsit, ut inde
Praedici possint medii ipsi pene labores.
Attamen et suberant discrimina tum quoque quaedam
Temporis, ut numeris semper quid fraudis in illis
Saepe retentatis esset tamen: illius usque
Prodibat praecox labor, aut cunctantior omnis.
Vera sed et porro patuit discriminis hujus
Et lex et ratio; defectus nempe praeire
Servatum est, cum Terra Jovi subit, atque propinquat,
Differrique, illa procul a Jove deinde remota.
Non subito luci referendum progredienti
Id fuerat, tractu sit ut ocyor in breviore,
Serior in longo? Facile hinc minus esse videbant
Temporis a tactis umbris, seu forte relictis
Umbras ad tangi conspectas, sive relinqui,
A Jove Terra minus cum distat; debuit illa
Propterea tum res properantior esse videri.
Protinus aera quidem tabularum prima recusa,
Cunctaque sunt Terrae spatia illic enumerata,
Quae veniunt et ab his discrimina temporis ejus.
Jam quae maxima sunt, bis septem poscere visa
Particulas decies de senis simplicis horae;
Tempore proin tanto magni de finibus orbis
Ad fines alios, quo Tellus annua fertur,
Transit lux medio transcurrens. Rebus in istis
Omnia tum numeris mage convenisse reperta,
Non res ista tamen curas exemerat omnes;
Nempe videbantur tribus in comitantibus astris
Esse aliis alia ob missam discrimina lucem, 380
Quam par sit; quiddam contingere et interiore
In Comite interdum, quod quae sunt consona, turbet.
Lucis quippe viam (via si majorve minorve
Efficit id lucis) Telluris non variari
Solum ob mutatum positum debere, sed ipsum
Ad Solem Jovis ob positum quoque; namque recedit
Plus etiam a Terra, cum plus a Sole recedit
Juppiter; unde trium demive addive necesse
Tum foret, aut quatuor discrimina particularum,:
Eruta de tabulis veros sed prima labores,
Interdum, spretis aliis, discrimina signant;
Quare lucis iter non esse videtur eorum
Causa, sed interdum tabulis fors tempora jungit.
Verum si Comites alios contingeret usque
Respondere suis, neglecta luce, tabellis,
Interior vel si a ratione recederet illa
Nunquam, lucis iter qua primo nempe notatum est;
Tunc equidem, dum carpit iter lux aurea, legi,
Quam doceo, subici lucem debere negarem:
At quia neglecta hac saepe illic lege, fit, horae
Dimidiae qui sit par, error, et hic quoque raro
Incisae rebus bene consensere tabellae,
In quibus est lucis magnum, non omne, viarum
Discrimen; Comitum certe debere aliorum
Motibus in propriis impar quid inesse, fatendum est,
Majus uti multo sit eo discrimine, quod lux
Efficeret properans per tot diversa locorum;
Motibus inque ipsis primi, interiusque locati
Impar esse aliquod quoque, quod discrimina lucis
Illa aequet saltem, loca quae mutata sequentur
Ad Solem Jovis: haec propriis in motibus ergo
Utrisque imparia, ut dico, turbare meantis
Possint in speciem lucis tempusque, viamque,
Congruere ut tabulae possint quandoque videri
Veris jam rebus neglecta tramite lucis,
Congruere at nequeant non jam ipso tramite lucis
Neglecto, fraudes praesertim si cumulentur.
Contra si non lux per tempora multa profusa
Iret, opus nobis esset reperire recentem 381
Causam aliam, interni incrementa, morasve struentem,
Ut dixi, in motu Comitis, Terraeque, Jovisque
Pro spatiis inter sese; ut propioribus istis
Praecurrat visus labor, at cunctetur eisdem
Contra in diductis: num tam Jove Terra remota,
Et tam parva queat Comitum hoc invertere motus
Ordine? Nonne situ Terrae in quocumque ferentur
Omnimodis illi? Quidnam hic extundere possis
Confingens, quo non lucis via certior extet?
Praeterea non sat semel est iterumque videndis
Scilicet his caelum servasse, at tempora longa,
Multiplexque opera impendenda; ut plurima postquam
Per servata ieris, res et collegeris omnes,
Errorum uberior longe si copia constet
Tramite neglecto lucis, non esse profecto
Hunc bene neglectum noscas, non tempore puncto
Per loca multa ad nos proin lumina lucis adire.
Sic quoque si, quae habeant congesti pondera nummi,
Explorare juvet, non privum examine quemque
Tentes; invenias siquidem discrimina saepe
Esse aliqua: at cumulo simul omnes exige in uno,
Ponderis ut quantum pretiique in quoque receptum,
Constituas, nummo; licet aurum dextera saepe
Praecidens paulum, quod ferro percutit, erret.
Jamque aliquis longa haec tentavit sedulus arte,
Inque magis tutas vel adhuc exinde redegit
Interni tempus Comitis, motumque tabellas;
Atque hunc, atque alios, ut eorum tempora constent
Et motus, ad nos paulatim lumine misso
Ipse docet debere regi, jamque omnia prorsus
Accidere, almae quae via lucis tanta reposcit.
At quare plus hoc astrum, quam caetera, lucem
Significet spatiis non uno tempore ferri;
Et cur significet Terrai pro variato,
Non Jovis, ad Solem positu, nunc percipe paucis.
Nempe alia Astra suos peragunt discrimine motus
Majori, quam sit, quod misso a lumine confit;
Id minus at solo discrimen in interiore est,
Motus quam lucis, loca qua diversa teruntur, 382
Queis distat medii Tellus de lampade Solis.
Illa Jovem, ut totidem Lunarum corpora, cingunt,
Impulsusque a Sole alios aliosque receptant
Atque alios inter turbantes mutua sese:
Hos astrum interius persert quoque; sed minus errat;
Ocyor ejus enim sit gyros, et a Jove major
Ipsum illic retinet gravitas diffusa propinquo,
Et minus est obliqua, tegens vicinus umbra.
Illic propterea sentiri posse necesse est,
Quae sunt particulae bis septem simplicis horae,
Tempora nimirum, mutatis debita luci
Quae Terrae spatiis; at non ea tempora posse,
Debita quae luci Jovis, ob mutata locorum
Ad Solem intervalla, ipsa exaequare quaternas
Particulas vix hic possint, confundere motus
Ut facile has varii valeant, atque abdere paucas.
At Comitum poterunt aliorum motibus ipsis
A variis longe majoribus omnia prorsus
Integri, et offundi, quae tempora debita luci
Et Jovis, et Terrae spatiia ob mutata videmus.
Bis septem e decies senis cum simplicis horae
Particulae spatio magno illi, Terra quotannis
Quod mutare queat, tribuantur; dimidiatis
Tractibus his septem reddentur tempora tantum,
Hoc genus; a medio radii proin Sole fluentes
In Terram debere suos deferre necesse est
Ictus hoc ipso quoque tempre, simplicis horae
Scilicet octava est quae pars prope: scindere perges
Ut loca, sic lucis tempus quoque scinde meantis,
Sed jam multa locis exposcere tempora multis
Tranandis lucem, ex alia regione petendum est,
Nempe a Sideribus, quae fixa vocavimus, altis,
Propterea quae deprensum est quotannis.
Ut primum veterem renovavit Sarmata Caeli,
Desuetumque modum, et mortalia pectora raptis
Solis videbatur, magnum dum fertur in orbem,
Debere efficere, ut non unis conspicerentur
Sidera fixa locis, sed mutarentur in uno 383
Anni circuitu positus sese inter eorum.
At non has Stellas positus mutare notatum est
Protinus; exigno proin vastum hunc aequiparare
Usus erat puncto, tellus quem conficit, Orbem,
Illis confertur dum cum distantibus Astris,
Ne subito ratio illa trahat vix orta ruinam.
At post convertis oculis ad Sidera multa,
Directisque tubis immotis, vitrea septa
Queis sunt, esse aliquem servatum est denique motum
Exiguum, quovis sese anno restituentem;
Nempe caput cuncta Astra ad nostrum accedere vis,
Visa recedere post nostro de vertice cuncta.
Porro hic deprensus tamen altis motus in Astris
Discors esse tot e Terra prospectibus acta;
Proinde videbantur pessum tunc omnia verti.
Scilicet a mota si Terra Sidera fixis
Cernimus alta tubis, debebunt ipsa videri
Illa in planitie positos tunc ire per orbes,
Quae paribus spatiis disjuncta sit undique magno ab
Aequore, quo Tellus fertur circum annua Solem.
Qui cunctarum orbes Stellarum (has excipe, si quae
Ipso signiferi fulgere in calle videntur)
Prospecti obliqua ratione magisve minusve
Debent in graciles magis aut minus ire figuras,
Quae referant formas de coni segmine primas.
Atque ipsa apparent revera Sidera tali
Deferri motu, ratio haec quem postulat. Ille
Attamen hoc uno distat, super axe minore
Quod cum eadem sita prospicimus, majore necesse
Prospexisse foret formae super axe locata,
Inque vicem majorem axem mutare minori.
Illinc nempe suo lux Sidera jacta videtur,
Deberet quo post menses effulgere ternos,
Motus hic a mota si Terra duceret ortum.
Interea cum sic ratio turbata jaceret
Motibus ignotis, tuus, ampla Britannia, civis
Dignus ob hoc signis ardentibus addere nomen,
Et caelo sacrare suum, servaverat illos
Longo instans operi curaque expenderat acri 384
Haud frustra; magno merces fuit aequa labori,
Vel si Tellurem ob motam distantia longe
Sidera non facarent diversos pro regione
Aspectus varia, docuit tamen ipse, meante
Terra, et non uno luce illinc deveniente
Ad nos momento, tales debere videri,
Quales in quovis apparent sidera motus:
Nimirum loca multa oculus si mutet, et ipsa
Lux pro motu oculi immensum non concita currat,
Immotam rem stare loco non posse videri,
Quo stat revera, at progressam, qua regione
Progreditur spactans oculus: proin effice longum,
Qui medio pateat, tenique foramine tantum,
Transpectumque tubus tibi supra, et praebeat infra,
Ast idem latere ex omni sit caetera clausus;
Tum sic dirige, uti res fulgens transpiciatur:
Transpicietur ea e regione, foramina constant
Qua sita, quis dubitet? Servamus certa plagarum
Sic loca, cum caelum longe metimur, et astra,
Divisis vel cum signamus jugera campis.
At nos ut moti possimus cernere, quod sit
Immotum, trans illa foramina, num manifestum
Non erit, haud debere tubum convertier illuc?
Pars etenim lucis jam primum ingressa foramen
Non poterit transire alio, sensumque ferire,
Deproperante tubo interea, sed proinde relicta
Retrorsum paulum latus allidetur ad unum.
Excusso sic cum volucrem transfigere ferro
Venator celeres quatientem fortiter alas
Optat, pennigerumque in corpus dirigit ictum,
Dum volat emissum telum, praetervolat ales,
Et primum mortis linquit terga timorem;
Ille videns culpatque manus, arcumque trementem
Inscius; ipso etenim praecurrere debuit ictu,
Posset ubi fieri celeri celer obvia ferro.
Ut queat illa igitur lux pertransire foramen
Inferius, tubus ad partem inclinarier illam,
In quam defertur, tantundem debet, ut intra
Particula ipsa tubum medium transcurrere possit, 385
Et medium inferius pariter tranare foramen,
Et nusquam detenta oculum ingrediatur hiantem.
Rem situs iste tubi monstrat; directus at in rem
Non est, sed partem, ut dixi, inclinatus in illam,
In quam tenditur; ipsa igitur regione videtur
Non vera, propriaque, sed in anteriore locata.
Hoc etiam facili possis cognoscere pacto
Expendens, non intra oculos iter esse meantis
Lucis idem, plagae regionem et prorsus eandem
Interius fibras tenues, nervumque agitantis,
Immoti cum sunt oculi, vel mobilitate
Correpti cum sunt tanta, ut cum mobilitate
Illa queat lucis conferri: si religatam
Forte pila in navim de littore projiciatur
Saxea, fucatis tabulis super incita gyro
Multiplici, qua pergit, iter signabit, ut ante,
Directum, opposito lateri dum deferat ictum;
At si navis eat ventis impulsa, videbis
Non in idem lateris punctum se impingere volvens
Saxum, sed puppi loca quae propria ferire,
Atque suum tabulis super obliquasse meantum,
Tum lateri innixum nautam si laeserit ictus,
Ille regens oculos, via qua signata, manumque,
Littoris haud veram, pila venerit unde, notabit,
Inscius ast aliam, anterior quae sit, regionem;
Ludentemque videns diversa culpat in acta
Innocuum Juvenem mirantem, atque increpat ardens,
Fundit et in ventos minitantia verba ferentes.
Sic et ab impulsu radii mens nostra viaque
Intra oculum celerantem alias determinat oras,
Unde putat lucem mitti, non unde movetur
Revera, anteriusque, nec ad sua rem loca defert;
Plus defert, celeret quo plus oculusque, tubusque,
Atque hic tum magis in latus inclinetur; uterque
Si nimium at tenui, pro motu lucis, agatur
Mobilitate, tubum percurrit tempore quo lux,
Accidat ad sensum ut non motus noster, oportet,
Tum visa a veris loca non distare putemus;
Usque adeo exiguum spatii discrimen id extat. 386
Quin spatii ex ipso possis discrimine, et ipsa
Obliqua a regione tubi deprendere, quantum
A celerante oculi pernix fuga lumine distet.
Percipe nunc oculum Terra in peragtante locatum
Obverti in sidus quodcumque; tuebitur ipsum
In regione alis, quam qua micat, utpote in illo
Tramite promotum in speciem, qui tramite Terrae
Distet ab ingenti spatiis aequalibus; et cum
Continuo rectos commutet Terra meatus,
Dum post integrum loca gyrum prima revisat,
Siderei illa loci species defertur in orbem,
In medioque locum verum circumdat imago.
Et quavis quia Terra prope aeque concita fertur
Tempestate anni, proin illa est semper imago
Equali spatio a vera statione remota,
Si spatium hoc nempe in tracta capitur, ab illa
Aeque disjuncto, quae defert orbita Terram,
Cum Terraque oculum tam longe prospicientem.
Propterea circum apparens locus implicat orbes
Distantes aeque motae Telluris ab orbe;
Obliqua quos cum longe ratione videmus,
Praemonstrant primam coni de segmine formam.
Jam quoniam quidquid variam est, dum Terra peragrans
Commutat caeli aspectus, in calle locatur
Illo, qui spatiis longe disjungitur aequis
A Terram Solemque una nectente meatu;
Et quoniam quidquid varium est labentia propter
Lumina per caelum lucis, stat tramite in illo,
Aeque a Terra qui distat tramite, tangens
Quo via dirigitur, nimirum circumeuntis
Terrae orbem tangens, inter quam rectus, et illum
Est flexus radium; nonne est opus ob rationem
Tramitis hanc, axe majori appareat esse,
Axe quod appareret ob illum forte minori
Nectentem, ut dixi, Terram, Solemque meatum?
Ac tum servatum quod convenisse nequibat,
Nunc bene congruere, atque aptari proinde fatendum.
Quae si contuleris, consensu quaeque teneri
Invenies, quem fors nunquam procuderet, arcto. 387
Interdum tamen est discrimen tenue notatum,
Reddere diversis quod Terrae aspectibus actae
Forte queas, totam et rem causae jungere utrique:
Utraque causa etenim circum facit ire videri
Orbe super sidus, qui coni segmine formam
Praeferat e primo; sed eo discrimine tantum,
Altera ut haec faciat causa uno certa teneri
Tempore cum loca, causa prior tres differat illa
In menses peragranda locorum puncta; sed una
Conjunctae faciant causae, haec ut tempore quodam
Finat in medio, magis incipientibus illis
Mensibus, aut contra vicino abeuntibus; harum
Major ut alterutra est nimirum causa, minorve.
Nunc age, si noscas ex his quoque mobilitatem
Luminis esse illam, Jovis e famulantibus Astris
Quae nuper detecta: reposcere tempora multis
Multa locis dubites tranandis denique lucem,
Corpus ut omne aliud, spatio quod fertur in ullo?
Scilicet apparens altis hinc motus in astris
Quadraginta aequat prope partes earum
Senarum decies, in quas pars quaelibet una
Dividitur, pars nempe, gradus quam continet unus
In decies senas itidem divisus; an ergo
Mille quidem decies non partibus ocyus ire
Deprendas lumen, quam Terram, scilicet illud
Par spatium spatio, quod obit circum annua Tellus,
Tempore non alio percurrere, partibus extet
Quam decies quod mille minus labente per orbem
Unum anno; paulum quod simplice distet ab hora
Propterea, decies quinas quod scilicet horae
Aequet particulas, binasque his insuper addat.
Illi at par spatium, quo Terra a Sole recedit,
Tempore lumen idem percurrit, quod prope constet
Pars octava horae; atque id tempus diximus ante
Phoebeis radiis spatium hoc tranantibus ipsum
Deberi. Ergo eadem Phoebae, Sidereaeque est
Mobilitas lucis. Nec jam nunc credere mittas,
Tempore non fundi spatiis, ur caetera, lucem,
Corpora, cum variis adeo haec rationibus inter 388
Sese, et tam vario pariter tentamine rerum
Constiterint? Raro errori bene congruit error.
Inspice ab his, luci quam magna et mira meanti
Reddita mobilitas, ut saepe fefellerit, ejus
Mensura in spatiis vario tentamine quae sit
His Terrae exiguis, quaerentes: Vosque putastis
Pulchrorum Socii studiorum, in tempore puncto
Propterea subitum diffundi lumen, Etrusci.
Scilicet hic Terrae, quam lata est, totius omne
Intervallum oculi citius transcurritur ictu
A radiis, nequeas ut sensu hoc prendere tempus;
Quandoquidem Terris si Terras multiplicatis
Accumulates, donec bis finiat ultima denas,
Pernix in spatio tanto lux missa volabit,
Tempore quo vibrat sese uno arteria pulsu.
Hoc adeo celeri lucis Natura meatu
Nimirum valeat nobis cavisse videri,
Turbari sensu ne res errante per omnes
Vita queat; siquidem si non tam mobilis esset,
Non illic ullum corpus, quod nempe movetur,
Aspiceremus, ubi est, sed quo fuit ante, profundi
Cum radii coepere, loco, qui nostra cientes
Lumina percellunt; at lumina si moveantur
Nostra, hand hos intra via erit directa, neque ictus
Res in eas directus item, ut paulo ante probavi,
Unde fluunt radii. Conjungi saepe necesse
Hunc foret errorem primo, atque excrescere tali
Foedere, saepe quoque aut partim adversarier ipsi,
Aut prorsus proin aut minui, aut vanescere prorsus.
Aequo cum motu, pariterque cientur eandem
Res, oculusque plagam spectantes, error uterque
Mutua destruitur; sic non est cernere, motum
Terrae ob communem, terrestria corpora circum
Ire, oculus parili circum namque impete fertur.
Quos at habent oculi proprios, aut corpora motus,
Usque adeo ad lucem lenti sunt, error ut ullus
Non cadere in sensum possit; cum vix quoque tractum
Tam tenuem ipse animus prendat, quo emissa sagitta
Evolet, aut praeceps per caelum fulmen agatur 389
Tempore, quo celerat radius de corpore missus.
Vix animo videas flexum illum, quem facit errans
Lux nostrum ob motum, quamvis pernice feramur
Campis alipede, aut spumoso gurgite puppi.
Omnia quapropter terrestria corpora, nostram
Cominus afficiunt quae vitam, non regione
Apparent alia, quam vere qua sita constant.
Ast extra Terram a nobis quae corpora distant,
His causis perquam paulum abducuntur ab ambis
Errorum, quoniam quod diximus esse secundum
Jam genus illorum, vix partem, tertia quae sit,
Aequet particulae, quae ex illis scilicet una est,
Unde gradus consit; spatio deducere corpus
Aegre illo possit, decies quod partibus extet
Mille minus spatio, quod nos corpusque sit inter.
Qui Venerem colit, aut propiore a Sole perustum
Mercurium, quoniam paulo velocius ibit,
Majorem paulo hunc, quam nos, at semper habebit
Exiguum errorem: tum si quis forte Cometae
Convertit glebas habitator, crescere talem
Cerneret errorem, quantum impetus ipse propinquum
In Solem augetur, si praeter lampada Solis
Densatas posset quoque sidera cernere ob auras.
Rere itidem tenuem, quem primum diximus esse,
Errorem. A luna momento temporis ad nos
Lux volat; ex aliis cunctantior accidit astris;
Ut disjuncta magis sunt; Saturnique remissa
Corpore, dimidium, super horam, conterit horae;
Tempore quo tenui quam tractu progredietur
Saturnus? Vicina magis quae sidera Soli
Sunt alia, excurrunt citius; breviora sed illinc
Lucis sunt spatia; error adhuc tenuissimus iste est
Propterea. Immensis spatiis quae deinde recedunt
Sidera, transmittunt ingenti tempore lucem;
Sed quia sunt immota, vel, est quicumque, videri
Non valet a nobis illorum motus, oportet,
Nullus de genere hoc primo exoriatur ut error.
At magnum lucis forsan mirabere tempus,
Quo venit a quovis ad Terram sidere fixo. 390
Illa quidem (quorum bene congruit annuus error
Emissae tantum rationi lucis, ut ulla
Altera non turbet ratio) fateare, necesse est,
Sidera non Terrae mutari aspectibus ullis:
collatur Terrae proin ad spatia annuus illa
Jam nihil est motus, superat nec jam ulla videndi
Propterea ratio nobis, quantum alta recedant.
Sed motu fingamus ab hoc discriminis esse
Tantum vera inter loca visaque, quantula pars est
De senis decies, in quas pars scinditur una
De decies itidem senis, gradus unicus unde est;
Sidera prae tractu distabunt, annuus orbis
Terrai quo latus is est, non terque, quaterque
Aut decies, aut terdecies iterumque iterumque,
At mille in tractus repetitis tractibus illis
Bis centum; lux et cum lati permeet ejus
Orbis dimidum, parte horae, ut diximus ante,
Octava, plusquam post annos sidere ab alto
Perveniet senos eadem. Jam sidera cum sint
Exigua ingentem dispersa per aethera quaedam,
Quae trans vitra etiam vix grandia conspiciantur,
Tamque leve ex sese videantur fundere lumen,
Lumen ut hoc decies sit centum e millibus una
Ejus pars lucis, qua, sunt quae maxima, fulgent,
Plus ea dicendum est aliis disjuncta profecto
Esse, ut mille queas abducta ea credere saltem
Id genus in spatia: annorum sex millibus ad nos
Propterea demum adveniet lux inde profusa,
Tantam perque viam tam pernix tempore tanto
Ibit. Si voluit Naturae providus Auctor,
Ut primum hunc orbem, et caelestes condidit ignes,
A primis visa ut subito Mortalibus essent
Sidera praeclaro mundum exornantia cultu,
Debuit hunc ad nos tractum replere creata
Luce itidem, qualis manasset sidere ab ipso
Praecedentia post annorum millia sena.
At contra saeclis si retro a pluribus una
De tantis caeli sit fax extincta micantis,
Fiat, uti fulgentem et adhuc, rutilamque tuamur. 391
Difficile haec tamen est animo ut primum insinuentur
Forte tuo, subitam tibi cernere cum videaris
Rebus in his lucem terrestribus, assuetusque
Credere sis itidem subitam: sed define prorsus
Mirari, genus id, volvens exempla per usus
Vitae multa tuos servata, expostaque sensu;
Ut sonitus, qui se haud momento fundit in uno
Per spatia: ipsum abiit fulmen, cum signa tonante
Fulminis audimus caelo: vox missa per auras
Saepe et adhuc resonat, clauso procul ore vocantum:
Quod si posset ad occasum vox missa sub ortu
Longe exaudiri, quam saepe audire liceret
Vocem vel causam orantis, vel ad arma cientis
Forte Viri, quem jam nox viderit una diesque
Exanimem! Quid? Si de Luna, aut mittere Sole
Vocem aliquis, fixo aut quocumque a sidere posset?
Scilicet assueti sumus a terrestribus uno
Cernere corporibus momento temporis ire
Lucem, atque haec adeo clara dat imagine corpus
Percipere, illud uti revera extare putemus
Tunc, oculis cum subjicimus, digitoque valemus
Monstrare extento; teneris quin discit ab annis
Cum luce ipsas res mens jungere nostra ciente
Sensum, hoc extantum ut rerum certum ese putetur
Officium; hinc novitas percellit mira legentes,
Corpora, quae fuerint, nec jam sint, posse videri.
Quin animi inter se nosce contraria nostri
Judicia, et secum pugnantia rebus in isdem:
Scilicet audimus cum lucem diffugientem
Exiguto tot vasta per intervalla viarum
Tempore, miramur pollentem mobilitate
Tanta, et vix adeo pernicem credimus esse;
Ex alto contra cum sidere saecula eunti
Multa audimus abire, licet cita constet, ut ante,
Miramus nimium lentam tamen, et cunctantem:
Nempe minus re, quam spacie, sensuque movemur.
Tot certis sed cum rationibus undique septum
Jam sit iter lucis, quam dixi tempore egere,
Ut procul adveniat, neque parti possit ab ulla 392
Convelli, tamen ignaro non talia vulgo
Persuadere queas: quid enim? quia cernere primo
Possumus exortu surgentis lumina Solis,
Atque oculis subito referatis cuncta tuemur
Undique, vel magno longe distantia tractu,
Sidera uti majora, simulque minora, venire
Confestim radios ullo sine tempore retur.
At cur non oculis referatis, lumina quae jam
Advenere, receptemus de sidere jacta
Jamdudum, atque adstant confecto denique longae
Quae tracta vicina viae, ingressuraque, si nil
Impediat, vel palpebras tactura levi ictu?
Sic qui fluminis in torrentem decidit alveum,
Extemplo madefit lympha, quae non salit alte
Tum de fonte procul, sed quae jam eruperat ante
Illinc, spumosoque ruit propter pede lapsa.
Hoc quoque, cum Solem in rubicundo cernimus ortu,
Accidit; in sese Tellus dum volvitur, ejus
Dimidium nunc hoc, nunc illud luce rigatur
Solis perpetua, radiorumque istud inundans
Excipit e caelo torrenti lumine flumen;
Propterea vix nos ista de parte subimus
Obversus oculis, impellunt lumina clara
Protinus, haurimusque diem, Solemque videmus.
Hactenus esffusam lucem loca tempore multo
Lustravi per vasta, eadem nunc percipe, quam sit
Prorsus pertenui, et subtili corporis auctu.
Forte putes, id si flumen de Sole veniret
Emissum radiorum, et tantas funderet ille
Ex se lucis opes, fieri debere minorem
Ipsum perpetuo fontem, ut tum denique prorsus
Effuso exhaustus vanescat lumine Phoebus.
Si mille undecies cumulans Terrae orbibus orbes
Hunc alii super imponas, tamen ultima Tellus
Nondum continget Solem; tam grande rotundum
Ergo si capias spatium hoc, quod Terra quotannis
Conterit excurrens caelo, includasque sub amplo,
Quantum est cumque, globo; Terrai corpore major,
Quanto erit hic, numeros ad quantos insiliendum est! 393
Nimirum decies centena ad millia postquam
Ventum erit, haec repetes decies in millia centum
Altera; et hunc omnem numerum tot nempe per auctus
Exortum bis adhuc deciesque augere necesse est.
Et quia lux quavis octava pervenit horae
Parte fluens ad nos ex ipso Sole; fatendum est
Tempore tam parvo repleri luce recenti
Tam magnum immanemque globum, ut pars nulla sit hujus,
Usurpare queas quam sensu, quae sine lucis
Constet particulis vel pluribus, atque videre
A qua Solem ipsum non possis irradiantem.
Hic pronum jam sit, tanta unde effunditur usque
Materies nitido libata e corpore, Solem
Percipere imminui paulatim, et quamlibet amplum
Debere extingui, nec longo tempore demum.
Verum si contra repetam, sine fine secari
Corpora posse, quid est, quod tum secludere nosmet
A vera ratione queat, dum quamque putamus
Materiam tenuem, quantumlibet, exiguamque
Posse replere loci spatium quodcumque patentis,
Ut pars nulla vacet, quam sensu prendere possis.
Nam numero quocumque immenso vasta locorum
Si spatia ipse seces animo, pars ultima nostros
Infra ut sit sensus; possis hoc findere parvam
Quamvis materiem numero quoque, particulasque
Has intus vacuas tumida distendere fronte,
Unam dum secti partem circumtegat, una
Quaeque suam, spatii, locaque omnes omnia demum.
Sic igitur quavis tenui quantumlibet amplum
Materia saptium compleri possit, uti pars
Nulla vacet, noscas quam sensu, propositaque
Major, et hinc videas digito non amplior uno
Quae sit materies Solis (quis sentiat illic
Tantula tam longe res an perstet, pereatve?
Cum neque multa etiam spatiorum millia tantum
Educta a nobis acie usurpare queamus)
Tantam posse tamen vim lucis suppeditare,
Tam vastum in spatium ut per saecula plurima manet.
At lux non adeo subtili corpore multis 394
Esse videtur; eo nam corpore plurima rerum
Efficit, et quid non validis impulsibus urget?
Concutit illa oculi fibras, motumque propagat
In cerebrum, et mentem simulacris excitat ipsam:
Illa fovet plantas, et laetis frondibus ornat
Educto sylvas succo, produxit clara cana
Cessit hyems glacie, et produxit clara dierum
Tempora ver, timidasque novus calor allicit herbas,
Et sustollit humo, ut florescant undique campi.
Quid non fit radiis speculi a laevore cavati
Conjunctis? Subito violenta incendia surgunt,
Usti abeunt lapides in calcem, it fusus in auras
Ipse adamas: ferri, argentique, aurique potestas
Difluit in guttas extemplo versa liquentes;
Protinus in ceneres vertuntur robora dura;
Denique lucis vi solvuntur cuncta coactae,
Nec, quod restet, habet tum natura ipsa, potenti,
Qui penetrat nexus, radio, laxatque tenaces.
Sulphureus pulvis si terra conditur ima,
Ut penetrare tamen radii, immittique valentes
Possint, vix isti cumulum tetigere sepultum,
Concutitur tellus accenso protinus igne,
Finduntur lapides extrorsum, moenia, turres,
Correptaeque Urbes magno cum murmure in auras
Tollunturque, ruuntque, avulsaque fragmina montis
Dissiliunt: tenui concinnent corpore tantas
Aerumnas radii, tam diras saepe ruinas?
Adde, quod in calcem multa, in cineremve soluta
Irrumpentibus a radiis magno agmine, plus sunt
Pendere post inventa, ut et essent ponderis aucta
Parte sui decima; sit at unde hic ponderis auctus.
Ni radiis intro immissis, interque sepultis
Corporis exusti venas? Jam pondera quanta
Ejus lucis erunt, quae totum compleat illum
Tam vastum, immanemq. globu, que fingimus amplum
Telluris duci medio de Sole per orbem,
Seque novet semper per saecula longa fluendo?
Tantarum at rerum quas diximus, unica causa
Cur lux sit, causas prior ipsa nec excitet omnes? 395
Scilicet in quovis sunt partes corpore parvae
Viribus instructae variis sese inter, ut extant
Inter se variae res, impulsusque, situsque:
Stant plerumque tamen libratae, compositaeque
Longa pace; sed exterius si forte quid adsit
Ad eniens, quod vel paulum libramina turbet,
Incipiunt vires agere, et placida otia longe
Dispellunt, gliscit furor, insurguntque tumultus
Protinus, et magni ferviscunt denique motus.
Excitat ipsa quidem vires lux, particulisque
Inducit motum tenuem; tum caetera vires
Conficiunt ipsae, et momento temporis acres
Motibus insultant, et turbis omnia complent.
Sic declive nimis celsi latus Appennini,
Aut hinc Alpina atque ollinc divortia aquarum
Qua pendent, magnosque ipsa a gravitate supinum
Dispositas late per dorsum disque tributos
Ostentant lapides, sed eos tamen usque minores
Quo mage celsa loca, atque alta in regione lapillos,
Demum et subtilem summo sub vertice arenam;
Si super alta petens avis advolet, aut leporis pes
Transeat, aut spiras convolvat lubrica serpens,
Commotae incipiunt provolvi subtus arenae,
Dumque ruunt, parvos pelluntque feruntque lapillos,
Majores hi deinde agitant, post denique magni
Impelluntur, et in praeceps fit dira ruina.
Aspicias lapides ingentes edere saltus
Per montis devexa, et deorsum volvier actos
Cum strepitu horrisono; subjectas proterit Urbes
Interdum casus, ruiturisque imprimitur vis
Moenibus illa furens; tum si super incidat aequor
Suppositum accelerans lapis, in spumantibus undis
Excitat improvisum ut ab atro turbine nimbum,
Obruit et cana involvens aspergine montem.
Horribilis longe strepitus, tantaeque ruinae,
Anne avis, anne lepus, serpens an causa sit una?
Haud certe; quid enim possit? sua rupibus altis
Indita sed gravitas, suaque undis, causa profecto est,
Sed suspensa prius, tacitae tum longa quietis 396
Otia disrumpens, tenui quanquam excita motu.
Sic fieri quoque, cum radios vi cernimus in res
Iruere ingenti, motusque exsurgere miros,
Multa elementa tibi demonstrant notitiarum,
Hoc genus; et primo, ut memini, jam diximus ante,
Viribus interis oritur qui in corpore motus,
Non facere, ut puctum medium gravitatis agatur,
Verum hoc stare, ut erat, nec ab aestu pellier usquam;
Diximus et, corpus cum corpus percutit alterum,
Illud quam motus partem deperdit, eandem
Esse, aliud quam corpus in ipso percipit ictu,
Istius et motus amissi, sive recepti
Mobilitatem aequam non esse in utroque, minore at
Corpore majorem recipi, majore minorem.
Hinc petere indicium manifestum possumus, an, qui
Exoritur motus quovis in corpore, ab ictu
Prodeat externo, internis an viribus idem:
Proin fatis est, medium punctum commune, videre,
Quod gravitatis erit, pellatur an anterioris
De regione status, an contra perstet eadem.
Incurrit cum lux in corpora, corpora quanquam
Convertit subito in cinerem, calcemque perusta,
Aut cogit resoluta liquescere, non tamen illa
A regione, ubi erant, videas impulsa moveri
Propterea; internis agitantur viribus ergo,
Et tantum internas educunt lumina vires.
Quin petere indiciunt possis a legibus isdem,
Addere non radios in corpore pondus adusto;
Nam radii decimam si partem ponderis aequant
Molem introgressi, proprium quia perdere motum
Omnem jam sit opus, debent protrudere corpus,
Oras, quo tendunt, in easdem, mobilitate,
Quae decima ipsorum est tantum pars mobilitatis;
Tunc igitur corpus totam transcurrere Terram,
Ultra etiam Lunam contendere tempore perquam
Exiguo debet, sextae quod partis in hora est
Pars decima: at corpus cum non videamus abire
Lucis ob impulsum, neque tunc excurrere quoquam
Vel paulum, sed, ut ante, sua regione teneri, 397
Confiteare, opus est, vel in id cum lumine corpus
Immissam esse aliquam rem, quae concrescere pondus,
Quippe gravis, faciat, veluti vapor, aut aliud, quod
Aerio pelago circumnatat, aeris aura
Densior aut ipsa re frigescente coacta,
Corpore vel contra rem quandam exisse solutam,
Quae levitate sua gravitati obstabat, ea omne
Pondus ne eliceret, quam tellus nempe repellat
Sursum continuo, atque in caelum cogat abire.
Corpora cum teneant radiis impulsa loco se,
Jam quid erit, magis ut subtilem luminis esse
Naturam ostendat? Plumamve, levemve papyrum
Expande ad Solis lucem ex oriente profusam;
Parte quidem quaque octava pulsabitur horae
Continuo a tota mole adveniente profusi
Luminis, ex ipso Sole ad nos usque ruentis.
Et tamen immotam videas, perdentibus omnem
Lucis eum motum radiis: sed finge moveri
Per decimam digiti tantum illo tempore partem;
Scilicet hoc spatium quam longe dissidet illo
A spatio, quod nos inter solemque receptum est,
Tam procul a plumae expositae, vel forte papyri
Distat materie spatium diffusa per ingens
Lucis materies; quae si densetur in aequum
Sive locum plumae seu chartae, pluma, vel ipsa
Tanto densior est contracta luce papyrus:
Densior ast et adhuc est multo luce per illud
Revera spatium, quo terra a Sole recedit,
Dispersa, quanto hoc nimirum est amplius ipsa
Aut pluma, aut charta, qua crassa est. Si bene nosti
Quantus sit digitus, si quam sit crassa papyrus,
Plumave, collatae spatiis ingentibus illis,
Percipies, tenuis quam sit lux, quamque minuta.
Hoc alia multi vincunt ratione, tuentur
Dum radios penetrare domum trans tenue foramen
Occulsam, vario exterius de corpore missos,
Arctum nec per iter confundi mutua, et una
Misceri, opposito sed res in parjete veras
Pingere, quales sunt, nec detorquere meatus. 398
Verum quam tenuis lux sit, plus prendimus illinc,
Immanique modo tenuatam findimus ultra.
Crescit in immensum sed adhuc quoque nostra profecto
Vis rationis, eum si plumae, sive papyri
Imminuas motum, decima quam parte cieri
Fingebas digiti, donec non posse videri
Id spatium incipiat nobis; quoque crescere quantum
Efficies, si pro pluma, tenuique papyro
Res capias tenues multo, nubila, sumos,
Sithoniae aut unde Aurorae deduximus ortus,
Altior hac nostra quae quanto, et tenuior aura est!
Omnia quae tamen haud impulsu lucis aguntur
Per spatium, quod nos sentire aut nosse queamus.
Nunc ea contradens numeris, atque ordine certo
Multimodis versans credi vix posse videtur,
Et tamen educes, digito plus esse sub uno
Materiae, qualem nos contrectare solemus
In terra, veluti lapidis, lignive, vel undae,
Quam quantam possit fulgenti effundere ab ore
Sol per saeclorum decies tot millia centum,
Sunt quot arenarum corpuscula, saepius omnem
Quae Terrae faciem late tegere undique possint.
Forte adeo tenuem rem tam velociter ire
Posse aliquis miretur, ut ire ostendimus ante;
Nam projecta levis vi multa pluma repente
Decidit, et magnos eludit languida nisus:
Obstat at ipsi aer pellendus; age aera tolle,
Quidquid et officiat currenti, protinus ictu,
Materia cui sit minus, ocyus ibit eodem;
Majorem nam particulae tum quaeque receptant
Cursum, cum numeros minor est in corpore earum.
Rebus ab his patefit, quam Mens sit provida summi
Naturae Atrificis, qui, transitus ut radiorum
Sit facilis lucis per tot diversa plagarum,
Corpora per diversa etiam, per et aera, et undas,
Vitra per, et gemmas, tam mira mobilitate
Tam tenuem lucem donarit; mutuus hinc fit,
Occursus ne sit radiis, et viribus ipsi
Mutua ne propriis turbentur praetereuntes: 399
Lumine praeterea fit, uti foveamur ab almo,
Utque oculis subito res intueamur apertis,
Atque ut ne fibrae laedantur, et exurantur,
Ne discindantur fata laeta, at alantur in arvis.
Jam nunc officium hoc geminu quoque percipe lucis,
Quod nos reflecti, et refringi dicimus, esse.
Nempe fit, ut radius tunc reflectatur, eatque
Retrorsum, ad fines geminorum ubi corporum, ut undae,
Contiguaeque aurae venit aeris, ulteriusque
Non meat, et prima a regione haud corporis exit,
Proin redit atque viam retro sibi construit illic:
At si transiliat fines, alioque receptus
Corpore progrediatur, iter torquebit in ipso
Ingressu, vertetque plagam, infractusque meabit.
Hic tamen ut varias valeas inquirere leges
Hujus, et illius fractu, flexique meatus,
Duc puncto ex illo, quod in ipsis finibus haeret,
Quodque petit radius, non parti tramitem ab ulla
Prorsum inclinatum ad faciem, quae corpora nectit,
Ast alte, interiusque meantem in corpus utrumque.
Duc quoque planitiem, quae tramite constet in isto,
Atque etiam in radii venientis recta meatu.
Altera tum radii reflexave, fractave semper
Hac in planitie jaceat via, opoetet: ab illo
Quamlibet eductam tunc orbem concipe puncto,
Planitieque in ea positum, dicatur ut axis
Ejus, qui puncto stat rectus trames eodem.
His actis, radius qui tum reflectitur, orbem
Illic trajiciet fugiens, ubi distet ab axe
Tantundem, adveniens quantum distabat ab ipso;
Proin fugiens veniensque ad eum inclinabitur aequis
Flexibus, aut ad eam faciem, quae corpora finit.
At radius si frangatur, distabit ab axe
Egrediens plus aut minus, ingressurus in orbem
Quam distabat: et hoc certa fit lege, videndum
Quam mihi post paulo est: sic cum facis ingredi ab auris
Aeris in vitrum, plus intra accedit ad axem,
Deque tribus, quas nuper habebat in aere, binas
Servabit spatii partes, queis distat ab illo. 400
Sed primo, alterutro pro corpore concipe inane,
Unde means radius quodvis in corpus agatur :
Ejus pars semper, reflexa, repulsaque retro
Una salit radii, pars altera corpus adibit
Mersa novum: jam si tum venerit ille per axem,
Pars saliens axem releget quoque, mersaque coeptum
Ante sequetur iter, neque ab axe recedet eundo.
At, si cum radius venit, inclinetur ad illum,
Aeque itidem rediens pars inclinabitur, at non
Introiens aeque, sed plus accedet eidem.
Accessus jamque iste a re tibi triplice pendet,
Natura primum a radii, tum corporis, in quod
Mergitur hic, ipsa demum a regione meatus.
Ergo age, naturam primum hic agnoscere lucis
Incipe; non aliud nostro, inter plurima, saeclo
Prodiit, inventum praestantius, uberiusque,
Quo nitidum lumen, caeli fulgentia dona,
Findimus in proprios, septena elementa, colores,
Versamusque manu, facilique reteximus arte.
Cum radius lucis veniens per inane receptat
Corpore sese aliquo parte inclinatus a una,
Ingressus profert variorum fila, colorum,
Quorum alia accedunt medio magis aut minus axi,
Perstandique via retinent non omnia in una
Aequam vim, varie at mutandis motibus obstant.
Quae semel invenies fila immutasse meatum
Plus aliis, semper plus immutare videbis,
Semper uti privis aliorum accessibus aeque
Sit cuiusque minor, majorve accessus ad axem ;
Omnia proin aequa inter se ratione recedant.
Praeterea quae juncta jubar, clarumque nitorem
Efficiunt fila, invenies disjuncta colorem
Certum, quaeque suum, dare, non mutabilis ut sit
Natura, atque a re vertenda movendaque nulla.
Quae minus accedunt axi, tu fila notabis
Esse rubra, at violam quae, pallentemque amethystum
Pingunt, plus aliis flectunt se, axique propinquant :
Inter quae series variorum pulchra jacebit
Filorum, possis numero quae prendere nullo, 401
Continuata, quibus vires sunt, atque colores
Distantes ita, vix discrimina vicinorum
Sensu ut percipias, saepe et fallaris; at ipsos
Distingui tamen in spatio majore videbis.
Praecipua inter eos septem discrimina constant,
Et totidem veluti species hoc ordine cernes,
Rubra prior species, aurata luce coruscat
Altera, tum flavo distincta est tertia cultu,
Latior at media tractus regione virescit ;
Qui post consequitur, quia caeli caerula pingit,
Illinc nomen habet; qui porro est splendor, ab Indis
Dicitur, illa ferax quo nempe est terra; renidet
Ultima tum species violae pallentis amictu.
Inter se sed uti rubra sunt diversa, suoque
Cum fini fila accedunt, contingier auro
Paulatim incipiunt, et in id transire, rubenti
Sic opus est aurum paulum tunc esse nitore;
Post suus est auro verus color; inde videbis
Hunc magis atque magis flavescere; nam minus esse
Aureus incoeptat, mage flavus, denique flavus
Iste color; sic et flavus mutabitur, et sic
Porro alii. Privos haec fila retexta colores
Reddere quae doceo, si jungas bina vicissim,
Plurave commiscens pariter, color exorietur
Tum novus, aut uni primorum, simpliciumque
Septem consimilis prorsum, aut diversus ab iilis,
Quaedam ut lex nobis porro dicenda reposcit.
Omnia si demum conjungas fila, reditur
Candens ad radii jubar, albentemque nitorem.
Corpora jam facile est ex his cognoscere nobis
Debere haud alio prorsus perfusa videri
Cuncta colore, ferunt quam quem commixta, lacessunt
Corporea a facie cum sensum fila repulsa ;
Posterius longo ut clarari carmine debet.
Hic animadverte interea, certasque refracti
Has radii leges memori sub pectore conde :
Primum, in planitiem mediam duo corpora utrinque
Jungentem diversa (locum pro corpore inanem
Supposuisse queas uno) superincidat ictu 402
Obliquo radius, nunc et transmigret ad illud
Corpore ab hoc, nunc corpus in hoc transmigret ab illo;
Nempe iplos flexus, quos tum concinnat et axis,
Et radius citra procurrens, fractus et ultra,
Mutua conspicies se permutarier inter:
Nimirum flexus, veniet cum corpore ab illo
Corpus in hoc radius, si sit, fuit ante refracti
Qui radii, dum corpore ab hoc migrarat in illud,
Nunc etiam fiet, fracta ut sit luce vicissim
Idem, quem primum radio in veniente notaras.
Praeterea, facito, obliquus de corpore crasso
Transmittat radius subtile in corpus, ut unda
Aut vitro in tenuem et distantem paulum ab inani
Aera (namque magis facilis servantibus exstat,
Certior et multo, genus hoc, tentaminis usus,
Quam contra, in vitrum si transmittatur ab auris)
Egredicns fractusque, magis distabit ab axe
Tum radius: sed adhuc erit amplior iste recessus
In filo violae speciem referente, nitorem
Quam rubrum: et spatium in partes si dividis illud,
Quo filum sese rubicundum avertit ab axe,
Septenas et bis denas: erit, ultimus ille
Qui violas praefert color, ipso ut distet ab axe
Parte magis, genus hoc, una. Quapropter oportet,
Inter ut hunc summum, quod erit, minimumque recessum,
Discrimen, spatii tantum pars una sit ejus,
Septem et bis denas quod continet, ipsa recessit
Quo spatio lux prima rubens; discrimina partem
Caetera sunt per eam mediorum fusa colorum.
Primus id inventum qui profert, ille coloris
Quem cujusque ferat numerum natura, recenset;
Ipsa in natura radii quem nempe receptum
Esse putat, non possit ut haec, trans corpora certa
Quae constat, ratio, mutato corpore verti ;
Et putat hanc legem deberi versicolori
Perpetuam luci, propriamque coloribus ipsis.
At radios referunt quidam non lege teneri
Hac stabili, sed pro transmissis altera quaedam
Foedera corporibus sanciri, aliosque novari 403
Interdum numeros, et fines esse colorum ;
Rara sed ut constent violatae haec crimina legis.
Fac radius varie nunc inclinetur ad axem
Ingrediens, quoque iter filis mutabitur ipsum
Ingressis varie; quanto inclinatur et ille
Jam magis, hoc etiam mage fila infracta feruntur,
A veterique recens plus distat semita ductu;
Semper at inter se discrimina certa manebunt.
Quod superest, nunc excipiens fac denique corpus
Diversum constet, diversis fila, necesse est,
Viribus infringat, mediisque abducat ab oris,
Plusve minusve axis, nimirum ut densa requirunt
Corpora: at hic tantum tamen excipe corpora, quae sunt
Sulphurea longe natura, atque unguine multo
Praedita; nam si sunt haec aeque densa, refringent
Plus radios; quin densa minus quoque saepe videbis
Filorum seriem plus detorquere meantem.
Si radius fugiens de corpore tentet inane
Elabi in spatium; tunc ejus flexibus aequis
Pars radii incurrens redit una, ast altera transit,
Inclinatus ubi est non jam nimis ille (rediret
Quippe aliter totus): dum transit, frangitur, atque
Infractus medio tantum decedit ab axe,
Quantum opus est, ratio ut constet, quae debita binis
Inter se est spatiis, radius queis distat ab axe,
Dum citra veniet, post ultra fractus abibit.
Nullus at esse potest rationi tum locus, intra
Si nimium radius meet inclinatus; abire
Proin nequeat fractus; certi quapropter oportet
Sint, genus hoc, fines: nimium inclinatus ad illos
Ergo si veniat fines, non frangitur, ille
Sed resilit totus porro, prorsusque revertit.
Limitem et invenies hunc ipsum, totus abire
Quo coeptat retro primum, regione meantem
Si statues adeo obliqua, deductus ab axe
Ut quo intervallo est, vinci minus orbis ab axe
Coeptet dimidio intervallum hoc, vincier illo
Quam deberet idem spatio, distaret ab axe
Quo radius, si jam fractus tranaret inane ; 404
Quod fieri ut possit, ratio manifesta refellit.
Ergo prior qui sic deducitur, ille reflecti
Integer incipiet radius, venientia ad illos
Caetera tum fines radiorum fila nequibunt
In vacuum penetrare, suosque immittere tractus.
Proin quia fila, quibus violae est ab imagine nomen,
Plus aliis, rubicunda minus franguntur, oportet,
Continuo radii si flexus imminuantur
Ad faciem, postquam filorum videris omnem
Exivisse diu seriem, tum denique primus
Deficiat violae ille color, totusque reflecti
Refractis aliis, et carpi parte colorum
Agmen ab hac coeptet; saltuque abit inde fugaci
Indicus, exsiliet post qui caelestis habetur,
Tum viridis, tum flavus, et aureus; ultimus extat,
Qui rubicundus, adhuc; sed et hic socia agmina junget.
Limitem eum scire hoc etiam tentamine, fili
Cujuscumque libet, quovis in corpore possis.
Effice, ut hoc filum faciem conradat eundo
Corporis internam variantibus obliquatum
Flexibus; invenies siquidem tum denique flexum,
Quo paulo major filum per inane revolvat
Alter, cumque ipsum quaesito in limite rere.
Has tibi ut ex aliqua possim res ponere parte
Ante oculos, flavi per Tibridis inspice ripam
Effusos pueros; illi persaepe lapillis
Projectis findunt constratae marmor aquai:
Tum siquidem aspicias crebro resilire repulsu
E lymphis lapidem, repetitaque verbera dorso
Inferre undisono, et multos procul, usque minores,
Donec paulatim vis desinat, edere saltus.
Scilicet id fieri cognosces, cum lapis ictum
Obliquum nimis a dextra jaculante recepit.
Protinus idem etenim liquido sorbetur hiatu,
Si venit ex alto, et graviores imprimit ictus :
Ut varius plagae obliquatae hic sit quoque limes,
Pondere pro vario, forma, impulsuque lapilli;
Hic etenim majora viae declivia poscet,
Ille minora, levi ut se possit tollere saltu, 405
Protinus et fundum non devolvatur in imum.
Cum petet at radius jam non, ut nuper, inane,
Ast alio immigrans aliud de corpore corpus,
Semper erit quoque, pars una ut reflexa revertat ;
Et, si non omnis reflectitur ille, profecto
Altera semper erit confringi debeat ut pars.
Si veniat minus a frangente, ut ab aere in undas,
Corpore, fit medium, rectumque accessus ad axem,
Fitque recessus, ubi contra commigrat in illud,
Quod minus infringit, liquidas ut in aeris auras
Ex undis; magis infringens at densius extat
Corpus, et infringens minus, extat rarius: ergo,
Denso si tantum tollas de corpore, quantum
Materiae in raro est, fit idem, ut si transeat illo
Corpore tantundem de rarescente in inane
Immissus radius; namque ob discrimina densae
Tantum materiae radii franguntur, et illa
Si crescant, crescit fractus, tortusque meatus,
Et si decrescant, decrescit; corpus utrumque
Postremo si sit densum aeque, desinet omnis
In rectum, qui fractus erat flexusque meatus.
Hoc reflexa etiam pars cum discrimine crescit,
Et contra minor est, quae transit, pauperiorque;
Quanquam itidem ratio crescens obliqua meandi
Efficit hoc ipsum, certusque est hic quoque flexus,
A quo nil radii coeptet transire, sed omnis
A facie exsiliat retro, prorsusque remigret.
At si non duo jam diversa, at plurima constent
Aeque distanti sese excipientia fronte
Corpora, quae radii transmittat quodlibet unum
Refracti filum; e postremo prosilit ipsum 1425
Denique non alia prorsus regione viai,
Quam qua erupisset, si primo a corpore tantum
Corpus in extremum dimotis protinus isset
Tot mediis; siquidem spatium, quo distat ab axe
Egressus radius, duo postquam corpora tantum
Transiit, illud idem est, quod jam foret, omnibus ante
Transmissis aliis, quotquot sunt; utpote ab horum
Tot spatiis magis aut minus excurrentibus, atque 406
Distensis, ipsum paulatim denique confit.
Sed jam, quae docui, genus hoc, tu plurima sensu
Confirmare queas ipso, penitusque videre.
At lucem experiens cave, ne lux altera saepe
Ignarum fallat; proin omnem excludere debes
Lucem, praeter eam, quam res tentare per omnes
Aggrederis. Te clausum ergo in penetrale recepta
Haud amplum linquens, quod pertransire foramen
Lux possit; tum prorsus et hoc rota contegat intus
Aerea, quae limbo non pauca foramina circum,
Et non aequa gerat, queat ut conversa meatum
Majorem radiis saepe, et praebere minorem :
Aspicies etenim, sole irrumpente foramen;
Protinus interius tractu distendere recto
Se tenuem radium, celeremque repente subire,
Cum via facta, et in oppositum se impingere murum.
Aspicies etiam, venienti laeve metalli
Si speculum objectes, radium a laevore reflecti,
Quamque viam signat veniens, quam deinde repulsus,
Utramque ad speculum inclinari flexibus aequis;
Circum et si vertas illud, mutarier ambos
Advertes flexus, pariter perstare sed aequos.
Pro speculo opponeus undam, resilire videbis
Ex undae prima facie quoque flexibus aequis
Partem haud exiguam lucis; vel si ipse metalli
Pro speculo capias vitreum, obvertasque, remitti
Solis ab hoc binam speciem miraberis, alteram
Extra de speculi rejectis aequore primo
Constructam a radiis; ast alteram ab insinuatis
Interius, tum depulsis a fronte secunda.
Distabit laevus limbus dexterque figurae
Hujus et illius mage, quo sit crassius illud:
Quin si non spatiis aequalibus undique distent
Inter se facies, poterit majore vicissim
Disjungi tractu gemina almi solis imago;
Quin et adhuc distat majore, obliquior ictus
Quo lucis speculi super incidit aequor utrumque.
Dum radius prope rectus adit, si subter habebit
Obtectam vivo argento crystallina moles 407
Planitiem, prima reflexam a fronte necesse est
Conspicias speciem languentem, pallidulamque;
Ex alia veniens vivo fulgore micabit.
Si tum convertas speculum, inclinatior ut sit
Lux veniens rediensque, nitorem augere prioris
Incipies, clarumque secundae carpere lumen;
Donec ab obliqui nimium regione meatus
Illa micet puro nitidissima lumine Solis;
Quandoquidem radius reflectitur uberiori
Vi lucis, crescit ratio cum obliqua meandi,
Sorbeturque ab eo tum corpore parcius intro.
Si vitri argentum subter detergere vivum
Collibeat, magis ipsa et adhuc minuetur imago
Altera, proin prorsus quoque desinet, asperiorem
Si vitro reddas faciem, unde emittitur, illam;
Nam tum sparguntur radii sine lege remissi,
Solaque proin remanet, tum primae frontis imago.
Utque scias radios, varie cum corpora densa
Mutantur, tantum reflecti posse; priori
Deterso vitro, laevique in frontibus ambis,
Vitrum aliud subter compone, et junge vicissim,
Posterior cujus frons scabra, atque aspera constet;
Tunc etenim effigiem tueare necesse secundam est
Evanescere; nam primi frons altera vitri
Non revomit radium, velut ante, sed alteri habendum
Tradit eum vitro, postica a parte quod omnem
In latera huc illuc tum distrahit, utpote scabra.
Omnia quae tentans cum tu experiere, nitore
Solis ab instabili turbaberis in peragendo;
Nam quia continuo per caeli templa movetur
Fulgida Sol, una radius regione viai
Transmissus non perstabit, facietque, movenda
Saepius instrumenta loco, quibus uteris, ut sint :
Propterea multi ut tam crebra incommoda vitent,
Dant, operam, prius ut quaedam confecta per artem
Machina sit, clausa quae ponitur apta fenestra
Exterius, propterque foramen; semper eadem
Quandoquidem radium regione haec dirigit intro
Immittens, et currentis quasi sisteret alte 408
Solis equos, ac frena teneret, nomen adepta est.
Nempe supinatum, reclive et machina portat
Haec speculum, sed quod non unquam flectere tali
Se cessat motu, ut, quos haustos Solis ab alta 1515
Lampade, reflectit radios, quia semper ad aequos
Exsiliunt flexus, quos cum venere, habuerunt,
Cogat adire via haud mutata, et semper eadem,
Qua libeat, loca clausa: potes quos deinde receptos
Intra alio a speculo quodvis convertere flexos 1520
In latus, atque plaga quacumque inferre cupita.
Hac ope tu radios facili plus flectere pacto
Quoviscumque queas, praedictaque cuncta tueri,
Nec non et facili quoque pacto expendere fractos,
Praecipueque videre, tenorem semper eundem
Servari a radiis accessus inter ad axem,
Illi cum migrant liquidas ex aere in undas,
Aut quaecumque alia in liquentia, durave contra
Corpora, sed luci sunt pervia quae subeunti.
Ne tamen interea ad sensus traducier ipsos
Atque ad opus, neu te procul a ratione querare
Divelli: fecere fidem rationibus ipsis
Sensus, mensque horum vario sinc claudicat usu.
Ergo par melicos quoque ad haec inferre lepores,
Versarique diu, neque longo absistere versu.
Hic age, proin mecum vas effice, concava constet
Cui sursum facies, formaque excide pilai
Dimidiae; supremum orbem, prorsusque supinum
Ejus, nec declivem usquam, pertranseat aeris
Lamina, et in partes geminas, et dividat aequas.
In medio tu lamellam hanc pertunde, meare
Illac possit uti radius, cavaque antra subire.
Cum subiit, signa punctum, quo incurrit, ab axe
Et quanto distat spatio (confingimus illum
Esse axem deorsum recta loca ad ima cadentem
Lamella a media); tum vas puer impleat unda,
Aut quocumque liquore alio; frangi ipse notabis
Jam radium, et mutare viam, atque accedere ad axem;
Signa itidem punctum, in quod decidit, et metire,
Quantum sit pariter spatium, quo distat ab axe, 409
Et quantum hoc spatium primo vincatur ab illo.
Tum radium variis obliquum flexibus intro
Atque iterum atque iterum repetens immitte, cavoque
Egere vase liquorem, atque ingere rursus eundem;
Semper erit, radii spatium, quo distat ab axe,
Refracti primo a spatio vincatur ut aequa
Parte sui, vinci qua parte est ante notatum.
Si mutes at deinde liquorem, densior ut sit,
Major erit radii tum fracti accessus ad axem;
Sed quanto major semel est, constabit eadem
Hac ratione sui, si flexus ingredientis
Aut facias minui, aut quantumvis crescere lucis.
Denique si formam crystallo des, aliive
Praeduro silici, sed qui pelluceat, illam
Nimirum, qualis vacuo est a vase recepta,
Proque liquore silex pellucidus ipse sit, esse
Inter se spatii rationem semper eandem
Agnosces radiis immissis corpus in unum
Quaviscumque plaga; mutato corpore tantum,
Ut varie hoc densum, est spatia immutata videbis.
Inter jam lymphas speculum nunc pone liquentes,
Quod fractum excipiat radium, exceptumque repellat ;
Percipies et iter, claras quo trajicit undas
Ille repulsus, iterque reversus quo volat auris,
Et quantum a recto egrediens decesserit axe.
Sic etiam radius crystalli corpora postquam
Ingressus trajecit, et ipsis redditur auris,
Deprendes spatium, quo detorquetur ab axe.
Atque inter fracti spatia, incolumisque meatus
Hic perstare pares positus, quoque, ut ante, videre est,
Inversa ratione tamen, quia vertitur ordo;
Tunc etenim lux de raris ad densa meabat,
At contra nunc de densis, in rara revertit.
Denique cognosces, quid erit, si corpora multa
Idem, trajiciat, multisque anfractibus erret
Distortus radius varie; ut si, vitrea postquam
Tranarit loca, sese oleo demergat, et unda
Post oleum, tum clara adamantina saxa pererret,
Succina tum demum raras emergat in auras; 410
Scilicet illud erit, quod, si de corpore vitri
Protinus aerias immissa redisset in auras
Lux, foret, et non se per confraga multa tulisset,
Lassassetque diu; jam paulo ut diximus ante.
Corpora praeterea duo sunt, quae rebus in istis
Praesertim magni refert cognosse, meantis
Inflectunt ut lucis iter, vitrum, undaque; quippe,
Dum pluit, unda parit, variisque coloribus Irim
Imbuit; at vitrum distantia cernere rerum,
Et quae sunt infra sensus dat tenuia nostros.
Ergo cum in vitrum radius migrabit ab auris,
Fit minus omne illud spatium, quo distat ab axe,
Tantum parte sui, quae tertia; at ibit in undam
Cum lux, pars quarta e spatio dematur, oportet
Quod majus manet hic, quia vitro est rarior unda.
Et quoniam docui radios debere refractos
Plurima disiungi variorum in fila colorum,
Inquires certe, radium cum quodlibet ire
In corpus facies, ubi sint ea fila, nec usquam
Plerumque invenies: mea ne fallacia proinde
Dicta putes, age nunc, nequeant cur saepe videri,
Evolvam causas, quaeque ars adhibenda, colorum
Ut septem pateat series ea pulchra, docebo.
Primo trans faciem si lux est fracta, remotis
Protinus illa locis erit excipienda, colorum
Septeni ut possint oculos perfundere fuci;
Namque opus est longum filis iter ire retextis,
Disjuncta ut prorsus sint, et discreta vicissim;
Nam cursus breve cum spatium, atque in origine prima est,
Non tibi tunc, arctata nimis constrictaque, seorsum
Fila videbuntur flexus prope verticem, eundo
Increscit spatium, et latescunt fila colorum.
Lux ea praeterea perquam subtilis, oportet,
Sit radii, ingreditur qui corpus, transque foramen
Exiguum illabatur; in amplo concipiendum est
Nam radio plures radios, ut quilibet horum
Debeat in septem diffindi fila refractus:
Et quamvis filis radii cujusque locus sit
Corpore in excipiente suus, tamen accidet, ut sit 411
In statione una radii color unius aureus,
Alterius viridis, ruber hujus, caeruleusque
Illius, atque ideo permixtis pluribus una
Nil possit nisi lux candens nativa videri.
Extremo tantum prodibit margine in uno
Et ruber, et flavus vix tum color, alter habebit
Pallorem violae margo, et vix caerula caeli
Tum referet; quoniam misceri fila nequibunt
Illa, et quae partem tendunt mage fracta sub unam,
Opposita et quae fracta minus sunt parte relicta.
Ast ubi caveris haec, tibi adhuc turbantia paulum
Sunt quaedam, e medio quae tollere, si pote, debes.
Haec a diversa fiunt regione plagarum,
Unde fluunt radii, toto qui Solis ab ore
Emissi veniunt (nequeat subtilis haberi
Tam radius, quem non componat innumerales
Undique de tota decerpti lampade solis);
Namque rubens filum radii, qui venerit uno
Phoebeo a limbo, viola miscebitur ejus
Pallidula persaepe, alio descenderit illinc
Qui limbo ejaculatus, itemque aliis aliorum
Missorum e medio mediis tingetur ibidem
Filis, ut nequeant dignosci proinde colores.
Adde quoque, ipse suos si puncto mitteret uno
Tantum Sol radios, quia plures inde veniret,
Haud fore, ut excepit vitro, frons utraque cui sit
Inter se distans aeque, non fila colorum
Confundant, aliisque alia involvantur in uno
Juncta loco; siquidem radius, qui fronte priore
Vitri dividitur, quoque frangi a fronte secunda
Egrediens debet, partemque revolvere fila
Rursus in oppositam, quae proinde per aera ductu
Debebunt aeque inter se distante meare;
Sed situs hunc subter pacto frangetur eodem
Alter item radius, rarasque emittet in auras
Haud alia regione viae sua fila colorum.
Quapropter per quae color illius indicus, hujus
Per loca diffugiet violae color, et simul ibunt
Caeruleus, viridisque amborum; ita junge sequentes. 412
Tum junctis radiorum alia addere fila queamus,
Ut sic omne loci punctum dein omnia fila
Excipat, radium candentem nempe, paremque
Incolumni radio cuicumque per aethera fuso,
Quippe ex multorum compactum, compositumque
Collectis filis, unoque in fasce plicatis.
Propterea radios, quales sine cernere vitro
Debes, aspicies trans vitrum, quamlibet illi
Fracti et divisi sint; tantum ad limitem utrumque
Exiguo pauci in spatio, tenuesque colores
Apparent; illinc purus rubor, inde rubore
Flavescens lux mixa, trium post lumina, post est
Juncta quaternorum; viola hinc sine labe, sed ipsi
Finitimus nitor accedit, post alter et alter;
Vix animadversos tamen a candente nitore
Sejunges; adeo parvo discrimine fallunt.
Aeque dimotis conclusa a frontibus ergo
Nil peragant cum vitra coloribus in faciendis;
Incoeptum est vitris, quorum inclinata sit omnis
Inter se facies, genus hoc, in rebus abuti,
Praecipue ternus cui flexus, ternaque tantum
Procurrit frons in longum, nos Prismata Graja
Voce vocamus, at hoc triquetrum seu dicere vitrum
Carmine, si libeat, seu forte triforme queamus.
Proh! quantas manibus versata haec vitrea moles
Notitias nobis rerum, quantam intulit artem,
Dum lucem dissolvit, et in septena coegit
Stamina partiri, et proprios disjungere cultus,
Multiplices quanquam invitam et dediscere fraudes!
Haud ego praetulerim, quidquid fabricasse sub antris
Fertur Lemniacis olim faber ille Deorum
Mulciber artifici, qua cudit fulmina, dextra,
Fictis fas veras si res componere rebus.
Atque hanc pro meritis inter fulgentia nostri
Signa poli sublatam alte, caeloque locatam
Non procul Andromedae, neque Persei vindicis igne,
Vulgarem, nova si confundere tempora priscis,
Et si nostra in eam transferre inventa liceret
Aetatem, Bereniceo qua vertice crinem 413
Abstulit ille Conon, caelique in fornice fixit.
Non hic cum fila erupere a fronte secunda,
Inter se possunt aeque distante meare
Ductu, in quam primo regionem scilicet ibant;
Non etenim, ingressu quantum detorta, revolvunt
Se tantum egressu; varie inclinata priori,
Qua venere, plagae proin egrediuntur in auras.
Si, quam sunt primo in partem detorta, in eandem
Post quoque franguntur, multum discedere fila
Tum poterunt a se, et seorsum monstrare colores.
Quare tum quodvis cum filum debeat oras
Diversas petere egrediens, quam quo prius ibat
Nondum contacto vitro, geminoque recedat
Illinc bis fractum spatio; diversa feretur
Plus aliis violae lux pallida, rubraque contra,
Nempe minus, clarae proin utraque frontis ab uno
Vel simul exierint puncto, diversa petentes
Disjungentur, et vitro si longius ipso
Excipans, pariterque situ, pariterque colore
Distabunt, oculosque lacesset quaeque sua vi.
At si aequo propius sistas, a se omnia fila
Cum nondum fuerint spatio disjuncta, fit, omnis
Ut color in medio permixtus praeferat albam
Tum speciem, extremo sed limite utroque prope umbra
Fundatur lux versicolor; rubra scilicet illinc,
Hinc violae fulgens ritu, et prope utramque colores
Permixti varii, quo diximus ordine nuper.
Atque haec interdum multos res visa fefellit;
Nam speciem, vitrum prope, protinus excipientes,
Et tingi umbrarum tantum ad confinia lucem,et
Omnia praeterea cernentes alba, putabant
Gignier ex umbrae permixa luce colores;
Et quia miscetur varie, variare nitorem.
Attamen et speciem cum longius excipis illam,
Exortis nimium ne fide coloribus ejus;
Nam mage quid fallax est, quam natura colorum
Concipe enim, tantum, quae fila rubentia multa
Omnibus in radiis toto de Sole profusis
Adveniunt, parvi stipata foraminis unum
(414)
Endogredi punctum; se mutua proinde secando
Aequore in objecto rubicundum protinus orbem
Formabunt; alios diversa foraminis orbes
Per puncta efficient itidem, quae rubra meabunt,
Fila alia. Idcirco de cunctis orbibus istis,
Qui tot erunt, quot eo sunt parva foramine puncta,
Quorum hos atque illos imposuisse necesse est
His super atque illis, multo distensior orbis
Efficitur, multoque rubentior; in medio lux
Vividior tamen; at limbo langeuentior omni est.
Ergo hic filorum fractus, vitroque maniplus
Emissus triquetro, quia detorquetur in omni
Aeque parte sui prope, rursus in aequore recto
Depinget speciem simili, velut ante, sub orbe.
Sic age, de radiis violam referentia fila
Selige cuncta, parique itidem collecta sub orbe
Trajice vitro illo triquetro; magis ista refracta
Aequa in planitie distabunt longius illinc,
Nimirum quo venissent, nisi fracta fuissent:
Haec igitur regione suum se flectere in orbem
Debent diversa, quam qua sunt rubra locata:
Sic quoque cuncta suo viridantia fila maniplo
In media statione suo sese orbe coercent:
Filorumque aliis implentur ab orbibus omnes
Qui superant tractus a summo margine ad imum:
Atque ita fit series non interrupta colorum
A rubo ad volam. Species stat longa columnae
Aut trabis, extremis finita in partibus orbe
Dimidio inflexo; procurrunt utraque recta
Sed latera, atque orbes omnes radentia tangunt.
Jam quia non parvi sunt orbes quique colorum,
Et contra parvo fracti discrimine distant
Finitimi, non quisque suo se fine tenebit,
Sed spatia alterius pervadet multa, superque
Fundetur, spatia interea et sua tincta videbit;
Fraternoque velut confundent foedere fines.
Qui rubet, et violas simulat, dumtaxat in ora
Extrema suus est, puraque in luce ibi fulget:
At turbati alii: medio sed in orbe videtur 415
Quisque suus magis esse, suoque micantior ore,
Quo non finitimi hinc illinc pertingere possunt.
At qua orbes stringent latera excurrentia, purus
Quisque, suaque color specie (non incidit illic
Orbi orbis), sed erit tenuis tamen, atque videri
Vix poterit, raris ea sparsis per loca filis.
Jam velut haec tibi sunt praescripta, ita facta notabis
Revera, bene si tentare ea noveris ante.
Ne varie mixto fallaris saepe colore,
Neve animo illudant, gemino qui fonte tumultus,
Ut supera docui, manant, turbantque nitores
Fucatos, gemina geminos hos arte, necesse est,
Tollere conteris, quantum nempe ipsa sinet res.
Quandoquidem ampli sunt, debebunt orbibus orbes
Imponi; sed sunt ampli, et quia multa foramen
Puncta gerit, nec jam paulum dimota vicissim;
Et quia discurrunt diversis Solis ab oris
Missa plagam fila in diversam, disque trahuntur.
Primo proficies, iterumque iterumque foramen
Si tenues, et puncta olli non multa relinquas,
Ac tum longius a vitro excipiatur imago;
Nam tenuati orbes a sese mutua longo
Discendunt spatio diversi, abeuntque vicissim.
Ne nimium, nimiumque tamen tenuare foramen
Proinde velis, rara advenient nam fila colorum.
Neu nimium longo tractu quoque distet imago,
Debile plus aequo nam prodit denique lumen.
Porro proficies, aloque a fonte tumultus
Vitabis, vitrum si citra ultrave triforme,
Opponas aliud, quod parte ab utraque tumescens,
In speciem lentis, transcurrere munera Solis
Dia sinat; nam quae de tota lampade Solis
Advenere excerpta colorum fila, vicissim
Singula cum varie discendat, lente necesse est
Transmissa, et bis fracta ad se adducantur, et uno
Conveniant spatio in tenui, propiusque locentur,
Quodque suo junctum generi, pecudumque aviumque
More gregi haerentum proprio, turmaeque suorum.
Tunc igitur species confit non celsa columnae, 416
Non trabis a variis dubio discrimine fucis
Tinctae, sed brevior multo, atque adstrictior, atque
Clarior in septem notos, certosque colores,
Quidam ut funiculus divisus: floribus illum
Nuptae sponte velint vernis praeferre puellae,
Et crines redimire suos, strophioque nitorem
Addere, post sese in Nympharum inferre catervam.
Cum divisa semel fuerint ita fulgida fila,
Nequidquam rursus speres ea posse retexi.
Propterea speculis et flectas, atque reflectas,
Infringas triquetris et vitris, atque refringas,
Non variata manent, propriosque invicta colores
Servant et propriam vim, qua detorta recedunt.
Ergo cuique colorem intrinsecus indidit illum
Ipsa, et vim certam filo natura nitenti;
Extrorsum haud igitur tunc advenit aut color, aut vis,
Vitrea tranantur cum a lumine septa; videtur
Nullus quin alius filis modus accidere unquam,
Tantum at fila modis septenis esse vicissim
Per sese discreta; super si namque papyro
Funiculum excipas, factoque foramine filum
Unum aliquod transire sinas, solumque subire
Alterius jubeas vitri loca dura triquetri.
Et solum infringi; frangetur quodque sua vi,
Quodque suum educet, qualis fuit ante, colorem:
Et quamvis una, parilive viaque plagaque
Nunc rubicundus eat, viridis nunc, caeruleusve
Trans vitrum splendor; viridi munus attamen ille,
Caeruleo viridis refringitur; et rubicundus
Qui fuit ante, rubet quoque tum, viridisque virescit,
Caeruleus, qui caeruleus jam venerat, exit.
Ergo prius vitrum, radium dum frangeret, illi
Si varium induxisse modum, et tinxisse colore
Diverso potuit; potuisset nunc quoque vitrum
Hoc aliud viridi de luce effingere rubram,
Flavam, et caeruleam, quae sunt et cumque colorum
Caetera; vel contra de rubra, caeruleave,
Aut alia quacumque, alias quoque, in ordine quot sunt
Septeno, formare, modove invertere demum 417
Quocumque, et mutare. Colorum vel simul omnem
Si recipis speciem, dimota nempe papyro,
Vitro isto super, ast alia ratione locato,
Compositum quam qua primam est, ut longa colorum
Incidat in longum series, projactat eandem
In latus infractam rursus; nam cum rubicundum
Frangatur lumen viola minus, illa, necesse est,
Ad terram videatur ut inclinata; sed usque
Longa erit haec series, ut jam fuit ante, colorum,
Parte nec ulla alia latescens crassaque crescet;
Quod fieret, siquisque color transimissus in auras
Sese in septenos alios mutare valeret.
Proin vitrum trans se radium non tingit euntem,
Verum dividit, et postquam diviserit omnem
Fractum in nativos prorsus certosque colores,
Nil erit, ulterius quod dividat; et licet istos
Trans se aliud frangat, jam non transformat, ut ante.
Sin transformet, ibi non est color ultimus ille,
Editus ast aliis commixtis; nam velut alba
Lux radii venit a confusis mutua cunctis,
Sic a confusis binis, ternisve, coloris
Effigies oritur quaedam, quae saepe referre
Unum e nativis poerit: conjungere flavum
Sic si caeruleo tentes, viridantia cernes,
Quae fient, jam non aliter, viridantia quam sunt
Illa loca, in media quae sunt regione colorum.
Ergo ita compositum si pertransire colorem
Claustra vitri efficias triquetri pellucida, abire
In sua conspicies divisum elementa repente
Flava, et caerulea: at media fac transeat ille,
Qui viridis fulget parvae in regione columnae,
Nil perages; unum viridemque tuebere semper;
Quandoquidem nihil est, concreverit unde, nec ulla,
Queis constet, fucata sui primordia novit.
Non cuicumque tamen vitro his aptissima rebus
Natura est, siquidem divisos ante colores
Transmissosque iterum, multi videre revolvi.
Nam si concludat turgentes aere bullas,
Atque alienigenas vitrum res, parte nec aeque 418
Densa compactaque sit omni; transgrediuntur
Dum radii, ?, pari nec ducta ?
Huc illuc via multa, suas nec quodque sub oras
It filum, in quas debet; at has modo spectat, at illas
Protinus obversum: quid mirum proinde, priori
Si disjuncta aditu coeant post, conveniantque
Binave, ternave in egressu? Ut serpentia latas
Flumina per terras, varios et habentia fontes,
Et varias huc atque illuc adeuntia gentes,
Attamen ambages post magnas denique multa
Occurrunt multis permiscentque agmina aquarum.,
Congestumque simul portant vectigal in aequor.
Sic quae prodibit de flava caeruleaque
(Quae variis ibant maeandris intus, et una
Conjungi poterant iterum, nectique vicissim)
Extra lux viridis constabit, missaque vitrum
Rursus trans aliud sua stamina bina retexet,
Flava, et caerulea. At si sint purissima vitri
Corpora, qualia habet, terrasque Britannia in omnes
Cocta suis mittit fornacibus, omnia cernes,
Quae docui, atque rudi facies quoque cognita vulgo,
Et pueris pariter mirantibus, atque puellis,
Ut ludum ostendes facilem, et spectacula grata.
Omnibus a filis candorem existere junctis
Inter se, nitidumque jubar jam noscere possis,
Si dicenda velis tentare, itidemque colorum
Immutabile ab his munus quoque discere rebus.
Cum triquetro e vitro speciem septemplice fuco
Finxeris, objecta tum collige lente receptem,
Ut distracta prius coeant modo fila, brevique
Ut puncti in spatio jungantur; candor ibidem
Protinus apparet, nec jam nisi candida lucet,
Haud secus ac primo radio percussa papyrus.
Collibeat sed si lenti admovisse papyrum,
Ut super excipiat nondum conjuncta colorum
Fila, eadem incipiunt dignosci certa vicissim.
At si dimoveas contra, a candente recedens,
Quo sunt juncta, loco, rursum apparere videbis
Illa eadem, verum inversa regione locata, 419
Alta prius, demisa manent nunc, imaque summa;
????????????????????????????????????
Nec tamen immutant se fila secantia vires
Naturamque suam. Chartam lux candida rursus
Imbuat admotam; prope lentem pone, quod obstet
Dein filis, veluti lamellam, aliamve papyrum,
Sed cui sit, quantum par est, tam tenue foramen,
Illac ut nequeat filum transire, nisi unum.
Uno igitur filo egresso quocumque, videbis
Hunc solum, qua candor erat regione, colorem.
Atque id lamellae sursum, deorsumque foramen
Si lente moveas, ut possint omia fila,
Nunc hoc, nunc illud, transmitti, transque meare,
Nunc hoc, nunc illud filum apparebit ibidem.
Rego et cum veniunt simul omnia, quodue suam vim
Servat, ut est, quamvis ibi candens lux videatur:
Singula namque, una cunctorum impulsibus inter
Se junctis, nequeunt seorsum apparere, suaque
Discerni forma; debent proin cudere quandam
Notitiam in nobis communem, et suppeditare
Non alium, nisi quem lux poscit candida, sensum.
Paulatim sed si sursum deorsumque foramen.
Non moveas, dextra verum celerante, colores
Nunc hos, nunc illos quanquam transire necesse est,
Nec chartam imbuere una omnes; tamen esse videtur
Candor ibi, languens verum, et pallentior, ante
Quam fuit; ipsi etenim celeri ratione colores
Cum sibi succedant, fit, uti, quae plaga prioris
In nostras acies advenit, tempore puncto
Deleri nequeat, sed duret, deinde sequentis
Altera dum veniat, porro altera deinde sequentis,
Septima et extremi demum; sensum simul omnes
Propterea impellant, ut candor percipiatur;
Sensus enim in nobis non interrumpitur iste,
Quanquam interrupti veniunt, fugiuntque colores:
Haud aliter, quam ligna rotes si ardentia circum,
Tum via curva simul succensa videbitur omnis.
Sed magis ut firmem naturam, vimque colorum
Servari in candore, age chartam, fila ubi cuncta 420
Conveniunt vario inter se venientia flexu,
Hac illac inflecte movens; nunc illa, necesse est,
Nunc obliqua cadant magis haec; nunc proinde ruborem
Aspicias, aliis obliquior ictibus ictus
Rubri cum fuerit fili, et spatiosior idem;
Nunc alio trahitur violae lux pallida motu,
Scilicet obliqua cum silum hoc incidit ora.
Adde, quod, albentem si filis omnibus una
Commixtis alio transpectes denique vitro
In charta speciem, divisos protinus, atque
Longo dispositos tractu tueare colores,
Est opus: at contra tractum si transpicis ipsum,
Quem prius eduxti de vitr, in fila retextum
Transpicis hunc, inquam, simili ratione locato
Si vitro, mixta in eandorem fila coibunt.
Nam vitrum hoc aliud, quod primum struxerat illud,
Destruet, et junget divisos ante colores.
Praeterea hoc peragunt multi, ut duo viva duobus
Transmittant triquetris radiorum spicula vitris,
Quorum unum dum sursum aciem convertit acutam,
Alterum eam deorsum vertat: geminamque colorum
Sic speciem adverso forment in parjete pictam.
Sed situs atque ordo prorsus diversus utrique est;
Altis huic viola est, rubet illi fulgor in oris,
Huic contra rubicunda, illi lux pallida in imis.
Tum super imponi faciunt sic mutua, rubrum
Congruat ut violae supraque infraque; necesse est
Quippe ita confundi jam binos quosque colores,
Praeter quam, medii qui sunt: hos proinde virentes
Conspicies nimium: crescit viror ipse virore.
Jam superimpositos transcerso conspice vitro
Tractus a latere assistens, tum protinus illi
Disjuncti inter se prodibunt, seque secantes
Mutua, communis medius color extat utrique,
Quattuor oppositis extremi in partibus ardent,
Nam violae color a rubro mage fractus abibit,
Nec statione una poterit, velut ante, videri.
Hac parva tibi jam subiisse ab imagine possit,
Si quando varia cogi de gente superbum 421
In Thracem vidisti acies, unde horrida bella
Sanguineusque instat Mavros, effervere signis
Agmina quaeque suis, et versicoloribus armis,
Nempe hac caeruleas, hac rubras ire phalanges,
Hac canas, viridesque; suo quamque ordine ferri,
Et glomerare suos motus, et inire figuras;
Interdum et si forte ausint confundier omnes
Una omnes, atque hac illac discurrere mixtim;
Classica concinuere, ducum vox effera crudo
Imperio intonuit, ruit ad sua signa repente,
Et locat armorum noto sese ordine miles:
Apparent propria certae in legione cohortes.
At quid fiat, ubi non omnia fila vicissim,
Sed quaedam miscentur, habe. Lens fila papyro
Jungat in objecta jubar efficientia, ut ante,
Obstruat at lamella, foramina multa tamen quae
Interspersa habeat, perque haec transimittere fila
Tu facias, quaecumque velis, et sistere bina,
Ternave se charta; de binis queislibet istis
Aspicies aut de ternis, quis surgat ibidem
Tum color admixtis, de septem scilicet uni
Num similis, contrave; illum similem esse profecto
Constabit, multum si non sint bina remota
Inter se, tractu in septeno nempe; referre
Nam medium debent; sed multum bina remota
Si fuerint, nec jam medium simulare valebunt,
Nec quemquam e septem nativis denique fucis.
Juverit hic etiam, quantum, cognosse, recedant,
Alter ab alterius quavis regione, colores
Oblonga in specie, et regio quam cuique sit ampla.
Illum igitur tractum in partes si dividis octo
Omnem; pars harum tantum una rubebit, et una
Aurea erit, scindis si in partes tresque decemque;
Cunctis flavescet de septem partibus una;
Unaque erit de sex viridis; parilique subibit
Caerulea extensa intervallo; deinde novenis
Indica lux unam de partibus arrogat; at quae
Limite in extremo est, dupla distenditur ora,
At fors illud erit rebus mirabile in istis; 422
Congruere haec lucis nempe intervalla videntur
Vocum intervallis, unde eduxere lepores
Organici melicos, artem et fecere canoram.
Nam si per duplicem tractum, quo longa colorum
Est series, chordam extendas quamcumque rubenti
Productam a latere, et signes, cuiusque coloris
Respondens ubi sit limes; jam limite chorda
Discreta est vario, spatiis quibus ipsa tremiscens
Tot variata, dabit totidem discrimina vocum
Illa eadem, repetunt iterum assurgente, iterumque
Quam voce, ediscunt qui primum hanc flectere cantu.
Et quoniam illo ipso tantum discrimine consit
Omne melos, quod vel digitis, vel pectinis ictu,
Setisve, aut pinnis salientibus, aut animae vi
Elicimus; pariter simili a discrimine quondam
Spes exorta melos fuit elicuisse colorum,
Qui varia inter se mixti ratione salirent,
Harmoniaque oculos possent mulcere tuentes,
Nequidquam, similia non inde exorta profecto est
In nostris oculis, fit in auribus undem voluptas,
Nec captum visum est turmatim currere vulgus
Ad mutum genus Harmoniae, cantusque colorum,
Fucatumque melos, ut currere saepe videmus,
Et repsere cavi late spatia ampla theatri,
Plaudereque ad numeros sidium, vocumque liquentum;
Dispar sensus enim est oculorum prorsus ab illo,
Qui geminas aures insedit, proinde nec aequas
Exposcit causas, animum percellat ut aeque.
Quis quibus a silis porro color exoriatur
Commixtis, ratio quaedam est quoque pervia nobis
Scrutandi: in partes septem proin unius orbis
Divide iter flexum in gyrum, respondeat harum
Quaelibet ut puri spatio cuiusque coloris.
Parti cuique sui nomen signare coloris
Inscribens calamo circum peragrante memento.
Ergo has tu partes, filorum ut pondera quaedam
Concipe. Quapropter cupies quae fila vicissim
Miscere, ipsorum medium commune, necesse est,
Invenias gravitatis; in id tum totius orbis 423
A medio puncto rectum protende meatum,
Et pergens excurre ultra, dum transeat oris
Inflexis circum; jam pars trajecta coloris
Inscriptum quod nomen habebit, is exoriturus
Est color: a medio quae tum est distantia puncto
Illius medii gravitatis, fulgida quam sit
Lux ea, monstrabit, quam vivo perlita fuco.
Nimirum rear hoc fucatae lucis in orbe
Omnem particulam, ut vim quandam, percipiendam
Esse, ad se medium punctum quae pertrahat orbis;
Illuc dirigitur proin, qui duo puncta meatus
Mutua nectit, ubi est ejus natura coloris,
Viribus a mixtis qui, vis ut tertia, prodit,
Metiturque novam vim, quanto et polleat ictu.
Si septem exoptes omnes miscere colores,
Omnes percipies aequatas undique vires
Orbem pertrahere, et medium gravitatis habere
Orbe itidem in medio, quo candor proinde refertur.
Est tamen hic quiddam, quod non ratione tenetur
Hac ipsa, sed subtrahitur, longeque recedit.
Non permixta dabunt gemina, atque aequalia fila
Scilicet ulla tibi candorem; frontibus at quae
Orbe super distant adversis, edere certe
Hunc debent; medium siquidem gravitatis eorum
Orbe coit medio: et violae lux mixta rubore
Elicit hand ullum septeno ex ordine fucum;
At diversus ab his prodit; tamen arte, necesse est,
Quam doceo, hac ipsa e septenis prodeat unus.
Scilicet hic ratio fallax est, caetera tuta.
Jam mens rebus in his cum tot tua per rationes
Undique, totque tui sint per tentamina sensus
Deducti, neque jam septenis esse repugnes
Implexos radios filis, vis atque potestas
Queis alia, atque alia est longe, naturaque distans,
Quaelibet at nullis rebus variata, modisque,
Nullas passa vices, nulla mutabilis arte;
Tu facile hinc vario cur sint imbuta colore
Corpora, quaeque suo, cognosces. Corpora certe
Omnigenam excipiunt filo septemplice lucem; 424
At non omnigenam revomunt, non fila remittunt
Omnia. Septenis jaciant ex omnibus unum
Si filum, haud alia perfundi luce coloris
Apparere, nisi hac, possint; cum plura repellunt,
Vi majore quod est, atque uberiore repulsum,
Imbuit; aut si vis jactis est pluribus aequa,
Ille color, qui fit mixtis his pluribus, exit,
Corporeamque super frontem distenditur extra.
Corpora nec jam alio posse illustrata videri
Esse colore, redit quam qui dispulsus in auris
Ipsorum a facie, manifestum hoc percipe pacto.
Pannum extende rubentem, et fac, superincidat unum
Nunc hoc, nunc illud silum, qua diximus arte
Lumine per vitrum diviso; protinus omnes
Nunc hos, nunc seorsum praeferre videbitur illos,
Quos recipit pannos fucos, quos proinde remittit.
Languebunt alii tamen omnes sex; rubicundus
Vividus unus erit; viridis sed vividus unus,
Si viridis fuerit panno frons ante; per omnes
Hac alios una te fer ratione colores.
Ergo super viridem pannum cum fila, rubrumve
Seorsum missa cadunt, conctorum pars resilire
Cogitur una, sed haec de rubra fronte rubentum
Major erit, major viridi de fronte virentum.
Jam quae corpora sunt candentia, nonne videmus
Rejicere ubertim debere a se omnia fila,
Et, quae corpora sunt contra nigrantia, nullum?
E certa nequeat natura proinde colorum
Esse niger color, et candens; hic namque colores
Colligit una omnes in se, caret omnibus ille:
Cur caret? Idcirco quia, quos excepit, eosdem
Intra se retinet corpus: proin solis ad ictus
Aestivi citius, quam corpora cana, calescit.
Quin chartam radiis collectis lente tumenti
Exponens nigro servantem sensa colore,
Aspices, qua est cana, repellere lucida tela,
Qua nigra, exuri, doctis nec parcere sensis
Vim lucis validam: praeclare dicta calescunt
Protinus, et celeri tolluntur in aera sumo; 425
Nam, qua cana, statim non ire sub intima perfert
Reflexos radios, nec vulnere laeditur alto.
Quin magis expellunt quemvis, quae cana, colorem,
Corpora, quam proprium, quae sunt una illita fuco,
Nam minium, et canam si rubra ad fila papyrum
Exponis, videas illam, magis esse rubentem,
Quam minium; quare si fila rubentia cana
Agmine majori saliant, quam fronte rubenti,
Quanto majori salient, quam fronte virenti
Herbarum, clamydisve aurata, puniceave?
Ergo quaeque suum cum sint magis apta colorem
Corpora, quam quemvis alienum ad rejiciendum,
Candida reddendis sunt longe aptissima cunctis.
Propterea radiis eadem est natura propulsis
A rerum facie, quae Phoebi a fronte profusis
Esse observantes cognovimus. Ipse triformi
Nempe albens corpus vitro si transpicis, albens
Apparet, quamquam radii quocumque fluentes
A puncto in sua fila abeant; nam fila necesse est
Punctorum filis aliorum jungier una
Diversis aliis; radiis non proinde vacabit
Confusis genere ex omni locus omnis ibidem.
At si candenti confinia nigra colori
Constituas, debet variorum limite summo
Filorum quaedam tum simbria multa videri,
Vel mage fractorum, vel item minus, ut sita nigra
Sit facies, vel de parti, lux frangitur in quam
Trajiciens, vel ab opposita; nam partibus albi
Corporis extremis veniunt quae, disque trahuntur
Fila, aut in nigros fines infracta ferunutur,
Nulla ubi sunt, queis se confundant, caetera prorsus;
Aut contra mage se retrahentia, quae mage frangi
Possunt, extremo linquent in limite sola,
Fracta minus quae sunt, alio haud confusa colore.
Sic fucata illos signabit simbria fines
Alba et nigra inter loca; sic ubicumque minorem est
Transitus ad lucem, duci quoque simbria debet,
Non tam clara tamen, neque vivo tincta colore;
Nam quae fila locis a splendidioribus adsunt 426
Fracta magis, cum detortis minus, eque minori
Lumine diffusis filis commixta (vel haec tu
Conversa statuas fieri vice), cana profecto
Non poterunt fieri; nequeunt namque omnia jungi,
Sed quem par mixtis, ostendent esse, colorem.
Si triquetrum trans vitrum itidem tueare papyrum,
Cujus dextera pars minium, violamque sinistra
Hinc illinc referat, medius stet limes utrique;
Atque ita si vertas vitrum, sustollier ut res
Infractis filis videatur; laeva videri
Pars mage sustolli chartae, quam dextera, debet,
Ut si revera sit in illo limite scissa.
At vitrum si tu triquetrum sic deinde revolvas,
Ut rem fila magis depressam ostendere possint;
Quae viola est, minio depressior apparebit.
Quapropter videas rufis magis hic quoque filis
Infringi, violae faciunt quae fila colorem.
Hoc discrimen idem cernas quoque, si penetrali
Clausus in obscuro figas in parjete eandem
Partim puniceam chartam, partimque rubentem,
Quam tamen obvolvas transverso stamine nigro
Atque iterum, atque iterum; tu lychnum accende papyrum
Immittentem in eam sua tantum lumina, quae trans
Obversum tubulum excurrant, est caetera clausum.
Exin ipse alique spatio decedere pergens
Objice crystalli lentem, quae colligat illinc
Emissos radios, collustrataeque papyri
Distinctam effigiem post sese formet, oportet.
Ergo, haec effigies quam sit dimota, requirens,
Candentem abducas tabulam, contraque reducas,
Donec splendidior super, et distinctior illa
Incidat (agnosces quod nigri a staminis una
Ductibus illapsis; nimirum clarius ipsum
Qua regione queas stamen deprendere); ductus
Staminis ipsus tum clare cernere quibus
In rubea effigie, diductior ipsa tabella
Paulo cum fuerit; sunt at quae stamina parte
Tunc in purpurea, contra confusa videbis.
Adducta lenti tabula mutabitur ordo, 427
Et fient clara hic, illic confusa vicissim.
Purpurea effigies igitur vicinior exit,
Quam quae est rubra; vides proin inter lucida fila,
A rebus quaecumque oculos emissa lacessunt,
Puniceis rubicunda minus detorta meare.
Quod superest, quoniam nihil est, quod pectora possit
Ambigua in veri luce uberiore locare,
Excerptae quam si varia res parte, modoque
Multiplici inter se collatae mutua, easdem
Nos ad notitias non uno tramite ducant;
Haec quoque, quae rerum, genus hoc, dicenda videntur,
Percipere aequo animo, mentemque advertere debes.
Nimirum, veluti quoque lucis diximus ante,
Rerum itidem mixtos septenos percipe sucos
Candorem efficere; at permixti non simul omnes
Si sint, verum aliqui, quendam formare colorem,
Qualem a permixtis formari nempe necesse est,
Qui sunt a Phoebi decerpti crine fluenti.
Hanc tu fucato varie tentare queas rem
Pulvere, commiscens una, versansque vicissim,
Post servans, quid fiat, et incidat inde coloris
Quae species nostrum ad sensum, quae forma lacessat.
Rerum harum inventor tentavit primus, et omni
Propterea hac voluit nos cura exsolvere solers.
Ille colorato vario de pulvere, ut esset
In speciem similis de septem quilibet uni,
Excerpsit partes, quantas par esse putavit
Pro fuco cuiusque, et versans miscuit una:
Ac tum cernere erat cinerum, lapidisve colorem
Contusi, nec non et nostris ut in unguibus albet
Murinus, coenosus, et a candore nivali
Distans; quandoquidem si candidus ille fuisset
Commixtus pulvis, jecisset quaelibet ejus
Ad nostras facies pars ubertim omnia fila;
At quia quaeque suo ejusdem pars tincta colore est,
Omnia non mittit, sed quae sua, caetera sorbet;
Proterea languens species est, quamlibet alba.
Ut tamen albescat magis, et splendescat abunde,
Fac Solis radius mixtum immittatur acervum 428
Tum super; hoc etenim, quod deerit, lumine vivo
Pensabis; nitidae lux aequa papyro.
Sed quas miscuerit tentans res, et quota, dicam,
Miscenda illarum pars sit cuiusque; libebit
Ut tibi si tentare, oculisque exponere cuncta,
Res aptas sine fraude queas praescire, modosque.
Partem unam minii confunde, et quinque viroris
Ex aere educti, color ut murinus in oras
Prodeat; utraque enim varios res ista colores
In sese cohibet; tamen, id splendentius ipsum
Quo minium sit, erit miscendum parte minori.
Assimili ratione simul miniumque, quaterque
Tantundem miscens montani caerula viri,
Purpurei quiddam cernes, fuscique coloris:
Auri sed postquam pigmentum, aerisque virorem
Addideris; non purpureum remanebit, at illud
Fuscatum penitus: minio sine deinde sed istam
Rem melius, certamque magis, notamque probabis.
Auri paulatim pigmento purpura quaedam est
Adjicienda nitens, et lumine splendida vivo,
Qualem saepe adhibent Pictores: desinat illud
Dum flavescere jam, trahere incoeptetque ruborem
Pallentem ante oculos: tam tenuiter at rubicundus
Eluitur vel adhuc rubor, aut aerugine in illum
Immissa cumulum viridi aut de monte petito
Caeruleo fuco: cineris color inde patebit,
Excisique recens ligni, pellisque per artus
Extensae humanos, non splendeas, attamen albus.
Pulvere de quovis pars hic quota debeat esse
Dicere difficile est; genus unum, pulvis eandem
Cum vim non habeat lucis, propriique coloris:
Pars minor aut major sed erit de pulvere quovis
Hic adhibenda, magis quanto lux viva minusve est.
Cunctis rebus ab his certa ratione profecto
Deduces, varia rerum de fronte colores
Qui saliunt, unam naturam prorsus habere,
Atque illos, solis quos ore reteximus haustos;
Nempe color suus est, et constans omnis ubisque.
Quid magis incertum contra, variabile, fallax 429
Creditur, atque adeo quod vanum, et constet inane,
Quam late fusi per corpora multa colores?
Non minus ast ad res trahimur plerumque colore,
Addimus atque illinc pretium: sic scilicet ipsa
Judicia in nobis pugnant, dissentit et ullis
Non animus rebus tam crebro, quam sibi, noster.
Gemmea fors primum commendavere colores
Saxa, ut post essent digitis gestata Potentum,
Et potiora inter muliebrem credita mundum.
Forsan et argento laus hinc est maxima, et auro,
Ista altricis uti prae terrae saepe feramus
Jugeribus, saepe et vitae; nam fulgida propter
Isthaec infidis animam committimus undis,
Atque aliis alacres ultro queiscumque periclis:
Auri ne splendor minuatur, parcit abuti,
Nec stomacho rabiem, cute nec dispellere avarus
Frigora vult; metuit cunctos, terraque recondit.
Foemineo in vultu suavis color excitat ignes,
Et qui est caeruleis, vel nigris splendor ocellis,
Et qui candida staventes per colla capilli
Intextis fluitant nodis, auroque revinctis.
Hinc placuisse studens fallendi protinus artem
Edocta est mulier; frontem linit, oraque fuco,
Et fuscam faciem, et vergentes occulit annos.
Quin et amicitas color unus conciliasse
Dicitur interdum; virtutem nempe putamus
Pulchra sub specie, vultuque latere decoro.
Ostendit quidam aspectu, quia deficit ipsi
Et color, et pulchro veniens de corpore virtus.
Propterea in nostris quoque vestibus addimus auro
Argentum, clarosque alios, rutilosque colores,
Ingredimur cum conventus, spectacula, pomas,
Atque ideo a sociis plausum, et speramus honores.
Suavius incolimus fulgenita marmore tecta
Diversus vecto procul oris, textilibusque
Picturis exornata, et laquearibus aureis.
Quam sensu per res inducimur uno,
Bruta ut saecla solent animantur; invertimus omnem 430
Sic miseri naturam, et nostra haud vivimus arte.
Si quicumque color perfunderet unicus omnes
Undique res, uno si nos et picta colore
Cuncta videremus, quae mundo corpora constant,
Haud secus ac faciunt arquati, lurida circum
Omnia cernentes, discrimina perciperemus
Vix, cinctis quae sunt late rebusque, locisque,
Et semper similis mundi taederet amictus:
Diversa at quoniam late depicta videmus
Omnia lice, fit, ut menti jucunda voluptas
Incidat, et magni placeant spectacula mundi,
Scenaque tam vasti semper variata theatri.
Hinc est pulchra dies, nostris velamine dempto,
Quandoquidem ante oculos terram, mare, nubila profert
Tot mutata modis, radiisque tot illita lucis:
Nox quoque pulchra, aperit quia caelum et lucida signa:
Nocte dies tamen est multo jucundior ipsa,
Quod longe varios praemonstrat amica colores.
Praeferimus ver autumno, brumaeque nivali, et
Mensibus aestiferis, quia plus variante colore
Vestit humum: matres obeunt, hilaresque puellae,
Insultantque leves prato, et solantur amorem:
Tunc etenim quidam diffunditur undique risus,
Laetaque naturae tum passim gandia gliscunt,
Tum Venus exercet pecudes, volucresque, ferasque,
Cumque colore novo soboles nova prodit in auras.
Est animi in nobis index color, ira rubentes
Efficit, intus edax odium a livore, latensque
Invidia arguitur, pallor designat amorem,
Et desiderum, quidam oris gaudia splendor.
Hinc ars est varios animorum noscere motus
In nobis, et naturam, et deprendere mores.
Est regio in terris, quo cum locus inter amantes
Non datur alloquio, Mulier transmittit habendum
Florum fasciculum, multa prius arte colores
Intexens varios, digitisque loquentibus aptans;
Spem, desideriumque, timores exprimit, iras,
Crudelemque vocat, nocturnaque somnia narrat,
Et, rata sint, poscit; qua porro conveniatur 431
Arte, docet, demum amplexus, atque oscula mittit.
Ingeniosus amor, Veneris qui furta ministris
Floribus instituens affectus, verbaque pingit.
At ne, quos praefers aliis, debere colores
Per sese credas praeferrier; omnibus aequa est
Natura, et nullum commendat, pulchrior ut sit,
Gratior et nobis; sensus discrimina noster
Ista parit, varia pro re, pro tempore, et usu,
Pro regione loci varia. Nos turpia fuemus
Aethiopum, quia sunt fusca, et nigrantia membra,
Dicere, et haec pueris monstramus, ut horrida longe;
Illi horrent, vultumque avertunt, tartareisque
Erupisse putant specubus, stygiaque palude.
At suus Aethiopi est color optimus; illinit hic se
Contuso carbone, nigrantior ut sit, eoque
Pulchrior interdum: cum candida nostra tuetur
Ora, Erebi lantos undis nos autumat esse.
Ne tu forte putes poenam his, scelerisque luelam
Esse colorem atrum, neu fastus Cassiopeae
Objicias populis; nam poenae quod genus istud,
Quae placeat? Num poena sit et candentibus esse?
At neque fuscari tantum propioris ob ictus
Solis eos credas; non tam nigrare videmus
Quippe alias gentes, quamvis par serveat aestus,
Atraque nec membris inducitur undique pellis.
Efficit ast urens aliquid sol: inspice gentes,
Quae subeunt medio paulatim a Sole rigentem
Ursae axem; semper cute candidiore nitere
Progrediens videas, obeundoque ipse nitesces,
Atque erit ursorum timeas ubi corpora cana:
Adde soli naturam, adde aeris, atque alia adde,
Quae valeant nigrum facere, et servare colorem
Omnia. De nigris ibi nigra parentibus exit
Progenies nigros itidem paritura nepotes,
Ex albis hic ut veniunt genitoribus albi.
At si forte venit soboles his nigra, vel illis
Candida, portenti genus, alte alicunde receptam
Materno esse animo formam dixere, uteroque
Cum coeptant fingi, tinxisse tenerrima membra. 432
Hinc maculas etiam, quae saepe in vultibus extant
Humanis, alias repetunt, vel poma, vel uvas,
Vel villosa suis referentes tergora longe.
Suadent propterea, ditescere prole Parentes
Pulchra si cupiunt, juvenes ante ora decoros
Ut faciant obversari, pictisve tabellis
Ut Veneris spectent, aptos et Adonidis artus.
Contendunt hanc vim Matris transferre animantum
Ad brutum pariter genus; et si proinde catellos
Formosos nasci cupiant, atque addere tauris
Si speciem, vel equis orituris denique raram,
Profecisse putant deducta hinc scilicet arte.
Quin et aves quibus est studium nutrire canoras,
Quas fortunata de valle Canaria mittit
Insula, uti laeto soboles ea pulchrior ortu
Adveniat, venerem exercentes vere tepenti,
Et blandas molli versantes pectore curas
Pingunt, et pennis miscent variantque colores
Multiplices, tales ut pulli deinde creentur.
Atque ita componat plumas natura imitatrix.
Quidquid id est, ne multa statim, cave, prodita credas;
Nam crebro, nusquam quae fiunt, facta feruntur.
Scilicent approperat qui causas reddere rerum
Cunctarum, quidquid vulgi sermone feratur,
Arripit, et credit, tum causam quaerit, et instat
Noctes, atque dies in terram lumina figens;
Non res, non rumor vulgi ille expenditur ante;
Nam metuit, ne si dubitet, nescire putetur.
Crebro itidem causis, quae fiunt, attribuuntur,
Quae nec sunt causae, nec possunt esse profecto,
Sed causa; tantum quia praecessere, putantur.
At cave praesertim, ne rebus nomina saepe
Confundas, nequeasque ortas distinguere ab uno
Notitias sonitu, turbes at plurima vocis
Incetra ratione: color sic mente receptus
Quid nisi sensus is est certa ratione moventis
Sese animi? Proin cum nos rubrum, purpureumque
Dicimus, est animae diversas percipiendum
Esse hoc notitas; in nostris esse colorem 433
Nos oculis porro cum dicimus, esse putandum est
Hoc simulacrum intus certum, fibraeque tremorem
Concussae. Quid sunt at clara in luce colores.
Quam, quae jam docui, lucis tot fila retextae?
Hi sunt, quos aufert nobis nox atra, diesque
Clara refert: demum cum nos haerere colores
Percipimus rebus, nil percipiamus, oportet,
Fraudem ut vitemus, nisi partes corporis una
Non textas ratione, ut fila reflectere possint
Idcirco varia, inque acies immittere nostras.
Vulgus at haerentes hinc rebus percipite sse,
Interiusque etiam clausos, altosque colores,
Et veluti quandam sese disfundere formam,
Aut involventem fucatam corpora vestem,
Non abeunte abeat quae lumine, nec veniente
Adveniat, sed non possit sine luce videri.
Et quia naturam distinguere corpora fuco
Sic videt, et credit; distingui nostra colore
Officia, atque artes hominum vult. Purpura vestit
Induperatores: color agmina signat amica,
Atque adversa virum, distantque colore profanis
Sacrifici, et qui sunt divina ad munera lecti,
Quique Magistratus, gerere, et qui condere leges,
Juraque qui diae praescribcre Relligionis,
Quique docere rudes, qui sancto vivere ritu.
Num tamen infundit mores color, interiusque.
Naturam immutat? Num docta pudicave praestat
Pectora propterea, vitaeque a sorde remota?
Si niveus candor circumtegit, horrida vel si
Pallia demittuntur, erit, cur credere possis
Sanctam obvolvi animam? Nimium ne crede colori :
Res infida quidem est, pulchro sub cortice amarum
Saepe latet, tegitur saepe et sub floribus anguis,
Atque errasse lupi sub ovilla pelle feruntur. 434