LIBER SEXTUS
Alma quies, durae statio placidissima vitae,
Proposita est votis hominum, semperque laborum
Jactantes inter fluctus, curasque petita;
Attamen ignavae diuturna per otia vitae
Haud cessare homines juvat, et languescere semper:
Quoddam pondus inest animo, cum torpet, inerti,
Quod deponere quaerit, et ipsam taedia vitam
Lassant nil rerum peragentem; proinde teneri
Optat, et usque aliquo contendere vires.
Nil dare, quo possint exerceri, est sinere illas
Diffluere, et propria fraudari sorte vacantes.
Scilicet id volunt Naturae providus Auctor,
Ut nostra nunquam cessemus ab utilitate;
proinde voluptatem duro immiscere labori
Collibuit quandam, quae nos invitet, agatque
Ad bona nostra trahens, blando avellatque sopore.
Ergo sagax lassos, defecturosque labore
Natura ad requiem vocat, et dulcedine spargit
Otia, et insuerto somnos rigat alma lepore:
Otia post, somnumque, ardorem suscitat ipsa
In membris, animoque, ut possit utrinque capessi
Intermissa opera, et labor opportunus adiri:
Propterea facit et luci succedere noctem,
Aestatique hyemem. Tamen ipsi cura laboris
Est prior, humc proprium nobis Mortalibus esse,
Perpetuumque jubet, propterque hunc otia nobis
Instituit: quare nulla est humana, vacare 306
Debeat ut curis aetas. Juvenesque, Virique
Emeritos fore se sperant, cum ruga notarit
Ora, atque imbelles ierit per tempora cani:
Spes juvat haec; verum nunquam nova cura, laborque
Deficit; et si fors amoti a rebus agendis
Tunc fuerint, taedetque sui, miserumque, dolensque
Incusant aevum, nec vitam agitare videntur.
Agricola incurvo terram molitus aratro
Aestivos soles ubi condidit, otia captat
Stratus humi, somnumque brevem, laetusque peracto
Noctis circuitu redit ad sua munera, et herbas
Evellens canit, et ramorum culmina stringens,
Taurorumque regens juga duro innixus aratro.
Idem etiam pressus longaeva aetate sub alta
Deciduos fructus legit arbore, lac premit, uvas
Colligit, et crates de vimine texit ad ignem:
si nequeat, querula moribundum voce vocat se.
Usque adeo dulcis labor est, ingrataque nobis
Otia, cum non sunt multo interrupta labore.
Quin et nobilior quo sit, jucundior omnis
Est opera, haec quanquam lasset magis: ire per altum
Mente juvat caelum, juvat ima in viscera rerum,
In Superumque domos, atque insinuarier artem,
Fataque, Naturamque, et eo lassarier ausu.
Me quoque causarum lassat labor, et juvat idem,
Me quoque Musarum, studia haec sociare vicissim
Durum et dulce simul, curisque adjengere curas,
Et veluti geminum fragili mare findere puppi.
Jamque opere assiduo vexatus nocte, dieque
Interdum laudare meo, atque optare quietem
Coepto animo. Quae sollicitae tum oblivia vitae
Vel prope Tiburni resonantes ducimus undas,
Vel juga Telegoni qua se frondentia tollunt!
Quqam campis hilares late expatiamur apricis!
Umbrosumque juvat nemus, et lustrare perennes
Lenis aquae rivos, et musco consita saxa,
Et pastorales audire per arva cicutas
Silvestrem tenui modulantes carmine musam,
Et solis tenerum narrantes montibus ignem, 307
Festivumque diem, et spectacula rustica adire.
At non et curas ludis miscere severas
Innocuis, et bella novo constata tumultu,
Consilia aut inter Reges agitata morari,
Ambitione procul, procul aulae mobilis aestu,
Pectore propterea laeto magis, exque plicato;
Praesertim nitidi si soles, sudaque caeli
Tempestas animis Zephyrorum mollibus auras
Mulceat, et volucrum cantu, et redolentibus herbis.
Has tamen inter opes naturae, deliciasque,
Nec longum, assueti reviviscit cura laboris,
Et desiderium causarum; jamque novatas
Acrius ardet mens illuc convertere vires,
Quam taedet torpere diu, et languere vacantem.
Ergo age, quod superest, mecum hic delabere motus
Ad tenues Lunae, queis sese corpore paulum
Nutant huc illuc librat: lustrabimus inde
Deductae paulum pariter quoque pondera Terrae,
Dum fit, uti luces aequantia noctibus omni
Tempora praecedat anno; veniemus ad aestus
Protinus aequores: et caudas esse Cometis,
Et qua, dicemus, finat ratione: videri
Denique si quidquam gracitati possit obesse,
Inquiremus, et id, quodcumque est, disjiciemus
Auras per vacuas, tela ut mucrone retuso
Irrita saepe volant rapidis ludibria ventis.
Confer ad haec cupidam, vacuam sed caetera mentem.
Diversa ut Lunae gravitas in lampada Solis
Diversa super orbe suo regione locatae
Mutari ipsius vires facit, et variari;
Partium ita ejusdem gravitas diversa trahentem
In Terram, diversa figuraque, materiesque,
Efficiunt, semper faciem convertat ut unam
Terrae Luna; licet quid in hoc appareat exlex.
Cum tuimur Lunae faciem, nos semper easdem
Conspicimus maculas fundi super, exiguoque
Vibrari tantum motu deprendimus ipsam,
In latus occiduum, vel eoum scilicet, oras
Atque in hyperboreas Ursarum, Austrive calentes. 308
Namque aliquo maculae quae tempore conspiciuntur
In media Lunae regione, videmus easdem
Tempore post alio regione recedere paulum
A media; paulum quae limbo accedere visae,
Aut illinc paulum dimotas deinde tuemur,
Aut nusquam, aversa jam Lunae in parte latentes.
Haec est parva tamen variantia, vixque, peritis
Ni vigilans oculis observes, aspicienda;
Ipsaque proin species Lunae haud mutata videtur.
At neque vel prorsus si mutaretur, in orbem
Visa suum verti, fors multum id denique nostra
Referret, colimus qui terram; prosit, et obsit
Solis id Lunae Cultoribus; inde tuentur
Namque alii tellurem, immotum semper ut astrum
Ingens, ni quantum nutare videtur; eidem
Nam Terrae tribuunt motus, queis Lunam agitari
Cernimus; et, visum nisi densus sistat is aer,
Aspiciunt nostro motus super axe diurnos.
Horum et pars astrum superis hoc verticis oris,
Aut prope, pars tantum Mundi super aequore lato,
Pars medium secto super extans corpore cernunt.
Ast alii, quibus est ad nos loca versa negatum
Incolere, haud ullo prospectant tempore Terram;
Ut nec ab Europa boreae contraria quimus
Astra videre, nec his subjecta ingentia regna
Nobis conspicuos unquam aspexere Triones.
Multi et spectatum peregre ibunt, oppositasque
Iuvisent gentes, tranantes aequora vasta,
Et magnos montes, et sylvas trajicientes,
Narrabuntque domum spectacula mira reversi,
Augebuntque etiam miracula tanta, velut mos
Est a longinqua procul adventantibus ora.
Forsitan et supera credunt de gente potentem
Tellurem (velut et Phoebi coluere sororem
Qui quondam) magnamque Deum vocitare Parentem
Consuescunt, et vota ferunt, et tempore certo
Conjunctae veniunt diversa a parte quotannis
Nos veneraturae, majora ut numina, turmae.
Haud secus ac Arabum sitibundos, advena fines 309
Multorum adjuncta sibi, Traxque, Syrusque, caterva
Trajicit armatus, rapturum et distinet hostem,
Ut videat vatis cunas simul atque sepulchrum,
Fatales orbi cunas, fatale sepulchrum
Vatis, erythraeae pollutae cujus arenae
Nomine, divinus patrias rediturus ad oras.
Saepe illi vultum spectabunt Solis ab astro
Hoc tanto obtectum, nostro tunc aere denso
Fracti divers circum ratione meantes
Ibunt in varios radii, pulchrosque colores,
Proinde colent alto superam Thaumantida caelo.
Haec illis monstrabit iter fax maxima in undis
Aequoreis, plusquam nobis Cynosura, Heliceque;
Fixa manens etenim, qua sint regione, docebit,
Quoque loco positae volitantes per mare puppes.
Hoc igitur, Lunae facies quod versa videtur
Usque eadem ad Terram, tentant deducere multi
Illius a gemino motu, qui tempore eodem
Conficitur, nam se proprio super axe revolvit
Ipsa semel, Terram dum circum fertur in omnem.
Et certe hic geminus si Lunae corpora volvens
Motus, quisque sibi semper pede curreret aequo,
Non celerans, tardansque vicissim, et Lunifer axis
Effert Luniferum quoque semper rectus ad orbem;
Tum Terrae puncto a medio quae tramite recto
Ad Lunae medium duci via fingitur, ipsa
Usque locum Lunae in facie tranaret eundem;
Proptereaque videns Lunam alto in vertice stantem
Aspiceret semper facie ad se vertier una;
Non ita, spectantis fuerit translatus in ortum
Si locus, occasumve; etenim mutabitur unam
Ad Lunae faciem positus; proin ipsa, vel illud,
Vel latus hoc paulum retegetque, tegetque vicissim:
Vertere sic latera, et nutare videbitur illo
Tempore, in occasum quo rubro transit ab ortu.
Et quia si Terram de Lunae corpore spectes,
Aspicias binis gradibus comprendier omnem;
Ille gradus nequeat binos excedere nutus,
Qui siet. Quin in Boream nutabit ab Austro 310
Tum quoque Luna, vel a Borea dum migrat in Austrum.
Sed quoniam Lunae mediam non motus ubique
Est sibi par circa Tellurem, ut par sibi constat
Alter, Luna suo quo circumvolvitur axe;
Punctum illud debebit idem, quod diximus esse
In Lunae facie trajectum a tramite recto,
Mutari, quantum gemini discrimina motus
Poscunt, quae gradibus par est comprendere multis.
Scilicet haec ratio jam credita, vertat eandem
Cur ad nos faciem, famulantum more, potenti
Adstant qui Domino, paulum et cur Luna tremiscat.
Sed praeterquam quod latera hoc mutata tremore
Solis his causis bene non aptare valebis;
Num tibi mens facile haec conjungere tempora possit.
Ut nihil intersit, quibus et se Luna revolvit
Axe super proprio, et Tellurem menstrua lustrat?
Fortisan hic nunquam aequali fit tempore Lunae
Circuitus: certe quisque horum dissidet unus
A multis: varianter enim turbantur ab ipso
Sole, aliisque etiam longum post tempus ab astris,
Quae Solem circa medium errabunda feruntur,
Saepe peregrinis itidem, ignotisque Cometis.
Quin si forte velis mediam de pluribus unam
Mensuris variis mensuram fingere motus,
Ut fingunt, mediamque vocant, qui sidera norunt;
Cum ficta quid perficies? An cernere, quidquid
Fingere collibuit, possis? In saecula longa
Quis tibi servari vel eandem spondeat aequam,
Scilicet ut causas ob tantas insinuari
Nullum ne possit discrimen, tempore longo
Multiplices ob circuitus quod denique tantum
Augeretur, uti Lunae foret altera prorsus
Nunc facies, quam quae tum primo tempore visa est?
Dicendum est igitur Lunam vel habere suarum
Partium inaequalem textum; circum esse figura
Vel non conslatam simili sibi; parte sit, omni
Ut gravitas non aequa, nec aequo momine pulset.
Nam si concipias ictam procedere Lunam,
Ut cursu partes aeque distante ferantur 311
Omnes inter se; quo coepit, tendere, perget
Partibus haudquaquan conversis, nec revolutis.
Interea gravitas in Terram flectere cogit;
Fune Magister equum nitentem pergere recta
Ut medius tenet, ille orbes iterumque, iterumque
Agglomerat circum, et videt omni a parte moventem.
Si tunc a terra Lunae per corpus agatur,
Qua medium est, moles faciens binasque paresque
Planites quaecumque, trahanturque a latere omni
Haud minus hae moles aequaliter usque, necesse est
Seravto jam Luna situ descendat eodem
Partium, ut ante fuit, super axe revolvere nec se
Incipiat quoquam. Gravitas in parte sed una
Si major sit, erit pars ut magis ista deorsum
Descendat, Lunam et se circa flectere cogat.
Hac modo, quae gravior, partem ratione locari,
Fac, reputes, latere ut gravitas aequalis ab omni
In Terram rapiat; cum deinde recesserit illo
Luna loco haud mutata suis in partibus, ipsum
Quod terram punctum prius aspiciebat, abibit,
Aspicietque aliud; circum at nova puncta manebit
Jam non par gravitas, cum nec globus illa, nec aeque
Densa sit; ad punctum subito venietur, ubi istinc
Pars gravior, levior pars illinc altera constet.
Propterea assidui conatus exorientur
Partibus ad positus se primos restituendi.
Cum paulum Luna a statione recesserit illa,
Hic erit exiguus conatus, crescet at idem
Aucto pro spatio, donec tum denique major
Conatu fiat perstandi una in ratione.
Quare non positu nimium discedere ab illo
Luna queat; plus, sive minus sed abire necesse est,
Ut fuerit sua mobilitas majorve, minorve.
Quapropter faciem semper convertit eandem
Ad Terram, nisi se quantum in latera utraque vibrat,
Paulum nempe, suo tenues dans corpore nutus.
Sic quoque cum lapidem non omni a parte rotundum,
Aut ferrum aequoreis projectum mergimius undis,
Volvitur in fundum haud libratis partibus, et se 312
Incipit in gyros hac illac vertere frustra;
Dimotae redeunt nam partes, ad mediumque
Se subito flectunt: sic non nisi nutat eundo.
Jam videas, quare res haec, contingere dico
Quam Lunae Terram cingenti, astrisque secundis
Fors aliis, medium Jovis et cingentibus orbem,
Saturni et medium; Solem cingentibus ipsum
Non contingere item possit primoribus astris;
Quae tantum colere, et Regem revereri obeundo
Velle videntur, at officium servile recusant.
A varia gravitate petes discrimen idipsum
Pro longe vario spatiorum nempe recessu.
Nimirum cum pars in tracto corpore major
Una est, ut corpus se circum cogere verti
Fortius acta queat, si tentes altius ipsum
Evehere e medio corpus, decrescat eundo
Cum gravitatis, decrescet item vis partis in axe
Vertendi corpus; demum si maxima constent
Intervalla, magis partis tenuata, magisque
Vis ea majoris cum vi exaequabitur omni
Circum aliarum, ut non ullo convertere motu
Ipsa queat corpus, variosque inducere nutus.
Quare si corpus non extra exceperit ullum
Circa se motum, non illam flectere sese
Propter vim partis poterit. Primoribus astris
Proin longe evectis medio de Sole, necesse est,
Non inferre queat motus id scilicet ullos;
Ut veluti Proceres Domina videantur ab aula
Disjuncti procul, audentes proin regia jussa
Negligere, ast alios adstantes ad sua cogant
Imperia: id notos aliis namque indere motus,
Ut docui, possit, Lunae velut, atque Secundis
Saturnique; Jovisque astris, quia cominus adstant.
Atque his principio si extrinsecus additus esset
Semper multoplices in gyros se glomerandi
Impetus; inducens partes libramen in omnes
Vis ea paulatim, seu tardans, sive secundans
Impressos motus, faceret tum denique, ut illi
Circuitus, axemque super, totumque per orbem 313
Qui fiunt,uno prope tempore conficerentur;
Propterea ut parvo sit opus discrimine densa
Astri in materia, sive in variante figura.
Quare nonne vides, rerum ut Natura reposcat
Ipsa, ut Luna sua facie se vertat eadem
Perpetuo ad Terram? Proin ut quoque credere possis
Perfacile, assimili circum vertigine volvi
Saturni, atque Jovis Comites, id lumina quamquam
Nostra sibi nequeant supponere, ni Comes unus
Saturni, extremo qui desuper ordine perstat,
Forte per ambages, genus hoc, rem prodere tentet.
Semper, cum proprii venit ad loca certa meatus,
Saturni eoa cum nempe moratur in ora,
Deficit ille, et se quaerentes ludit acutos
Quamquam oculos : hujus jam non erit invia certe
Defectus ratio, vultus convertere eosdem
Illum ad Saturnum si concipis, eoaque
Propterea cum Saturni de parte vagatur,
Semper idem latus ex illa convertere parte
Ad nostros oculos; tegere illud namque videbis,
Plusquam aliud quodcumque latus, caligine posse
Offusa maculas, neque nostros inde lacessi
Posse oculos; proin ex illa regione latere
Ut sit opus nobis frustra inspectantibus astrum.
Tum regione loci mutata, corporis ipso
Et latere, extemplo sub lumina nostra redibit.
At quid Saturnique, Jovisque sequacibus astris
Ex aliis porro conjectes, fulgere luce
Dum variante vides in partibus orbis eisdem?
Forsitan hoc circa sese glomerata revolvi
Indicet illa, nec una intro convertere semper
Se facie ad prima, et dominantia sidera, proinde
Densa aeque mole, ac prorsus constare rotunda.
Sed si nec prorsus tornata mole, nec aeque
Esse velis densa, variantibus haud male circum
Id referas maculis; velut in Jovis ore videtur
Multiplex, variosque situs formasque receptans
Fascia, quae varia lucem quoque parte retundit.
Jam veluti ratio, qua Cynthia vertit eandem 314
Ad Terram faciem, comites quoque possit ad omnes
Perfacile induci; cur non et caetera multa
His tribuas pariter, fieri quae diximus ante
In Luna, positus dum mutat, tempora, motus?
Quin plures illic causae sunt, mutua turbant
Nam se praeterea, vicibusque ita pluribus errant.
Utque in lunigero supera jam diximus orbe
Mutatos nodos, eadem non perstet in ipso
Et res, et ratio Saturni scilicet augmen
Amplectante orbe, et nusquam tangente rotundum,
Qui mediis constat suspensus ut annulus auris?
Nonne etiam in Terra similis res, causaque perstet,
Cum sit plusquam alibi sublata aequante sub orbe?
Innumeras jam si Luna pro simplice lunas
Perpetuo sese tangentes ordine volvi
Concipas circum Terram, cum quaelibet harum
Nodorum positum mutet, videatur, oportet,
Annulus ut quidam circum (quanquam ipse solutis
Partibus inter se est ) totum se ferre per orbem;
Atque ille, haud aliter nodos variare, videntur
Quam varie in Luna mutari simplice nodi.
Nunc aliquo facias compingi glutine Lunas,360
Ut solidus, nullaque fluentes in parte sit orbis;
Mutabuntur item nodi, non prorsus ut ante,
Majorem cum pars haec poscat, at illa minorem
Motum; sed motus tamen, ut fuit ante, manebit,
Qui medius certe, qui scilicet inter utrumque est,
Nempe magis, celeremque minus; namque ocyor ille
Quantum hunc impellit, tantum tardatur eodem.
Hos ergo in motus Saturnius annulus ibit;
Proptereaqoe locis, secat illud queis iter ingens
Falciferi Patris, it retrorsum, ut Lunifer orbis.
At si Lunarum distensior annulus ille
Introrsum sit, uti corpus tum denique ad ipsum
Pertingat, circumque infixus adhaereat arcte;
Tunc quoque mutantur nodi, sed lentius; omnis
In toto namque hic partit se corpore motus.
Nunc, ades, ad Terram in media regione tumentem
Verte animum, inscriptumque puta, quantum potes, amplum 315
Esse globum; quidquid superabit materiai,
Aequantem excretum, circumductumque per orbem,
Annulus illud erit, Terrae velut additus ipsi.
Hujus quapropter nodi, loca nempe, vicissim
Queis via Terrai magna illa, secantur, et aequans
Orbis hic inter se, debebunt quolibet anno
Ire retro, atque eadem non unquam sidera caeli
Rspicere, at sensim mutare, sed ordine semper
Signorum adverso, seque in contraria ferre.
Tempora propterea facientia noctibus aequos
Esse dies, redeunt non, cum rediisse videtur
Sol ad eas caeli partes, quas liquerit anno
Anteacto, verum prius, ut praecedere paulum
Idcirco dicantur ea ipsum tempora Solem.
Nodorum hunc igitur regeressum Lunaque, Solque
Viribus efficiunt obliquis in loca circum
Edita Telluris, magnoqne tumentia gyro.
Sed plus Luna facit longe, longeque propinqua,
Quam Sol, qui spatium interjectum immane relinquit.
Hunc numeris qui tentavit deprendere motum
Vis utriusque simul conjuncta effecta requirens.
Nempe ubi se in medio majora minoribus aequant;
Particulas decies quinas aequare quotannis
Repperit, illarum tenui quae ex ordine constant,
Nempe gradum decies si sena in fragmina scindas,
Atque iterum decies in senas quaeque resolvas
Fragmina particulas. Servato inventa probantur
Haec caelo; decies quinis his namque videmus
Omnia particulis revera quolibet anno
Sidera ab ingressu veris, nodoque prioris
Disjungi, et rubrum decedere semper in ortum.
Proin modo ab antiquo diversus Signifer extat,
A Tauroque Aries, Polluce, et Castore Taurus,
Hi Cancro expulsi, et sic Vellere denique Pisces
Phryxeo: verum constant, quae tradita primum
Nomina sunt, Ariesque suis proin cornibus usque
Ver apert, proin Libra pares examinat horas
Autumni: geminis annorum haec millibus acta.
Hac ratione itidem caeli non partibus haeret, 316
Queis quondam cardo, atque eadem non sidera signat.
Et veniet tempus, quo jam Polus ipse minorem
Paulatim magis usque remotus deserat Ursam;
Non tunc conspicienda sit ut Cynosura per aequor
Amplius undisonum nocturno tempore nautis.
Demum haec cuncta loco referentur versa priori
Post decies sena, et biscentum saecula lapsa.
Non sat erat tamen hos motus pro quolibet anno
Astrorum, medii qui sunt, reperisse, sed ipsa
Vestiganda itidem discrimina cuncta, venirent
Quae Sole obliquos Terrae flectente jugales,
Et Luna flectente suos. Servare licebat
Orbem Luniferum praesertim, cum suus ille
Ascendens nodus, qui dicitur, utpote Luna
Scandente in Boream, primi secat Arjetis astrum,
Longius a terra media, qua ducitur aequans,
Flectere, decedat quam signifer orbis eadem,
Quinos quippe gradus Zona a torrente remotum.
Contra, idem tetigit cum Librae examina nodus,
A media proprius Terra, quam signifer orbis,
Abduci, quinos nimirum a limite Zonae
Interiore gradus distantem; ut proinde sit omne
Discrimen minimi pariter, summique recesus
Denorum graduum a media Tellure tumenti.
His a diveris repetendo flexibus ergo,
Mutaque signorum, et numerorum oracla movendo,
Anni regressus censerier incipientis,
Verus et inde potest servari, sidera fixa
Qui defert, motus. Non scilicet illa moveri
Apparent aliter, detectum quam fuit istis
Revera numeris nota ob discrimina certis.
Tam bene servatis oracla ea consona rebus.
Nunc locus est late undisonos maris ire per aestus,
Oceanique statos immensi visere motus,
Temporaque, et vires, et agentes aequora causas;
Neve fluentibus, et refluentibus avehar undis,
Vestris me audentem manibus sustollite Musae,
Naturae quae jam mores didicistis, et artem.
Aequoris aestus item causis quoque pendet ab isdem, 317
Luna quibus turbatur.Uti non aequa moventem
In Solem gravitas Terrae, Lunaeque meantum,
Collatam Terrae Lunam turbare videtur;
Sic et inaequalis gravitas, quam Terra recepit
Partibus in varis non aeque a Sole remotis
Adducere, statum perturbat partium earum
Inter se. Lunae vires quoque viribus adde
Phoebeis similes, sed plus turbare valentes,
Utpote quae Terram spectat vicina, facitque
Intervallorum discrimina partibus ejus
Majora. Haec tolunt ergo a libramine vires
Et Lunae, et Solis concussas aequoris undas,
Et motu impellunt vario, quem dicimus aestum.
Sed prius ad causas quam labar, dicere par est
Quid fiat, motusque, ut sunt, evolvere cunctos,
Et seriem veluti gestarum pandere rerum.
Tunc effecta suis tribuentur cognita causis
Perfacile: haud illas opus est finxisse, potentes.
Sed cognoscere et hic, quae pluribus ante repertae
In rebus jam sunt nobis, variisque per artem
Nexibus, et varia ratione aptare, modisque.
Scilicet in partes ternas tribuenda putamus
Effecta, in falsis quae cernimus omnia campis.
Prima diurna feret pars, altera menstrua porro,
Tertia postremo feret annua; qualibet illa
Nempe die ut fiunt, vel quovis mense, vel anno.
Quaque die pelago bis crescens alta patenti
Tollitur, et toties decrescens desilit unda.
Cumque tumens crescit, non summo in culmine pendet
Ante, orbem mediae supera quam Luna diei,
Aut subter mediae noctis trajecerit orbem.
Inque vicem cum descendit, non ante profundos
Pervenit ad fines, eoa prodierit quam
Luna, vel occidua sese demerserit ora.
Temporis hoc itidem momentum pendet utrumque
A positu Lunae ad Solem. Intervalla necesse est
Temporis, undarum quae sunt intersita magnis
Fluctibus, et minimis, nimirum cum meat ipsa
Luna extra aequantem luces cum noctibus orbem, 318
Prorsum inter sese non esse aequalia; eoque
Tempore praeterea geminos neque surgere cursus
Aequoris exundantis ad aequum culmen, at oras
Integere impariles vario discrimine; ut illo,
Abluit Europae qui lambens littora, ponto
Undas majori sit opus cumularier auctu,
Nimirum cum Luna terens Borealia signa
Conspicui sese per caeli sustulit oras;
majorique itidem, pedibus contraria nostris
Demisit cum se, et de parti claudicat Austri.
Denique quanque die surgit velocius aequor
Insiliens, lapsis descendit lentius undis.
Mensura nunc quae sint, genus hoc, effecta canamus.
Primo Luna meat cum vel contraria Soli,
Vel conjuncta, magis moti tolluntur aquarum
Fluctus, quam latus excurrit si utrumque, tumorque
Hoc minimus parvo post tempore, maximus illo est.
Praeterea magis alta tenet cum Luna recedens
A Terra loca, (si constent aequalia circum
Caetera) crescentes undae minus inferviscunt,
At mage, cum nobis loca per vicina vagatur,
Et pariter magis, aequantem cum laeta per orbem
Exagitat bigas, quam cum extra excurrit utrinque.
Porro intervallum, geminos quod temporis extat
Inter eos, sibi qui succedunt mutua, cursus
Integram post quamque diem, sit majus, ubi illa
Caeca silet, vel plena micat. Diuturnius ac tum
Multo tempus erit pariter, quod furgerit, ex quo
Illa altum ad mediae lucis devenerit orbem
Scilicet, ad cursus primi, qui est maximus, horam.
Postremo sunt haec in moribus annua moti
Oceani. Magis exsiliens turgescit in illis
Temporibus, luces queis fiunt noctibus aequae,
Cynthia si fratri conjucta, oppostave flectat,
Quam cum Sol tetigit caeli vertentia signa.
Tum quoque concussum convexius insilit aequor
Terra a Sole minus discedente, atque remota,
Quam cum se in spatis errando dimoverit alta.
Scilicet haec servata diu, longosque per annos 319
Collecta, et certo demum firmata Virorum
Judicio, motus qui magni exquirere nuper
Oceani voluere, atque ejus noscere mores
Instabiles; varios proin portus, multaque ponti
Littora lustratum fluctus adiere sonoros.
Jam quoque praecipua his communibus adjice quaedam:
Nullis de genere hoc agitari scilicet aequor
Fluctibus, exiguum quod sit, quod et undique clausum,
Nullis atque lacus omnes quantumlibet amplos:
Majores undas cumulari ad littora porro,
Qua ruit angusto constrictus gurgite pontus,
Euripisque furit, quam qua distenditur ingens
In pelagus; tum saepe illic consurgere visum
Quinque pedes decies, et longo excurrere tractu
In terram: locaque esse, anni ad quae tempore certo
Advenit undarum nullus tumor, advenit anni
Tempore verum alio (Batsham dixere vocantes
Tonchini portum, quo non fluit aequor inundans,
Aequalis cum lux fit noctibus alma diei,
Non refluit, Luna opposita, aut loca versa terente
Ad Solem): esse etiam portus, et littora multa
Quo veniunt plures, quam bini, abeuntque vicissim
Fluctus quaque die, sine lege et tempore certo:
Praeterea ventos, tempestatesque fluentis
Perturbare vices ponti; nam saepe retardant,
Saepe moras adimunt, minuunt quoque saepe, vel augent.
Haec sunt, quae Veteres Naturae arcana putarunt
Invia, quae propter, si vera est fama, fluenti
Mersit se Sapiens ponto, dum littora maestus
Lustrat ad Euboeam refluo spumantia fluctu,
Quem non perciperet prorsum, ut caperetur ab illo.
Hic furor interdum sublimia pectora vexat,
Ut, ni cuncta suae possint supponere menti,
Indignentur, uti rerum de jure suarum
Depulsi. Cur non videant, quam parva supellex
Perceptorum animo? quantis Natura per omnes
Sit foecunda modis res undique, quas tamen ipsis
Prorsum ignorandum est? quae tanta insania notis
Ut paucis prima in Naturae fronte locatis 320
Debere ignotum nobis nihil esse putemus?
At multi causas tot rerum quaerere nuper
Tentarunt acri ingenio, plausumque repertis
Deinde suis hilares, frustra tamen, ingeminarunt;
Instabili fundata solo nam machina, visu
Quanquam pulchra, trahat rimas, casumque, necesse est.
Denique qui reperit gravitatem, hic cuncta peregit
Ut Coelo, Terraque, ita magni in gurgite ponti,
Omnes undique res, hoc certo ut pondere, firmans.
Scilicet, ut supera docui, ut Sol ipse Sorori
In Terram vires, gravitatemque auget, ubi illa
E latere excurrit, minuitque exinde vaganti
Duplo plus imos orbis, summosque per arcus;
Sic etiam Terrae diversis accidit ipsis
Partibus ob Solem pariter, Lunamque trahentem.
Quae Lunae, aut Soli Telluris subjiciuntur
Partes, aversa vel contra fronte latescunt,
Has partes, veluti Luna super ipse probavi
Praetereunte sui haec orbis loca, perdere oportet
De gravitate aliquid, contraque acquirere, denis
Hinc novies gradibus cum distant; proptereaque
Ut librentur, eae niti se tollere debent,
Deprimere hae: tum se quia vertit Terra rotatu
Continuo, situs ad Solem, Lunamque trahentem
Continuo mutatur; ac ratione fatendum est
Nunc has nunc illas liquidas consurgere circum
Partes, et nunc has et nunc demittier illas;
Littore proin uno non una stare fluentes
Undas planitie; sed terrae unoque diei
Circuitu, varias, summas percurrere, et imas,
Allabique ideo pontum, contraque relabi.
Quin alio hoc possis summatim noscere pacto.
Telluris partes, queis Titan, Lunaque recta
Desuper impedent, plus, quam Terra ipsa, trahentur,
Qua media est, et plus media haec, quam denique partes
Retrorsum positae; proin debent anteriores
Scilicet a media Tellure assurgere paulum
Partes, posticis medium et deducere Terrae
Paulum corpus ab his proin tota tumescere utrinque: 321
Quae sunt ad latera, interius ratione prementur
Obliqua partes; facient proin augmina primis.
Ut tamen has singillatim cognoscere causas,
Atque minutatim possimus, percipe primum,
Rebus in his fieri quid debeat, aethere sidus,
Lunave, Solve, unum si fulgeat, ipsaque constet
Circum tota liquens Tellus, et tempore puncto
Possit ea fingi forma, quam postulat ipsum
Libramen, possitque aliam quoque tempore puncto
Induere, ut motus nil turbent ante recepti;
Tunc adjuncto alio quid in istis accidat astro,
Quid Terra partim solida constare, quid ipsis
Undis ad primum subito haud parentibus ictum,
Propter inertem vim, mutari quaeque vetantem.
Principio Luna nitente adducere Terram.
Terra liquens possit non amplius esse rotunda,
Longior hinc illinc sed se producet, ut ovum,
Et Lunam, qua longa, videbit, scilicet illuc
Longae directo, quaecumque est, axe figurae.
Atque huius jam certa per artem inventa figurae
Natura est, oritur quae coni a segmine primo,
Si vestigia linquat, ubi est super axe rotatum
Majori circum. Quare pars altior illa est
In terra, summo cui supra in vertice Luna est,
Inferius vel sub pedibus; depressior ora
Illinc Telluris circum usque recedet utrinque.
Illa aliis humilis mage erit quapropter, eoo
Quae videt, occiduoque lavantem gurgite Lunam:
Sic quoque, si Sol est, qui pertrahat, illa necesse est
Longa sit in Solem simili constata figura.
Sed quia vis Solis longe longeque remoti
Vi Lunae minor est proprios, sit licer ipsa
Sole minor: tumor ille exortus Sole trahente,
Quam quem Luna facit, multo minor extet, oportet.
Denique conjunctis amborum viribus una
Quid fiet? Partes si Terrae prorsus easdem
Commoveant, aut oppositas; super axe tumescet
Illas directo Terra, oppositasque per oras;
Namque axes geminis prognati viribus illis 322
Efficiunt unum, qui tanto est longior, axem,
At cum axes utriusque obversi ad sideris oram
Non jam conveniunt, verum inclinantur utrinque
Mutua, et efficiunt sic quattur inclinati
Inter se flexus obliquos, proinde nec aequos;
Maximus ille tumor flexus jacet inter acutos
Undarum, at verso in Lunam vicinor axi,
Fitque axis Terrae hac media regione tumentis.
Tres igitur. Genus hoc, axes distingue, vocaque
Lunae axem, Solisque axem, Terraeque tumentis.
Nunc illum Lunae immotum constinge, tuaque
Mente sequens alios circum, quocumque ferantur,
Percipe, quos habeant et ad illum, et mutua circum
Respectus, positusque, vices quae cuique, modusque.
Jam cum Luna silet, coeunt, ut diximus, omnes,
Exinde immoto phoebeius axis ab axe
Disjungi, et procul occiduas se ferre sub oras
Continuo, donec recta ad latera ipsa secentur:
Axis ad occasum quoque Terrae avulsus abire
Principio; sed cum discesserit intervallo
Aegre aliquo, verum haud longo (cum scilicet a e
Multo phoebejus properans velocius axis
Digressus sit quinque gradus, deciesque quaternos )
Restrorsum sua facta modo in vestigia fertur,
Et redit in Lunam, et Lunai jungitur axi
Tum, cum transversi media phoebeius ille
Se posuit regione loci; qua deinde relicta
Pergit ad oppositam quia Solis protinus axis,
Ipse quoque a Luna rursum divulsus in ortum
Progreditur; multum non longo at tramite; rursus
Namque gradus relegit; cumque oram venerit ille
Prorsus ad oppositam, Lunae hic componitur axi.
Hae redeunt quoque deinde vices, phoebejus in orbem
Axis dum procedit, et altera dum loca visit
E latere, atque ex his Lunae dum transit ad axem.
Adversa idcirco summi duo puncta tumoris
Continuo huc illuc a Lunae duplice puncto
Subjecto oppositoque abeunt, redeuntque vicissim,
Et citra excurrunt bis toto mense, bis ultra; 323
Maior et excursus tum sit, polientior extat
Cum Phoebi vis ad Lunae collata vigorem;
Ocyor atque locis idem est excursus in illis,
Queis adversa meat Soli, conjunctaque Luna,
Nec non et quarta queis orbis parte recedit;
Proinde locis mediis, in parti scilicet orbis
Qualibet octava, motus lentissimus exit.
Jam manifesta vides, quare advolvantur aquarum
Majores cumuli ad portus, longeque propellant
Littoream multo venientes agmine arenam,
Cum Soli conjuncta silet, vel splendida tota
Cynthia nocte micat; fraternis viribus addit
Ipsa suam quia vim validum, et situs axibus idem est.
At minor aestus erit, medio cum fecta nitebit
Corpore, ibi alter enim sustollit, ubi altera fluctus
Deprimit, auget et haec, ubi decutit ille vicissim,
Mutuaque adversis pugnantes viribus obstant,
Impediuntque; quod est discrimen, denique solum
Apparet, quantum Phoebo pollentior ipsa est
Nempe mari Luna in tollendo, aesque ciendo.
Sic gemini adversis venientes partibus arcto
Tramite si currus nectuntur, et axibus haerent
Impliciti extremis; saevi insonuere flagello
Protinus aurige, et stimulant clamore jugales,
Verberaque ingeminant, quippe aemulus ardor utrumque,
Et furor exagitat; denum qua fortior urget
Quadrupedum vis, itur, iterque id carpitur una
Tantum, quo superans vis fervida raptat equorum.
At quia materies vi praedita semper inerti est
Omnis, aqua in subitam nequeat se vertere formam,
Quam poscunt, rerum quae sunt praesentia; motus
Nam remanent prius impressi, turbantque recentem:
Pendula virga velut vibrata haud sistitur imo
Desuper adveniens puncto, sed surgit in arcum
Oppositum contra gravitatem, quo prior urget
Impetus; usque recens gravitas demum addita vincet.
Inde sit, ut motus, quos diximus ante, fluentis
Omnes Oceani contingant serius, ipsae
Quam notae poscunt causae, et discrimina quaedam 324
Praeterea irrepant, tibi quae memorabimus infra.
Denique Terra liquens quamvis, ut finximus ante,
Undique jam non sit; dubitesne, ea fluvida partim
Cum sit, quin poscat librari, et proinde figuram
Induere hanc ipsam, quam circum tota subiret,
Si nihil officeret solidum restansque superne?
Perfacile evolves jam tutemet, exque plicabis
Omnia rebus in his memorata effecta, diurna,
Menstruaque, annuaque his causas aptare repertas
Si tentes Quid enim? non causis cernis ab istis,
Aestifer ut bis quaqiue die consurgere motus
Debeat in pelago. bis et idem ponere aperto?
Ut tumor adveniat postquam orbem Luna diei
Transierit mediae, mediae infra noctis et orbem?
Ut mare demittat se contra, inviserit ortus
Postquam obitusque eadem? momentum hoc pendet utrumq.
A positu Lunae ad Solem variante; tumentis
Nam quoniam Terrae modo ad ortum flectitur axis,
Et modo ad occasum; maturior accidit idem
Fluctus ad occasum, sed contra fluctus ad ortum
Serior; illud, ubi laterum ora enaverit; ast hoc,
Postquam delituit, vel Cynthia tota refulsit.750
Non causis quoque cernis ab his, cur debeat esse
Aestuum inaequalis geminorum mortus, ab orbis
Finibus aequantis cum distat Luna? diurno
Tunc motu non Luna orbem contundit eundem,
Ac ipsi oppositum punctum, quo scilicet errat
Ex ortu occasuque alias trans aetheris oras;
cuncttisque ad Boream regionibus, ipsa Borea
Si per signa meet, supra caput altius ibit,
Oppositum id punctum quam porro scandere possit,
Ipsa ubi se mediae demisit noctis ad orbem;
Ille tumor debet proin altior esse sequente.
Quid memorem, cur Luna ferat conjunctave Soli
Majores aestus, oppostave. quam loca pregens
Per laterum hinc illinc? et cur non maximus aestus
Fiat tempore eo, sed qui post advenit, alter
Vel post hunc, porro sive alter? Tute quod ipse
Percipas, si vim possis cognoscere inertem, 325
Quae vetat, ut subito causis obtemperet unda:
Sic venit a media quae luce, calentior hora est,
Plusque dies post solstitium infervescere suerunt
Aestivae, plus post brumam crudescere noctes
Hybernae: medios praevertit causa tepores.
An doceam, Luna a nobis abeunte remota
In loca, cur aestus longe, longeque minores
Procurrant ? Spatio ignores decrescere vires?
At cur progrediens aequantem Luna per orbem
Majores fluctus extollat, et arctet inundans
Littores nautis plusquam ullo tempore arenas,
Protinus haud illo pateat, quo caetera, pacto.
Est, super alterutro qui Lunam proinde polorum
Cardine perstantem fingat, mutarier undas
Et cum percipiat tum non debere, tumorem
Sed constare parem, qua Terrae ducitur axis;
Cardine disjungit paulum, parvasque creare
Tum noscit debere vices, nam parvus ibidem
Cum Terra simul est tumidarum gyrus aquarum:
Quapropter quo Luna polo vicinior uni est,
Sive aequante magis quo deducetur ab orbe,
Aequoreos aestus tanto vult esse minores,
Verum quantumvis mutari tum minus aequor
Contingat; tamen esse loco haud quocumque minores
Debebunt aestus. Aequantem quae loca longe
Prospiciunt orbem, veluti nos, maximus aestus
Abluet haud alio nimirum tempore, quam quo
Luna aequante procul tantundem abscesserit illo,
Si queat, orbe ; tumor nam tum, qui maximus, illins
Praeterit: at tumor hic certe haud pertinget eodem,
Luna iter aequantis medium cum conteret orbis.
Sed loca conradet supposta. Ergo incipit orbem
Deserere aequantem si Luna, atque usque recedit,
Aequoris unda loco debebit major eodem
Surgere perpetuo, dum fiat maxima, Luna
Aeque dimota: plus ipsa abeunte, poloque
Accedente uni, decrescere, diminuique
Paulatim, donec mutari desinat aequor,
Nec subeat perstante vices in cardine Luna.
(326)
Concipe propterea Lunam super orbe vagantem
Aequante; in Terrae tunc oris omnibus aequum
Temporis est spatium, quo Cynthia transit ab ortu
Ad caeli culmen medii, et quo volvitur ex hoc
Culmine in occasum, seu supra, sive sit infra.
Quare inter geminas refluentes, atque fluentes
Undas, tempus item par intercurrat in omnes
Undique terrarum tractus, et uterque sub uno
Maximus undarum tumor accidat orbe, necesse est.
At cum Luna terit dextros, laevosve meatus
Orbe aequante procul, loca cuncta aequante remota
Orbe procul pariter supero non aethere cernunt
Aequa et supposito ducentem tempora; quare
Aequoris unum inter curcum, geminosque recursus
Tempus alium cursum: et qui maximus extat utrinque
Praeterea geminus tumor, infra nempe, supraque
Consurgens, aequante aequaliter orbe remotus
Atque hinc atque illinc, non tramite fertur eodem
Quaque die, sed diversos procurrit in orbes,
Et loca continuo mutat; nec qua regione
Fit prior, hac ipsa fieri queat alter in ora.
Jam primum si post cursum, primumque tumorem
Ex improviso Lunam cessare movere
Confingas maria, illa in se suspensa recumbent,
Atque cadendo ultra procurrent impete coepto,
Et se demittent plus, quam libramina poscunt,
Atque iterum exsurgent, iterum labentur eisdem
Usque locis, et itus aequali tempore fient,
Et reditus, et ubi est prior horum, ibi et alter, et alter:
Sic etenim impressos conservat inertia motus.
Porro suspensas aequante sub orbe moranti
Redde suas Lunae vires; bene congruat istis
Vis, quae servat iners motum; nam tempore, et orbe,
Convenietque situ; proin incrementa sequentes
Usque ferent primis vires; atque omnia reddent
Majora. Aequantem at contra si Luna sit extra
Orbem, quidquid erit post factum a viribus ejus,
Vi pugnabit inerti, ipsi non orbe, locoque, 327
Tempore non concors; hinc cuncta minora, necesse est,
Utpote turbata, et sese inter dissona, fiant.
Summi non aliter pendentia culmine templi
Aerea demisso cum pondera fune moventur,
Ut populum festis cieant ad sacra diebus;
Quique suo impulsus si tempore transmittantur,
Nimirum nova vis cumulabitur usque priori,
Quae celeret lapsum, quaeque altius efferat aera:
tempore sin alio, atque alia de parte lacerti
Impellant, funemque trahant, licet usque valentes,
Imminuunt motum tamen, excursumque, sonumque
Impediunt: vires adversis viribus obstant.
E laterum cum Luna locis movet aequoris undas,
Tam certa adstricti non aestus lege videntur,
Ut sunt cum movet ex aliis, sublimibus, imis.
Exlex ipsa etenim ferri illa Luna videtur
Orbis parte sui magis, ulla quam regione.
Quare etiam antiquae signantes cuncta tabellae,
Lunai quae sunt variis in moribus, omnes
Immane errabant, confectarentur in arcu
Dum Lunam gemino hoc; alia regione nec omnes,
Nec nimium, fraus forte illis tum siqua subesset.
Porro, plus debent sensum turbantia cuncta
Afficere in parvis rebus, quam grandibus; illis
Nam facile emineat, quod in his vanescat; in aestu
Illa ideo apparent parvo, in majore latescunt.
Tempore quo Phryxi Vector, vel Libra comantem
Fert Solem, motum Luna a latitante sit aequor,
Sive etiam tota a rutilante tumentius, ille
Quam cum per Cancrum, perque Aegocerota vagatur;
Tempore namque illo saltem vicina vagatur
Luna tibi aequanti (ciet unde valentius) orbi;
Ast alio procul excurrit quoque, signaque lustrat
Hyberna, aut aestiva; ideo minus incitat unas.
Attamen haud subito summi, vim propter inertem,
Adveniunt aestus, minimive, ut diximus ante,
Summus erit minimusque sed alter deinde, vel alter.
Denique cognosces quoque fluctibus augmina reddi
Illis temporibus multo majora, quibus Sol 328
Aspicit oppositam sibi, conjunctamve sororem,
Ipsi si Soli proprior sit Terra; propinquo
Nam magis e spatio trahit ille, magisque valenti
Tecum conspirat vi, Cynthia .Caetera solves
His facile exemplis, his causis, siqua per annum
Praeterea sint, vel mensem servata, diemve.
At non a causis his cernes, ocyus unda
Cur saliat, quam desiliat; non pondus aquai
Libratae id peraget; per oesdem crescere namque
Temporis ipsa gradus, per quos decrescere debet.
Proinde maris vas est spectandum, atque ipsus ora,
Hoc ubi servatum est ( illo nempe aequore, rauco
Quod late Oceani perfundit gurgite Gallos.)
Unda fluens totum per Terrae vertitur orbem
Semper in occasum; sed quae pars tendit in Austrum
Arentis Libyae, cursum interrumpit ab Indis
Oceano venienti; ergo novus aestus, oportet,
Post Lunam exoriatur eo, quod nomine dicunt
Atlantis, vasto in pelago, motumque sequatur
Quo rapit illa, occasum: sed sistitur aestus
Finibus objectis Americae, nec valet ultra
In mare porro aliud disclusus ab aggere Terrae
Irruere; at retinetur, et omnia littora circum,
Qua patet, inque tuas effusus, Gallia, late
Objectas oras, cessat descendere lentus
Tam subito, modo quam conscenderat altus inundans.
Aequora parva quidem, vel quae sunt clausa, lacusque
Nullos ferre queunt procursus, atque recursus;
Namque opus est, uno sese unda hic efferat, illic
Tempore desiliat, simul utraque proinde receptet
Longe diversas agitante a sidere vires.
Poscit at hoc tractum vastum maris, atque patentem;
Namque brevis si sit, gravitas in finibus unis
Decrescens, crescensve, in finibus aequoris aeque
Decrescet, crescetve aliis; discrimina nulla
Proin suberunt, ut, aquis sunt, libramina tollant.
Aestuat in cumulum majorem ad littora, et intra
Euripos, lato exsurgens quam gurgite fluctus;
Advenientis enim tum sistitur impetus undae, 329
Proptereaque prius quam sese victa resolvat,
Accumulatur: ubi sed leni littora clivo
Ascendunt, faliens late distenditur aequor
Per Terrae spatia ampla, et rauco advolvit arenas
Murmure; post labens per jugera multa resorbet
Laevia saxa: novis albescunt littora spumis.
Tum quoque si scopulos circumflectatur oberrans
Hic atque hinc aestus, procurrunt frontibus undae
Adversis ccursantes, et murmura magna
Edunt impulsu valido, ingeminantque tumores,
Protinus et vasto labuntur pondere deorsum.
Sic plerumque furit, qui te, ampla Britannia, pontus
Distinet a Gallis: nautae at sua tempora norunt.
Hunc humiles tumidum Belgae vidistis adire
Vestras saepe domo,. fora reddere vasta, viasque
Undique, sublimes immissum evertere muros,
Naufragioque novo miseros involvere cives,
Et pecora, et timidos fugientes ante colonos
Praeripere, et vastas etiam prosternere sylvas,
Et praedam omnigenam. Neptuno inferre sonanti,
Ac dape squamiferis peregrina occurrere monstris.
Accidit, ut certus Lunae situs excitet undas.
Sustineatque; brevi cum scilicet altera cursu
Advenit, altera post mage longa ambage vagata,
Cum parat illa prior jamjamque recedere, praesens
Impedit, et retiner, proinde ut compareat undae
Nullus itus, reditusque. Sed his nova deinde reperta
Est ratio multo solertior, unaque forsan
Vera; etenim rebus servatis congruit una.
Scilicet id pelagus, quod ab orbe aequante sub Arcton
Extensum est, duplo sed plus prope currit in Austrum,
Aestu inferviscit, boreali in margine, nullo,
Tempore nimirum, quo Luna aequante sub orbe est;
Magnus namque tumor qui tollitur, omnis in Austrum
Tunc effunditur; ex alia proin aequa manebunt
Aequora parte: situm sic illum scilicet esse
Tonchini referunt portum, quo tollitur ullus
Vix aestus, certos et norunt littora fines.
Sunt alii portus, sunt littora multa, sinusque 330
Trans freta, trans scopulos positi, longeque remoti,
Pertingunt quo quaque die ternique, quaternique
Aestus, atque etiam septeni: pluribus illic
Diversis fluit unda viis non tempore eodem
Insinuata; prior quare hinc transcurrit, at illinc
Posterior, sequiturque alia, atque alia ordine certo.
Sunt etiam putei, sunt quaedam flumina, constant
Telluris queis secreti trans viscera ductus
Ad mare, saepe die quae crescant, et minuantur,
Atque fluant, refluantque; at non stata tempora servant;
Nam varii, per quos ea transit ab aequore causa,
Calles sunt, variaeque viae, incertique meatus.
Aequore verum aliae longe prope cardinis oras
Sunt utriusque vices; ibi supra, infrave moratur
Multos Luna dies semper; semel itque, reditque
Proin mare quaque die: communi caetera deduc
A causa, et supra positis rationibus apta.
Ast illo magni fiunt quoque in aequore motus
Propterea; quoniam sive acta sit aestibus unda,
Seu ventis, leviterque polo propulsa propinquet,
Continuo admota ad partes sese applicat illas,
Queis minor in Terra se circa motus eunte est;
Cumque suum servet motum, quem coeperat illo,
Quo fuerat dimota, loco, transcurrit in ortum.
At contra ex ipso venientes cardine fluctus,
Partibus occurrunt quoniam velocius actis,
Destituuntur ab his semper, retroque relicti
Ire sub occasum comparent. Insula monte
A glaciali avulsa illic dum saepe per undas
Innatat, ad Zephyri sedem, seu flectit ad Euros.
Aequoreis in aquis pariter quoque cernere saepe est
Cursus huc illuc diversos, flumina vel quod
A terra impellunt; vel ab imo orientia fundo;
Concitus aut aer in ventos desuper ortos,
Aut sub aquis etiam; nam quidam et ventus aquarum est,
Ebullit per quem veluti, et versatus ab imo
Pontus agit spumas; terrae sit et unda tremore
Ut tremat assimili violentis acta procelis,
Externo quas non agitari flamine cernas. 331
Nunc liquidas undis mecum te transfer ad auras
A liquidis, aestumque hujus quoque nosce elementi
Instabilis, quique a causa gigantur eadem
Aerio tumor in pelago circum undique fuso.
Aer cum fluidus sit, ut unda, quis, aera, pugnet,
Aestum percipere ob causas gravitatis easdem
Ne credas, similique huc illuc more cieri?
Credidit atque aliquis, multo magis esse videret
Lymphis cum tenues auras, rarasque, tumenti
Desuper attolli tanto plus gurgite tractas;
Scilicet Oceani pedibus si libera denis
Unda fluens se sustollit, debere fluentem
Aera se pedibus decies attollere mille.
At vera id nequeat ratio suadere profecto,
Quae quanquam longa deducta ambage labori
Subtrahitur nostro, ducique in carmina nescit,
Certa tamen nihilo minus esse videbitur, illam
Si bene pernoscas, et tutemet ipse revolvas:
Monstrabit siquidem, nihil hic discriminis altis
Esse locis, tumeat sublata val unda, vel aura;
Nam si materia constaret Terra fluenti,
Assimilique sui, velut aer, tota, et abiret,
Quidquid praeterea est, seseque reconderet imum
In medium, in sese conducto corpore; corpus
Hoc ipsum conductum in se, in medioque receptum
Gignendis faceret nihil aestibus, et variandis
Aera per liquidum, nusquam velut esset; et illa
Materies, quam tum, ut sola,.perstare videbis,
Aestiferis aeque se motibus exagitabit,
Quamtumvis denso constet, raroque vicissim
Corpore, nimirum vel diffluat unda, vel aura.
Huc possit ratio, si certam evolvere calles,
Ducere te; fatis est regionem ostendere Veri
Nam mihi, cum nostris loca sunt impervia musis.
Errat praeterea, qui hinc ventis construit alas;
Exorietur enim tam parvus in aere motus
Tam late aeriis a parte patentibus omni
In campis, nequeat qui nostrum impellere sensum.
Nempe est ventorum Sol causa potentior auras. 332
Discutiens radiis: stabili pater Aeolus illinc
Lege movet turbam mira levitate valentem:
Quam tibi postremo rationem carmine pandam.
Praetereaque alias, propter quas aeris ingens
Hoc liquidum variis mare curritur undique ventis
Jam quia inaequalis gravitas ciet aequoris undas,
Et ciet aerias: cur non et pondere vivum
Comprimat argentum diverso, dum salit alte
Longo suspensum in vitro? discrimina nempe
Sunt tenuissima in hoc mutato pondere, totum
Scilicet ad pondus confers si corporis illa.
A Terrae gravitate etenim sic exsuperatur
Haec Solis, Lunaeque trahentum, ut mille minorem
Centenis decies repetitis partibus esse
Dicendum sit; et hinc sursum quo scandere vivum
Debeat argentum, vel quo demittier infra,
Tam parvum constat spatium, ut nec cernere possis,
Ulla nec ratione ullam sentire per artem.
Nec maris aestus item revera perciperetur,
Ni deberet in hanc extrinsecus unda figuram
Verti, quam, si Terra liquesceret omnis, haberet,
Dimidiaeque tumor nisi respondere profundae
Deberet Terrae, et spatii pars tantula magni
Esse, atque idcirco possit quae magna videri.
In Jove, qui Lunas circumfert quattuor, inque
Saturno, cui quinque adsunt, majoribus illud,
Si quod sit, vicibus diffusum exaestuat aequor.
Languidior multo, quam nobis, Solis erit vis
Longinqui; sed tot Lunarum corpora, ab una
Omnia praesertim fuerint cum parte locata,
Vel partim opposita, possint ut jungere vires
Viribus, immanes cursus, pariterque recursus
Undarum parient. Quanto Jovis intimus ille
Desuper incumbet Comes impete, transitus ad quem
Tam brevis est, Jovis aedifices ut si tria sursum
Corpora, transcurras! Tum quot mutabitur aestus
Et vicibus, cum sub Luna mare quaque tumescat!
Multa Jovem medium praecingens Fascia semper
Apparet: memorent dictae rupe latentem 333
Hac cinxisse Deum Nymphas, quem lacte capella
Paverat implentem vagitibus aera blandis,
Quos dirus Pater audisset, Matrique dedisset
Aeternum vulnus sub pectore, ni Curetes
Armati in numeram pulsassent aeribus aera,
Magna et pernices plausissent voce choreas.
Continuo species mutator, crebraque saepe,
Raraque sit, modo juncta, modo et divisa videtur
Fascia; fors ejus quia labens littora fluctus
Integit Oceani, retegitque exinde revertens,
Et colles aperit submersos, tectaque in auras
Insula multa redit, scopulique cacumina tollunt,
Claudunturque lacus, et montes continuantur.
Mutari at species posse has Jovis aere verso
Credible est etiam.Terram velut obsidet aer,
Cur non ipse Jovem, cur non convestiat astra
Errabunda alia, et similem praetendat amictum?
Scilicet in Mundo Natura haud protulit unam
Usquam rem, nisi fors portenta informia quaedam;
Nulla avis est, similis cui non sit plurima, nullis
Proinde suum phoenica vetus conspexerat aetas
In sylvis, unum quem finxerat esse; nec ulla
Est fera, non arbos usquam, non herba virescit
Una genus. Multi genus unum nos sumus omnes
Inter nos similes, nisi Pyrrhae ad saecula scandas.
Nostrum multiplicant distantia sidera Solem.
Unica cur igitur Tellus sit et unicus aer
Noster hic? assimilis non circum errantia fusus
Cuncta sit astra? licet non inde lacessere nostros
Ipse queat sensus, nihilo tamen at minus idem
Indicium dat saepe sui: sic candida visae
Idaliae Veneris turpantes ora, genasque
Sunt maculae quaedam; quaesitae deinde sed illo
Sidereo in vultu nulla sunt arte repertae.
Hinc ortam potuere Viri neque cernere litem;
alter ob has visas etenim id se volvere sidus
Pugnabat tribas in sese, denisque bis horis:
Alter quinque dies, et bis consumere denos
Uno in circuitu; quoniam huic, quodcumque per unum 334
Esset forte diem mutatum, non nisi gyri
Esse videbatur tantum pars unius; illi
At post exactum alterius pars addita gyrum.
Cur non et Lunam quidam circumfluus aer
Obtegat? Indicium dare quoddam errantia dicunt
Sidera; visa suam nam sunt mutare figuram
Interdum, pariterque suos mutare colores
Pallida, cum propius Lunae accessere, latere
Jamque parant; visa et contactum fixa sub illum
Intremuisse etiam turbata sidera luce,
Objecto veluti tunc aere transpicerentur
Incolumes ad nos radios transire vetante.
Praeterea toto Phoebus cum deficit orbe
Luna interjecta, qui tum illam lucidus ambit
Annulus, aeris progignier illius auris
Creditur. At si vel longe tenuissimus illic
Perpetuo circum amplexu dissunditur aer,
Cur vaga non semper mutent frontemque, coloremque
Astra suum, cum sunt Lunae propiora, magisque
Multo etiam immutent, quam cum immutasse feruntur?
Sidera cur paulum turbato lumine raro
Fixa tremant? Porro noncerto limite, uti nunc,
Finitam, ambiguo paulatim at lumine carpi
Circum oras, sit opus, Lunam tuearis, et illic
Paulatim, quae sunt discrimina lucis et umbrae,
Confundi, et crepera natura utramque subire,
Cum tamen excipiant nitida umbras lumina densas,
Demum in sideribus, siquae sunt forte colorum
Servatae, lucisque vices, non causa valebit
Eduxisse alia, ut Telluris protinus aer
Mutatus circum, ut fallentia saepe tuborum
Vitrea septa? Aer Solis quoque nonne nitentem
Concinnet, cum Sol obtecta luce laborat,
Annulum, ut amissae parva in solatia formae?
Et tamen (a vero quantum deducere possunt
Jam praecepta animo, et temere insinuata volenti
Judicia!) invenies, qui juret in aere Lunae
Cernere se nubes, tempestatesque sonoras,
Fulminaque, albentesque nives et grandinis ictus:
(335)
Mirum, si nequeant, quae sunt majora, videre
Idem illic, urbes, classes, hominesque, ferasque!
Num tamen idcirco privanda est tegmine prorsus
Luna suo, careatque fluenti ipsa unica amictu?
Quin mage sese aliis pudibunda involvere quaerit.
Funditur haud certe circum illam, noster ut aer,
At tegit, immensum late velut aequor aquarum,
Paulatim quod non sursum tenuetur eundo,
Aeque densata consurgat at undique mole,
Et non ambiguo, sed certo limite constet.
Scilicet in medio facies est aspera Lunae
Laevis at extremo comparet margine circum.
Credere sed tantum non esse in margine scabram
Difficile est: quare dicendum illa aequora densa
Conspecta obliqua extremas ratione per oras,
Quidque inaequale est, tegere, aequalique videri
Undique propterea finitam lumine Lunam.
Sic fundi aspertias, si nostra haec aequora recta
Despectes, apparet; at asperitate carere
Creditur extensum circum undique finibus aequis,
Obliqua pelagus si fors ratione tuaris.
At tollas aliis, crinitis aera certe
Tollere sideribus non possis, aera quorum
Crines constituunt ipsi, et coma lucida circum.
Nudis hic oculis etiam dignoscitur aer,
Corpore qui, circa quod funditur, amplior esse
Ter decies saepe est conspectus: cernimus ipsum
Quin quod et in medio corpus, nucleumque Cometae
Dicimus, haud solidum est, at ut aer crassior extra
Nec bene finitus, nebullarum more, remotis
Insedere procul quae vallibus, altaque condunt
Culmina villarum, et frondentes per juga sylvas.
Quapropter quoniam tam clarus conspiuusque est
Aer hic, caelo cum lux est orta Cometae,
Mirantum ut soleat convertere mentem oculosque,
Et terrere Virum, diro vlut horribilique
Spectaclo, proprius quod nos contingere credant
Mortales; usus, exortus, et rationes,
Edere, queis fiat novus hic, tanusque paratus, 336
Et longo par est per cuncta excurrere versu.
Permultis suus hic Terrae datus usibus aer
Scilicet est, aliisque suus quoque proficit astris
Aer, si quis is est, errantibus: haec sed ab illo
Commoda percipimus nostrae non ultima vitae,
Nobis distribuit quod lucem, quodque calorem
Undique; tamque bonas terram res spargit in omnem.
Si radios aer, et spicula dia reflectens
Abforet, haud aditus, referataque septa domorum
Vel mediae lux alma diei transgrederetur,
Oppositus radios nisi sol immitteret intro
Directos, nimiumque fugaces: caetera semper
Torperemus, uti tenebroso in carcere clausi.
Quidquid se radiis opponeret, ilicet umbras
Cimmerias inferret, ut alti culmina collis,
Exigua ut nubes, paries, frondosaque sylva.
Ex improviso tenebras offunderet atras
Horrida nox, vix Sol occumberet, ulla nec esset
Aurora ante ortus almae praenuncia lucis;
Sed subito foret a tenebris ad lumina clara
Migrandum. Tum quis vibrators luminis ictus
Nulla per aurarum defensi tegmina ferret?
Aestivos media ferimus vix luce calores,
Nam magis impellunt directius advenientes
Ex alto radii; brevior via namque per auras
Tunc est obstantes, atque undique disjicientes:
At cum longior est, ut mane, aut luce cadente,
Aut etiam mediam per brumam, obtunditur illa
Vis acris, longeque venit languentior ad nos.
Quanto percuteret proin impete jacta sine auris?
Esset et in quanto degendum frigore contra
Quo non lux Solis pertingeret? ipse calorem
Aer servat enim nobis, quo vita fovetur.
Omnis nox igitur gelida magis algida nocte
Brumali foret, atque domus foret omnis ut acri
Condita de glacie. Nimium dum comprimit aer
Luminis ardorem, bibit ipse, et servat eundem,
Inque loc huc illuc, in egentia tempora defert
Impediens, magno ne magna ad frigora ab aestu 337
Migremus subito, contraque a frigore ad aestum
Immodicum nimio, mediis extremaque jungit.
At quanto magis est distensa illa aura Cometis
Utilis! immenso cum tractu a Sole recedunt,
Ut fugiant nostros oculos, penitusque latescant,
Exciperent paucos, qui non disrumpere possent
Noctem, tam longe radios, lumenque profusum
Pertenue; idcirco ne commoda deficeret lux,
Usus erat, partes circum dispersa per omnes
Ut sit materies ea late vasta, potensque
Arripere, et radios deducere praetereuntes
Tam magno in spatio, venarique undique lucem,
Et distensa velut captare in retia raram.
Reveraque illos per tractus aura Cometae
Ulla a parte premi nullo queat aere Solis;
In immensum proin fundier, et capiendae
Tenuibus ut maculis fines distendere lucis.
Inde fit, ut caeca pars nunquam nocte prematur
Ulla; sed, ut Terrae, cum nubes lampada Solis
Eripit ex oculis, non deficit ipsa profecto
Alma dies, quam tunc defert circumsitus aer,
Jam non praestet idem vastissimus ille
Nunquam luce carens aer? non arceat umbras?
Nam, quanquam solidi pars corporis una Cometae
Solem habet aversum, lucem latere haurit ab omni
Nimirum immissam late cingentibus auris,
Nullaque proterea noctis discrimina sentit.
Hinc ratio patefit, cur non, ut Luna, Venusque,
Apparent vario pariter sic ore Cometae:
Non horum faciem nos inspexisse queamus
Intectam densa semper caligine; vertum
Illuc forte oculis nostris via siqua daretur,
Haud equidem partem, quae Soli obvertitur, esse
Opposita multo mage clarum perciperemus.
Qui penetrant in eam recti trans nubila tanta,
Languentes radii nimirum sunt, vincere longe
Qui nequeant alios, qui per latera omnia fracti
Detorquentur, et oppositae dant lumina genti.
Illic nulla quidem proin nox; at sidera nusquam 338
Propterea populi poterunt nocturna tueri,
Clara neque his Mundi tam pulchri scena patebit.
Aspiciant tantum pallentis lampada Solis
Unica de toto miseri spactacula Caelo:
Solos in Mundo proin sese vivere credant:
Ut Rex oceani divisum forte patenis
Qui scopulum incoleret, quo nunquam accesserit hospes,
Non alias usquam sua classis adiverit oras,
Solum se toto dominari audiret in Orbe.
Cum nimium Phoebo admoti accessere Cometae,
Deberent lucis violento ardere furore,
Si non densus eos radios infringeret aer.
Nonne vides, quantum primo Sol debilis ortu est?
Longius illud enim paulo, atque implexius ad nos
Tunc iter aerium est: jam quid foret, haec via mille
Si spatiis, quam nunc ips est, productior esset?
Et tamen in multis tantundem est saepe Cometis
Hoc nostro protensior atque implexior aer.
Horrendum ante alios nostri videre Parentes
Usque adeo in Solem demitti, ut abesset ab ejus
Biscentum spatiis minus, ac nos, impete flammae;
Mille quaterdecies proin partibus acrior illic,
Quam regione hac in nostra, et ferventior esse
Debebat splendor radiorum, quique rubentis
Ferri ad fervorem tam saevas mille caloris
Adjiceret vires, et mille iterumque, iterumque.
Haec qui pervidit numeris, ratus ipse propinquo est
Revera tantum Sole incaluisse Cometam,
Exceptumque ideo semel illo in corpore magno
Servari voluit per saecula longa calorem.
Omnis enim calor in majore tenacior auctu est.
At clypeum aurarum contra ictus lumins acres
Non vidit, partim quae sistunt lucida tela,
Partim rejiciunt; ideo moderantior ille
Debuit esse calor, neque tantas edere vires.
Hic igitur calor e vicino Sole receptus
Servaturque diu, et defertur ab aere vasto
Avia per loca, quo discedunt quippe Cometae
Protinus a medio fugientes Sole; fine ista 339
Namque ope semoti a radiis et lumine amico
Obsepti horribili frigerent denique bruma.
Temperat hinc hyemem reliquus calor aeris illam,
Ut calefactus et hic per lucis tempora noster
Aer egelidam noctem, et facit esse tepentem.
Quapropter denso protensoque aere, tarde
Qui per vasta loc excurrunt, opus esse Cometis
Nonne vides, ut distribui bene luxque calorque
In spatia, et longe distantia tempora possit?
Quodque vices redeundi, iterumque a Sole abeundi
Ingentes peragunt, caudatos esse Cometas
Dicemus, vicibusque carent quod caetera tantis
Astra vaga, haud ullis ea caelum verrere caudis.
Dum loca discedens Soli vicina relinquit
Quisque Cometarum, et Phoebei trajicit auras
Aeris, et tenum semper magis aethera tranat;
Aetheriae partes, primo quies densior extat
Natura, atque aliae porro, quies rarior ipsa est,
Et magis atque magis superis subtilis in oris,
Propter et incursum findentis ut aequora prorae,
Et propter gravitatem in magni corporis augmen
Praetereuntis, adhaerescunt properantibus auris
Circum astrum affusis, facile illabuntur et intro,
Immixtaeque novi regni interiora pererrant.
Hospes ibi assuescit paulatim moribus illis
Materies; semperque magis fugiente Cometa
Ob mitescentem sit ibidem densior aestum.
At diuturna ubi se porro fuga magna revolvit
In Solem, et coeptant paulatim cuncta calere,
Persentiscit et ipse novam jam vim radiorum
Aer; se partes evolvunt protinus, inque
Antiquam redeunt molem, primasque figuras.
Quin propiora alique Soli ad loca, quam quibus ante
Intro immigrarant, devectae, se mago raro,
Quam fuerint prius, in latera omnia corpore fundunt.
Propterea Solis longe magis aera densum
Se circa inveniunt, et vi majore valentem
Ejicere et longe sursum protrudere victas.
Hinc ergo aetheriis facile expelluntur ab auris, 340
Et celeres saliunt sursum; velut aere nostro
Impulsi sursum sumi graviore feruntur.
Idcirco opposita Solis de parte tuemut
Ducere fumantes tractus, caudamque Cometas.
Quo propius soli accedunt, hoc longior exit
Cauda minax, crescit quoniam calor, et magis aer
Densus ibi est Solis ; quapropter major earum.
Est numeros Solem fugientum particularum.
Cum porro incipiunt averti et abire Cometae,
Ille tamen sequitur sumus, quia protinus uno
Non possunt omnes exire in tempore partes
Insinuatae olim; velut igni admota propinquo
Fumant ligna diu, neque tempore jactat in uno
Omnes ex sese, quae bulliat, unda vapores,
In quos paulatim debet calefacta resolvi.
Verum illi quanto in spatia ulteriora recedunt
Decrescente calore, et rarescentibus auris
Phoebeis circum, sumi minus effluet usque,
Tractu et se brevior distendet cauda minori.
Ergo alia astra carent caudis vaga, quod regione
Aeris, in qua sunt, phoebei semper in una
Perstant se circum volventia: materiemque
Illam exhalantem si primitus insinuatam
Forte recepissent, atque illis rejicere oris
Possent, a primo jamdudum tempore cunctam
Ex se effudissent, prorsusque effoeta recentem
Non jam concipere, atque iterum profundere possent,
Ut faciunt moti spatia in diversa Cometae.
Jam positus repetas caudae a rationibus istis;
Quippe ejus positus diversos esse videmus,
Diversoque vocamus eam proin nomine: caudam
Praecipue, insequitur cum caudae more Cometam,
Dicimus, at barbam, currit cum prima meatus
Illius in partem m quo tenditur, anteriorem;
Demum est caesaries, cum circumfunditur, una
Aut nimium est de parte brevis: tamen usque necesse est,
Quo sit cumque loco, quod nomen cumque reposcat,
Illa situ ad Solem, quo ut semper eodem
Perstet, ut oppositas nimirum pergat in oras. 341
Barbigerum est igitur sidus, cum a Sole recedit,
Caudatum, cum tendit in ipsum, denique crines
Fundit, ubi aut tenues curtatur sumus ob auras,
Exiguumque brevis sit ob aestum, aut nostra Cometam
Versatur Solemque inter cum Terra, vel ille
Solem ultra eductus cum paulum de latere uno
Flectit, ut et nobis fiat contraria cauda,
Ceu Soli, in medioque sit astri a corpore opaco
Obstructa, aut nebulae densa caligione tecta,
Postremo cum nos inter Solemque Cometa est,
Si tamen inde queat nostros impellere visus.
Prorsus at opposiats Soli ne rere sub oras
Directos longe caudam protendere tractus,
Quin paulum declinet in illam plusve minusve
Nempe viae partem, motu quam deserit astrum
Obliquo, partemque itidem curvetur in illam,
Plus, ubi proximior Phoebo via veritur ejus,
At minus, ut sese in longinqua loca abdere tentat.
Thure age Panchaeo fumantem percipe acerram:
Si stet, odoratam laquearia fundit ad alta
Surgentem recta nubem; quae et recta manebit,
Illam si recta sursum deorsumque movebit
Sacrificus; circum sed si celer egit eandem
Obliquans, videas retro se extendere sumum;
Nam quaevis saliens recta pars, desuper illi,
Unde emissa, loco impendet; locus ipse sed omis
Est aliusque aliusque; nec aedificata superne est
Propterea pars una alii, retroque relinqui
Plus opus est, quae sit prior, et sublimior; et si
Longior est fumi species, curvabitur alte,
Lentius exsurgunt quia primae denique partes,
Quam quae sunt igni propiores; namque volando
Altius, inveniunt plus impedientia motum.
Propterea remanent humiles magis, insiluissent
Quam si aequo semper motu. Tum curvis, oportet,
Sit vapor ipse ferens sursum se, tergaque vertat
In regionem illam, quo fumans fertur acerra.
Flexu ex hoc speres deprendere tempora, sumus
Queis falit extremas solido de corpore ad oras; 342
Propterea expendens, quantum dimoverit illo
Sidus se puncto; recta quod subjacet alto
Caudae apici, quantumque sit ista parte viai
Temporis absumptum, credas ascentibus istud
Non male fors tempus deberi conficiendis,
Impediat si nil nimirum; motus ut aurae
Officere aetheriae queat infinitus, incitat illam
Qui ferri in gyrum, velut astra errantis circum,
Ambire et solem; quoniam vel flexus ab isto
Crescit ut a vento, adverso qui flamine spirat,
Vel decrescit, ubi puppim velut aura secundat.
Illud at hic falsa ferri ratione videtur,
Quod perhibent, nempe avulsos a sidere sumos
Impete phoebeae transferri lucis ad oras
Oppositas Solis: tenui lux corpore longe est,
Quamlibet atque leves res ullo haud concitet ictu;
Quid? dare perceleres in motus ut queat? Illi
Nam celeres constant fumi, cum nempe Cometis
Vicini, nec adhuc sese inflexisse videntur.
Nostri si tenues volitantes aere fumi
Percussi a radiis Sole exoriente profusis
Impulsus nequent ullos sentire, neque ullos,
Quos videas, ire in motus; perniciter ire
Cur poterunt illic, praesertim ubi vincere debent
Oppositam quoque vim gravitatis abire vetantem?
Praeterea cur non caudas errantibus astris
Tunc adnectendum foret omnibus, ipsa vapores
Cum queat illorum quoque lux jactare superne,
Et secum abripere, et distendere per regiones
Illas, quas caude visus majore Cometa
Trajicere insignis, praelongo et verrere tractu.
Postremo neque post tergum deflexa vaporum
Illa columna foret, curvataque vertice celso,
Ut docui; abducti motu celerente volarent
Quandoquidem fumi sursum, cum corripientis
Vis lucis non tam spatio decresceret illo,
Quam gravitas contra officiens, caudaeque cacumen
Proin, aequo quam si motu irent, altius effet.
Interdum caudis tractus nigrantior ire 343
Longis, sulcus uti tenuis, filumve videtur:
Falleris, hunc ejus projectam corporis umbram
Si credas, quoniam non tam queat illa videri
Longa, sed a spatio semper subtilior esse,
Et demum in puncti extremum finire cacumen:
Tum quoque lucis eo fractae vis atque reflexae
Aere, quae sparso collustret lumine fumos,
Omnes impediat prorsus, dispellat et umbras:
Praeterea vel si non dispellatur, et ejus
Jacta retrorsum illic sit corporis umbra, videri
Attamen a nobis non jam queat, ire per axem
Quae medium debet fumi, proin condier ipsa
Dispersa in cauda, et sepeliri in lumine circum:
Denique non tractu distincta est simplice semper
Cauda, at multiplici maculantur lumina sulco
Interdum; tractus medio neque semper in axe
Ille oritur: varia vidi regione locorum
Quaque die positus mutantem; tempore parvo
Post etiam gemini conspecti, qui quoque lata
Multavere situs in cauda: denique Soli
Cum jam vicinum caudam protenderet astrum
Praelongam, quini supera nigrescere visi,
Hoc genus, et multo mage densa extendere fila,
Cum cauda flexu sese intorquentia eodem.
Credibile est non hos loca luce carentia sulcos
Esse, queant reliquo nam circum lumine vinci,
Et circumposito claro velamine condi,
Sed mage fumantes, et nigros proinde vapores,
In nos conversa qui caudae a parte ferantur:
Pingibus educti fors illi corporis ejus,
Aeris aut crassis surgunt regionibus imi.
Sic cum nostra furunt incendia, depopulantque
Annosas sylvas, piceo de cortice fumi
Surgentes, flammas inter lucemque, videntur,
Et nigro clarum conspergunt aera tractu.
Plures sunt, cum plus Solis calor auctior urit.
At mutare situs quod cernimus, indicat esse
Illorum prima impressos in origine motus,
Scilicet ipsos se volvi super axe Cometas, 344
Ut super axe suo sese vaga sidera volvunt.
Praeterea exortam urentis prope lampada Solis
In loca mox caudam longe disjuncta abeuntem,
Quanquam eadem in speciem sit, at isdem partibus unam
Ne perstare putes; verum discindier usque,
Ut tractam per humum vestem, et dispergier auris
Percipe phoebeis parte involventibus omni.
Exhalans circumpositis nam rarior auris
Est sumus, proprio proin quem cum sidere motum
Percepit, sejunctus ab illo amittere debet
Protinus: ipse foret quin si quoque densus, ut aura est,
Perderet extemplo; clara ratione repertum
Est siquidem, si forte globus moveatur in aeque
Densatis auris, alio aut quocumque liquore,
Obsisti contra tanta vi, decutere omnem
Quae motum queat hunc breviori tempore, quam quo
Curritur id spatium, quo ter distendier auctus
Ille globi possit. Quare cum tantulus auctus
Fumantum constet nimirum particularum,
Omnem momento debent in temporis uno
Perdere, quem motum per iter tenuere Cometae,
Et servare alium tantum, quo scandere pergunt,
Aurarum dum librentur cum pondere eodem.
Aurarum offensus circum vel si abforet omnis,
Et pacto incolumes possent quocumque vapores
Exire, et sursum vacuis illabier oris,
Tum gravitas cadere hos demum compelleret intro,
Et circumlabi, velut aer undique fusus,
Longe et magnificam caudae dissolvere formam,
Nam pollens longe gravitas per inane Cometae est.
Dicendum est igitur mutare, novosque Cometam
Induere ornatus caudae, veteremque per auras
Spargere phoebeas, nullam perstare, nec unquam
Desinere esse aliquam. Non solis in aere debet
Materies ideo concrescere major, et isti
Non aliis fumi accedent errantibus astris,
Molem ut paulatim majorem ea ducere possint;
Namque ea materies est aere Solis ab opso
Hausta, atque ex una quantum ejus parte Cometae 345
Emittunt, alia tantundem a parte receptant;
Perpetuoque ita circuitu Natura gerit rem;
Haud secus ac alias gyro res cernimus isto
Versari, atque illinc repariri damna, profusae
Sunt ubi opes: recipit, quos reddit Terra, vapores,
Aequora fluminibus non exsaturata redundant,
Illinc his quoniam vis suppetit omnis aquarum.
Quapropter quid erit, cur credas, quod fuit olim
Vastam cooperiens, et mergens undique Terram
Diluvium, ex propriore ortum traxisse Cometa,
Qui dum transiret propter nos, liquerit unam
Abreptam caudae partem, bos linquit ademptam
Interdum in spinis velut, aut in rupe capella,
Atque illam in magos sese vertisse liquores
Protinus, et Caelo Terram texisse cadente?
Tantula res tantos possit progignere motus?
Vel parva apparent trans magnam sidera caudam;
Est opus, ut constet tenuissima proinde, nec ingens
Possit diluviun, fuit illud quale, creare.
Sic quoque ne credas, ingens cum machina Mundi
Debeat extremo flammas perferre furentes
Exitio, ex aliquo id propius veniente Cometa,
Qualis ab igne rubens Solis redit, exoriturum;
Quandoquidem nimios radios arcere Cometam
Diximus, ingenti quia circum est aere septus.
Denique ne credas in dulcia pabula Soli
Ob lucem effusam exhausto se ferre Cometas;
Tam tenui lux est, immensos ista per annos
Effusa ut lato minuat vix pollice Solem
(Rem porro a veris repetam rationibus omnem);
Proinde Cometarum quid opus tam corpore magno,
Tam lautis epulis, quid tanto denique sumptu?
Vastus praeterea suus aer undique lucem
Colligit a stellis jactantibus aethere in omni,
Abraditque vagis idem quoque plurima ab astris,
Ipsum quae recidunt in Solem, non secus ac quae
Sunt in eo maculae, forbentur ab illus aestu.
Hac ratione tibi rerum stat summa perennis
Paritbus in magnis, nec eget, quae corrigat, ulla 346
Auxiliante manu, et deformia multa reformet:
Nil ibi culpandum, nil est deforme, nec errens,
Ut solet in multis, quae nos componimus, esse
Molibus, atque ideo quae poscunt saepe refingi.
Transitus at propior nobis cum forte Cometae
Accidere interdum possit, quoque multa venire
Inde mala in Terras inerdum posse videntur.
Fumantis caudae pars ejus in area nostrum
Insinuata, venenifero nos laedere possit
Contactu, pestemque feram, atque immittere clades,
Et fata conficere, et campos vastare feraces:
At queat et contra succis vitalibus auras
Replere, et longe mortis differre furores
In viventia saecla, atque herbis addere vires.
Posstit et hoc fieri, ut vicinus calle Cometa
Deflectat proprio, et faciat deflectere terram;
Mutua namque trahunt inter sese, atque tahuntur,
Et faciat, Tellus ut se, vel ut ipse sequatur
Tellurem Comes, et mutato protinus orbe
Diversi procul abscedamus, circuitusque
Aethera per magnum diuturnos conficiamus.
Proinde Cometarum credunt de stirpe fuisse
Nunc aliqui Lunam, et Saturnum quique, Jovemque
Quattuor observant famulo quae sidera ritu,
Et temere excurrisse illac, poenasque dedisse
Protinus, aerata religata ut compede circum.
Quin ex impulsu valido (et si vastior ipse
Sit multo Terra, percussaque Terra resultet,
Haud secus ac vitrum, vel ebur) sic crescere Terrae
Possit mobilitas, atque impetus exsilientis,
Sidera fixa queat procul ire invisere ut hospes,
Et contundat iter coni de segmine forma
In prima nimium gracili, seu forte secunda
Semper hiante, magis vel ea, quae tertia, hiante,
Ut nunquam ec illo redeat post exul hiatu
In Solem, lucemque suam, neque nota revisat.
Jam si in nos cursu directo impingeret alte
Adveniens celeri, et praegrandi mole Cometa,
Omnia conquassari in puncto tempore prorsus 347
Deberent, vasto tremere omnia victa fragore,
Omnia confringi, in montes maria insiluisse,
Campique in putres huc illuc undique multos
Fragmina deciderent huc illuc undique multos
Dispersa in cumulos temere: atque agnoscere multi
Nunc, genus hoc, rentur cumulos, latera ardua montis
Cum videre, superque aliis consurgere stratis
Strata alia aut lapidum, aut variantis plurima terrae
Multis interrupta locis, productave flexu
Incerto: non artis opus, sed fortis id esse
Ut videatur, et antiqui vestigia Mundi
Diruta, et ingentes projectae forte ruinae.
Posset ab impulsu Tellus super axe revolvi
Tunc alio incipere, atque aliis infigere punctis
Sorte polos, alia et converti mobilitate.
Fors ideo ad partes Americae visitur illas,
Quae non plus Austro, quam Galli, sive Britanni
Accedunt Borae, queis non tam frigidus aer,
Horribili glacie cumulata, astrictaque multa
Insula; et ipsa ideo per regna Japonia, dicunt,
A torrente plaga quanquam distantia paulum,
Frigora crudescunt scythicas imitantia brumas.
Nempe putant Terram per saecula longa propinquis
Se vertisse polis; proin sic induruit olim
Nixque geluque illic, mutato ut cardine porro
Ponere naturam nondum gelida ora priorem
Quiverit, et magnos nivium, demittere montes.
Possit item fieri, ut dimoti praecipitemus
Directa regione viae, Solemque petamus,
Absumatque sua nos flamma voragine volvens.
Si cladis genus hoc, aerumnarumque timendum
Nobis est, aliis plus omnibus ille minari
Visus erat, spaciem horribilem qui protulit olim
Terris ( bis septem prope lusta abiere ) Cometa;
Nam Terrae prope iter non tum illa parte vagantis
Contigerat; quanto subito turbata tumultu
Tellus, isset ea si tum regione, fuisset!
Credere verum illinc Terris venisse ruinas,
Aut instare novas, venturaque fingere corde 348
Sollicito, nimis et tam rara timere pericla,
Desipere est, instent cum tot propiora, premantque
Undique Mortales. Novit, cum condidit orbem,
Ille Opifex rerum, Mundi suprema Potestas,
Facto quid sit opus, bene uti partita vicissim
Maxima sint, quae sese huc illuc corpora volvunt;
Quodque sua, alterius sine noxa, ut lege teneri,
Atque loco possit, tantosque innectere motus.
Hinc videas, quare cum sex errantia circum
Sidera deproperent, orbem prope quodque per aequum,
Una et planitie pariter prope cuncta locentur,
In spatia errantes adeo diversa Cometae
Dispersi varium percurrant undique Caelum;
Nam cum circuitu bis in omni semper ad aequos
Prveniant tractus spatiorum a Sole, profecto
Difficile esset, uti semper vitare valerent
Incursum inter se gemini, cujusque nisi esset
Orbis planities alia regione locata,
Atque alii inclinata nimis cuicumque; per aequor
Unum nam si omnes irent (nisi forsitan orbis
Orbem alium cingens prorsus concluderet intra),
In geminis punctis orbis quicumque secaret
Orbem alium; quare toties totiesque secando
Multiplices per circuitus occurreret astro
Perfacile astrum aliud, perturbaretque, vicissim
Turbaretur item, atque illata incommoda ferret.
Quapropter tantum cum distent avia longe
Per loca dimoti, dispersique undique Caelo,
Scire licet sic Naturam vitare tumultus
Horrendos, atque insolves voluisse Cometas
Labi, et civili non astra involvere bello.
Postquam per Caelo sumus, et per multa vagati
Sidera, nec multas non Terrae et adivimus oras,
Cunctaque diffusam gravitatem in corpora vulgo,
Queis sint cumque locis, invenimus, et sua jura
Fiximus, et mores, et qua quid lege geratur,
Quod superest, quamvis lustrantem talia mecum
Te reor ambigua non jam consistere mente,
Certa solo stabili tua sed vestigia figi; 349
Attamen haud operae pretium non esse putarim
Multa refellere, quae positis rationibus ante,
Et nostrae possint gravitati obstare videri,
Deque via veluti spinas exscindere cunctas,
Vel paulum ne te properantem forte morentur.
Illa quidem magicis velut artibus edita constant
Omnia; namque procul prospecta, haud vana videntur,
Et terrent animos simulacris grandibus; at, si
Accedat propius ratio, evanescere debent.
Jamque horum quaedam ante mihi dimota profecto
Sunt, ubi visa fuit res poscere, nempe ubi dixi,
Ad loca cur Soli veniens vicina trahenti,
Astrum, vi quamvis illic majore trahatur,
Debeat incipere in regiones ire remotas;
Corpora cur gravia, a vicino parjete quamvis,
Cum prope lapsa cadunt, rapentur, nec tamen imam
Terram non feriant, ut non raptata, ferirent;
Atque alia e genere hoc, quae sunt permulta, videbis
Esse suis prolata locis, penitusqua repulsa:
Porro quae superant, imbellia multa videntur
Partim tela, neque hoc certamine digna retundi;
Id genus est, audis saepe harum vociferari
Quod rerum ignaros, Lunam, dum transmeat inter
Tellurem Solemque, ubi plus raptatur in istum,
Quam contra in terras, in eum debere trahentem
Aut cadere, aut ibi plus a Terra abscedere multo,
Quam cum se prorsus loca per contraria volvit,
Ducit ubi simul ad Terram Sol, Terraque raptans.
Hoc fiat, nisi se cum Terra Luna quotannis
Convertat circa Solem, proin vim fugientem
Ipsa habeat; qui vi Terram non deferit, atque
Non ruit in Solem. Tantum, cum prima vagtur
Per loca Luna, fugam gravitas ea vincere paulum
In Solem debet, fuga vincere sed gravitatem
Paulum, ex opposita cum fertur parte; fit ergo,
Quod supera docui, gravitas ut utroque locorum
Sit paulo minor in Terram, quam debeat esse.
Id genus est etiam, quod jactant, nostra trahentem
Si maria in Lunam tollantur, cum ciet aestus, 350
Attolli debere magis, mais usque, trahenti
Accedunt quoniam Lunae sublata, suasque
Percipiunt vires majores, donec in ipsam
Demum abeant: id fiat item, nisi Terra trahendi
Praedita majori sit vi, quam Luna, nec unquam
Attolli possint maria, a gravitate nisi illa
In Terram valida, vi raptans Luna minori,
Demat in his, aliisque aliquid regionibus addat,
Ut proin librari non aequo pondere possint;
Idcirco tollantur et hic, labantur et illic,
Ponderis haud aequi donec discrimina pensent.
Partim at sunt potiora alia, et rem credita totam
Conficere, et magnam valida vi vertere molem:
Quippe putant, gravitas si sit per corpora late
Diffusa; atque ad se pellantur cuncta vicissim
Undique, perpetuisque accedere nisibus instent,
Omnia conjungi, et confundi fixa trahendo
Debere inter se, et cum nostro sidera Sole.
Verum hac absistant ratione, immania quam sint
Si videant spatia illa, a se queis fixa recedunt
Sidera, et a nostro queis absunt edita Sole.
Sunt ideo forsan vasta in regione locata,
Ne gravitas facile arripere, atque adducere possit.
Per spatia haec gravitas nam cum decrescat, uti lux,
Par si forte habeant ea pondus sidera Soli,
Vis inter Solem, quodvis et mutua sidus
Vi tanto Terrae in Solem minor esset (at ista
Quam longe condat tenuissima prae gravitate,
Scilicet in Terram, qua nostra hic corpora aguntur!),
Quanto phoebea lux tenuior illius extat
Sideris. Immensum nonne hinc discrimen habebis?
Quandoquidem gravitas si cuncta hic corpora cogit
Per ter quinque pedes labi, quo tempore vibrat
Vivida sese agitans nostra uno arteria pulsu,
Jam quot erunt anni, quot saecula, mutua queis nos
Haec cum sideribus gravitas compelleret ire
Per ter quinque pedes? Et si contracta fuissent
Jam spatia haec per tot, quot constant millia Solem
Inter, nosque, tamen non percepisse queamus; 351
Ingens nam Terrae, quo magnum obit annua Solem,
Circuitus quid jam est ad caeli sidera fixa,
Cum nequeant positu illa suo mutata videri?
Adjice, sublato quod vultu, nocte serena,
Ignibus innumeris tibi Caeli fulgurat ardens
Scena, sed excrescit numerus, si vitrea septa
In longo conclusa tubo obvertamus, et ille est
Major adhuc numerus, si moles vitrea multo est
Apta magis; quin innumeras superare necesse est,
Quae nullis oculis valeant, nulla arte videri,
Per Caelum stellas spatio majore remotas.
Quare conspicimus quae jam nos sidera cumque,
His alia ulteriora putea consurgere, rursus
Ulteriora aliis alia, et sic ordine longo
Praeterea spatiis majoribus usque remota.
Idcirco oppositas hinc illinc cuncta trahentur
In partes; vires ideo elidantur, oportet,
Oppositae inter se gravitatum, immotaque prorsus
Sidera sint. Tantum quae Mundi in finibus ardent
Extremis, paulum medio accessisse necesse est;
Sed neque sidera nos datur haec, neque cernere motum.
Cum nequeant multi gravitatem in corpora fusam
Omnia percipere, et quid constet, cum fateantur
A se non penitus cognosci posse, neque unde
Adveniat, rerum a numero secludere certant;
Praesertim quoniam spatio discurrere inani,
Nulla et re media, distantia nectere cuncta
Corpora non possit, nisuque agitare valenti;
Cum nisi permultis rerum contactibus, ullae
Transmitti nequeant disjuncta in corpora vires.
Ergo qua tot res peragi, tantasque per omnem
Undique materiam clara ratione probatum est,
Ipsa tamen gravitas nobis erit inficianda
Propterea, quoniam ejusdem natura latescit,
Ut si res extent ideo, quia novimus ipsi?
Num bene naturae ratio non reddita rerum
Idcirco, quia cum gravitatem denique ventum
Est ad communem, gravitatis reddita non sit
Ipsius ratio? Nili fons invius olim. 352
Ignotusque fuit; Nilo quis proinde feraces
Non retulit terras Aegypti, ipsumque fluentem
Ullis ire locis, ulloque subire negavit,
Qui subit obstantem septeno gurgite pontum?
Tempora signantem molem noctuque diuque
Cum quis nosse cupit, quae sese ob pondere versat
Suspensa, aut chalybem contortum, ubi noverit intus
Volventum gyros numerumque, modumque rotarum,
Si non praeterea naturam ponderis ipsam
Aut evolventis se vires exque plicantis
Pertingat chalybis, se caetera scire, movetur
Daedala queis moles, aut inficiabitur artem?
Etsi non videas medios in corpora funes
Distendi a gravitate, quibus disjuncta trahantur;
At non propterea nequeat tamen insinuari
Perfacile hoc animo, jamdudum ad prodita nobis
Munera corporeae naturae accedere munus
Posse modo inventum hoc, ut tendat in altera quodque
Corpora corpus, iners quanquam, atque his jungier usque
Nitatur, sed non ingratis, vique coactum;
Ut faceret, si vel sunes, vel sentiat ictus;
At veluti sponte, atque illectum ut amore, volensque;
Sponte quoque extendi veluti vult, nec penetrari,
Motibus et nullis, nulli pugnare figurae.
Sin gravitatem et adhuc tamen ipse hoc ordine perstas
Velle movere, locoque jubes decedere primo,
At saltem gradibus consistere posse secundis
Quis vetet, hisque pares quis census abnuat olli?
Nempe illam proprium si corporis esse repugnes
Munus; at esse putes in res extrinsecus omnes
Inductam summi arbitrio, imperioque potenti
Artificis, talem voluit qui cudere Mundum,
Qualis is est, et non alia ratione ciere
Auctificos motus, quam qua vis illa reposcit.
An pudeat diam hic pro causa adsciscere legem?
At quocumque velis alio dissolvere pacto
Naturam, venies ad quosdam denique fines
Extremos, queis consistas, ut reddier ulla
Non queat ulterius ratio, nisi sola voluntas. 353
Sic et ab impulsu peragi qui singula rentur,
Si causas iterumque roges, iterumque priores,
Tandem pervenient, ut non penetrabile corpus
Dicant esse, unoque simul non posse teneri
Bina loco: sed et hujus item si exordia quaeras
Officii, quo confugient? ad corporis ipsam
Naturam nempe, ad Domini vel jussa potentis.
At cur astra, obeunt quae caelo errantia Solem,
Perpetuos glomerent sua per vestigia gyros,
Nec fluidus, per quem nant, aether denique longos
Carpendo motus paulatim extinguere possit?
Nimirum spatii nihil usquam prorsus inanis
Si foret in rebus, stipata sed undique in aequis
Materies spatiis consisteret omnibus aeque,
Aequaque iners itidem vis omni in corpore inesset,
Quis tum vel gigni motus, vel si editus, idem
Non cito compesci, penitusque perire valebit?
Ejaculata cavo vix glans erumperet aere,
Protinus effuso loca per circumsita motu
Imbellis caderet; longoque ex tempore gyros
Sic etiam, inceptos vix primitus, astra fuissent,
Quae vaga sunt, oblita; sed et gignuntur, et orti
Perstant saepe diu motus, seque aethere volvunt
Praesertim vasto incolumnes, nihil inde videre
Scilicet ut longa decerptum aetate queamus.
Corporibus debes proin mixtum agnoscere inane
Esse, atque aetheriis late diffundier oris,
Astra pati offensus ubi non deprendimus ullos.
Alma licet lux, et phoebeius imbuat aer
Illa loca; usque adeo tenuis natura utrinsque est,
Distare a spatio nihil ut videantur inani.
Sed qui corporibus late spatia omnia complent,
Et spatii rentur naturam, et corporibus unam,
Idem multiplici cunctas res vortice volvunt,
Et causam gravitatis in his, motusque vagantum
Turbinibus statuunt astrorum, et quidquid ubique est.
Sed, genus hoc, vortex nec jam queat esse, nec, esse
Si possit, longos valeat durare per annos,
Nec, si duret, erit, notis ut deferat astra 354
Legibus. En bellum transfertur in hostica castra,
Dum procul a nostris inimica avertimus arma
Finibus. In rebus primo locus esse videtur
Nullus vorticibus, circum quibus astra ferantur
Errabunda; etenim non possint ire Cometae
In partes, ut eunt, omnes, latera omnia Mundi,
Neu minus et contra, quam caeli signa secundum,
Trans et utrumque polum: in regiones saepe vagantum
Astrorum veniunt, transcurrunt saepe vel infra.
Proin si turbineis vaga motibus astra ferantur,
Hi quoque turbineo motu raptentur, oportet.
Non igitur posunt concepto perge cursu;
Raptatosque illos cogi, quo turbinis urget
Vis ea, deducique suo de tramite cernas;
Cum tamen usque suo properent impune meatu.
Quod si quemque velis penetrari vorticis aestum
Vorticibus variis, et turbine semper in uno
Pluribus esse locum, proin turbine quemque Cometam
Ire suo; tam diversos involvere motus
In spatiis isdem, atque una regione quis ausit,
Tantum nempe sua fretus ratione? quis omnes
Certos in caeco versari posse tumultu
Asserat; atque uno pariter debere, suoque,
In tot vorticibus, pulsari quemque Cometam,
Deduci et proprio nusquam, et deflectere cursu?
Nonne hoc a vera demum ratione remotum est
Haud minus, in nostro pariter quam si aere fingas
Flumina materiae totidem procurrere, quot sunt
Diversi rerum projectarum aere motus?
Cumque lubet lapidem varianti emittere nisu
E funda, magis ut procurrat saepe, minusve,
Praesto materiem tibi protinus esse ferentem,
Partitis velut officiis, non quamlibet, at quae
Id peragat tantum, quod ea ratione jubetur,
Non alia, solumque illum quae deferat ictum?
Sed jam, si libeat, constantem concipe summam
Vorticibus totidem, quot toto sidera caelo
Fixa micant, proprio et dominari in vortice Solem:
Cur sibi non fuerint damno, exitioque vicissim 355
Tam varii motus? Turbarier, inque pediri
Debebant occursantes in finibus altis
Paulatim, multique a multis vincier, atque
Confundi, fieri junctis et omnibus unus?
Ultimus hic perstare diu tamen haud potuisset;
Nam per se confusus, et in sua concitus isset
Pernix exitia: adversis offenisibus inter
Se partes aliquid de motu amittere primo,
Et detorqueri varie, et confligere semper;
Crescere pernicies paulatim, et in intima labi,
Demum magna quies, et iners stipata jacere
Materies. Porro quam non diuturna fuisset
Vorticibus parvis in magno vortice clausis
Aetas, ut Jovis, et Saturni creditur esse,
Et Terrae vortex in mago vortice Solis!
Nam cum in circuitus alienos ire necesse
Sit, retro quae sunt partes, subterque locatae,
Inveniunt, propriis obstent quae motibus extra;
Ergo aut sistuntur, vel quo non convenit ire,
Concitae eunt, aliasque suo immiscere tumultu
Gaudent, et varia pellunt regione, feruntque.
Sic in fluminibus quoque reddi his parva secundis
Tempora vorticibus, praesertim ubi flectitur alveus,
Cernimus; intereunt vix orti, impletque cavatos
Protinus unda sinus, quos fecerat ante retorta.
Praeterea vortex aliquod consistere tempus
Possit, si libeat, qui se aequos flectit in orbes;
At compressus ab hac, et ab illa parte tumescens
Quid dubites, quin se cito per se destruat ipsum
Nectens ipse moras, et miscens cuncta tumultu?
Demum turbineos ut jam et consistere motus
Largiar, et longos convolvi posse per annos;
Num tibi propterea his peragetur, quidquid ubique
Conspicimus fieri Terram Caelumque per omne?
Ut diversa forent, quam nunc sunt, omnia vulgo?
Principio vortex si deorsum corpora cogit
Delabi gravia in Terram, et subtilis eodem
Pellit materies, quae circa vertitur axem:
Cur sunt in punctum medium directa, nec ipsum
(356)
Terrae pulsa petunt axem propiore meatu
Omnia? Cur pelagi se flectunt aequora in orbem,
Atque obeunt axem nec circum quasque per oras,
Ex una planam faciunt neque parte figuram,
Scilcet in Boream Tellus qua tendit ab Austro?
Quandoquidem corpus, quod circumfertur, ab orbis
Quodque sui medio tentat sugere, atque repellit
Introrsum, quae sunt conatu versa minori.
Id videas, haec structa tibi si machina constet:
Vitreus aptatur globus, ut super axe revolvi
Te versante queat, lympha tamen ante repletus;
Frustaque, quae possint extare natantia, rerum
Clauduntur, sucata tamen, ne mersa latescant.
Immoto hoc vitro super undam educta natabunt;
Non ita si celeres coeptes agitare per orbes;
Descendentia paulatim coguntur in axem
Nam medium, non in formam stipata pilai,
Sed ducentia se in longam teretemque figuram.
Praeterea hic mirus, qui Terram circuit aether,
Unde venit rebus gravitas, ut corpora deorsum
Possit trudere agens, debet majore profecto
Mobilitate rapi, quam qua se Terra revolvit
Axe super; super et Terra volvente locatum
Corpus de medio conatum profugiendi
Concipit, exiguum prae nisibus at gravitatis,
Nam prope tercentum decedit partibus ille.
Ergo hic ut fugiens gravitatem exaequet eandem
Conatus, sese convertere corpus in orbem
Debebit circum Tellurem mobilitate,
Quae bis ob octonum velocior incrementum
Scilicet est illa, qua sese corpora volvunt
Illic in Terra, quo latior ambitus extat.
Proin et adhuc aether majori mobilitate
Se convertere debet; at conatibus ipse,
Dum fugit a medio, si corpora deprimat intro,
Et cadere in Terram cogat, quanto magis illa
Trudat agens secum, directoque impete raptet?
Impete quo sylvas, turres, et celsa domorum
Culmina humi, totas etiam prosternat et urbes: 357
Omnia quin avulsa fero tum flamine secum
Corripiat. Fors propterea sed flamine ab isto
Interius prorsum penetrari corpora dictant,
Sentiri aetherius ne impulsus possit, et ingens
Plaga, nec avelli quidquam, raptumque moveri.
Verum quae projecta cadunt, deorsumque revertunt,
Cur ea non penetret quoque tunc, adeatque sine ictu?
Cur latere hoc tantum, cur hac regione resistat
Materies? Mireris aquam, quae pondera ligni
Vi depressa vomit sursum, levioraque rerum
Caetera, ni videas prono quoque flumine ferre,
Verum ea, praecipiti quanquam amne, immota natare.
Utque haec materies cogit deflectere Lunam
Circum, cur etiam non circum haec corpora pellat?
Vel cur non Lunam deorsum deturbet, ut illa?
Demum, quod superest, totus cum vorticis aestus,
In quo versatur medius Sol, et vaga circum
Sidera, converti super uno debeat axe
Illo ipso, Solem qui trajicit; omnia certe
Sex vaga debebunt quoque circa hunc sidera volvi;
Cur igitur vario declinant omnia flexu?
De mediique abeunt, quo vis properantior, orbis
Aequore, et huc illuc tentant diversa meatus?
Praeterea qua tum poterit ratione figuram
Astrum unumquodvis de coni segmine primam
Signare, et facere, ut respondeat area semper
Temporibus? qui propterea vult ire fluentem
Sic in vorticibus stipatam materiae vim
Scilicet, ut, quidquid clausum quocumque sub arcu est,
Directosque inter geminis a finibus arcuum
Ad Solem, et medio coeuntes Sole meatus,
Par et semper idem sit, porro quamlibet arcus
Mutetur; siquidem si fiat hic amplior, atque
Ad Solem flexus tanto diductior, una
Curtari laterum debebit semita duplex,
Quantum opus est; contra his protensis longius, arcus
Fit brevior, flexusque adstrictior, area semper
Constet uti sibi par; procul a ratione vagatur,
Talia qui fieri putat, inquam, posse: quis aequo, 358
Materiae dedit, ut partiri limite campos
Inter se valeat? Se, quo monstrante, peritam,
Mentis inpos cum sit, tam doctae reddidit artis?
Scilicet impulsu id solo, plagaque geratur?
Tum, si vicini sic possit motus et orbis
Mercurii, qui non turbatur ab interiecto
Astro alio, constare, queant consistere motus
Astrorum, quae sunt porro superedita, et orbes?
Materies defert quae Martem, extenditur ipsum
Non usque ad Solem, sed Terrae clauditur inter
Atque Jovis fines; jam si par area Martis
In Solem protensa sibi sit semper in aequo
Tempore, non poterit Terrae par esse, neque almae
Quae teritur Veneris curru, aut pernicibus alis
Mercurii: aptatum sic astrum caetera ob unum
Turbentur: properent plus, quam properare videmus
Saepe ea, vel cunctentur, ubi est mora nulla citatis.
At quidam in pelago voluit primum esse locatum
Astrum ibi turbineo, gravitas ubi particularum
Extiterit minor; illud enim conscendere sursum
Debuit, atque suos celerans transcurrere fines,
Seque in particulas graviores mergere porro;
Tum cogetur ab his, advenerat unde, reverti
Compulsum; rursum salit, et descendit, ut ante,
Post etiam rursum; sic pausa est nulla meandi:
Has sine fine vias relegit, semperque revolvit.
Interea in gyros circumvolventibus ibit
Flexum a particulis; tum si, quo tempore gyrum
Conficit, hoc et itus etiam persolvat, et illos
Reflexum reditus, signare videbitur ovi
Ductum iter in speciem, per idem et se volvere semper.
Tempus at id gyri brevius si constat, idipsum
Ire iter antrorsum spectabitur, ire retrorsum,
Si contra gyri tempus diuturnius exit.
Tanto sed quid agit rerum molimine? semper
Labendique vices, faliendique esse necesse est,
Nec minui, neque postremo finire fluenti
Illa in materie, quae quiddam e motibus aufert
Continuo obsistens? veluti vibrata per auras 359
Virga suos demum procursus pendula sistit.
Accidet et porro, sursum deorsumque meantis,
Propter densatas non aeque in vortice partes,
Astri ut non aliter varientur mobilitates,
Quam res poscat, uti respondeat area semper
Temporibus, conique e segmine conficiantur
Tantum orbes primo? neque quidquam motibus ulla
Obstet parte ratis, aut exeat ordine certo?
Nonne vides, quantas fingendo cudere leges
Mens debet, varie queis densae sint celeresque
Pro spatiis partes, astro et pro quoque novatae
Diverso? varie commutat quodlibet astrum
Nam spatia, a Solis quibus imo limite distat.
Astrorum inter se varios jam confer et orbes;
Scilcet efficies nunquam hic, ut tempora constent,
Et spatia inter se, ut debent constare vicissim,
Conferri in sese repetita ut tempora possint
Cum spatiis at bis repetitis scilicet, ante
Ut docui; quoniam ut quaevis diversa fluentis
Crusta velut, quae et se circumfert, materiai
Tali lege queat flexos finire meatus,
Est opus, in sese repetitae mobilitates
Pro saptiis ut decrescant crescentibus ipsis.
At cum particulae constent in vortice quaeque
Natura simili, quam longe mobilitates
Ordine pro spatiis diverso progrediuntur!
Progressus erit hos reperire, ubi quamque fluentis
Materiae crustam subtilem finxeris esse,
Interior celerans tantum quam crusta propellet,
Quantum a contigua tardabitur ipsa superna.
Ut faber occurrit lapsuris aedibus, atque
Tecta novat, mutatque trabes, lapidesque revolsos
Inserit, et ferri nectit laxa omnia nodis;
Sic fabrefactum opus hoc, qua parte est rima reperta,
Cura Virum reficit, sed inanis; plurima mutant
Nequidquam, quoniam faciendos omnis inepta est
Materies prorsum auctificos ad vorticis aestus.
Jam cum consimili a natura particularum
Vortex confieri non possit, qualis egemus, 360
Dissimiles ad particulas tum protinus itur,
Quae nequeant aeque densarier, et celerare.
Densior in spatio est Soli propiore locanda
Materies; quod qui possit? cum densior omnis
Majores medio fugiendi a vortice nisus
Concipiat, rarasque loco deturbent ab alto,
Et sese statuat per se in regione superna.
Praeterea loca cuncta carent quia prorsus inani,
Turbineo primus quod ab aestu Fictor abegit,
Jam quid densius esse potest, quid rarius illic?
Omnia sunt stipata aeque, majorque minorque
Particula esse potest, ut non quae densior extet
Materies alia, neque contra rarior ulla.
Sic male compacti primum, licet ipsa favere
Visa fuit fortuna novis, post saepe recusi,
Primum et tentati leviter, sed deinde inimica
Saepe lacessiti, et quassati vi rationis,
Denique turbinei prorsus cecidere tumultus.
Jam quid materia est subtilis, et aetheris aura
Illa levis, quae trans impervia cuncta meabat,
Impulsuque potens cuncta omniparente struebat?
Quid tria sunt elementa illa, unde exorta putatum est
Omnia scobs, agilesque globi, molesque striata?
Sciliciet in putres resoluta abiere ruinas
Et spaciem praebent magnam, ut Carthaginis altae
Illa diu per humum vestigia visa; vigentis
Urbis enim motus, populique ferocia bella,
Et vires, et opes repetebat mente viator,
Orbia et imperium jam totius affectatum.
Successit Gravitas, submisit et omnia victrix
Protinus, atque alte caelo sublata refulsit
Sola potens ima, et media, et conjungere summa.
Jam quibus ipsa ratis immensum temperat orbem
Legibus, in lucem nobis non invida claram
Extulit, et rerum communia foedera pandit;
Nec levia inducit nos per vestigia tantum,
Magnarum defert sed prorsus in intima rerum,
Et, quae nativa sunt obsita nocte, recludit
Funditus, et tenui dat quaeque evolvere filo, 361
Contemptimque sinit nil jam transcurrere, fidens
Scilicet ipsa sibi, et rerum secura suarum.
Humanae non haec simulacrum, ut plurima, mentis,
Ingenioque refert sua non exordia nostro:
Inventa est nobis, non edita; rebus ab ipsis,
Quas agitat, versatque, educta est scilicet, atque
Prodita, et hinc cupidas in mentes insinuata.
Procedit velata caput, vultusque nitorem
Obtegit, et nostris animorum obtutibus arcet;
Vim tamen esse suam monstrat, propriumque vigorem,
Quo procul inter se distantia corpora nectit.
Sed num cuncta sibi subdat, dominetur et una
In rebus? Cieat, quotquot sunt, undique motus
Sola omnes, nihil ut constet jam denique quovis
Vel tenui in spatio mutatum, in corpore quovis,
Quod non ipsa sua moderatrix conficiat vi?
An potius vires diversa a stirpe receptans
Sit veluti quidam dissusus in ardua ramus
Sidera, praeterea tamen ut se multa propagent
Radice hinc illinc ramorum brachia ab una,
Quaeque suas referant vires, disjunctaque praestent
Officia, unde in res varii sint germina motus,
Et varii pariter nexus, ut denique possit
Multiplex adeo consurgere, certus et ordo
In magnis, minimisque, et grandia, parvaque prendat?
Stipite nimirum vis diffundatur ab uno
Irrorans veluti vitalibus omnia succis,
Rebus et auctificos motus dans, exagitansque,
Adducens, removensque, ligans, solvensque vicissim,
Non temere, at legum ratio velut ipsa reposcit
In paucis nota, in cunctis certissima rebus.
Jam tu, quaecumque es, quae vires una profundis
Tam varias, tanquam foetus, Vis alma, feraces,
Salve mira opifex Mundi, o communis origo
Foederis, omniparens et amor, rerumque voluptas,
O elementorum Venus, o Natura capaci
Cuncta sinu capiens, vel quo tu nomine dici
Cumque velis alio, non grandibus impare factis.
Nos tibi subjicimus sed inertia corpora tantum, 362
Et Mundum hunc spatiis distensum, dispositumque.
Tu ne te Mundo longe meliore regendo
Immiscere velis; mentes contingere nostras
Interius nequeas; animi tua jussa recusant.
Attamen est aliquis quoque mentibus impetus, et vis
Indita, non qualis late per corpora fusua est,
At quadam tamen inflectens ratione, agitansque
Interius nostros animos, ut protinus inde
Possint tam varii gigni sub pectore motus.
Sed penetrare animis animorum impervia nondum
Contigit, et seriem arcanam cognoscere morum,
Excutere et latebras omnes, motusque repostos.
Tempora forte manent nostros ea fausta Nepotes.
Se produnt aliqua, at longe modo tenuia nobis
Indicia, ista sequi, quaesisse et proderit olim
Plurima; nunc sat erunt faciendo in postera saecla
Augurio, et tanta spe mentibus alliciendis.
Principio si mens animantum bruta videtur
Esse aliquid majus, quam quod de corpore ducit
Exortum, vires sentire ad multa trahentes
Quis dubitat? Propriae quaerunt cur commoda stirpis?
Quid teneram matris compellit ad ubera prolem?
Implumes avium quid hiare coegit ad escam
In nidis foetus, quid matrem ferre labores,
Inque fovere diu, blandirier, atque tueri?
Verna parat fieri cum primum mater hirundo,
Fictile sub trabibus sibi par sobolique ferendae
Condit opus: condunt de spinis undique lectis
Alcyones, scopulisque infigunt tecta sub altis
Usque adeo mira compagine nexa, resolvi
Ut nequeant undis, nec adiri; condit et altis
In ramis Philomela suos de cespite nidos.
Has artes sub quo primum didicere magistro?
Unde et inexpertae norunt, quid postulat usus?
Cur similes faciunt, quas jam fecere parentes,
Atque pares operas? Non haec vis insita quaedam est,
Ultro quae trahat huc indocta atque inscia corda?
Mutat avis peregrina plagas, quaeritque tepentes
E gelidis oras regionibus, eque tepore 363
Immodico fugit in desertos ante recessus.
Dum migrat, pulchrum liquido deducitur agmen
Aere, ne nimium venti, nubesque morentur.
Quis docuit Mensor pulchras aptasque figuras,
Excipisse quibus ventos et nubila possent?
Quis Terrae faciem in tabula descripsit, ut illic
Opportuna sibi legerent loca traminte certo?
Quidam quo raptat vigor intus, pergitur illuc
Scilicet, et varios tentant exinde volatus.
Inspice pulvereos per campos ordine longo
Formicarum acies; segetem sectantur in arvis,
Atque onera important scrobibus, praedamque cavatis;
Fervet opus, releguntque viam, repetuntque laborem.
Sed tanto fera parva quid efficit utile nisu?
Prospicit illa hyemi, longum qua languida torpet,
Plurima cum nullas hyemes, neque viderit ulla
Frigora? Nimirum sibi longo accommoda somno
Tecta parat, segetemque locat, quam corpora possit
Sternere parva inter, brumam et defendere membris.
Neu tumeat faciles terra seges abdita in herbas
Eruptura, illa corrodit parte, futurae
Qua latet effigies in parvo semine aristae.
Haec tu scire putes animantem, et noscere cuncta
Mensibus aut paucit prognatam, aut forte diebus?
Nempe rapit quidam has, et, quo rapit, impetus, itur.
Quae vomit e parvo, net aranea, corpore fila,
Retiaque intexit liquidis pendentia in auris.
Hinc illinc videas affixo ut fune teneri
Saxa inter ramosque leves, velut alta tenetur
Ad scopulos puppis circum religata manentes.
Artis opus mirae; circumplicat orbibus orbes,
Alligat et, radiis ex omni parte profusis
Ante, tenax filum: extremis rarescit in oris,
Densior in medio, pellucida quae plaga confit,
Sed duri mage sunt in summo fine rudentes.
Expectat sic densa leves in retia muscas.
Piscibus exemplum capiendis unde, ferisque
Sylvicolis, avibusque homines nos hausimus ipsi.
Illa sed unde hausit? Proprio talem extudit artem 364
Ingenio? An potius quidam ingens impetus intus,
Quod facit, id cogit facere, impellitque sequentem?
Non ego praeteream, qui nobis ferica fila
Donant, et pulchra faciunt in veste nitere,
Innocuos vermes, teneris qui cura puellis
Praecipua, inde sibi ut peplum, pallamque receptent.
Tempus ut advenit, cibus et maturuit aptem
In succum interius, splendentia corpora densis
Attollunt ramis; illuc namque impetus ire est;
Oraque multiplici convertere ut ebria gyro
Incipiunt; quaque ora feruntur, succus in auris
Fila in tenuia flavescens deducitur; ultro
Paulatim in tereti concluditur ille sepulchro,
Et clausus quoque pergit opus, dum scilicet omnem
Evomuit succum, atque exanguia membra reliquit,
Acceptura novam porro rediviva figuram.
Quae facitis ceras, et mella liquentia, parvae,
Vos ego apes sileam? quando divinius esse
Ingenium, et rerum fato prudentia major
Creditur in vobis. Plebs duro nata labori est
Atque operis, sexuque caret; stirps mascula, fuci,
Rarior est, multo sed foemina rarior, una
Saepe genus magno in populo: Rex credita piscis
Haec fuit agricolis; Reginae nomine verum
Dignanda est mater, regnum hoc muliebre feratur.
Nullum fervet opus sine matre, aut publica tangunt
Commoda; projiciunt ingratam tum quoque vitam:
Ipsa movet, regit ipsa, et pacis et arbitra belli.
Mel de flore legunt, scrutari florea norunt
Septa, ubi congesti succi, dulcemque liquorem
Protinus educunt sugentes, oraque complent;
Cercus, et norunt, quo florum stamine pulvis
Haereat: his ergo se desuper applicat ales
Staminibus; circum et se pulvere tingit odoro,
Accumulatque, impletque sinus per crura cavatos.
Saepe init et bellum pugnax genus; aspera retro
Pro cauda est acies, jacit unde in vulnera virus.
Hanc etiam in sucos vertunt, ut inutile coeptant
Hi genus esse, suo genitali munere functi. 365
Fundendoque petunt fraterno a fanguine laudem.
Jura vetant nil proficere, atque labore alieno
Pasci, et non partis per sese accumbere mensis.
Arte favus mira compingitur, et licet ollis
Haud ulla artifici tractetur regula dextra,
Appositis tamen et flexus novere, modosque
Senorum laterum; spatia implent cuncta, caventque,
Nusquam ne constet cerae parcissimus usus.
Tum quoque pro vario cunabula semine condunt;
Plurima, parva tamen, queis sexus nescia partu
Immittatur apes; magis ampla et rara virili
Pro stirpe; augusta surgunt rarissima mole,
Parvula queis mulier, soboles regalis, alatur.
Scit mater, nunquam confundit provida cunas.
Vere novo incipiet sedes animantibus arcta
Esse, neque immensas capiet domus; ergo colonos
Decernunt alias quaesitum emittere sedes.
Tunc subito possis magnum exaudire tumultum
Exortum; erumpunt densae plaudentibus alis
Unam observantes, quae foecundissima, matrem;
Non odio huc, vel amore, sed utilitate trahuntur.
Omnia quae peragi si docta mente fateris,
Et populo quaecumque alia admiramur in illo,
Falleris; impellunt constanti lege valentes
Interius vires, quas nobis noscere non est,
Impulsus illae excipiunt, ultroque sequuntur.
Quid jam aliud vulpis dolus, insidiaeque luporum,
Quidve canum furor in cervos, cervique timores,
In teneram accipitris quid mens inimica columbam?
In nemora ire mihi nec jam vacat, inque profunda
Oceani, et, quae vos agitis, spectare, leones,
Atque ursi, tigresque, et corpora vasta elephantum,
Et mutae Protei pecudes et suamea saecla,
Vos rhombi, vos delphines, vos grandia cete;
Quam varias vires in vobis, quam simulantes
Optima consilia, et rationes esse viderem!
Exuere ast omni vos tamen hic ratione
Consilioque ausim, dum pelli viribus istis
Suspicor ignotis; quoniam cum viribus istis 366
Et ratio queat esse aliqua, et mens sponte receptans
Impulsus, ferrique videns, quo fertur, et optans.
Quis neget igniculos nobis rationis inesse?
Et tamen impulsu trahimur persaepe valenti,
Dum, bona quae remur, sequimur; cum scilicet illuc
Experiamur agi ut naturae a pondere quodam.
Has primum ingenitas in nostris mentibus intus
Sentimus vires; inde esse, et vivere quemque
Allicit; et miseram quanquam, duramque trahamus
In luctu vitam, tamen esse, et vivere dulce est.
Notitiis trahimur rerum quoque, veraque nostri
Exoptant animi, et dulcedine tangimur horum
Mira, nescio qua; de veris exoriuntur
Vera alia, et cupido se nexu in pectore jungunt.
Excolere in tacita res longum, et volvere mente
Ignotas, non sit propius propiusque locare,
Ut possint a mente rapi, junctaeque teneri?
Porro ob conjunctas majorem extendere nisum
Possumus, atque alias adducere longius, atque
Porro alias, semperque novas adjungere vires.
Quae semel arripuere animi, retinere tenaces
Contendunt; exin fiunt constantia quaedam
Rerum judicia, et fluxerunt protinus usus,
Et varii mores: ea si quis vellere tentat
Ex animis, vitam prorsum ipsam evertere ab imo,
Naturamque alio convertere velle videtur.
Ordinis hinc animis, Pulchrique, Bonique cupido est
Indita, justitiae vel corda injusta leporem
Agnoscunt. Virtus fert ludem, et honesta probantur.
Ipsae etiam mentes intra se nonne trahuntur
Mutua? Cur igitur solas tam taedeat esse?
Cur sociale genus sumus haud deferta per arva
Dispersum, vel per sylvas, vacuosque recessus?
Unde tot in populos, tantasque coivimus urbes?
Unica non homines junxerunt mutua vitae
Subsidia inter se, neque magni commoda coetus;
At quoque posse loqui, atque aliis expromere sensa,
Atque aliorum etiam cognoscere, et inde moveri.
Finge aliquem solam placidi inter veris honores, 367
Et melicos inter cantus producere vitam,
Mollibus in stratis jucundos carpere somnos,
Auratamque domum, laxosque habitare penates,
Affluere atque esca regali, deliciisque;
Num minus exagitet quaedam vis insita mentem,
Et faciat, vitam socialem ut protinus istis
Praeferat? Haud ulla est sociis sine pura voluptas;
Crescunt, cum sociis partimur gaudia nostra,
Curaque dividitur narrata, minusque dolores
Saevire, inque animos incumbere moeror et angor.
Praeterea et laudem, et famam captare, decusque
Unde sit? Ex ipso vitae socialis amore
Non fluat? Ambitio non vires exerat illinc,
Qua primi in rebus contendimus omnibus esse,
Et praeferri aliis, regnare, atque esse potentes;
Quod solis petere haud unquam, neque nosse liceret.
Postremo nexus inter corpusque animamque
Cernimus esse aliquos, et mutua foedera quaedam.
Ulla neque apparet, potuit quae jungere causa
Naturas tam dissimiles; id praestet utrinque
Inditus, hinc animis in consona corpora quidam,
Illinc corporibus quidam conatus in illas,
Ut vita, atque omnis quoque vitae hinc prodeat usus.
Jam quid opus tam distantes contingere sese
Naturas? Per vim sine tactu mutua possunt
Officia exercere suam, et communia quaeque
Efficere. At, genus id, multas cognoscere vires,
Quotquot sunt, ullas et earum prendere leges
Non opis est nostrae forsan, praesentia quamvia
Omnia sint, atque intra nos peragantur, et ipsum
Afficiant sensum; neque jam deprendere motus,
Id quoque u liceat, sat erit, qui scilicet omnes
Interius varia in nobis ratione geruntur,
Cum volumus, cupimus, gaudemus, percipimusque;
Compositi nimirum motus sunt; proinde necesse
Hos foret in motus alios iterumque, iterumque,
Inque alios motus dissolvere, donec ad ipsa
Prima retexendo sit ventum elementa; vicissim
Tum conferre elementa iner se, quoque geratur 368
Ordine quid rerum, qua quid quoque lege, videre
Nec tamen interea nostrae, quae libera, mentis
Vim secludere ab his, dominam ast adsciscere talem,
Arbitrio mens ipsa suo ut quascumque movere
Se queat in partes, et quoslibet edere motus:
Texere post contra, ad motusque redire priores
Esset opus, quales nos intra percipiuntur.
Ipse sequens at se sensus fugit, undique nodos
Nectens difficiles, magnoque volumine rerum
Implicat, ut proprias nequeat cognoscere vires.
Nobis hunc tenuem nostrum lustare profecto
Difficile est mundum, et, quid simus, scire; videmus
Caetera, sunt oculis at nostra impervia nostris.
Non ideo tamen est, ut vitae debeat omnis
Cursus sorte regi, et quocumque impellimur, ire.
Vis etiam in nobis (Rationem dicere suemus)
Quaedam se prodit moderandae aptissima vitae;
Humani haec veluti currus Auriga videtur
Frena regens, et, recta, movens, qua semita ducit.
Illius impulsus aliis secernere oportet
Motibus, atque sequi solos; properare secundis
Scilicet his liceat, spatioque excurrere jusso
Securos; aliter transverso plurima calle
Obsistunt, longaeque morae, certisque periclis
Obsita sunt loca; quam triste et quam lugubre nostri
Spectaclum tum fiat, ubi, cum maximus Orbis
Consonet, hic tenuis discors, exlexque feratur. 369