Philologic Results

Actus Quintus

Argumentum
Ere: Nil quintus nisi funera habet mortesque bonorum:
Nam postquam disiecta rota est a turbine, Caesar
Aestuat irarum fluctu, insontemque puellam
Ense ferit, superi tumulant, animam excipit aether.
Hem vero, rursus imperator advenit.

Actus V. Scena 1.

-- --

Maxentius – Pharesbutus – Furor – Chursasides – Catharina – Porphyrius – Grex
Ut dura cautes quassa crebris fluctibus
Nec cedit undis nec aquilonibus flatui,
Sic virgo, quam iussi domari carcere
Stimulos amoris temnit et mortis minas.
Expeto nunc, quam rotam spopondit pontifex.
Fidem praestabit, gratulabundus venit.
Pha: Salve imperator, coelites te sospitant
Tuisque favent conatibus. Max: Cur, pontifex,
Usque adeo gestis laetitia? Pha: Tibi gratulor,
Mihi gaudeo, quod tandem opus admirabile
Sit absolutum, quo deorum vindices
Iniurias abunde. Max: Produci iube!
Pha: En artifex, hic fabricavit non sine
Divo Furore. Fur: Partibus non defui
Meis, abeo. Cum Caesare tu rem transige!
Chu: Axes paravi, Caesar, hos versatiles,
Artificiose excogitatos vulneri.
Max: Aequabitur digno labori praemium.
Chu: Vin specimen edam inusitati turbinis?
Max: Volo. Chu: Famuli, iuvate, circumvolvite!
Viden ut rota una horsum, altera istorsum impetu
Currat citato? Christianae viscera
Sic frustulatim dissecata concident
Ut lana crebro vulsa dente pectinis.

-- --

Por: Nimium haec acerba, Caesar, erunt spectacula:
Te forte plebs tyrannidis coarguet.
Pha: Nulla in deorum hostes nimium poena est gravis. 1634–37] A 1315–18; B 1534–36. 1649sq.] A 1418sq. 1655–57] A 1420–22. 1658–61] A 1435–39; B 1585–87. 1629–32] dact. hexam.
Gaudebit una vulgus et laudabit Apidem.
Max: Huc protrahe, miles, perduellem, si tamen
Adhuc superstes. Faxo – dii me sentiant –
Ultorem honoris, ubi vicissim sensero
Horum favore regna firmari mea.
Pha: Hoc spondeo, Caesar, coelitum tibi nomine.
Max: Removete machinam! Placide aggrediar hanc feram.
Nondum rigorem, virgo, ponis carcere
Vibicibusque domita? Nondum consulis
Tibi meliora? Cat: Consului Christo duce.
Max: Quis ergo vitae protulit vires tibi?
Unde nitor ille? Vultus unde plenior?
Nunquis fefellit carceris clausi seras?
Sic ego ministris ludor invisus meis?
Vae, per quod istud perpetratum sit caput,
Fixum supremo stipite exemplum dabit.
Satellites, iugulate vigiles, qui cibum
Inferre passi! Vah, rabies, pestis, furor!
Cat: Ne perde, Caesar, innocentes! Max: Sistite!
Tu fare, quis te paverit! Cat: Quis paverit?
Qui pascit omnes et dat escam animalculis,
Christus deus me recreavit ferculis,
Plagasque coelica medela sustulit.
Max: Magicas sed artes Christiani adsciscitis
Christumque fictis tollitis miraculis.

-- --

Accipe supremam mortis aut vitae semel,
Nec prece nec auro flexilem sententiam:
Vel sacra supplex tura succende Apidi
Nostrisque diis cunctis, et execrantibus
Verbis nega Christum, mihi vel connubio
Te iunge stabili compos imperii et fori.
Quod si repugnas mente praefracta, tibi
Per mille animam tormenta iam nunc extraham.
Cat: Quid corda eâdem, Caesar, oberras saepius?
Effunde, quidquid exigit insanus furor!
Maiore quanto me malo confeceris,
Maiore tanto Christus ornabit bono.
Mihi ille sponsus, qui solum et coelum regit.
Te sperno, qui vitulo et deûm tot statuis
Servile caput subdis. Mea haec sententia.
Max: O bestiam intolerabilem! Pha: En, Caesar, rota!
Mage pertinacem reddit ista lenitas. 1671] A 1345. 1672] B 1539. 1673] A 1346; B 1543. 1674–76] A 1325–27. 1684– 93] A 1357sq., 1364–72. 1695–700] A 1379–83. 1701 O ... intolerabilem] B 1570. 1702] A 1465; B 1614.
Haec summa superis petitur abs te victima.
Max: Vel sape vel experire supplicii genus,
A quo nec ulla vis hominum te liberet
Nec ipse Christus turpiter affixus cruci!
Cat: O non ferendam numini blasphemiam!
O Christe, sponse, signa monstra coelitus,
Intende coelo praepotentem dexteram,
Effringe validas, quas parat tortor, rotas!
Non quod recusem mille mortes perpeti,
Sed quod requiram nominis laudem tui,

-- --

Ut cernat error ethnicus vires tuas.
Max: Pro Cerberum! Pro inferam Proserpinam!
Quid hoc? Ubi sum? Quo fugiam? O praestigiae!
Gre: O vere magnus Christianorum deus!
Pha: Compesce populum, Caesar, actutum redi!
Cat: Quid, Caesar, attonitus tremis? An Christum times?
Max: Vah, non feram, non patiar hoc dirum nefas!
Victus puellae cantibus cessem potens?
Non per trisulcum fulmen aeterni Iovis!
Caesaene plebis aspiciam tot funera?
Venefica poenis eluat populi necem!

Actus V. Scena 2. Faustina – Maxentius – Porphyrius – Catharina – Strategus – Pharesbutus – Sthenelus – Claudia – Octavia – Melite – Drusilla
Mentem, imperator, mitiorem concipe!
Quousque bellum cum deo frustra geris?
Non huic superna sidera adstare aspicis?
Adversus artes Christus insurgit tuas.
Dapes negasti: Christus e coelo dedit.
Verbere cruento contudisti innoxiam:
Ille medicatus fortius robur dedit.
Et iam rotatas fulmine ussit machinas.
Quid pergis ergo numen usque offendere?
Christum verere potius et famulam DEI

-- --

Dimitte liberam, ut sceleri ne addas scelus!
Max: Coniunx, nefandae vocis ora comprime,
Patrona Christi ne simul mortem haurias! 1703 superis] Cf. A 1388. 1722] Caesane C. 1736] Christo C; cf. A 1537. 1703] A 1388. 1704–13] A 1467–82. 1705sq. te … cruci] B 1620sq. 1714] A 1501; B 1637. 1718 Quid … tremis] B 1634. 1719–23] A 1502–05; B 1638–41. 1726–36] A 1528–37.
Fau: Sum Christiana, licet necem intentes mihi.
Max: Quis daemonum mihi malus male invidet?
Ubi me recondam? Quave tellure obruar?
Heu, rumpor ira, turbo, me procul avehe!
Quid agam? Satelles, i, caput aufer coniugi!
Por: O Caesar, absit, ut facinus tantum patres!
Diceris olim coniugis ‚Caesor‘ tuae.
Str: Saltem remorare terribilem sententiam,
Donec parumper colligas sensus tuos!
Pha: Tollantur omnes dogmatis stirpes novi,
Ne quid veneni rursus usquam pullulet.
Max: Magam reducite intro, dum deliberem!
Fau: Catharina, precibus me tuis, oro, adiuva!
Cat: Regina, ne quid ambige laeta progredi!
Te consequar coeli ad beata gaudia.
Fau: En, sum parata sub tyranno te mori.
Max: Satelles, imperata iussus perfice!
Primum mamillas arcula sub lignea
Contusas ferro abscinde, dein cervicibus
Caput nefandum reseca! Id omnes noverint,
Nemo ut cadaver ad sepulchrum deferat:
Maneat laniandum canibus et volucribus!
Fau: O Christe deus, miserere et hanc famulam accipe!
Clau: Augusta, sic nos deseres? Eheu dolor!

-- --

Mel: Dominam innocentem mergi acerbo funere?
O Caesaris crudelitas in coniugem!
Oct: Sic imperatrix, lumen imperii, occides?
Dru: Regina, te tuebor oppositu mei
Corpusculi. Non patiar hinc te subtrahi.
Sth: Remove, puella, vertice amplexus tuos!
Peragenda iussa Caesaris. Fau: Lubens eo.
Ad destinatum perge locum! Clau: Comitabimur
Quocunque dominam, non prohibebit carnifex.
Omn: Heu barbaries, ferocitas, immanitas! 1739] obruam C. 1755] contusa C; cf. 1819sq. 1737] A 1539sq.; B 1671sq. 1739] Sen. Herc.f. 1322. 1740 rumpor ira] B 1572. 1742] A 1557; B 1673. 1743] A 1560; B 1676. 1744sq.] B 1684sq.; A 1575sq. 1746sq.] A 1581sq.; B 1692sq. 1752] A 1585. 1757sq.] A 1583sq.; B 1696sq. 1760] A 1547; B 1687. 1763] A 1556; B 1689. 1766] A 1552.

Actus V. Scena 3. Porphyrius – Milites – Chorus Virginum – Melite – Claudia – Octavia – Drusilla
Non ferre possum, milites, tantum nefas.
Exire cogor Caesaremque linquere.
An non inhumani hominis crudelitas?
Tori iugalis comparem spreta fide
Iussit necari et canibus escam proici.
Tollam cadaver debita condens humo.
Audebo multis unus ipse commori
Fidemque Christi voce fari libera,
Quam vos docui brevitate quamvis temporis
Arctatus. Audet aliquis e toto grege
Pietatis ergo me sequi? Omn: Dux inclyte,

-- --

Audemus omnes, te sequimur! Mil.1: Tecum necem
Subibimus pro Christi amore et gloria.
Mil.2: Christum intimis gestamus in praecordiis.
Mil.3: Testabimur Christi fidem ipso sanguine.
Por: Retrogredi quicunque mavult, annuat!
Omn: Tecum periclo devovemus corpora.
Por: Ruamus ergo pariter in mortem! Deus
Fortunet acta, qui voluntatem dedit!
V.1: Heu me, tremisco tota! Num
Augusta mersa est funere?
V.2: Ah, iam puto, comites meae,
Atrocitatem exercitam.
V.3: Hoc indicat silentium
Et solitudo tristior.
V.4: Utinam referret nuntius
Fati ordinem! Saltem dolor
Ex lachrimis aresceret!
V.5: Fletu madentes conspicor
Hinc egredi pedissequas.
V.6: Dominae fideles consequae,
Augusta vivit? Mel: Coelites
Inter beatos. V.7: Ergone
Supplicia solvit innocens?
Clau: Vitam securis abstulit
Heroidi fortissimae. 1774] iugali C; cf. A 1591, B 1736. 1773 inhumani hominis] A 1588. 1774sq.] A 1591sq.; B 1736sq. 1777sq.] A 1597sq. 1784sq.] B 1808sq.; A 1713. 1790–816] quatern. iamb.
V.8: Ubinam cadaver regium?

-- --

Dru: Nostisne vultum et ora? V.2: Quis
Non barbarum horrescat scelus?
Omn: Vindica, domine, sanguinem sanctorum tuorum!
V.1: Relinquite nobis paululum
Thesaurum inaestimabilem!
Oct: Relinquimus. Inferias date
Pro temporis angusti modo!
Mel: Nos interim indulgebimus,
Quod possumus unum, fletui.
V.1: Eheu caput rescissum,
Ut innatas cruori!
V.2: Eheu papillae in arca
Contusae et amputatae!
V.3: Eheu caput, quod auro
Gemmisque splendicabas!
V.4: Ah, quo repente forma
Amabilis recessit?
V.5: Ubi aemulus rosarum
Color labella pingens?
V.6: Ubi frons serena et oris
Amoena suavitudo?
V.7: Ut flosculus resectus
Emarcuit venustas.
V.8: O mors amara, tantum
Saevisti in innocentem?
Omn: Heu me, nefanda cerno
Et digna fletu!
Oct: Finis dolendi nullus est,
Pignus puellae reddite!

-- --

Clau: Huic assidebimus domi,
Rigabimusque lachrimis.
Mel: Heu fugite ad antrum ergastuli,
Adest tyrannus efferus!
Dru: Ut aestuat, frendet, furit!
Cavete, ne quam prenderit! 1810] Vide notam ad loc. 1810] Extra metrum. 1817–33] cat. quatern. iamb. 1834] hypercat. monom. iamb. (vel Reizianum). 1835–42] quatern. iamb.

Actus V. Scena 4. Maxentius – Pharesbutus – Porphyrius – Strategus – Catharina – Grex – Angeli – Pacmon – Schurius – Rasitro – Carnifex – Sthenelus – Nutrix – Pedissequae
O quis malorum me rapit torrens foras!
Ardeo furore. Adeste! Abite, coniugis
Cadaver huc celeres trahite, ut funus novum
Addam nefasti sceleris authorem magam!
Pha: Prius expeditam oportuit veneficam.
Pac: Caesar, cadaver, quod iacebat littore,
Quisquam abstulit loco nec usquam cernitur.
Max: Quis daemonum, quis terrigenum hoc ausus nefas?
Per solis huius aureum iuro iubar:
Peribit ille! Dicite, quis fecit scelus?
Ras: Non, imperator, si mihi mortem inferas
Possim referre. Sch: Tuam salutem testor, o
Caesar, nihil scio. Max: Date, furciferi, date
Poenas meritas, date! Quotquot estis perfidi,
Statim iugulabo. Sic mea iussa spernitis?

-- --

Por: Quiesce, Caesar, ne malum insontes luant!
Ego, ego patravi, si quod est istud nefas.
Max: Hoccine ego de te, Porphyri, credam malum?
Hanc tu mihi gratiam rependis? Hanc fidem?
Tu coniugem impiam in deos dignatus es
Honore tumuli, quem vetui tam serio?
Por: Si iusta prohibes, quis tibi aequus serviat?
Max: Sectaris ergo Christianam insaniam?
Por: Si crimen est deum vereri maximum,
Non fugio poenas Christianus quaslibet.
Max: Pro summe Iuppiter diique coelites,
Perii, occidi, interii, ducem amitto, quem
Tanti aestimavi, quem Cyrenes Principem
Ex omnibus fidissimum legi! Por: Vides
Hos milites? Omnes ad unum militant
Christo, meis qui paruere nutibus.
Nunquid ita res habet? Omn: Dedimus Christo fidem,
Christo iam militabimus. Max: Vah deseror!
Quid ceptem? Amicis hostibusque sum pari
Ludibrio. Quis fascinavit vos, deos
Ut patrios contemneretis, milites?
Tacetis an responsa Caesar exprimat? 1843–46] B 1754–57. 1848–57] B 1758–69; A 1629–41. 1858sq.] A 1642sq. 1859] B 1774. 1864sq.] A 1651, 1540. 1866sq.] A 1655sq.; B 1801sq.
Por: Cur quaeris ex pedibus, caputque non
Rogas? Tibi mecum est agendum. Max: Pessimum
Caput, male membra regis. Stratege, cum tuis
Fidem mihi sponde! Str: Spondeo, Caesar, fidem.
Omn: Spondemus et nos. Max: Arma aliis haec tradite,
Extraque portas foedifragos cum duce
Foedifrago truncate! Omn: Num repellere

-- --

Vim vi iubes? Por: Non ensibus, at patientia
Pugnare Christus praecipit, arma ponite!
Omn: Habe tua arma, Caesar, en sequimur ducem!
Por: Estote fortes, o generosi milites,
Iam iam deus coelique tota curia
Victoribus ibunt obviam. Haud resistimus.
Quocunque inermes ducite! Omn: Nos, Christe, excipe
Ad te venientes. Max: Ducite, quid moramini?
Ne fraude ludar, Porphyri caesi caput
Ad me referte, ut recreer spectaculo!
Producite denuo inquietam virginem,
Famuli! Pha: Tuum, imperator, obtestor caput,
Ne lenitate authoritatem perduis!
Tollatur illa pestis a terra, nisi
Manare ad omnes mavelis contagium!
Max: Amor repugnat, pontifex, sed videro.
Pha: Eccam, imperator, belua huc agitur ferox.
Max: Miseranda Costis, percipe dicta patris tui!
Post tot meorum funera et foedas neces,
En virgo, si vis dono culpam funerum.
Mitesce paululum, teque pietati refer!
Per ego deos te, per ingenii claram indolem,
Per stirpem avitam tot Lagidarum principum,
Per omne nostri nominis fas et nefas
Oro execrare Christum, et in uxoris locum
Succede coniunx! Ultima haec petitio.
Cat: Ecquandiu, Caesar, gravis nimium mihi
Instare pergis? Subsequar ad coeli domos,
Qui me praeiere. Rumpe fatorum moras!

-- --

Non nubo cuiquam, Christus est sponsus meus,
Ut annulus index, quem digitis gesto, aureus.
Max: Vah, pertinacem, duram, inexorabilem!
Str: En sanguine rorans Porphyrii caesi caput! 1880–82 Cur … Caput] A 1673–76. 1889] Verg. Aen. 10,827 arma, quibus laetatus, habe tua. 1890–92 Estote … obviam] B 1811–13; A 1702, 1729, 1731. 1904 Miseranda … percipe] B 1612. 1905sq. Post … vis] A 1735sq. 1907 teque ... refer] Sen. Phoen. 585. 1910] Sen. Oed. 1023. 1914sq. Subsequar … praeiere] A 1744sq. 1915 Rumpe ... moras] Sen. Tro. 681.
Sed et reliqui esca iacent catervae vulturum.
Max: Cerne, obstinata, vultum et ora tabida,
Quem tu magia fascinasti, Porphyri!
Cat: In scelere gloriare! Vindictam DEUS
Non differet. Max: Minetur adhuc venefica?
Quid cesso? Agedum, satelles, a cervicibus
Caput nefastum tolle! Vah, nolo amplius
Hanc intueri pestem. Abeo in regiam,
Tu fac, stratege, iussa ad unguem perfici!
Str: Factum puta, imperator! Max: I, morere, impia,
Misere ut mereris, diaboli stirpe edita!
Cat: Optata nunc est hora mortis inclytae.
Iam venio, sed vota mihi quaeso effundere
Liceat suprema. Str: Ne tamen mora longior
Sit precibus! Interim populum, praeco, advoca
Sono ferali! At tu, satelles, compara,
Quae postulat loci reique necessitas!
Cat: O Christe, sponse animae meae, quas gratias
Ancilla solvam pro benefactis, qui pedes
Meos statuisti immobilem supra petram,
Gressusque meos in veritatis tramitem
Direxisti? O illa extende bracchia, quae cruce
Dispansa pro me, suscipe, Christe, spiritum,
Quem tibi dicavi victimam! Memento, quod
Sanguis caroque sumus! Coërce daemonas!

-- --

Errata coram te tremendo iudice
Ne propales quondam! Maculas cruor eluat,
Quem prompta fundam. Da, meum corpusculum,
Ut subtrahatur hostium conspectui!
Remitte culpam nesciis quid factitent!
Miserere populi et si quis erit certaminis,
Huius memor, aure propitia exaudi preces! Amen.
Ang: Catharina, sunt rata vota, sponsus annuit.
Victrix veni! En, aperta coeli ianua!
Nut: Heu heu, alumna, tene morti occumbere
Videbo? Alumna, heu, qui dolores perferam?
Cat: Laetare nutrix, nuptiarum tempus est.
Ne lachrima neve properantem detine!
Si diligis me, mater, ritus adiuva, 1939] imobilem C. 1925 Quid cesso] B 1873. 1926sq. Nolo … pestem] B 1888. 1931] A 1761. 1939 supra petram] Vulg. Matth. 7,24 omnis ergo qui audit verba mea haec et facit ea adsimilabitur viro sapienti qui aedificavit domum suam supra petram. Cf. Vulg. Luc. 6,48; 8,6; 8,13. 1949–51] A 1763–65; B 1926sq. 1951 Amen] Extra metrum.
Ut prodeam parata ad ritum ocyssime.
Nut: Ah, lugubre officium exequatur altera!
Cat: Tuam requiro solius, o nutrix, manum.
Nut: Heu, quid faciam, heu tremisco totis artubus!
Str: I, mulier, i cito munus hoc virgunculae
Exolve, in oculis ni virorum mavelis
Retegi puellae colla. Cat: Nutrix, sequere me,
Statim revertar. Car: Praeparatam oportuit,
Stratege, iussa Caesaris urgent! Str: Sanguini
Haec regio donanda morula est. Milites,
Videte, ne quid interim plebs affluens
Cieat tumultus! Pateat in circo locus!
Mel: Ah quis retentet lachrimas, suspiria,
Gemitus? Cadetne pura virgo criminis?
Oct: Sententia lata est, nulla fit laxatio ... post 1973] Duae paginae recisae sunt.