Philologic Results

-- --

Actus I. Scena I. Megaera – Maximianus Herculius
Perge, umbra detestabilis! Nectis moras?
Egredere, flammeam latebram desere!
Max: Quis me revulsum noctis aeternae sinu
Adspicere vivos cogit et superas domos?
Nunquid reperta est poena, Tantaleam sitim,
Durum laborem Sisiphi, Tityi alitem,
Ixionisque membra rapientem rotam
Quae superet? An severa vindex manium
Supplicia desunt Tartaro? An non igneis
Cocitus undam volvit immistam globis?
Non fervet Acheron? Ilicet terram premat
Herculius iterum Maximianus, qui fuit
Terrae grave pondus, pernicies mortalium?
Heu, fugio lucem, lucem inimicam sontibus.
Me recipe, Ditis aula! Meg: Mane! Quo proripis
Te, verbero? Nostin flagellum ex anguibus?
Max: Properare in atrum carceris liceat mihi
Cubile, liceat, si parum videor miser,
Geminare poenas! Quando, pro, quando dabis
Effugere superos? Torqueor aspectu aetheris
Plusquam tremendis, quos gero mecum, ignibus.
Meg: Subsiste sis, inquam! Max: Quid ergo praecipis?
Meg: Scin quod loco nomen, ubi iam figis pedem?

-- --

A magno Alexandro urbs memoratur condita.
Meg: Scopum attigisti. Filius Maxentius 5 Perge ... detestabilis] Sen. Thy. 23sq. Perge, detestabilis / umbra. – nectis moras] Sen. Herc.O. 10. 9–12] Octavia 21–23 poenasque quis et Tantali vincat sitim, / dirum laborem Sisyphi, Tityi alitem / Ixionisque membra rapientem rotam. 7sq.] Sen. Thy. 1–4 Quis inferorum sede ab infausta extrahit ... quis male deorum Tantalo visas [al. vivas] domos / ostendit iterum. 19sq.] Sen. Thy. 67 siste, quo praeceps ruis?; Ov. met. 11,676 mane! quo te rapis? 21sq.] Sen. Thy. 70–72 Abire in atrum carceris liceat mei / cubile, liceat, si parum videor miser. 23sq.] Sen. Thy. 82sq. Quando continget mihi / effugere superos? 1–3] dact. hexam. 4] Quatern. iamb.
Huc appulit Romam, habenas imperii
Adeptus ex favore partim exercitus,
Partim ex magiae disciplina, cui studet.
Max: Doleo genuisse. Meg: Ut ergo Romae saeviit
In Christianos, incita ut et hic saeviat
Novumque persecutionum turbinem
Genti nefandae moliatur! Max: Ego incitem?
Scelus ego iubeam? Stabo et arcebo scelus,
Pro quo coactus sum colere agros et gulam
Laqueo mihi factus carnifex praecidere.
O Christiani, quot cruciatus perfero
Vos propter unos hic in atro Tartaro!
O Christiani, vestram ego vitam insaniam
Demens vocabam, et ecce legit filios
Altissimus. Ergo a veritatis tramite
Erravi, et incidens in tenebras extimas
Intelligentiae lux mihi non splenduit.
Meg: Iam sera poenitudo est, serae lachrimae,
Pietasque sera, Maximiane! Filium
In Christianos extimula Maxentium!
Max: Ut poena crescat auctibus praeter modum
Moremque? Supplicii satis heu miserrimo est.
Meg: Vah, quae moratur nuperum Stygis incolam
Relligio? Nescis legem Averni? Quo tibi
Plures sodales aggregas, hoc gratior
Es Belzebubo. Vade in aedes filii,
Taedam piceatam conice, te patrem audiet,

-- --

Iraque totum pectus inflammabitur
In Christianos patre peior filius.
Actum est, abunde sensit introitus tuos
Domus, et nefando quassa contactu horruit.
En, quis tumultus oritur? O factum bene,
Te laudo Maximiane. Ad infernam specum
Descende rursum assandus igne perpetim!
Toties petisti regredi, nunc abnuis?
Veni, Phlegetontis pabulum! Max: O coelum, o mare,
O terra, quidquid uspiam est, miserescite!
Vae vae miserrimo, in aeternitatem vae mihi! 45 incidens] incidas C. 56 patrem] patriem C. 60 nefando] nefanda C. 32] 551sq., A 66. 37 Stabo ... scelus] Sen. Thy. 95. 59f.] Sen. Thy. 103f. Sentit introitus tuos / domus et nefando tota contactu horruit. / Actum est abunde.

Actus I. Scena 2 Catharina – Angeli – B. Virgo – Christus infantulus – Famuli
Turba famularis, paululum hinc recedite
Domumque abite! Sola mecum seriam
Tractabo quaestionem. Ubi expedivero,
Vos more nostro de fidei mysteriis
Pergam erudire. Omn: Domina, quidvis impera
Vel nutui tuo paratis obsequi!
Cat: Unde ordiar, unde finiam, o coeli et soli
Monarcha? Qua te voce laudem, o conditor?
Nec ora centum nec mihi centum guttura
Ad exprimendum sat fuerint. Quoties tui
Favoris in mentem venit, quoties tua
Expendo munera, cor toties pro gaudio
Subsultat. Ut dotes taceantur corporis,
Quantum est, o hominum rector et divum pater,

-- --

Quantum est in ipso aetatulae primae gradu
Uno salutis gurgite me tinctam ablui
Per quendam eremi non prius notae incolam?
Quot millibus mortalium non obtigit
Haec singularis gratia? Heu, quot millia
Pereunt in aeviternitatem! Nullus est
Qui penset aequa lance, quantum sit boni
Sacra Christiana amplecti ab incunabulis.
Amplexa sum te providente. Nec satis:
Ut ultro mens adsuesceret coelestibus,
Terrestribusque nuncium remitteret,
Tute impulisti me dicare litteris,
Rerumque contemplationi, quas tua
Nostros in usus procreavit dextera.
Hinc cepi amare te, vereri, extollere,
Regemque regum agnoscere. Nam nisi finis hic
Scopusque sit scientiae, frustra sumus.
Et ut benignitatis index clarior,
Me de futuris erudire casibus
Per angelorum monita numquam desinis.
Haud longum abiero. Nocte luci huic proxima,
Cum pensa solverem precum ritu meo
Superisque me custodiendam traderem, 101 numquam] non C. 76] Verg. Aen. 6,625 (=georg. 2,43) non, mihi si linguae centum sint oraque centum. 97 Regemque regum] cf. ad B 896sq.
Repente fessa membra corripuit sopor.
Ecce autem adesse visus ante oculos mihi
Ales minister nube septus candida,
Stellaeque similis, quae parit ex ortu diem.
„Salve“, inquit, „o Catharina, gaude, iubila,
Mittor tibi laetus nuncius coelo! Accipe,
Quae sit voluntas indubitata numinis:

-- --

Ingens procella Christianos obruet
Hinc inde sparsos per regionem Aegyptiam.
Tu parce metu vano, tyrannum Tibridis
Profectum ab urbe nuper audax increpa!
Pugnanda pugna est cum labore, sed labos
Hic gloriosus gloriosum praemium
Merebitur. Vires animumque non negat
Deus roganti. Quid timendum hoc auspice?“
Tantum elocutus se volatu ad aethera
Libravit. O utinam mihi vera panderit!
Et vera credo, nam tyrannus appulit
Maxentius, quem Christianis dictitant
Acerrimum hostem. Saeviat, frendat, furat,
Insaniat, bacchetur in nos barbarus –
Vincetur ipse ut spero. Sed quoniam scio,
Quam sit libido hominum potentium impotens,
Ad te recurro, Christe, tutor virginum,
Cui de pudica virgine artus sumere
Lubitum pudicos, me tuere virginem!
Tuque, o satoris mater admirabilis,
Tuique nati sponsa, virgo virginum,
Me iunge filio perenni vinculo,
Castisque nuptiis sibi me copulet! Angeli
B.V: Catharina, polo tua me trahunt suspiria,
Exhibeo natum, quem petisti. Lumina
Attolle sursum, luce radiantem aspice,
Penitisque lactea verba fige sensibus

-- --

Sponsi puelli, qui meo gremio insidet!
Chr: Ecce ego voluptas caelitum,
Hominumque dulcitudo, 114 metu] metui C. 114 parce metu] Cf. ad B 1454. 118sq.] Verg. Aen. 9,764 Iuno vires animumque ministrat. 120sq. se … Libravit] E.g. Stat. Theb 10,118 huc se caeruleo libravit ab aethere virgo; Sil. 15,425sq., 17,272sq. 140–47] quatern. iamb. + cat. quatern. iamb.
Cui mundum et astra pollice
Circumrotare lusus.
Adsum, ut cupidini tuae
Sanctissimae obsecundem.
Mene igitur optas unicum
Adscire, virgo, sponsum?
Cat: Rex sole et astris pulchrior, quamvis tuo
Indigna sim favore, quo me servulam
Hucusque prosecutus es, cum spem tamen
Fiduciamque tua ingerat praesentia,
Per vota me tibi castitatis obligo,
Ut obligavi parvula quondam saepius.
Chr: Ut sis mei securior,
Immotiorque perstes,
Mihi iungo te connubiis
Et foedere insoluto.
Cat: Et tibi ego totam me dico, iuro, spondeo,
Te possidere, te frui solum expeto.
Chr: In signum amoris annulum
Sponsae adfer, o minister!
Ang: En pignus aureum! Fac, ut nunquam excidat
Memoria sponsi, cui ligata es vinculo!
B.V: Tibi dignitatem gratulor, nurus mea.
Partem optimam elegisti. Amores omnium

-- --

Contemne, nupta virgo sponso virgini!
Huic si fidem servaveris, tuebitur
Fidissimus, quem vase gestas fictili
Thesaurum, et in thalamum vocabit te brevi.
Cat: O me beatam centies et amplius,
Exest medullas intimas solatium!
Mora nulla, amicis ultimum dicam „vale“
Famulisque cum nutrice, quos contrariam
Viam institutos auguror, sed nulla vis
Nullique planctus abstrahent. Ante omnia
Opes meas egentibus dispertiar.
Inibo pugnam freta sponsi viribus. 158 dico, iuro, spondeo] B 398, 401. 168sq.] Vulg. 2 Corinth. 4,7 habemus autem thesaurum istum in vasis fictilibus / ut sublimitas sit virtutis Dei et non ex nobis. 154–57, 160sq.] quatern. iamb. + cat. quatern. iamb.

Actus I. Scena 3 Pharesbutus – Sacrificuli – Praeco
Aliquando tandem, tandem aliquando Lucifer
Orbi attulit Phario diem laetabilem,
Quo templa restaurentur, et divum decus
Lapsum resurgat! Imperator aureus
Sceptro potitur. Aurea ille saecula
Non pollicetur, sed redhibet factis. Diis
Nemo fuit unquam addictior. Nec praesides
Modo civitatis Romuleae, Martem, Iovem,
Venerem, Minervam, Mercurium, Aesculapium,
Iovisque progeniem numerosam supplice
Cultu veneratur, sed deos varios colit,
Et singularum gentium ritus probat.
Exulto totus, laetitia cor liquitur!

-- --

Solenne sacrum meditatur, ut diplomata
Docent, meis quae scripta sunt hortatibus,
Api deo ter optimo, ter maximo.
Age, praeco, plebem buccinae sono evoca!
Pra: Sic faxo, pontifex, amice coelitum.
Pha: Nunc verba magni principis voce increpa!
Pra: Audite cunci, quae voluntas Caesaris
Maxentii servanda cunctis praecipit:
„Quoniam recordor imperio nostro a diis
Fluxisse dona plurima, stat rependere
Quamcunque possum gratiam. Sed, gratius
Cum nil diis quidquam accidat quam victimae
Et hostiae grato litatae pectore,
Fixum ratumque honore divos debito
Mactare, prae reliquis Osirim sive Apim
Aegyptiis numen verendum. Huc advolet
Eques, senatus, plebs, perinde divites
Ut pauperes. – Rebellis aut ferro cadet
Aut involutus fumo adibit Tartara.“
Haec iussa divi Caesaris Maxentii.
Omn: Vivat diu, vigeat diu, regnet diu
Maxentius, cultor deorum maximus!
Pha: Ite, administri, Apim e stabulis educite!
Spissum comedit hactenus foenum et bibit
Aquam lacunis obviis haustam. Cibo
Potuque iam suffarcietur nobili. 194–96] A 137–39. 197sq.] B 506sq. 206sq. Huc … plebs] A 146sq. 208 rebellis … cadet] B 512sq. 211sq.] 223, 514, 518, 521, 543. – B 520, 525, 530, 858.
Ite, et lavate huic pedes vivo mero,
Auro ungulas et pingite, hirsutos pilos
Crispate, cervicem corolla incingite,

-- --

Polite, qua potestis arte! Industria
Abunde compensabitur. Sac 1: Imperium tuum
Laeti exequemur, tu revise ad Caesarem!
Omn: Vivat diu, regnet diu Maxentius!

Actus I. Scena 4 Oeconomus – Famuli – Christiani exules
Usu frequenti iam didicisse vos reor,
In qua platea, quibusve in urbis angulis
Habitent egeni ex Christianis maxime,
Siqui requirunt subsidium. Omn: Scimus probe.
Oec: Has ergo vestes, pocula et cimelia,
Pecuniamque, regiae gazam domus
Totam erogate, ut principi nostrae deum
Ne propitiare desinant votis piis!
Ubi distributa sunt, redite huc ocyus!
Omn: Redibimus! Oec: Quo fine virgo regia
Tam liberalem pauperibus se praebeat,
Non assequor. Quidquid pretiosum ex omnibus
Parens reliquit Costus, hoc larga manu
Expendit illa. Vix tegendo corpori
Sufficiet olim amplissimus census. – Mihi
Nec seritur equidem nec metitur, sed suspicor
Quiddam subesse. Laetior est solito, nihil
Humana curat: forte mortis praescia
Ad caelum anhelat tota. Verum quos gradum
Huc admovere tristiores conspicor?
Chr. 1: Salve et vale, moderator aulae Costidos,
Sanctissimae purissimaeque Costidos!

-- --

Oec: Quo tam repente nobiles tendunt viri
Cum sarcinis viaticoque tegmine?
Chr. 2: Edicta quae sint Caesari nuper tenes?
Chr. 3: Et quos suorum daemonum cultus paret?
Oec: Audivi et horrui. Chr. 1: Exilium delegimus,
Ne turpibus cogamur assensum dare
Factis tyranni. Oec: Principum longae manus.
Vos insequetur profugos. Chr. 2: Praestat solum
Extra paternum occumbere, quam tot funera, 248sq.] A 186sq.
Tot Christianorum ruinas cernere.
Chr. 3: Petimus Syenem, et remotas insulas,
Aut si nequimus ratibus illuc transvehi,
Habitare montium cavernas cum feris
Haud indecorum rebimur. Oec: Faxit deus,
Ut terra videat vos reduces Aegyptia:
Mutare novit temporum faciem. Chr. 1: Ipsius
Arbitrio stamus, cadimus. Chr. 2: Serenitas
Plerumque sequitur nubila. Speramus fore,
Ut Christianis cedat hoc in commodum,
Quod detrimentum creditur. Oec: Quid Costidi,
Dominae meae, referam? Chr. 3: Iubebis nomine
Nostro valere et ab insidiis tyrannicis
Cavere. Omn: Vale, deoque vive perpetim,
Salvamque Christiadis tuere Costida!
Fam. 1: Revertimur vacuis manibus iussi, omnia
In pauperum agmen dona dispertivimus.
Quantas recreati principi grates agunt!
Quanto tripudiant gaudio mendiculi!
Oec: Praeite, domina operitur adventum! Omn: Ut iubes.

-- --

Actus I. Scena 5 Chorus Angelorum
Omn: O, nimis felix Catharina, gaude,
His tibi clausum reseras Olympum,
His tibi claudis, reprobis patentem
Clavibus Orcum.
Ang.1: Quae lingua, quae vox praedicet
Benignitatem in pauperes,
Haec una virtus est deo
Prae ceteris gratissima.
Ang.2: Haec una virtus coelites
Hominesque nectit invicem.
Ang.3: Haec una virtus sidera
Mercatur et vendit solum.
Ang.4: Te iure liberalitas,
Monumenta sacra encomiis
Ornant, celebrant, efferunt.
Ang.5: Iuvabit ergo paucula
E pluribus decerpere.
Ang.6: Sic fiet, ut mortalium 256 Petimus Syenem] B 662. 260] B 566. 275–78] Sapphicum. 279–94] quatern. iamb.
Corda incalescant frigida
Flagrentque amore in pauperes.
Ang.1: Foeneratur domino, qui miseretur pauperis et vicissitudinem suam reddet ei. Prov. 19.
Ang.2: Eleemosyna a morte liberat, et ipsa est, quae purgat peccata et facit invenire misericordiam et vitam aeternam. Tob. 12.
Ang.3: Quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, non perdet mercedem suam. Matth. 6.

-- --

Ang.4: Qui dat pauperi non indigebit, qui despicit deprecantem, sustinebit penuriam. Prov. 18.
Ang.5: Pauperi porrige manum tuam, ut perficiatur propitiatio et benedictio tua! Eccl. 7.
Ang.6: Conclude eleemosynam in corde pauperis, et haec pro te exorabit ab omni malo! Eccl. 29.
Omn: Date eleemosynam et omnia munda vobis! Luc. 11
Ang.1: Quid ergo tandem praemii
Largam manebit Costidem,
Quae tanta egenis contulit?
Ang.2: Haec omnia in praesentia
Offerre par est numinis,
Cui grata erunt ceu victimae
Et mille holocausta pinguium.
Omn: O nimis felix etc. inter 294 et 295 Foeneratur … ei] Vulg. prov. 19,17. – Eleemosyna … aeternam] Vulg. Tob. 12,9 … faciet invenire vitam aeternam. – Quicunque … suam] Vulg. Matth. 10,42 … amen dico vobis non perdet mercedem suam. – Qui … penuriam] Vulg. prov. 28,27. – Pauperi … tua] Vet.Lat. Sirach 7,36. – Conclude … malo] Vet.Lat. Sirach 29,15. – Date … vobis] Vulg. Luc. 11,41 … omnia munda sunt vobis. inter 294 et 295] extra metrum. 295–301] quatern. iamb. 302 etc.] Sapphicum.