Liber primus
Ille ego, qui quondam famamque et fata parentum
magnorum Austriadum et genus alto a sanguine divum,
Boiaricosque duces, Caroli de Caesaris alta
stirpe satos Magni; post et labentibus annis
res atque arma virum cecini, decora alta iuventae,
ac veterum laudes comitum, qui regia Franci
progenies Montis gaudent cognomine Fortis.
At nunc Ausonios ad fines certus eundi
Madrucios, Italo commistam sanguine gentem
Germanoque canam. Vos, o fortissima corda,
magnanimi heroes, precor, aspirate canenti.
Tu vero ante alios, famae pars maxima nostrae,
Carole Gaudenti, generis decus, inclyte rector,
quem claris Boia Anglipolis praefecit Athenis,
huc ades et praesens nostro succurre labori.
Si generosus amor, patrios cognoscere casus,
si vacat annales vestrorum audire parentum,
tempore iam ex illo coeptos cum primus ab oris
Hesperiae magnum rex olim Carolus orbem
Teutonidum venit pietate insignis et armis
Caesar et Austriadum nulli virtute secundus,
incipiam paucis; etenim non altius omnem
expediam prima repetens ab origine gentem
nec cupio longinqua sequi; longissima rerum
est series, sed summa sequar fastigia tantum.
Usque adeo priscos viguit celebrata per annos
vestrae fama domus et avi numerantur avorum.
Urbs Athesina iacet, vetus et notissima fama
et praedives opum; Rheti tenuere coloni
Scandigenaeque Gothi, a Brenno (si rite recordor
historiam, si vera ferunt monumenta priorum)
principe Gallorum Senonum fundata, Tridentum;
Norica nunc, Venetis ditione tenentibus oras
finitima Ausoniae, ast imis radicibus Alpes
accipiunt illam; hic terrae Germanidos haeret
terminus ac limes Italos discriminat agros.
Ambobus linguam populis commercia, fines
et ius hospitii faciunt utramque vigentem.
Nobilis hanc Athesis (quem pons amplectitur arcu
ligneus, at pulcher; centum stat passibus ingens
et quadraginta) fluvius celer alluit urbem
Alpibus ex altis veniens stagnoque Grauensi Grava
Solis ab occasu, vitreo qua flumine lambit
planitiem; contra lapsis quoque Solis ab ortu
foeta tribus circum torrentibus arva rigantur.
Planities ea parva quidem, sed amoena viretis
arboreisque, umbrosa comis et vitibus almis;
Vites ut decori arboribus, sic vitibus uvae.
Hic autumnali redolet vindemia foetu
foecundique lacus implentur nectare dulci,
quod candet, seu suave rubet, non secius, ac si
album sanguineo quis ebur violauerit ostro.
Paucos vestit agros culmis Cerealibus aestas;
plena neque immensae rumpant licet horrea messes;
sed populis tamen alma Ceres et adorea liba
sufficiunt, vitaeque hominum quorum indiget usus.
Temperie aestatis satis est tractabile coelum;
ast ubi hiulca siti findit Canis aestifer arva,
tunc rapidi fervet duplicata potentia solis.
Nec tantum celeres aestivis ignibus amnes
decrescunt; etiam putei (mirabile dictu)
urbis in hiberno viduantur frigore lymphis;
acre gelu pellit focus hic et plurimus ignis
ac densa glacialis hiems nive cana senescit.
Alpinos circum assiduo velamine montes,
vertice qui caelum summo fulcire videntur,
nix infusa tegit; fortes ad aratra iuvenci
pascuntur validaeque boves; montesque per altos
assueta cervice trahunt stridentia plaustra.
Montibus his geminae fauces aditusque maligni
hostibus, ad Boream vergit Septemque trionem
altera, Veronam Venetum faux altera ducit.
Haec Verona fuit Gothorum regia sedes,
quam sibi rex legit patriis acerrimus armis,
Boiugenumque hostis regum, Theodoricus olim,
nunc quoque Teutonidum celebratus carmine passim.
Tunc postquam Theodo regnorum et nominis haeres
Boiariae, Christi et divum contemptor et aequi,
Tot ferro ediderat strages, tot funera gentis
Romulidum; ac septem cum duris praelia Gothis
fecerat, Italiae fines super usque secutus;
ipse nimis validos contra Theodoricus hostes
Munierat vi multa, et moenibus ante Tridentum
cinxerat; ast urbem mox obsidione premebat
Boius et muros evertit funditus omneis.
Diruta post iterum condebat moenia Comus,
cui dedit Albinus rex Longobardicus urbem
praefecitque ducem; ducibus descendit origo
unde Tridentinis, hinc usque ad sidera fama
militiae notis; extremo principe donec
obtruncato Alachi, regi qui praelia movit
Longobardorum; Caroli post aurea Magni
Imperia et ditio et vallis transcribitur illa
Francigenis; quin et longo post tempore Gallo
a rege Ausonidum victore Hugone, Manassi
Marchia vicina est data cum regione Tridentum
Francigenasque duces tandem Merania fecit.
Ex hac stirpe simul comitum Goriceia proles,
Andeccaea simul Boiorum ex ordine venit.
Hinc multos genuit Comites montosa Tyrolis;
Nunc domus Austriadum, variis generosa metallis;
a quibus haec olim (sed adhuc memor Austria facti)
urbs est praesulibus sacris concessa Tridentum;
nunc firmis etiam muris vallata; per illos
rivus aquae, vastis sunt tecta molaribus apta
quo super et serris, leni fluit agmine ab Euro,
per mediumque forum et latarum strata viarum
saxea, paulatim in totam diffunditur urbem.
Urbs est prisca quidem (nam si repetatur origo,
nongentos ultra magnos ac mille vetustas
hactenus explevit revolutis solibus orbes).
Sed stat tam magnis domibus foribusque superbis
nobilis, alta, nitens; condi nova moenia credas
hic et templa vides et religiosa deorum
limina, pulchra satis, pia, non incommoda sacris.
Arx ibi munimen, bene sustentata columnis
ac testudineis cameris, domus aurea fulget;
aulaque regalis multo splendore coruscat
se castro iungens; atque in viridaria spectat,
tot simul Italicas, translata legumina, fruges
arboreasque comas floresque herbasque virenteis.
Regia pontificum locus hic et curia bello
principibus claris ingens; ingentior autem
praesulibus sacris, quorum vir maximus aevo
Christophorus placida compostus morte quiescit;
nunc ex fratre nepos princeps Lodovicus in alma
pace regit populos; ambo duo lumina gentis
Madruciae et summis alti virtutibus, ambo
purpureis patres redimiti tempora vittis.
At quibus, o sedes vere divina, Tridentum,
o sacrata domus, caelo te laudibus aequem?
Virtutumne prius mirer, belline laborum,
an magnae patrum synodi, quae numine sancti
flaminis adventans totumque excita per orbem,
interpres superum, divini oracula verbi
sanctorumque docet veterum monumenta parentum
fulmineisque idem tutatur cominus armis
haereticos contra centumgeminumque Lutherum
Harpyiasque alias, variarum et monstra ferarum?
Haud procul hinc saxo, contra Germanidos oras,
Ausoniam iuxta, incolitur fundata vetusto
Madruciae stirpis sedes; ubi Norica quondam
gens bello praeclara iugis insedit et arcem
Alpibus imposuit, parvam simul addidit urbem;
Madrucium veteres uno dixere parentes
nomine; nec longis inter se passibus absunt.
Arx vetus et munita loco et pulcherrima sedes,
aërii tamquam specula de montis in undas
despicit. Urbs sedem fixit fluviusque per imas
quaerit iter valles Athesis Germanus et iter
Veronam rapide labens agrosque Tridenti,
Adriacum, iam tunc Italus, se condit in aequor.
Haec est magna parens; haec est tam nobilis altrix
Madrucidum, multis iam inde a currentibus annis
egregiae gentis maiusque in nomen iturae.
Hanc arcem fertur terris magis omnibus unam
posthabito genus antiquum coluisse Tridento;
nunc Aliprandus habet; veniunt hinc illius arma
stirpis et hinc prima descendit origine nomen.
Haec est illa domus generosa et sanguine patrum
et meritis. Dubites, an sit praestantior armis,
an pietate prior, tantum virtutis in una est
instar; in hac una, potuit quae plurima virtus
esse, fuit, semper manet aeternumque manebit.
Pandite nunc Helicona deae, quae propter amoenum
Danubium ripas colitis cantusque movete,
gens quibus illa viris exacto tempore secli
floruerit; quibus et praesenti floreat aeuo;
et meministis enim divae et meminere canentes
fortia facta patrum; et laudes meminisse necesse est.
Vix e conspectu populi ac telluris Iberae
Carolus Austriades, electus Caesar, in altum
vela dabat laetus, summum aggressurus honorem
Romani imperii, et spumas salis aere ruebat,
cum rex Francigenum, cui fortis Iberia nondum
et genus invisum et praerepti nuper honores
exciderant animo, servans sub pectore vulnus,
haec secum: „Mene incepto desistere victum
nec posse Italia Germanum avertere regem,
si populum late dominum belloque superbum,
Heluetios, potui et tot milia sternere ferro
ac Mediolanum vi multa obsidere victor?
Quamquam etiam multos Gallorum occumbere campis
aspexi multoque stetit victoria nobis
sanguine, cur equidem Hispanum non vincere possim,
vir iuvenem, regem rex bello maior et armis
divitiisque potens proauisque atavisque superbus?
Nunc etiam Ausoniae mihi regna erepta recordor
ac Morinos, Siculos Calabrosque Apulosque colonos,
quin et Teutonicae manet alta mente repostum
iudicium terrae veterisque iniuria belli.
Pulsus ego? Aut quis me pulsum merito arguet umquam?
Sunt et opes nobis; populique atque arma supersunt
auxilio; has exosa manus victoria fugit
non adeo; en nostro et sequitur de vulnere sanguis!“
Talia flammato postquam rex corde volutat
omnia tuta timens, meditatur praelia secum.
Impia detulerat iam fama etiam ante furenti
Caesaris armari classem cursumque parari
se contra et pariter facta atque infecta canebat.
Interea Caesar Germanis appulit oris
et Morinos Ubiosque petit Belgasque superbos.
Nec mora, Aquisgrani (Caroli quae regia Magni
urbs erat, electis hinc sceptra est regibus omen
accipere Ausoniis primosque attollere fasces)
perfectam solido argento de more coronam,
Cum sceptro et gladio regnique insignia princeps
accipit Hispanus Germanaque regna capessit.
Postquam igitur magnum sol circumvolvitur annum,
ecce iterum bello Gallis Insubria dives
eripitur; tale audendi Piscarius autor
Daualus, egregius princeps et maximus armis.
Et iam transierant Gallis hiberna fugatis
Helvetii et Galli redeunt; Fronspergius hostes
aggreditur magnis animis populosque feroces
contundit letoque virum dat milia quinque,
o hominum victorque ingens et vasta vorago!
Sic Fronspergiaden iraque metuque vocabant
Heluetii. Victor Ligurum mox occupat urbem,
divitiis Genuam insignem et spolia ampla reportat.
Sfortiades Gallo infensus victricibus armis
iungit opem foedusque ferit cum Caesare princeps.
Nusquam tuta fides! Sequitur nova dux quoque castra
Borbonius patria profugus regemque relinquit.
Ergo Franciscus saevas exarsit in iras.
Hic contra Italiam peditumque equitumque phalanges
ac decies hominum sex ultra milia cogit.
Dehinc inimica movens populis Insubribus arma
et de lanigero dictae sue moenibus urbis
hanc capit; aspirat primo Fortuna labori.
Atque hic exsultans successu animisque superbis
quattuor haud aequis totos ex ordine menses
auspiciis muros Ticini rex obsidet hostis.
Interea auxilio obsessis Fronspergius heros,
Marcus et ex Alta generosus Sitticus Empsa
Nicoleusque comes Salmo, Germanica pubes
ductoresque alii nec non Madrucius illos
inter Ioannes bello Gaudentius ingens
ductor et illustris proavus tuus, optime rector,
Caesareusque venit veriis exercitus armis.
Est ingens gelidum Ticini prope nobilis amnem
hortus et arboreus late locus; undique muri
regum delicias (Parcum dixere Latini)
inclusere feras; his Gallus tuta tenebat
castra locis sese fossis atque aggere vallans;
nec conferre manum vult rex nec linquere castra.
Quamquam congressi per caecam praelia noctem
consererent hostes et Francis multa nocerent.
Nec mora, Carolidae cupiunt decernere ferro,
castra aciemque movent; nox est accomoda fraudi
armorumque dolis; perrumpunt ariete muros,
et iam certa sedet ducibus sententia pugnae.
Arrius antevolans Gallorum insignia ductor
aptat eques lectis equitum comitatus et urbi
improvisus adest Ticino (Quis in hoste requirat,
an dolus, an virtus?) atque ibant tessera pugnae
tres tormentorum crepitus; iamque alta patescunt
limina murorum. Pugnae Piscarius autor
et Fronspergiaden magnis in praelia dictis
hortatur sociosque duces et pergit in hostem.
Fit via vi, rumpunt aditus nec claustra neque ipsi
custodes sufferre valent primasque trucidat
Vastius excubias leuia imperterritus arma
praemittens equitum; pedites leuia arma sequuntur
Teutones Hispanique agiles; fugit ilicet hostis.
„Hostis adest, eia!“ exclamat Ligur; arma requirunt
omnes, „Arma manu“ fremit „arma, arma, arma!“ iuventus,
classica iamque sonant atque armant agmina Galli.
Insequitur nimbus peditum; Piscarius, alter
Daualus, has acies primas immittit Iberos
Germanosque viros; Sithius postrema coërcent
et Fronspergiades. Medio dux agmine belli
Borbonius pariter, pariter Lanoius, omnia
agmina agunt equitum et florenteis aere catervas.
Contra sole novo et rebus iam luce retectis
Gallus in arma viros, armis circumdatus ipse
suscitat armatasque acies in praelia cogit.
Praecedunt vero Helvetiique nigrique Alemanni;
castra fovent Franci pedites; at cetera turba
Ausonidum ex altis expectant moenibus hostem.
Iam tuba terribilem sonitum increpat ore canoro,
Tympana dehinc et dehinc sese istis fistula miscet.
Concurrunt Gallorum acies aciesque Latinae;
anceps pugna diu; Gallis victoria cedit
prima. Suas variis instigat vocibus alas
Daualus. Hinc acies atque hinc ardere videres.
Arma armis haerent, pede pes densusque viro vir.
Regia tunc tormenta tonant nec fulmine tanti
dissultant crepitus; volat atri turbinis instar
ignitus globus et pedites equitesque trucidat.
Contra armis levibus protecti corpora Iberi
treis circumfuso volitabant milite turmas
sclopettisque premunt hinc inde insuetaque fundunt
arma, nivis ritu, fumoque obtexitur aër.
Sic sternunt equites et equos, miserabile visu.
At manus interea Gallis Hispana propinquant
inque fugam vertunt equites. Dux Vastius alas
tres equitum ducit peditum comitante caterva
tormentis potitur succesuque acrior instat
instat in Helvetios coepitque invadere pugnam.
Extemplo turbatae acies formidine turpi
reiciunt hastas atque arma fugamque capessunt.
Dispachius dictis virtutem accendere amaris
nunc prece, nunc pretio conatur fortibus ausis.
Increpat ut frustra, medios moriturus in hostes
irrumpit pulchramque petit per vulnera mortem.
Mox duce Alanconio fugiunt equites cataphracti
et Ticinum rapidi deiecto ponte relinquunt.
Iamque intra teli tactum peditatus uterque
substiterat; subito congressi in praelia Nigri
Germani, Fronspergiadae Sithiique pedestreis
invadunt acies, Teuto cum Teutone pugnat.
Tum vero peditemque pedes legit atque virum vir;
funditur ater ubique cruor, pugna aspera surgit.
Daualus at medio campo sese arduus infert
hortaturque viros, quoniam data copia pugnae.
Sic ruit in densos alacer Piscarius hostes,
sternit humi adversos et saucius ora pedesque
progreditur; cadit altus equus, cadit ipse, cadentem
eripiunt et fidus eques sociisque ducesque.
Germani accensi monitu et praeclara tuentes
facta viri, magis ac magis irritantur in hosteis
tresque unam terno legiones agmine cingunt.
In medio Fronspergiades cornuque sinistro
Sitticus et dextro pugnant, mirabile bellum.
Non ego transierim, ductor fortissime bello,
Iane Madruciade Gaudenti, te quoque virtus
hic tua se pariter mediis ostendit in armis.
Tum vero et gemitus morientum et agmina totas
implicuere inter se acies, pugna, horrida pugna.
Agmina nigra cadunt, diversa in parte fugantur
Helvetii. „En, nostrum nobis victoria Marte
annuit“ exclamat magnus Fronspergius heros,
„pergite vos socii et profugos occidite nigros!“
Interea Hispalidum peditum globus imminet ingens
atque equitum turmae contendunt undique, si qua
magnanimi possent aciem perrumpere regis,
at primos inter proceres rex ipse catervis
vertitur in mediis praestanti corpore Gallus
arma tenens auro, cristis galeaque coruscus
hortaturque suos: „Per vos et fortia facta,
per regis vestri nomen devictaque bella,
fidite ne pedibus! Nobis animaeque manusque
sunt totidem et tantum mortali urgemur ab hoste
mortales ferroque via est rumpenda per arma!“
Haec ait et sublimis equo sese hostibus infert
aggrediturque duces ostroque auroque rigenteis.
Obvius huic ductor regali sanguine cretus
fit Macedo, primum fatis adductus iniquis
confossusque manu regis cadit inclytus heros.
Mandit humum moriens etiam Cardonius Hugo
Francigenas mistus dolor et pudor armat in hostes.
Accensi subito irrumpunt clamore frementesque
exhortantur equos, campi sublimibus ardent
cassidibus, gladiis, hastis, toracibus, armis.
Hispanum globus inde virum densissimus urget
aerataeque urgent acies, tum ferreus hastis
horret ager longis armorumque ingruit horror.
Clarescunt sonitus fremitusque ardescit equorum.
Continuo immensis acies perrumpitur ausis
regia et insultans sonipes fremit aequore toto.
Tum vero procerum virtus coit omnis in unum
teque iuvat, quantum potis est, fortissime bello,
Galle; suo dux quisque parat succurrere regi.
Palicia occiso sibi quadrupedante volutus
aevo iam gravior tardusque prementibus armis
tendit ad Helvetios seque in sua colligit arma
castalioque manus tradens crudelibus umbris
occubat, Hispano nimium Vasurte furenti.
Sanseverinus equo partes vertit in omneis
ensifer, ut solum possit defendere regem.
Sternitur hic effusus equo labente. Candenti
Langaeus subit auxilio, at Galeacius infit:
„Me sine iam tandem oppetere, o carissime fili,
accelera et regem, siquis modus, eripe morti!
Unum oro, tua si virtus evaserit hostes,
nomen adhuc nostrum et pulchram reminiscere mortem!“
Tristis ibi infausto committitur omine pugna,
pugna cruenta nimis Gallis Gallique ruinam
dant equites sonitu ingenti. Iam sanguine in alto
corpora et arma iacent, permisti et caede virorum
semianimes volvuntur equi; via nulla fugae fit.
Dum sic sanguineus Mavors furit, increpat ultro
Helvetios tantae cladis Bonivettius autor
et conversa fuga monitis frustra agmina firmat.
At non Helvetios potis est vis ulla tenere
nec turmas equitum fugientum; illi aestuat ingens
imo in corde pudor, dolor et sibi conscia caedes.
Sic cursum in medios rapidus dat casside aperta.
Occidit infelix, ne tantum dedecus ultra
aspiciat; nullam spondet fortuna salutem.
„Rex“ inquit „quo dura vocat fortuna, sequamur!
Stat conferre manum adversis, stat, quicquid acerbi est,
morte pati pulchrumque mori succurrit in armis.
Vidi oculos ante ipse meos tot fulmina belli,
tot magnos cecidisse viros sociosque ducesque.
Terga dabo et regem fugientem haec terra videbit?“
Dixit et inflammatus equum calcaribus urget
perque hostes perque arma ruit, sua vulnera miscens
rursus et accipiens; telo hostis fervidus instat.
Suffosso revolutus equo rex fulminat ense
non minus interea, at faedatus sanguine vultum
(nec spes ulla fugae nec spes opis ulla dabatur)
tot ducibus, primis una tot caede peremptis,
tot quoque militibus caesis se dat quoque captum.
Exuviis regis, baltheo, calcaribus, armis,
quisque inhiat meritique rapit monimenta trophaei.
Conclamant omnes socii: „Victoria nobis
Caesareis, nobis hodie victoria venit!“
Maxima pars belli cecidit, rex ipse tenetur
Francigenaeque duces Gallique exercitus omnis;
victi hostes interque manus sunt omnia nostras.
Tollitur in caelum clamor, fugit ocius Euro
rege suo capto in partes exercitus omneis.
Turbati fugiunt Galli versique vicissim
Ambosio caeso pedites ad castra propinqua
pulverulenta fuga notos dant terga per agros.
Helvetii pecorum sternuntur more trementes,
undique eos densa Hispani inclusere corona
atque hinc vastabant (??), hinc arma hostilia cingunt.
Deest iam terra fugae, Ticinus magno obice claudit.
Pars ferro cadit, in mediis pars mergitur undis,
pars genua amplectens animam captiva tuetur,
proiectis armis, pars est ingrata salutis.
Nulla salus, nulla est victis venia hostibus illic.
O superi, tantaene animis mortalibus irae?
Armorum sonitum tunc tota Insubria caelo
audiit et tantis tremuerunt motibus Alpes.
Caesarei longo Ticinum defendere bello
assueti tandem erumpunt arcemque relinquunt,
nequicquam obsessi, Leva duce Lodronioque
et contra iam tum victos crudeliter hostes
more furunt torrentis aquae seu turbinis atri.
Germani perstant acie, obnixi omnia contra
et finem pugnae exspectant. Hispanica turba
interea praedae et spoliorum ardescit amore
praecipuisque opibus potitur, capit insuper omnes
disiectosque duces desolatosque maniplos.
Haud mora fit, regem ducunt in castra sedentem
quadrupedante humili victores; hi quoque victi
Francisci regis sortem miserantur iniquam.
O superi, tantos mortalibus esse labores,
ut componere opes possint alienaque regna
quaerere posthabitis patriis? O dira cupido
regnandi, quas non strages, quae funera ferro
non edis, plenos effundens sanguine rivos?
O Fortuna potens, o spes incerta futuri!
Discite vos, proceres regnatoresque superbi,
viribus et regnis nimium non fidere vestris!
Nil valet invitis humana potentia divis.
Et iam vere novo Zephyris spirantibus aër
solvere vela monet, fertur cita gurgite classis
et rex et comites laeti advertuntur arenae.
Obstupuit captum spectans Hispania regem
Francigenum. Caesar pietate ad sidera notus
rite Deo grates agit et victricibus armis
virtutesque virosque et tanti fulmina bello
laudibus ad caelum tollit, victoribus ultro
militibus meritae persolvens praemia palmae.
Ipsis praecipuos, quorum virtute feroci
et magnis animis cessit victoria, divum
firmata auspicio ductoribus addit honores.
O tua magna fides, Piscari, invictaque bello
dextera, non ulli es veterum virtute secundus
heroum, o Vasti, tua bella, vivida virtus,
o Fronspergiade spoliis insignis opimis,
nulla dies umquam, si quid mea carmina possunt,
o tres Hannibales, memori vos eximet aevo.
Nec tu carminibus nostris, clarissime bello
o Madruciade dux, illaudatus abibis.
Carolus hinc Caesar felici nomine Quintus
incensus virtute tua et virtute tuorum
teque tuamque domum ad summos evexit honores.
Iam magnum, numquam minor ipso, Carolus orbem
Romani imperii paucis pacaverat annis
Fortunaeque vices meditatus pectore secum
ac dubium belli eventum clademque cruentam,
mansuescit victi precibus mentemque benignam
accipit in Gallum et dictis solatur amicis.
Ast in amicitiam ut coëant et foedera iungant
firma magis, Caesar per vincla iugalia regi
germanam sociat laetumque in regna remittit.
Interea haeresion Stygiis sese extulit undis
pestis et ira deum subito miserandaque venit
Saxonibus primum scelerato autore Luthero,
monstro horrendo, informi, atro, cui numen ademptum
aethereum; paulatim alias mox inficit auras.
Iamque catervatim dat stragem atque aggerat agmen
haeresion rabidosque agitat discordia fratres.
Haec quoque Suevorum sensim regione coorta
tempestas ferit agricolis nova crimina belli.
Haec horrenda lues, monstro ut permisceat omneis
Teutoniae tractus, paulatim obsidere Francos,
Tirigetas, Rhetos, Athesinos Alsatiosque
aggreditur fines armatque in praelia duros
agricolas, magno rerum flagrante tumultu.
Seditione potens turbas conclamat agrestes
Munzerus. Raptis concurrunt undique telis
indomiti agricolae; hos animis audacibus implens
concitat in sacras aedes sanctumque senatum
atque magistratus alios. Insania belli
saevit amorque feri Martis. Lotharingus et Hessus
et proceres alii centum ultra milia caedunt
ac meritas sumunt scelerato ex sanguine poenas.
Usque adeo infelix ingentibus excita monstris
cum multis sine more furit Germania regnis,
proh dolor, ardentique errorum fluctuat aestu
atque animum nunc huc dubium, nunc dividit illuc.
Ast immota manens semper Madrucia proles
non secus ac rupes ventis exposta marique
vim cunctam atque minas omneis interrita perfert
et frenans populum sub religione tuetur.
Postquam sanguineas acies Germania luget
in tota Italia terrorum et cladis abunde est.
Teutones Hispanique ardentes Marte secundo
omnia corripiunt. Romam saevissimus implet
nuntius ingruere infensos crudeliter hostes.
Nec mora, dux aditum et scalis ascendere muros
Borbonius quaerit primus, sed limine in ipso
occubat et poenam expendit pro talibus ausis.
Irrumpunt hostes oriturque miserrima caedes
nec duram effugiunt mortem (miserabile) inermes.
Quis cladem illius lucis, quis funera fando
explicet aut possit lacrimis aequare dolores?
Urbs antiqua ruit, Petri sanctissima sedes,
plurima perque vias sternuntur corpora Romae
perque domos sacras et religiosa deorum
limina. Spumanti foedatur sanguine templum
ipsius Petri, veterum decor alta parentum,
reliquiae divum argento spoliantur et auro.
Insano miles spoliorum accensus amore,
ceu raptor lupus, in sacratas perfurit aras
virgineumque rapit Venus exsecranda pudorem.
Nulla isti pietas, sunt omnia fana prophana.
At Deus hos casus caelo miseratus ab alto est.
Absens obstupuit Caesar crudelibus ausis
pacis amans et tandem a bello Roma quievit.