LIBER X. ARGUMENTUM.
Sarmatici belli vates in flore iuventae,
Varsoviae Princeps celerans dum tendit ad urbem,
Grandia coepta canit, laetâ stipante cohorte,
Huc simul advenit legatus Caesaris Ali,
Aulam qui ingressus Regum simulacro tuetur.
At Socolizza gravi iamdudum saucia curâ,
Rursus ut Osmani laetetur imagine dulci,
Aligero tendit Byzanti ad moenia cursu,
Servatae interea matres, pubesque Polona,
Ad fluvii ripas hilares convivia miscent, 5
Et festam celebrant lucem, heroemque diei,
Carmine suavidico libantes pocula in orbem,
Regni et Sarmatici memorantes inclyta gesta.
Tunc Vladislavus sponsae haud oblitus amatae,
Prospera cuncta rogans, pleno hanc cratere salutat. 10
Dum venatores ducunt sic otia laeta,
Nuncius advenit regali missus ab urbe,

-- 102 --

Turcas fraude malà matres rapuisse Polonas,
Hinc alius retulit populique, et gaudia Regis,
Nam Vladislavus praedas mox abstulit illis, 15
Tertius et monuit, Princeps, coetusque reverti
Varsoviam properent, subeat nox nigra priusquam,
Venturum Osmani legatum mane sequenti.
Talibus auditis Princeps festinat ad urbem,
Sublimesque in equis socii comitantur euntem. 20
Ante illum interea qui vates ibat ephebus,
Ut leniret iter, carmen sic promsit ab ore:
Ad bellum Osmanus collecto milite surgit
Vastatos campos, urbes, et rura Polona,
Regnumque imperio Turcarum subderet istud. 25
Rumore audito, procerumque, ducumque senatum,
Lumina prima virûm, Rex convocat undique solers.
Hostibus innumeris occurrere robore forti
Clamore unanimi fixum, mandata per omnes
Mittuntur partes, volet acer quisquis ad arma, 30
Varsoviamque petat patriae in discrimine summo.
Sunt densae cogendae acies, prius arva Podola
Hostis quam penetret, vi vimque repellere oportet.
Armorum horrisono fremit omnis murmure tellus,
Undique conveniunt proceres, fortesque dynastae, 35
Quaeque externa inito iunguntur foedere regna,
Sarmatiae expediunt regi peditesque, ducesque.
Martia signa undant, resonant et classica ubique,
Armatae gentes campis spatiantur apertis.
Dat nato imperium Rex exercere supremum, 40
Kodevicumque ducem statuit super agmina cuncta.
Sol mage spectandos heroas viderat umquam,
Ordine discreto, cinctos fulgentibus armis.
Milite cum lecto Princeps se vertit ad Istrum,

-- 103 --

Moscorum ad fines properans secus arva Mazova, 45
Kamenizamque petit transcurrens rura Podola.
Ultra hinc progressus, sublimi atque aggere sistens,
Effluit unde Tyras, longinquas prospicit oras.
Hîc Istri Genius manifestâ in luce videndum
Se dans heroem, volvat quo tendere, poscit, 50
Atque ait, ipse viam doceam victricibus armis.
Magnam urbem propter sua castra locarat ad Hebrum
Othmanidum Caesar campo spatiatus aperto.
Cessit at inde loco, tibi nunc exercitus omnis,
O dux, occurret, quin iam traiecit ad Istrum, 55
Iamque oculis miror celerantem passibus aequis,
Planities subiecta patens cui angusta videtur,
Tu Portae, atque Tyrae sublimes obstrue pontes,
Territus ille fugam capiet nullo impete facto,
Doctus foemineis horas consumere ludis, 60
Mollis adhuc iuvenis belli concurrere campis
Sese habilem iactat, claras et quaerere palmas.
Auratis, illi dederat quas sponsa capillis,
Intendens arcum calamos torquebit in hostem.
Ipsa sequi dominum cupiebat in arma ruentem, 65
Sudoremque oris niveo detergere velo,
Terrere hostiles cuneos rata lumine torvo.
Ductorem interea Saiducum mitte per aequor,
Hostilem ut classem nanciscens gurgite mergat,
Kosaccûm agmen agens, spoliisque ingentibus auctus 70
Byzanti haud metuat penetrare ad moenia celsa,
Eripere et miserum Korevskum carcere duro.
Heros parte aliâ tendat Radovilscus, et altum
Aenum trans nigram properet conscendere sylvam.
Te colet Hunniades victo pro Caesare eoo, 75
Nam tibi Maesorum parebit subdita tellus.

-- 104 --

Samoskus, lectique duces Nicopolis urbe
Hinc tua constituant victricia signa, iubeto,
Marcus ubi, et Michael, clarent qui grandibus orsis,
Carmine grandiloquo celebrantur ubique locorum. 80
Cassoviae sublimis equo discurre per arva,
Stravit ubi Milos Muratum vulnere saevo;
Conspicuique duces celerent, Semendria surgit
Quâ parte: hîc Princeps Gèorgius, almaque Irene,
Laevis iactati fatis habuere sepulchrum 85
Et sacri manes, qui noctu saepe vagantur,
Viso hoc pacati se iungent ossibus ultro.
In binas acies densa agmina divide solers;
Altera mox hostem campis invadat apertis,
A latere ast illum circumdans altera turmis 90
Irruat extemplo, caedem et committat acerbam.
Urge tu alipedem, nodosam corripe et hastam,
Nobiscum Omnipotens pugnat, tua dextera fortis
Sternet humi cunctos divini numinis hostes.
Terreat anne tuos bellantes hostica turba? 95
Impavidos ferient, urbis cadat ipse, ruinae.
Turcas perterrent minitantes dira cometae,
Quod puer est Caesar, magis angit territa corda.
Olim traiiciens Euxini litora ponti
Christiadas contra tulit arma Obeanus iniqua, 100
At nunc Osmanum traiecto litore eodem
Agmina Christiadum trudunt victricibus armis.
Hoc exaudito Genu fausto omine Princeps
Signis discretas, aciesque in bella paratas
Moldaviae in campos spe plenus duxit apertos, 105
Ut vi, sic numero quem mox exercitus ingens
Osmani aggreditur, furit ira, atque impete facto
Concurrunt acies, strepitu omnis terra remugit,

-- 105 --

Vulnificusque chalybs lethalia vulnera spargit.
Tollitur ad caelum nigrâ caligine pulvis, 110
Praecluditque diem saevis luctantibus almam.
Sanguinis effusi rivus decurrit in aequor,
Turgidiorque Tyrâ convolvit corpora caesa.
Sic Vladislavo dum ridet adorea laeta,
Exiit Osmanus vix sospes strage cruentâ. 115
Nunc te conspicuum victorem, maxime Princeps,
Te quocumque sequi iubeas, sumus ecce parati,
Non vis, neve metus servos in praelia ducit,
Lectus sponte tuus miles tua iussa facessit.
Longius haud sistas, clamant cuncta agmina, ad Istrum, 120
At patriae, diumque studens extendere nomen
Progreditor, lustrat Phoebus quâ lampade terras.
Sic cecinit vates. Princeps coetusque reversus
Varsoviam excipitur spectantum plausibus altis,
Virgineique chori, queis celsa palatia splendent, 125
Florenti nimbo conspergunt strata viarum,
Principis et laudes populus canit undique fusus,
Dum tenero amplexu natum Rex excipit ultro.
Pinguia at interea trans Russa et rura Polona
Osmani venit legatus ad arva Mazova, 130
Kamenizaeque dies permultos degit in urbe,
Cossaca errabat circum nam bellica turba,
Immanes cuius metuebat iure rapinas,
Legato esse viam quamvis sciat usque patentem.
Krunoslava ruens ex quo illum invaserat hastâ, 135
Extimuit, timet et, ceu tunc, sub imagine falsâ
Ne quis eum haud noscens saevis nunc ingruat armis.
Ad Regem hinc donec praemissus nuncius illi
Responsum ferret, lecta, in statione manebat:
Ast ubi Kosaceum ductorem sponte datarum 140

-- 106 --

Percepit vigiles, qui se comitentur euntem,
Protinus absque ullo procedens ille timore,
Varsoviae ad campum citius devenit apertum.
Quae se, quae alipedem tegerent tentoria nigra
In clivo posuit, noctu requievit ibique, 145
Dum roseas aurora fores patefecerit orbi.
Sevocat interea procerumque, ducumque senatum
Sarmatiae Rector Sigmundus divite pompâ,
Caesaris exciperet legatum scilicet illo
Conspicuo in coetu, pacem qui exposcere venit. 150
Sic ruit in praeceps, hostem qui despicit audax.
Eoas cupiens Osmanus tendere ad oras
Donis sollicitat, quem spreverat ense minaci,
Et Portae usque memor Byzanti excedere nollet,
Ipsi quam pateant leges, et foedera pacis; 155
At vix orta dies noctis dimoverat umbras,
Alto solis equi quum sese gurgite tollunt,
Lucemque elatis efflant e naribus almam,
Othmanidum eoâ dux apparebat ab orâ,
Varsoviae et celerans pomoeria laeta subibat. 160
Regni omnes inter regio est mage pulchra Mazova,
Varsovia in riguo Vistilli margine surgit,
Illa caput regni, regum sedesque vetusta,
Cogitur et belli, pacisque hac urbe senatus.
Huic iuxta in viridi circo, lateque patenti 165
Egregios iuvenes cernit dux Caesaris Ali
Aeripedes rapidos ludendo flectere in orbem,
Et licet alipedis moderari doctus habenas
Frustra exultantis conatur sistere cursum,
Inferat excelsae donec se moenibus urbis. 170
Centum Ianiceri cristatâ casside tecti
Praecedunt pedites, et quinquaginta sequuntur

-- 107 --

Spahiades, equitesque alii fulgentibus armis,
Hastis diversi gestantes signa coloris,
Dein turmae armigerûm veniunt tot dona ferentes, 175
Quae regi, et nato mittebat splendida Caesar.
Triginta alipedes Araba de stirpe renident,
Quis flammas oculis iactare, et cursibus auras
Anteire argueres, pelagi nec tangere spumas.
Aureae eis phalerae, baccis et stragula texta, 180
Elatâ eoi pendent e fronte lapilli.
Quinquaginta arcus, totidem gravidasque pharetras,
Falcatos totidem gladios fulgore nitentes,
Eoi extuderant fabri quos arte magistrâ,
Cernere erat circum suspensos ordine miro. 185
Triginta incedunt flaventi crine puellae,
Quas sors captivas, fecit naturae venustas,
Aeque praestantes specie, vultusque decore.
Has Vladislavo primaevo in flore iuventae
Osmanus misit grato pro munere habendas. 190
Alipede invectus legatus denique fertur,
Cui caput obvolvit niveum velamen in orbem,
Propexa ad zonam descendit candida barba,
Lyncis cui maculâ pellis distincta nigranti
Auro intertextum pulchre decorabat amictum, 195
Contractas laevâ ductor moderatur habenas,
Caesareumque tenet dextrâ sub pectore scriptum.
Sex lecti proceres, quos Rex praemiserat illi,
Induti nitidas vestes comitantur euntem,
Ordine et hoc ventum, quâ celsa palatia regis 200
Centum marmoreis surgunt innixa columnis.
Limina panduntur foribus bipatentia, vastis
Porticibus veterum apparent duplici ordine circum
Sarmatiae effigies regum, spirantia signa.

-- 108 --

In primis Lekus dextrâ, niveoque colore 205
Nidum aquilae gestat laevâ, dum sustinet urbem,
Cui Gnesa a nido nomen, quod durat in aevum.
Arboreae frondes caput illi rite coronant,
Ipse etenim e sylvis in rura induxit, et urbes
Agrestes populos, Leki qui deinde vocati. 210
Hinc Cracus adparet proprio de nomine dictam
In manibus gestans urbem, quae clara, Cracovam.
Primislavus adest, lateri stant arma vetusta,
At ducta arboreo mirâ arte e cortice duro,
Pannonas hic vicit, victorque e finibus egit, 215
Hinc alter sequitur Lekus; stat proximus illi
Ales equus; summâ hic olim ditione potitus,
Quod cursu alipedis superaret quemque citato,
In manibus cornu, volucres tenet atque sagittas,
Queis iam Caesareis bellator restitit armis, 220
Pannonas Illyricosque tuens, quos milite forti
Suscepit magnus sibi subdere Carolus acer.
Cernitur hinc Plastas, sub vomere laudat arator
Illius dextram, docuit quae vertere glebas,
Et patriae e caris expellere finibus hostem. 225
At quem opifex finxit sparsis per colla capillis,
Cui crux in manibus, caelum qui lumine spectat,
Hic Micislavus, lustrali fonte superbam
Qui prior immersit frontem, Christique professus
Dogmata Christiadum fidei nova regna paravit. 230
Illius soboles Boleslavus surgit at inde,
Qui solio residet sacro diademate cinctus,
Quique habuit primus regale a Caesare nomen,
Insculptaeque notae memorant, ut vinceret ille
Russenas acies, Pomeranas, atque Borussas. 235
En Casimirus adest animis, habituque sacerdos,

-- 109 --

Sustinet ille crucem, quâ signa inimica fugavit.
Alter fertur equo Boleslavus, torva tuensque,
Fert scutum atque hastam, thoraca indutus ahaenum,
Effigiemque patris suspensam pectore gestat. 240
Fictam aquilam ostentans alato umbone Polonam,
Caesaream arreptam quae sustinet unguibus uncis.
Sertum lauri ornant, clypeique, hostilia signa,
Armaque quae rapuit Germanis, atque Borussis.
Alter consequitur Casimirus, signaque monstrat, 245
Queis victa excessit scissâ discordia palla,
Ille sibi et peperit clarae praeconia laudis.
Stat iuxta huic Lausus, clypeo insertatque sinistram,
Savus ubi adparent amplexu, et Vistula iuncti.
Dum rex effulget gemino diademate cinctus. 250
Parte alia adsurgit spoliis indutus opimis
Adspectu invictus ductor, Rex atque Iagellon,
Auxilium caeli nactus baptismatis undâ,
Accepit fausto Vladislavi omine nomen,
Illustri proprium domuique reliquit habendum, 255
Aegide fictus eques, loricâ tectus ahaenâ,
Fertur qui rapido dum cursu, torquet acutum
Ensem utraque manu, mage diro ut sauciet ictu.
It comes huic soboles clari generosa parentis,
Illius in vultu micat ignis fulguris instar, 260
Odrysiae cladis signum, testisque ruinae.
Exprimit effigies spirantem flore iuventae
Heroem, qui fertur equo, pinumque coruscat,
Desuper atque notae manifestâ in luce refulgent:
«Hic Vladislavus Turcarum victor, amicum 265
Cui caelum trinas, virtusque dedere coronas,»
Ornant effigiem gladii, arcus, scutaque, et hastae,
Exuviae hostiles Murati in caede paratae.

-- 110 --

Hinc niveo adparet ductum de marmore signum,
Hisque notis sculptum: «Rex hic, qui robore miro 270
Germanos vicit, Turcas stravitque timendos»
Ficta aquila aspicitur, scuto quae gestat olivam
His verbis: «Fido pacem fero, bella rebelli,
Sum Casimirus ego;» simulacrum ex aere refulget
Alberti hinc regis, spolia hostica quem undique cingunt, 275
Surgit Alexander generosâ hinc indole clarus.
Huic prope consequitur Sigmundus nomine primus,
Laurus, oliva ornant regis diadema potentis,
Qui pace, et bello meruit sibi praemia laudis.
Dacos namque, ducem vicit Moschumque Basilum. 280
Alter Sigmundus succedit, fronte serenâ,
Nomen qui Augusti meruit, quum sceptra tenebat,
Ficto equiti in scuto Iovis ales proximus adstat.
Victor coniunxit Livones namque Polonis.
Hungarico hinc abitu Rex sese extollit, et heros 285
Ferratam dextrâ clavam minitante coruscat.
Hic Battor Stephanus, nomen sat discere, vulgat
Gloria nam reliquum, terris et fama superstes.
Qui circum aggesti armorum tolluntur acervi,
Sunt raptae exuviae Russenis, atque Borussis. 290
Multa alia extabant regum simulacra, videri
Quae tamen haud poterant, vivunt sed nomina clara
Historiae fastis, celebrant et gesta nepotes.
Vestibulum ante ipsum vigilis custodia stabat
Aeratis instructa tubis, et robore miro. 295
Desiliens ab equo subit heros limen apertum,
Exemplum comitans quod turba est pone sequuta.
Triplex aula patens regali splendet in aede,
Altera conspicua e stirpe est accommoda pubi,
Quae regem sequitur, primosque meretur honores, 300

-- 111 --

Alterius spatiis proceres utuntur adulti,
Cuncta accedentum referunt qui nomina regi.
Rex sedet extremâ, legatos excipit illic,
Et regni cogit praeclarâ laude senatum.
Dumque hîc consulitur, quaenam responsa datura, 305
Legato Osmani, statuenda et foedera pacis,
Obvius occurrit regis mandata facessens
Illi Sborovskus solerti mente, ducemque
Qui caussam adventus totâ vulgaverat urbe,
Comiter adloquitur, mediâque moratur in aulâ. 310