LIBER IX. ARGUMENTUM.
Sarmatiae populi celebrant dum grandia festa,
Formosas Socolizza rapit facto impete nymphas,
Regia progenies queis ferrea vincula solvit,
Inque vicem rapiens alias sinit ire solutas,
Tendit cum coetu Byzantum clara virago.
Magna tuae est calidae, Venus alma, potentia flammae,
Laudis at illa ardet regali in pectore maior,
Vimque tuam exsuperat, tua acuta et tela retundit.
Hinc quod dilectum Socolizza haud pone sequuta
Nil mirum, Osmanum, puduit quam nempe, vocabant 5
Quo cupidi sensus, illuc vestigia ferre.
Ipsi est cura gravis teneri discessus amantis,
At fuga turpe nefas, hoste et victore, superbae,
Cum coetu atque ideo lata arva Polona pererrans
Hinc Oderâ, atque Tyrâ, cincta inde Borystene, ponto 10
Audax bellatrix ferro haec vastabat et igne.
Varsoviae in lucum simul ac pervenit opacum,

-- 91 --

Aestas transierat, secum et bona gaudia portans
Autumnus rubeis aderat circumdatas uvis,
Quum lux effulsit famâ celebranda perenni, 15
Quâ Vladislavo risit victoria laeta,
Innumeras acies eoi namque gigantis
Ille Tyram propter victas annum ante fugarat.
Varsoviam ad Regem proceres, clarique dynastae
Luce hac conveniunt, templis altaria fumant, 20
Solvit quisque Deo grates, pia vota, precesque,
Mente animi versans, quanam ratione, modoque
Digno fausta dies peragatur laudis honore.
Surgit mane novo Princeps, stipante cohorte,
Venandique petit stadio loca dissita ab urbe, 25
Odrysii belli simulacrum nempe daturus.
Purpureum vellus nitidâ sub veste rubebat,
Auro intertextum, gemmisque micantibus aptum.
Fulmineum lateri Princeps accingitur ensem,
Fronte gerit galeam signis, cristisque decoram, 30
Acrem flectit equum, qui anteibat cursibus auras.
Haud secus adparet, primo quum fulget eoo
Auricomus Titan, medium conscendit et axem.
Illius frater Casimirus, prima iuventa,
Cui signat teneras dubiâ lanugine malas, 35
Alipedem sublimis agens, fratremque sequutas
Vestibus ornatis, rutilisque effulget in armis.
Sit puer ille licet, virtutis lumine claret.
Iunior et Stephanus, fratri qui proximus adstat,
Antiquum flagrat gestis extendere nomen; 40
Dum nivei aeripedis spumantia lora coercet.
Hinc reliqui fratres germanos pone sequantur,
Auro conspicui, septi ac fulgentibus armis.
Et sic primaevi resplendent lumine fratris,

-- 92 --

Falcones veluti, radiis quas Phaebus inaurat. 45
Praecedunt clarique duces, proceresque superbi,
Armis splendentes, pretiosae et tegmine vestis,
Victoremque cohors omnis comitatur euntem:
Varsoviae interea praeclaro sanguine matres, ·
Portis egressae tendunt ad mollia prata, 50
Quâ crepitans liquidis Vistillus labitur undis:
Hîc ducunt choreas, et talia carmina pangunt.
Vladislave potens, fortunatissime Princeps,
Quisque tuae memorat laetus facta inclyta dextrae,
Odrysias acies nam primo in flore iuventae, 55
Osmanumque ipsum vicisti caede cruentâ.
Tu regni custos, praesens tutelaque nostra,
Per te parta quies, optatae et gaudia pacis.
Foetus cultori per te fert campus opimos,
Mellaque ab arboribus stillant, lac manat ab undis. 60
Per te pastor oves secura ad pasqua ducit,
Atque viatori quacumque est semita tuta.
Qui prius acer equus spumans hinnitibus auras
Implebat, patulis efflans e naribus ignem,
Mansuetus pratis nunc gramina carpere gaudet, 65
Et veneri indulget, lituos oblitus, et arma.
Tranquillae hîc gentes, et tempora, rura quieta,
Pinguia prata herbis, apiumque examina densa,
Foecundae syluae, grex integer, ubera culta.
Plaudit quisque tibi laetus, genitoris in aedes 70
Duc sponsam, Princeps, Hymenaeo cuncta parata.
Excupit augeri nomen Rex prole vetustum.
Fac procul, ut lucis radii effundantur avitae;
E forti et fortes nascantur stipite reges.
His super erumpit nemoroso tecta recessu 75
En Socolizza, suis bis sex comitata puellis.

-- 93 --

Qualis dira fame in sylvis agitata leaena
Auribus arrectis explorat caeca viarum,
E luco agrestis sonitum si exaudit avenae.
Pascere ibi pecudes rata mox exultat, et ardet, 80
Esuriemque suam sperans explere repente
Fulminis in morem cursu alite transvolat illuc,
Audito cantu bellatrix illa superba
Haud secus exclamat, quaenam sors prospera, et ingens
Praeda, meae sociae, sese venantibus obfert? 85
Huc properate alacres, spoliis potiamur opimis,
Osmanum, nostramque fidem, et nos vindice poenâ
Ulturae: clades manet altâ mente reposta.
Haec vix fata loco celerans se proripit illuc,
Alipedemque citum ferratâ calce fatigat, 90
Cursu quam comites glomerato pone sequuntur.
Ac velut abrupto si quando e sidere turbo
Praecipitat, clivis rivi et volvuntur aquarum,
Vortice quae rapiunt quaecumque obstantia septa,
Obruit incautas subito sic impete matres 95
Nimbus Amazonidum, trahitur sub pectus eburnum
Correpta haec longe, transverso corpore at illa
Collum in quadrupedis iacitur, dum crine prehensa,
Altera raptatur, veste altera, et altera zonâ.
Per deserta lupi diro terrore frementes, 100
Imbelles rapiunt pecudes sic noctis in umbrâ.
Praedâ laeta cohors procul his secesserat arvis,
Quum raptae matres, eventu et sortis iniquae
Perculsae auxiferos quaestus simul ore dedere.
A patre auxilium petit haec, a fratribus illa, 105
Dilectum gemitu supplex vocat altera sponsum,
Vladislavum omnes pro libertate reposcunt.
At frustra clamant, miseras eduntque querelas,

-- 94 --

Audit quas nemo procul urbe e valle reductâ.
Sylva erat annosis plantis, atque aspera dumis, 110
Lucus cui adstabat vitreo circumdatus amne,
Arboreasque comas agitabat leniter aura.
Fraxinus hîc ingens spectanda est, ardua pinus,
Aeria hîc abies, frondens hîc alnus, acerque,
Hîc ilex, ulmus, corylus, quercusque vetustâ 115
Robore brumales adsuetae temnere ventos,
Hoc diversa nemus transcurrunt monstra ferarum,
Subsilit et ramis avium genus omne canorum,
In lucum varios per rivos influit amnis.
Quem Phaebi a radiis frondosa arbusta tuentur. 120
Cogitur unda fluens, stagnum atque excrescit in amplum,
Tempore ubi aestivo Dryades grata otia ducunt.
Eoa huic nemori bellatrix turba propinquat,
Quo vocat aura illam spirantis lene Favoni,
Manantem quaevis sudorem abstergit ab ore. 125
Ad flumen properans medii iam solis in aestu
Huc socias Socolizza audax praecedit euntes,
In luco requiem quaesitum, et talia fatur,
Upilio pecudes gelidas deduxit in umbras,
Ad fontem quisquis ventorum flamina quaerit, 130
Hinc dulces sociae, dum Titan desuper ardet,
Lassae aestu, et curis umbracula grata petamus.
Pratis alipedes pascuntur gramina laeta,
Huc quem sublimem virtus ad sidera tollit,
Vladislave, veni praedam rapturus opimam. 135
Haud tua nos terret dextra, atque exercitus omnis,
Hic cum virginibus bis sex te sola morabor.
Didita per terras pudor o! mox fama volabit
Inlustres matres raptas ante ora fuisse,
Nec te foemineis illas potuisse lacertis 140

-- 95 --

Eximere, herois qui laude extolleris altâ.
Virginei coetus solemnia festa rapinis
Ne sine turbari, celebras quae in sede paternâ.
Nobiscum at metuis campo concurrere aperto,
Victorem Osmanum vincant ne forte puellae. 145
Deprendi hinc, sociae, nullam timor occupet anceps,
Desiliamus equis, iuvat hîc requiescere in umbrâ.
Sic virgo eloquitur minitans, et gaudia carpit
Osmanum ulcisci, sibi quod nunc contigit uni,
Omnes desiliunt, manibus post terga revinctis 150
Captivae lugent, immiti corde puellae
Plantarum ad truncos arcto quas compede stringunt.
Post haec exclamat, istos penetrare recessus
Credendum haud quemquam, fas arma hic ponere saeva,
Et dum sol medio resplendet fervidus axe, 155
Nos iuvat hîc vitreas ludendo nare per undas,
Et mora nulla omnes denudant membra venusta,
Lilia cana, oculis quae contegit invida vestis,
Queis nix, argentum cedit, Gangetica bacca.
Mersae undis tremulâ renitent, ceu sidera, luce, 160
Correptaeque undae, vivo velut igne, coruscant.
Litora laeta virent, florescunt gramina circum,
Curvant in riguum plantae virgulta fluentum,
Illa quod amplectens rapido delabitur amne;
Crispos haec crines auratum flectit in arcum, 165
Udos illa tenet per lactea colla solutos.
At Socolizza alias specie supereminet omnes,
Aurora ut fulget, medio et sol aureus axe,
Naiade candidior, niveoque adparet olore.
Amne natant, tenues ludunt dum crinibus aurae, 170
Virgineasque genas conspergit roscidus humor.
Sic olim sylvis venatrix Diva refulsit,

-- 96 --

Nabat et amne levis nympharum septa coronâ,
Sic Venus alma dedit se clarâ in luce videndam,
Prodiit aequoreis quum spumis lucis in auras. 175
Sistere sed nequeunt pulchrae certamine nymphae,
Quin ludis cupiunt simulacra ostendere belli.
Parte hac assurgunt, illâ totidemque puellae,
Undarum inque vicem se iactu invadere certant,
Adversaeque natant, adversam quaeque minando 180
In faciem alterius, quas haurit, coniicit undas,
Et dum sic variis alternant praelia ludis,
Pandere gaudentes astus, artesque iocosas,
Extemplo clamorque virûm, clangorque tubarum
Auditur, sonitu circum nemus omne remugit. 185
Vladislavus adest venantum copia secum.
Alter longa gerit praefixa hastilia ferro,
Aeratos alter tubulos, et flexile corno.
Hic tenet accipitrem, celeres agit ille molossos,
Undisque visque canum per saltum effusa, vagansque 190
Latrat, dum aeripedes hinnitibus aera replent;
Planitiem at Princeps indagine cinxerat omnem.
Illi fronte super librat se falco serenâ,
Conspicuosque urgens volucres, dum nubila tranat,
Despicit exiguum reliquum genus omne volantum. 195
Insequitur refugos, subiectos laedere parcit.
Principis ante pedes iacit et, quos sauciat ungue;
Nempe ita significans, terris densa agmina nulla
Umquam posse suis obstare ingentibus orsis.
Abdita rimantur venantes lustra ferarum, 200
Undique quae pulsae circo clauduntur inani.
Huc illuc lepores errant, cervi, et leopardi,
Capreoli, linces, apri, vulpesque fugaces;
Spectat ubi at Princeps, condit quas sylva latébras,

-- 97 --

Conclamat, socii venari monstra ferarum 205
Sistite, namque datur praedâ meliore potiri.
At Socolizza, fragor quâ prodit, lumina vertit.
Novit vix caussam, facinusque, inclamat ad arma,
O comites prosperate citae, nos obruit hostis,
Scilicet hostiles nos cingunt undique turmae. 210
Et mox exiliens undis, indutaque pallam
Irruit adversos arrepto cuspide in hostes.
Illi nec superest tempus thoraca rigentem
Corripere, aut galeam, rapidum conscendere equumque,
At reliquae nequeunt evadere ab amne puellae, 215
Hostiles subeant quin omni ex parte catervas.
Nudae quid facient? inimico robore quaeque
Haud cedit virgo, proprio sed victa pudore,
Nec capit arma, ruit praeceps sed quaerere amictum.
Sic venatrices praedâ, spoliantur opimâ 220
Et captae trepidant hostilis praeda futurae.
Haud secus aequoreos nantes ad litora cycni
Exercent ludos, et cantibus äera mulcent.
Ast aquilam aspiciant si fors capiti impendentem,
Collectis sistunt modulari, et ludere pennis. 225
Captivas Princeps generoso corde puellas
Haud vincire sinit, solum custode tueri,
Dux Virgo haud trepidat propriâ disiuncta cohorte,
Illi fulmineum sat dextrâ stringere ferrum,
Ob captum at coetum pectus concussa dolore 230
Convolat, hostilis quâ fervet densa caterva;
Pessima uti tigris, teneros sua pignora natos
Montis cui ex adytis saevus venator ademit,
Indignata furens ruit avia praepete cursu,
Raptoremque sequens altum fremit ore cruento, 235
Ignivomâ exardet rabie sic virgo superba,

-- 98 --

Eripere aggreditur socias dum vindice dextrâ.
Adversos equites, inimica et transvolat arma,
Horrificam intentans pugnam, caedemque cruentam,
Congeminatque ictus transversi turbinis instar, 240
Disrumpit, sternit, coedit, terit omnia circum.
Non secus ac centum gladios, et brachia haberet.
Sic Leko, Krakoque uno caput amputat ictu,
Et Vikoslavi iugulo tenus abdidit ensem,
Perculit inque latus diviso corpore linquens 245
Gèorgium, et effracto cerebro stat Gasparus horrens.
Ostoiae capulo frangit caput, ossa cerebri
Mixta et spargit humi, perculsus verbere diro
Nutat, sanguineâ cadit atque effusus arenâ.
Hinc audax, roseo cui splendet in ore iuventa, 250
Et blande effulgent duo lumina nigra, Bisercus,
Dum bellatricem praeceps invadit, ab illâ
Volvitur in terram confossus vulnere saevo.
Sola at bellatrix, quamvis foret aliger hydrus,
Ignivomusque draco, quî tantos vinceret hostes? 255
Sarmatica en pubes circum illam cogitur omnis,
Totque micant enses, ipsique extrema minantur.
Impavida illa manet, sed dum fera praelia miscet,
Ictu dissiluit mucro suus ecce repente,
Caedere nec capulo sistens natat imbre cruento, 260
Undique at hostilis glomeratur turba lacessens,
Quam dum sic Princeps vitae in discrimine spectat,
Convolat alipedem impellens, cadat illa priusquam,
Belligerosque suos arcet, proprioque tuetur
Cuspide certantem, ne quis fors vulneret ipsam. 265
Ferre nequit Princeps, pereat deprensa virago,
Moldaviae in campis quae grandia gesserat olim,
Osmanum et memorat, quanam servaverat arte.

-- 99 --

Tam specie at fulget licet irâ accensa furenti,
Ut quemcumque virum rapiat, qui proximus adstat; 270
Effugere a divo nec posset lumine Princeps,
Ni grave consilium constanti mente sederet,
Christiadâ indignum nempe ullo tempore vitae
Virginis Odrysiae succendi pectus amore,
Dilectae et vinctum ni dulcis imago teneret, 275
Imo quam praefert depictam pectore sponsae.
At Socolizza videns sibi triste instare periclum,
Incidat inque manus hostis ne viva timendas,
Irruit in strictos enses, tortasque sagittas.
Libera dum maneat, fatalem despicit horam, 280
Cedit retro urgens, clamat sed voce tonanti,
Princeps, fas nulli fugientem caedere telo.
At via non superest amnem clausae inter, et hostem.
Ecquid aget, quorsumque pedum vestigia flectet?
Se dedat, clamat Princeps, iam victa puella, 285
Ipsa sed impatiens flammanti tingitur igni,
Significatque manu, nequeat quum effundere voces.
Incassum obsistit, ruit omnis nimbus in illam,
Dedere se debet, vanae aut occumbere morti.
Hoc pressa anfractu fluvii se iactat in undas, 290
Irrigat et resonas spumosâ aspergine ripas.
Mox imo erumpens e gurgite praepete nisu
Commovet alternis, et candida brachia tendit,
Adnat uti piscis, devexa, obiectaque ripa
Quâ patet, adproperans in siccum prosilit audax. 295
Indomitos stupuit Princeps, animosque viriles,
Dum meritae atque ipsi solvit praeconia laudis,
Maiori socias reddit pro munere captas.
Quadrupedes, hastas, clypeos, thoracas ahaenos.
Tela, arcus, pharetras, et caetera reddit habenda; 300

-- 100 --

Scito, aiens, dextrâ ferrum, quod fulgere cernis,
Non captum, at captas servatum educo puellas.
Othmanidum hinc quamvis terror sumus, atque ruina,
Dicor foeminei generis tutela venusti.
Vidit ubi socias virgo sibi adesse solutas, 305
Attonita actu haesit, puduit nam muneris ipsam
Atque animo volvens, quînam benefacta rependens
Se gratam exhibeat, sic incipit ore profari.
Magnanime o Princeps, fateor sum victa, sed arma
Me tua nequaquam, benefacta ingentia vincunt, 310
His dictis collo textum mirâ arte monile
Detrahit auratum, baccis, gemmisque nitescens,
His quo verba notis inscripta leguntur in orbem,
«Quisquis es actutum, procul isthinc dirige gressum,
Sum induperatoris Mogolis filia magni.» 315
Hoc Vladislavo misit ceu munus habendum,
Se quoquo, subdens, posthac vestigia flectat,
Illius nomen laturum in pectore fixum,
Nec se, nec socias vitae ullo tempore velle
Christiadas contra crudelia bella ciere. 320
Alipedem hinc induta armis conscendit, eoas
Et patrias sedes coetu stipante petivit;
Perque viam occurrit Kislari nuncius ater,
Frontem qui curvans Turcarum more vetusto
Expedit ore brevi Osmani mandata facessens. 325
Propositum nempe illi Orientis tendere ad oras,
Ipsam hinc cum sociis comitem adpellare viai.
Quae dicta excepit gaudens formosa virago,
Et mox carpit iter Byzanti ad moenia celsa,
Nec sistit celerans, obtutu donec amantis 330
Sese fixa beet, quem nec loca dissita quaeque,
Temporis aut animo potis est abolere vetustas.