LIBER VIII. ARGUMENTUM
Turcae Kislaro stirpem Lubidragus avitam
In ludis retegit, natam cui surripit ille,
Byzantum Socolizza petit, quo sevocat ipsam
Caesar, ut eoas comitatus milite multo
Bellum suscipiens secum discedat ad oras.
Naturae praestans est donum forma venusta,
Ingens thesaurus complectens dulcia quaeque,
Aetereae radius lucis, flos et Paradisi,
Divinum illud opus, quo non perfectius ullum,
Aulae quo Superum terris effulget imago, 5
Nam sol caesariem, lucentia sidera ocellos,
Eous frontem, vultumque aurora colorat.
Delicii cumulus, cordis ineunda voluptas,
Splendida meta oculis, fragrans mel dulcius, ore
Quod qui avido libat, non sentit amara venena, 10
Blanda animi requies, ubicumque et sola cupido.
At si haec forma potens stirpi sit iuncta vetustae,

-- 78 --

Resplendet duplici, coliturque ornata decore.
Hinc celebrata volat mundi per dissita regna,
Ignotasque suo gentes succendit amore. 45
Caesarea o soboles, ortu praecincta coronâ,
Sanguine tum praestans, raro quam frontis honore,
Anne tuam speciem potis est effingere verbis,
Quum Vladislavum tua fama inflammat amore?
Hinc sua sensa animi fidens tibi grata futura, 20
Iam te reginam, sponsamque elegit habendam,
Sed tibi dum fauste ridens fortuna propinquat,
Adducens niveum solem, qui fulget ab arcto,
Ah sine parvus oler, tenui qui palmite ludit
Blanda tuo e sylvâ splendori carmina pangat. 25
Sponso haud victrices lauros, sed te invidet unam
Osmanus; lauros iterum sibi posset apisci,
Virgine at adsimili renuunt sibi fata potiri.
Sol micat in caelo, tuque unica in orbe refulges;
Sponsam laude pari, Caesar frustra undique quaeret. 30
Ut martem adversum, Venerem sibi sentiet ipse,
Ceu prius in bello, pulchro succumbet amori.
Venit dux Kislar, quâ se Semendria tollit.
Suncianizza illic Lubidragi filia degit,
Inclyta virgo ducum claro de sanguine creta, 35
Luminibus cassi, senis et genitoris ocellus.
Huic atavi illustres Gèorgius, almaque Irene,
Vulgata illyricas celebrat quos fama per urbes.
Turcae illum exuerint quamvis ditione vetustâ,
Haud cultum posuit princeps, moresque decoros, 40
Clarum at nobilibus studuit se reddere gestis.
Regia virga, olim proavûm quam dextra gerebat,
Nunc illi est baculum, quo innititur aegra senectus;
Ruraque, quae miti quondam ditione tenebat,

-- 79 --

Sunt modo prata, gregem quo sueta ad pascua mittit, 45
Nunc vis fida canum ipsi est custodia sola,
Lanigerumque pecus domino gens subdita tantum,
Et grati socii pastores, atque bubulci.
Stant pro marmoreis tectis magalia parva,
Mollibus atque thoris sicca herba, et stramen agreste, 50
Frondea serta ornant sua dum tentoria, suaves
Mellea dona epulae, niveum lac, lymphaque potus.
Auri pro cyathis iucundos caecus ad haustus
Dilectae niveis manibus natae utitur ille.
Sic extrema senex ducebat tempora vitae, 55
Cui bis sex nati crescebant omine laeto,
Omnes sed fato fera mors subduxit acerbo.
Destitit is numquam lacrymas effundere obortas,
Tabet et in luco velut arbos trunca misellus,
Infregit subito cui ramos impete turbo.
Undique iam clari Lupus et Gèorgius acer
Pragae sub celsis ceciderunt moenibus urbis.
Fraude mala Odrysio perierunt cuspide strati
Uros et Goikus, dum Caesaris arma sequuntur.
Hinc Stephanum pelagi, Michaelem ac ira vocavit, 65
Blasium at immani praedator funere mersit.
Insidiis obiit comitum Gregorius, ense
Dacorum hostili Milos, et Lazarus unâ
At Ianko, et Lauso dumtaxat vita manebat,
Qui miseri fuerant genitoris dulce levamen; 70
Et quos plus oculis caros longaevus habebat.
Sors adversa brevi rapit illi, et tempore eodem,
Tam geminos oculos, quam dulcia pignora natos.
Haud Iankum cohibere valet, quin arma capessat
Moldaviae in bello, cadat hostis et ense peremptus. 75
At fera mors Lausum patriâ prosternit in aede,

-- 80 --

Qui patrem adpellans patris inter brachia obivit.
In lacrymas senior tum solvi caepit amaras,
Nec fletu parcens omisit lumina cara,
Et lacrymis miserae finiret tempora vitae, 80
Illi ni blandum praestaret nata levamen
Suncianizza, decus formae cui splendet in ore,
Cuius et omnigenae virtutes undique fulgent,
Unica quaeque patris spes est, columenque senectae.
Nancisci ex ipsâ caros cupit ille nepotes, 85
Et se prole novâ, natosque videre renasci,
At frustra, caelo devovit namque puella
Virgineum florem, Venerem hinc contemnit, et odit.
Illius genitor mentem detexerat istam.
Et curâ doluit pectus concussus acerbâ, 90
Consiliumque ratus iuvenili ardore profectum,
Corde in virgineo flammam ut succendat amoris,
Festivos statuit varios ex ordine ludos;
Huc ita convenit pubes, quam Mysia nutrit,
Delecti iuvenes, pulchrae, innuptaeque puellae, 95
Queis caput exornant roseo de flore corollae,
Carmina laeta canunt, agiles ducuntque choreas,
Pluribus atque aliis celebrant solemnia ludis.
Iuxta virgo sedens iuveni per florea prata
Demulcet vario curas sermone vicissim, 100
Et fidae teneros sensus immurmurat auri.
Inter se certant modulari carmina avenâ
Pastores, nympharumque chori contexere serta,
Dulcisono argutas voces et flectere canto.
In propria hunc caetum Lubidragus tecta coegit, 40
Ut rigidum natae pectus sic tangeret ultro,
Atque ex pube unum, virgo cui pulchra placeret,
Eligeret sponsum, parili sed percita flammâ.

-- 81 --

Illa ideo moeret, patris at mandata facessit.
Eximiae formae cedit pulcherrima quaeque, 110
Auricomo ut soli lucentia sidera cedunt.
Flavos dat crines diffundere lenibus auris,
Fronte gerit vario textam de flore corollam.
Lucifer exoritur, pandit si lumina blanda,
Lilia mixta rubent amaranthis ore venusto, 115
Et rosa purpureis effulget picta labellis.
At niveo tegitur velamine pectus eburnum,
Incessuque refert choreas, et lumine solem,
Hinc calicem pandunt flores, quos carpere gaudet
Culta per arva manu, sociis comitata puellis. 120
Assurgunt iuvenes, nymphas atque orbe rotundo
Saltantes cingunt: medius Radimirus avenâ
Sic canit, ut ludos hilaret plaudente coronâ.
Nymphae, pulchra cohors, queis vultum aurora colorat,
Argutas nostris vestras coniungite voces, 125
Laetis carminibus vitam et celebremus agrestem.
Pulchra cohors, dulces modulemur arundine cantus,
Diffugit heu volitans tempus, simul atque iuventa.
Ante hyemem hinc alacres aetatis vere fruamur.
Cunctandum haud vobis, aurati fronte capilli 130
Canescant donec, minuatur lumen ocellis.
Vestrum quaeque capit primaevo in flore iuventae
Gaudia, et hinc nacto voti fit compos amore.
O fortunatos, omni ac ex parte beatos,
Queis fas est aevi viridantem carpere florem, 135
Obtinet alter ubi, quod mutua poscit, et optat
Lumina quodque ferit, non longe a pectore distat!
Par desiderium geminos quum iungit amantes,
Alter in alterius ducit sua tempora vitâ.
His dictis siluit Radimirus: turba choreas 140

-- 82 --

Ad dulces rediit, vates quas ipse sequutus.
In numerum hinc gemini pastores dulce canebant,
Queis responsa dabat resonanti murmure vulgus.
Quattuor at iuvenes cecinerunt carmina. Primus
Incepit. Chulmi Stephanus dux abstulit olim 145
Ut nato sponsam, saevum quae est passa dolorem,
Quum fuit inviso longaevo iuncta marito;
Dogmata post natus sequitur dum falsa Maconis,
Dux ditione fuit soboles et caetera abacta.
Alter suscepit. Mahometi a milite diro 150
Dum gemit obsessum Taurunum, iamque labascit,
Auxilium Hunniades ut praesens attulit illi,
Huius et eiectus fuit arcis moenibus altis
Othmanidum Caesar crudeli vulnere laesus.
Tertius hinc cecinit, discedens urbe Ragusae 155
Ut Mysus Princeps Scardam se contulit ultor
Pannoniae, generum contra socia arma cieret,
Utque illi laturus opem dux inde Vibisci
Adfuit Hungariae procerum stipante catervâ.
Vladislavus uti Budâ huc properavit ab altâ, 160
Ad Moravum et stravit Muratum caede cruentâ.
Conclusit quartus: tenebroso carcere avitum
Hungariae ad solium laeto clamore Mathias
Ut fuit evectus, cum Turcis aspera bella
Fortis commisit, victorque evasit ab hoste. 165
Adventu Kislar ludos, et carmina rupit.
Suncianizza illi visenda est dia puella,
Undique quaesitam quam non invenit in orbe;
Cum patre accipiens sed rus petiisse propinquum,
Huc volat, et socias inter nanciscitur illam, 170
Quam mirans stupuit rutilans decus oris, et haesit.
Ad se cuncta trahit spectantum lumina virgo,

-- 83 --

Kislaro at viso pallent formidine cuncti,
Effugere et properant huc illuc ordine nullo.
Suncianizza tremens, os et suffusa pudore 175
Deiicit e gremio flores, quos legerat unâ
Cum coetu, flavos crines ornaret ut illis.
Demisso vultu tenuere silentia nymphae,
Optantes propriae sese subducere et umbrae.
Collectum auratum crinem effudere per ora, 180
At magis e medio fulserunt lumina crine.
Dux Kislar simulat faciem, vocemque benignam,
Pectore dein tacto verbis sic fatur amicis.
Pulchra cohors sylvis felicia tempora ducens,
Fas gaudere tibi, laetos et pergere ludos. 185
Haud aliquis metuat vestras me velle choreas
Turbare, et cantus, ulli aut incommoda ferre,
Dumtaxat socius vobis adiungier opto,
Laetâ et pace frui, quam grata haec otia praebent.
Hinc oro in vestro liceat mihi sistere coetu. 190
Haec ubi dicta dedit, ramos quâ tendit opaca
Arbos pastores inter, laetosque colonos
A sociis longe solus consedit in umbrâ,
Ad caecum hinc blande Lubidragum lumina vertens
Demissisque modis has fudit pectore voces. 195
Sic Deus Omnipotens oculos tibi luce carentes
Reddat, ut excupio, quâ prodis, noscere gentem.
Per caput Osmani tibi nulla instare pericla
Iuro, teque rogo mihi tantum edissere vera.
Dic age, quos atavos iactas, an sceptra tenentes, 200
Illos e solio quisnam detrusit ab alto?
Turbatus, moerensque senex sic rettulit illi.
Triste recordari misero felicia vitae
Tempora, quidve iuvat genus alto a stipite ductum,

-- 84 --

Quum me servitio paupertas damnat iniquo; 205
Vir quoniam at talis comi id sermone reposcit,
Inque meos oculos iurat, mandata facessam,
Dira meae gentis metuam nec fata referre.
Lazarus optabat Princeps, cui Mysia paret,
Connubio stabili geminas coniungere natas. 210
Vukosavam habuit Milos Kobilius acer,
Formosam Maram Lupus, at cognomine Branco.
Hoc genitore satus Princeps Gèorgius ille,
Mysos qui rexit soceri post fata superstes,
Altera Mara fuit cui filia, et uxor Irene. 245
Illam deperiit Caesar, nupsitque venustam
Byzantum abducens, quo posthac fraude malignâ
Illius accivit fratres: magis ipse potiri
Arvis at cupidus, genitor quae lata tenebat,
Occupat haec armis: Princeps fugit impete primo, 220
Vix sese eripiens hosti sibi dira minanti.
Hungariam tendit, patriis sed finibus acta,
Quaerens sponsa virum, Budae et nanciscitur illum.
Quem sic affatur: miser o longaeve, seniles
Scinde comas, lacrymans casu perculsus acerbo. 225
Abstulit imperium tua perdidit agmina Caesar,
Capti tabescunt Stephanus, Gregorius unâ,
Quos sobolis quaestus mihi nuncius attulit, audi.
Infelix genitrix! rumpentur pectore corda,
Natus uterque iacet caecus, vinclisque revinctus,
Quoquo oculos flectas divo tu lumine gaudes,
Nos atra obnubit caligo in flore iuventae,
Spes inerat gemini nosmet fore fulcra parentis,
At modo uterque senex nos caecos ducat, oportet.
Horrendum facinus iacturae nectitur isti.
Nam libertatem, atque oculos amisimus unâ.

-- 85 --

Haud tulit auxilium soror impia, dignaque coniux
Murato: imperium stirpi quin tollere avitum
Cautibus asperior, brutisque ferocior ipsis,
Reddere dein caecos germanos impulit illum. 240
Huc si pergis iter, geminis Budae anxia in urbe
Occurres nuribus, quidnam de prole loqueris,
Pannonias inter matres iam mente revolve,
Vix, aies, gemini vivunt mea pignora nati,
Blandae deliciae cordis, mea sola voluptas. 245
At misera haec soboles caeca est, et compede vincta,
Othmanidum hanc rapuit, tenet et violentia captam.
Tristibus his dictis sponsae perculsus amatae
Palluit ore senex, voxque illi faucibus haesit,
Diriguitque fluens circum praecordia sanguis. 250
At postquam fractae rediere in pristina vires,
Depressis animis coepit sic ore profari,
Perdidimus postquam bona cuncta, aedesque paternas,
Effugisse iuvet longoevos barbara vincla.
Mecum fida comes pete moenia celsa Ragusae, 255
Hospes ubi infelix securâ in sede moratur.
At vix arrectas Murati venit ad aures,
Quod cum thesauris illam ad Gèorgius urbem
Iverit, et miserum libertas aegide servet,
Legatos misit eum donis protenus illuc, 260
Rectorem exposcens urbis, sanctumque Senatum,
Extemplo profugum legatis tradere vellent,
Atque secus minitans bellum, caedemque cruentam,
Stricto fulmineo gladio nam invaderet urbem.
Haec tamen haud illecta auro, nec territa bello 265
Est oblita fidem, constans servavit at illam.
Quod mirans Caesar clamavit voce tonanti,
Ceu tua firma fides, aeterna Ragusa manebis!

-- 86 --

Quae libertatis veteri praecincta corona
Vivit adhuc tam clara fide, quam septa periclis. 270
Libera sic utinam maneas, et pace fruaris,
Nota Ragusa orbi, caelo et dilecta potenti!
Pars regni Hungarici iam dudum, et Bosnia tota,
Colla iugo Odrysio subiecit, vincula sensit,
Te mediam hinc hydri fauces minitantur eoi, 275
Ungues Adriaci terrent ast inde leonis.
Finitimae Illyriae te cingunt undique gentes,
Quas grave servitium premit, et violentia Thracum,
Libera tu solum gaudes ditione beatâ.
Sic generi e manibus Princeps evasit iniqui 280
Ille meus proavus semper mihi rite colendus.
Tota e progenie nostrâ est haec sola superstes
Nata, meum columen, dulcis mea sola voluptas.
Haec ubi dux Kislar percepit dicta loquentis,
Linteolum auratum zonâ depromsit, et illud 285
Obtulit, aetherea solis quae luce nitebat,
Suncianizzae, aiens, fortunatissima virgo.
Te pulchram eous Caesar dignatur amore.
Illa pudica solo defigit lumina: ductor
Maurorum turbam se circum sevocat atram, 290
Quos dum virgo sequi renuebat, lumine cassi.
Vi, scelus horrendum, rapitur genitoris ab ulnis,
Frustra at luctatur solvi, velut alba columba
Correpta ex uncis Iovis alitis unguibus atrae,
At natam advertens sibi raptum fraude nefandâ, 295
Canos discindit longaevas fronte capillos,
Eripere atque illam manibus se posse scelestis
Desperans penitus conclamat voce dolenti,
Huic me servasti fato, aerumnosa senectus!
Haud sors dura satis regiones perdere avitas, 300

-- 87 --

Proque ducis sceptro pastoris sumere virgam,
Nec sat me caris proprio mage lumine natis,
Cunas ut quondam, dein muta parasse sepulchra,
Expers quin visu, senio confectus et aegro
Tristitiae in barathrum natâ nunc mergar ademptâ? 305
Suncianizza ubinam es mea dulcis filia! quonam
Illa tui fugit vultus iuvenilis imago?
Quis mihi te rapuit brutis crudelior ipsis?
Cuinam tam miserum liquisti filia patrem?
Surda meis ideo precibus mors dira fuisti, 310
Ut tali exitio mea caeca senecta periret,
Ista senecta gravis, tristique simillima morti
Te sine, quae fueras vitae spes una superstes,
Amisso imperio, natis et lumine caro?
Sic frustra queritur senior, nam turba puellam 315
Longius abducit, nullas curatque querelas.
Suncianizza riget, pallet formidine muta,
Sensibus eripitur, nulla et suspiria ducit,
Effusi lacrymosa volant circum ora capilli.
Haud illa incedit, gestatur mortua pene; 320
Sed vigor ut rediit, nigram viditque cohortem
Concidit ex animis, rursusque expalluit ore:
Reddita deinde sibi quaestus sic pectore rupit,
Versor ubi infelix, quae me vis abripit atrox?
Vitam cur hausi dilecta miserrima mater? 325
Quisve trahit captam nativâ a sede puellam?
E patris gremio nigris sum tradita Mauris.
Cuinam te liquit, dulcis pater, unica nata,
Quae tibi sollicito lenimen grande ferebat?
Quisve tuos poterit saevos mulcere dolores, 330
Praebere atque gravi columen, fulcrumque senectae
Caesarem ad eoum ducor captiva potentem,

-- 88 --

Intemeratus honos timet hinc horrentia damna,
Sanctus honos, caelo quem vovi, quemque tuebor,
Nil poenas metuens, ipsique occurrere morti. 335·
At tibi si vires, genitor carissime, desunt,
Ut miseram eripias Turcis raptoribus, oro
Huc celer, huc propera, tibi fors pietate superbam
Hanc turbam dabitur, lacrymarum atque imbre movere,
Fors qui luce carent oculi, niveique capilli 340
Barbaricum excutient illorum corde rigorem.
Aut heu nullus adest, dextram qui tendat amicus,
Me quoque liquisti, genitor, spes una superstes.
Dum sic prosequitur lacrymando virgo querelas,
Torvus acerba tuens ductor sic corripit illam. 345
Iam satis, atque super flevisti, virgo, perennes
Siste tuos gemitus, muta atque silentia serva.
Ast dum Byzanti tendebat ductor ad urbem,
Obvius occurrit celeri pede nuncius illi,
Caesareos iussus portans, quos ille veretur, 350
Nempe morae impatiens coepti quod volvit eoi,
Ductori Osmanus mentem detexerat omnem,
Byzantum hinc illum iussit mora nulla reverti
Unâ cum pulchris, quas legerat ipse, puellis,
Quacumque et nactam Socolizzam voce monere, 355
Secum Asiae Caesar partes invisere vellet;
Nam desiderio flagrabat virginis acri,
Vividus obtutus quem perculit, osque venustum.
Adspectu caperet rursum gaudere beanti,
Nescit et eoas solus discedere ad oras. 360
Cuique hanc sed refugit manifestam reddere mentem,
Et belli coepto curas praetexit amoris,
Consilium retegens ductor sed callidus unum
E fidis mandat, lustret qui pura Polona,

-- 89 --

Et circum pulchram bellatricem undique quaeret, 365
Cum coetu audierat quam illâ regione vagari,
Caesaris ulcisci iacturam et caede recenti.