LIBER V. ARGUMENTUM.
Caesaris a misso legato tristia fata
Krunoslava audit dilecti coniugis, arte
Captus, et insidiis duro qui carcere languet.
Solum ad certamen Socolizzam hinc provocat, illum
Incolumem ut servet sic libertate receptâ.
Subiectis Asiae regnis quum tenderet olim
Xerses occiduas victor metuendus ad oras,
Millia multa virum ducens ad tristia bella,
Collem altum ascendit, visis densisque catervis
Grandia laetitiae concepit gaudia mente. 5
Annorum at spatio centum fore morte peremptam
Circumfusam omnem gentem secum ille volutans,
Pectore sollicito lacrymas effusit obortas.
Osmane, haud aliter si ingenti milite viso
Horrida Sarmaticis intentane praelia campis 40
Speratam ob palmam coepisti gaudia laeta,
Ipse brevi moestos cogèris ducere fletus,

-- 54 --

Tecta cadaveribus mirans lata arva tuorum.
« Et iam inter cumulos aggestae stragis, et ossa
Othmanidum dux fertur equo, cura atra, dolorque, 15
Stant lateri comites, nec luctu effingere vocem,
Nec datur ad gemitus tristes via, namque revulsa
Brachiaque ex humero rigidis arentia fibris,
Et capita informi tabo nigrantia spectans,
Horrescit magis, atque magis. Quam saepe coactus 20
Quadrupedante putres gressu male proterit artus,
Per medios molitus iter! Quam saepe resistens
Acer equus refugitque horrens, et naribus auras
E patulis efflans fremitu sonat, et vomit ignem
Fumifero sudore madens, dum saltibus ipsos 25
Supra et equos, equitesque una glomerantibus instat!
Quid ductor? visu misere turbatus, et horrens
Avertit nequidquam oculos, et lumina claudens
Uda rigat lacrymis late manantibus ora,
Curarumque aestu magno torquetur in horas 30
Acrius, aut consanguineos sibi funere raptos,
Aut cari miserans confossum pectus amici.
Iamque etiam cuperet frustra divertere calle,
Et longe properare alio: vetat invia cursu
Semita, et albentes sparsis late ossibus agri. 35
Nunc haec, nunc illa insultans quatit ungula cornu.
Heu quid in adversis rebus crudelius usquam
Esse recordanti poterat, vultusque suorum
Fortunasque, usumque olim, quos laedere possim
Cogitur invitus? Sic tota nocte, dieque 40
Invisum properabat iter, dum constitit undis
Ipse Tyrae, roseo quam tertia fulsit ab ortu
Post decimam lux alma ferens nova monstra videnda, »
Moldaviae huc laetae, quae venerat obvia, genti

-- 55 --

Rectorem illius legatus tradidit, amnis 45
Pontem hinc traiecit comitum stipante caterva,
Et cursum celerans pervenit ad arva Podola,
Haud procul unde equitans visus dux ire per aequor,
Dextra hastam gestat, tegit aurea at aegide laevam.
Thoraca induitur niveum, galea ora recondit, 50
Belligero adsimilis, non vir, sed foemina miles,
Krunoslava ducis Korevski strenua coniux.
Ex quo eius cecidit Turcarum in vincula sponsus,
Illa unquam haud posuit victrix, quis cingitur, arma.
Tractare haec virgo teneris adsuevit ab annis. 55
Laudis amans, semperque premens vestigia patris,
Latis qui rapidum terris dominatus ad Istrum,
Opposita Odrysiis lecta agmina multa tenebat.
Iam sua quum lucis venisset nata sub auras,
Ob partum atque simul letho sibi coniuge rapta, 60
Pro cunis clypeum, pro zonis fertur ahaenum
Illum dilectae soboli thoraca dedisse.
Pro cantu infanti mulcebant cornua somnos,
Flante ipsam borea nutribat lacte leaena.
Virgo hinc edidicit districto ludere ferro, 65
Curvare aerato teneram sub casside frontem,
Dextram hastâ iuvenis, cursu firmare pedesque,
Lumina magnanimo circum torquere decore,
Alipede et ferri iuga per praerupta, timore
Nullo et percelli lethi discrimine in ipso. 70
Illi amor at dederat mage fortia callidus arma,
Nempe supercilia, obtutus, flavosque capillos.
Sic fuit illa armis victrix, formâque vicissim,
Corpora nunc dextrâ sternens, nunc lumine corda.
Addicta his studiis, quum iam adoleverat aetas, 75
Filiolae genitor parili virtute maritum

-- 56 --

Heroem adnuerat Korevskum, clarus ubique
Qui laude armorum, maiori et robore posset
Subiectas gentes regere, et defendere fines.
Moldaviae interea Princeps desciverat alto 80
Caesaris imperio ; coepere hinc horrida bella.
Vicino auxilium praesens laturus amico
Ductor Korevskus forti cum milite venit ;
Ast ubi praecipitem conspexit ad arma parari,
Krunoslava sequi voluit, mora nulla, maritum, 85
Clamare haud cessans: solus quo pergere tendis?
Sunt quoque corda mihi, quae mors non terret acerba,
Otia quin temnens belli in discrimine famam
Aucupor usque tibi laudis comes, atque pericli.
Dilectae ad sonitum vocis, quae pectora tangit, 90
Acrem is sistit equum, dein talia ab ore profatur :
O mea bellatrix, melius, satiusque quid optem,
Durum Martis opus quam tecum exercere sub armis,
At si me sequeris, patriis quis restet in arvis,
Odrysio ut nostros fines tueantur ab hoste ? 95
Praesta hoc, et campis sine me decernere apertis,
His dictis, abiit Princeps : aegra illa remansit.
Quem premit alipedem ferratâ calce fatigans
Moldaviae ad pugnam rapidus descendit in aequor.
Mugitu horrifico qualis ruit atra procella, 100
Et tonitru ingeminant quum fulgura, atque ignea tela,
Haud secus ille furens irrupit in agmina Thracum,
Sanguine et hostili nigram perfusit arenam ;
Victor et evadens inimica retunderet arma,
Ipsum desereret legio ni Moldava solum. 105
Haud victa, at segnis metuendo fugit ab hoste,
Et se servatum montanis abdidit antris.
Ad iuga celsa heros cursum properavit, ut illum

-- 57 --

Palantem, refugam pugnam revocaret ad acrem,
Sed callem obstrueret fugiens ut turba sequenti, 110
Arboreis aditus truncis praecluserat omnes,
Dumque animosus eques se proripit obice fracto,
Offendit sonipes, ruit ille effusus in aequor,
Tunc ex insidiis erumpens hostis iniquus
Aggreditur lapsum, novit qui protinus illum. 115
Impavidus valide contra sed nititur heros,
Quumque furit, caeditque ruens, ferrumque coruscat,
Ictu dissiluit perfractâ cuspide mucro.
Dux obsistit adhuc, extremos torquet et ictus,
Distringens capulum scelerato sanguine foedum ; 120
Ingruit at sensim gliscens circum undique turba.
Frustra obnitentem bis centum brachia retro
Invadunt, stringuntque manus post terga catenis.
Captivus sic ille fuit, non robore victus,
Sorte sed adversâ, sociorum et fraude scelestâ. 125
Casum fama tulit volitans ad coniugis aures,
Magnanimum pectus quae saucia sumere iurat
Ultrices poenas, iramque explere tumentem.
Qualis cui latebris catulos venator ademit
Saeva, furensque illum ruit aggressura leaena, 130
Praeceps fertur equo sic Krunoslava per agros,
Adsequi ut Odrysias valeat cum coniuge turmas,
Ast ubi propositum vacuas excessit in auras,
Moldaviae ferro campos populatur et igne ;
Libertati illum dein reddat marte secundo, 135
Odrysios contra comes additur illa Polonis,
Sit voti et citius compos, quod mente volutat,
Egrediens castris Osmano extrema minatur.
Othmanidum latos perfundens sanguine campos
Vim vi propulsat, penetrat tentoria ad ipsa 140

-- 58 --

Caesaris, atque inter densa agmina provocat illum ;
Ense an fulmineo confligere malit, an hastâ.
Huc venias, clamane, tecum Korevskus et adsit,
Dignus si imperio es, resonant ceu murmura famae ;
Segnes namque animas ubi nunc in pectore monstres, 145
Illum vi eripiam Byzanti e carcere duro,
Captivusque meis fueris si victus ab armis,
Pro te Korevskum mutabo laeta redemptum,
Thesauros spernens, latebris quos terra recondit,
Victorem at contra si te fortuna secundet, 150
Auri vim tantam, quanti nos pendimus ambo,
Pro pretio amborum, pro libertate rependam.
His vix perceptis, mora nulla, hastâque prehensâ
Alipedem in rapidum Caesar saltu emicat, auras
Et rapido volucres cursu anteire videtur, 155
Unâ in equis proceres bis sex hunc pone sequentes
Accurrunt subiti, discrimen Caesaris illos
Territat, hinc ardent pro Caesare ponere vitam.
At Socolizza suum properans defendere amantem
Ocyor alitibus se proripit, ocyor aura, 160
Antevolansque omnes clamat sic voce sonora:
Quisquis es, o miles, dextrâ hac morieris inultus.
Haud fas Osmanum tecum certamen inire,
Viribus ipse meis nequeas quum obsistere contra.
Iactat ab ore minas sic acres utraque Amazon, 165
Fallatur specie venientum campus uterque.
Belligerum credunt Socolizzam dum esse Poloni,
Krunoslava audax a Turcis miles habetur.
Celsa abies veluti sublimi in vertice surgens
Krunoslava minax fulgentibus emicat armis, 170
Alipede et rapido fertur, ceu missa sagitta.
Colla per, atque armos ardet color aureus illi,

-- 59 --

Argenti et media signum breve fronte nitescit.
In clypeo apparet phoenix, qui exuritur igni, .
Solem suspiciens ubi sculpta haec verba leguntur: 175
« Igne tuo exustus vivam post fata superstes : »
At Socolizza refert falconis robur in ore,
Corpore et elato socias supereminet omnes.
Dum, quo fertur, equus pernices commovet alas,
Naribus ignem efflat, flammas oculisque coruscat. 180
Ut candore nives, cursu sic anteit auras.
Caelatumque suo libycum fert aegide barrum,
Aethere splendentem lunam qui fronte veretur
Hisque notis « solam te coram volvor adorane, »
Parte hac Osmanus sectatur lumine amantem, 185
Et ne victa cadat, trepidans formidine pallet.
Me sine quo properas, clamans, an nescia forsan,
Quum certamen inis, laceres mihi pectore corda ?
Nam qui te vincet, me captum victor habebit,
O mea lux animae, cordis regina, voluptas ? 190
Parte alia Princeps hac gaudet sorte Polonus,
Belligerae atque suae defigens lumina vultu
Expectat mirae virtutis grandia gesta ;
Quae tunc nempe ardet captivum solvere sponsum,
Conscia quaeque sui bellatrix roboris optat 195
Instanti pugnâ vitae discrimen adire,
Quid quaeque et valeat virtute, ostendere factis.
Lata hic planities campum iacet inter utrumque,
Et palmae testis caelo sol fulget ab alto.
Ut data signa, equites concurrunt impete facto, 200
Perrupta et primo volitant hastilia flictu.
Ensem fulmineum rotat ardens hostis uterque,
Ictusque ingeminat, quos strenua dextera torquet.
Multiplici resonant thoraces verbere ahaeni,

-- 60 --

Ignitasque vomunt percusso ex aere favillas: 205
Hinc inde impediunt luctantes orbibus orbes,
Vim dextrae et parilem monstrat par robur in armis.
Scuta et loricae sunt ictu impervia texta,
Saucius est nemo, nullum bibit hasta cruorem.
Irâ odioque fremens bellatrix utraque fervet, 210
Per iuga celsa hyemis boreas ut tempore saevit.
Praeruptoque loco stans quaeque, et viribus ardens
Uno ictu pugnae meditatur ponere finem.
Ast aliud minitans, aliud dum perficit ictus,
Nexibus effractis procumbunt bucula, cassis, 215
Aurea caesaries per colla effusa renidet,
Lumina blanda micant, species resplendet et oris,
Ambo belligeri, pulchrae nituere puellae.
E nube adversâ sol ut fulgentior exit,
Sic veluti soles ambae fulsere sub armis. 220
Illas qui spectat, trahit et suspiria nulla,
Aut numquam exarsit, gelido est aut frigore cretus.
Insolita attonitae specie obstupuere catervae,
Circumfusa cohors glomeratur et undique amantum,
Tela utrinque volant, et corpora vulnere foedant. 225
Iam metuit quisquis, referant ne damna puellae,
Hinc instructa ruunt equitum bina agmina contra :
Scintillant enses, volitant et spicula missa,
Iam clangunt litui, hinnitusque auditur equorum,
Foemineum tandem per vim cessitque duellum. 230
E pugna exoritur pugna ast immanior, hastis
Concurrunt clypei, falcatis ensibus enses.
Armorum strepitu resonant lata aequora, montes.
Interea occiduis rutilane sol mergitur undis,
Et nox obscurâ terras caligine condit. 235
Utraque tunc acies defessa ad castra recessit,

-- 61 --

Singula ubi fulget, veluti Titanis Amazon.
Krunoslava petit tentoria nota coacta,
Moeret enim haud secum rivalem abducere victum,
Sic rata sollicitum posset lenire dolorem, 240
Quo misera ob raptum sponsum torquetur in horas.
Montes quod sperans, valles lustrabat et imas,
Ex quo Sarmaticis Osmanus cesserat agris.
Nuncius utque illi pervenerat arva Podola
Pridem cum coetu Eoam petiisse puellam, 245
Inventura ipsam nullâ regione quiescit,
Alipedem celerans cursum quin calce fatigat,
Decipiturque videns legatum Caesaris Alim.
Irata hinc clamat, Socolizza o, siste, volando
Nostris effugies manibus nedum alite penna. 250
Ast ubi legatum propius cognovit, habenas
Mox adduxit equi, nodosam et sustulit hastam,
Non belli, at pacis signis gens panditur istis,
Scilicet oblongâ quae veste adparet amicta,
Et niveis praefixa tenet quae hastilia vittis. 255
Belligeram a clypeo noscit legatus, et armis,
Queis dira Osmanum in praelia sola poposcit.
Illius meminit celebrata, et grandia gesta,
Atque equitem cursu praestantem mittit ad ipsam.
Qui proprium nomen, caussam et quae inducat adire 260
Sarmaticum Regem, comis denunciet illi.
Progressa hinc celerat bellatrix inclyta, volvens
Mente animi sortem cari explorare mariti.
Dein sistens, roseis pandens atque ora labellis
Legatum adloquitur leni, vultuque benigno, 265
Excipit adsimili illam qui ratione, modoque.
Martia bellatrix duxit suspiria corde,
Lumina blanda licet, pulchra atque ostenderet ora,

-- 62 --

Haud animi flendo potuit celare dolorem.
Infit; forte meum nomen memorare, meaeque 270
Audisti dextrae haud ingloria coepta referre,
At sum ignara tuas umquam an pervenit ad aures,
Cura meum pectus dudum quae vexet acerba,
Namque meus languet captivo compede coniux,
Idque est turpe viro, liber qui in luminis auras 275
Editus est domini iura exercere vocatus.
Collo ferre iugum qui adsuevit, vincula gestet,
Sarmatiae ducibus libertas carior auro.
O dux, hinc oro mihi verum edissere : coniux
Vivat adhuc, ubinamque meus Korevskius heros ? 280
Reddit cui Princeps : bellatrix inclyta quanam,
Orbis parte tuae non cognita gloria laudis ?
Namque tuum lustrat terras qua lumine Titan,
Nomen pervolitat, tua grandia bellica gesta,
Virtutis portenta velut, celebrantur ubique. 285
Gratior oh quantum cuperem tibi nuncius esse !
Vivit quem quaeris, clausus sed carcere coniux.
Ne mihi succense, verum si effatus aperte.
Lux tua tecta latet, turris quam contegit umbra.
Qua iacet, e fovea tormenta ingentia passum 290
Vis nulla eripiet miserum, iam iamque sepultum.
Audiit infelix mulier tam tristia dicta,
Et pene occumbens duxit suspiria nulla,
At nequit ex oculis manantes sistere guttas.
Legatum linquens tristis procul inde recessit, 295
Illam nam puduit, dolor et mage saeviit acer,
Ensem gestantis lacrymas dux cernat in ore.
Sola ita carpit iter crudelibus obruta curis,
Nil praeter gemitus miseram comitatur euntem. 299