LIBER XVI. ARGUMENTUM.
Ianicerum turmas Osmani ad iussa rebelles,
Audito Eoas velle hunc discedere ad oras,
Haud valet illorum primus compescere ductor,
Hinc Iahium audaces illi demittere cernunt,
Poscere tresque aulae plectendos morte ministros.
Vita timendorum laeta haud, iucundaque Regum,
Retur uti vulgus, multis nam exercita curis,
Et plene tranquilla manet non tempore longo,
Insomnes taciti coguntur ducere noctes,
Dum somno indulget desesque, ignavaque turba. 5
Usque illos proceres odio insectantur, et ore
Plebs simulans, invita animis fert regia froena,
Quo virtute magis clarent, manus invida gliscit,
Livoremque parit ridens fortuna sequacem.
Indole si miti, sontes nec plectere vellent, 10
Foemineo aequantur generi data pensa trahenti,
Clamatur, iustis plectunt si crimina poenis,

-- 163 --

Funditur innocuus sanguis, regesque tyranni,
Aeris si parci, sibi quaerunt nomen avari,
Proemia si famulis tribuunt, nimis aera profundunt. 15
Expers consilii, rationis, lumine cassa,
Plebs nugans, strepitans pro veris falsa tuetur,
Inconstans, segnis, motusque ciere parata,
Quae vult, mox non vult, quae discupit, odit et idem,
Nunc poscit pacem, nunc quaerit tristia bella, 20
Usque vices optat mutatas, tollit ad astra
Quem nunc deiecit, sublatum deiicit alto,
Atque ut sponte tument numquam placida aequora ponti,
Fluctus ni subito commiscent turbine venti,
Conditione humili plebs haud extollitur usquam, 25
Ni vir forte potens facti dux adsit, et auctor,
Exemplo hoc discat quisquis dominatur in orbe,
Fidere cuique nefas, quum grandia suscipit orsa.
Exit fama levis primum, dein crescit eundo,
Atque per ora virûm volitans loca cuncta pererrat. 30
Est vetus effatum terram iurasse Tonanti,
Visa, audita semel, licet abdita, pandere velle.
Increbuit rumor, quanam ratione, modoque,
Ignotum, eoas Osmano mittere in oras.
Fixum acies, subitâ quas perderet ille ruinâ. 35
Anceps it rumor, surgit dein anxia cura,
Sollicitique omnes tacitâ formidine pallent.
Alter ad alterius clam vocem nunciat aures,
Seditione fremit sed mox exercitus omnis.
Postquam aera auditum Scodram tentoria, et arma 40
Misisse Osmanum, sermo hic vulgatur ubique,
Caesarem et incusant scelerato crimine cuncti.
Ianicerum senior tunc has dedit ore querelas:
Illa ego, qui durae transegi tempora vitae

-- 164 --

Bella cruenta gerens, quoquo sol lumine splendet, 45
Esurie heu! pereo, longis confectus et annis,
Divitiis fruitur vilis dum turba spadonum,
Praemia quae nostri meruissent ferre labores.
Alter Spahiadum questus mox subdidit istos.
Ad latus Osmani fueram qui eductus in aulâ, 50
Et me praeclaro iactabam munere functum,
Nunc me dedecorant ceu servum verbera dira,
Quae mihi fracta rigant effuso sanguine membra,
Ulcisci curat nec Caesar dedecus ingens.
Hostis at, alter ait, caput a cervice revulsum 55
Osmano exhibui, retuli nec praemia facti,
Me contra irrisit sed Caesar talia subdens,
Hortis ni caderet, cecidisses victus ab illo.
Suscipit hinc alter, Caesar clam nostra penetrat
Tecta, et perturbat ludos, convivia laeta, 60
Nos male dux carpit noctu, nos luce diurnâ
Fulmineus caedit districtus Caesaris ensis,
Nec solido argento stipendia nostra meremur,
Communem aerumnam quin adde, e sanguine claro
Surreptas Caesar mandat sibi ducere sponsas. 65
Alter dein sequitur, fuimus, sed gloria cessit
Ianicerûm, coeunt e milite lecta recenti
Agmina, nos veteres caedit, nos pellit inique.
Nuncius advenit regali missus ab aulâ
Postridie eoas illum procedere ad oras. 70
Cunctandum haud nobis, nos fortior opprimet omnes
Vis unita secus, temnens temnatur, acerbe
Qui iugulare suos voluit, iuguletur is ante.
Surgentes clamant cuncti, mora nulla ruamus,
Strictus nos omnes minitatur perdere mucro. 75
Fulgentem gladium vagina diripit alter,

-- 165 --

Pro lege ac socios subter transire lacessit,
Et mox quisque ruens districtum iurat ad ensem,
«Hostes ni perdat, ferro mactetur ab ipso,»
Clamorem ingeminant turmae, miscentque tumultum 80
Osmanum adversus, solus dux improbat ausa.
Fixa at dum cuncti convertant lumina in illum,
Ausis atque suis ipsum adsentire putantes
Enses diripiunt, arcus tenduntque lacertis,
In medio surgens coetu dux talibus infit: 85
Quaenam belligeri vos caecans decipit umbra,
Vestrum ut turpetis nomen, famamque vetustam?
Nec meministis adhuc vos Caesaris usque fuisse
Praesens auxilium, custodes atque fideles;
Dedecorare meam, vestramque ah! parcite famam, 90
Civili in bello scelerato crimine sontes.
Nec nostra esse quidem tam grandia damna videntur,
Ut quod iuratum per nos, non grandius extet.
Propositum idque meum, nostra hoc obstringit et arma,
Osmano ut quovis maneamus tempore fidi; 95
Consiliumque meum Caesar quod reiicit, audax
Anne ideo assurgam, renuamque facessere iussa?
Forsan servus ego, vitam cui rite dicavi,
Nunc illum in medio motu, et discrimine linquam?
Legis latorem lex non supereminet ulla, 100
Ut vult, atque iubet, cunctos parere necesse.
Si te ditavit, laudato numera dextrae,
Quod iam sponte dedit, fas illi tollere rursus.
Rapta aliis dedit ille tibi, tibi rapta vicissim
Dividet atque aliis, licet haud hinc edere questus. 105
Caesaris at ratio, sic lex sua certa voluntas.
Nobilis invite patitur vir dura flagella,
Anne ideo servare fidem mox deneget illi?

-- 166 --

Verberibus domino si fas est caedere servum,
Quis vetat, ut Caesar ius tale exerceat aequum? 110
Nobilitate omnes donavit gratia magni
Caesaris, anne sumus collecti e rure bubulci?
Audeat atque aliquis vi sese opponere an illi,
Et qui nulla tulit pro claris proemia gestis,
Improbus iniustas de Caesare ferre querelas, 115
Illi quum vires debentur, vitaque nostra?
Arbitrio tribuit Caesar sua dona, teneris
Praestare et toto, quod praestas, tempore vitae.
Ponendi anne illi fines, cui summa potestas
Credita ad arbitrium revocare, et condere leges? 120
Nos servi indocti, sapiens Rex, Caesar et ille.
Quod iubet Osmanus, dia ut praecepta Macouis
Serventur, questus alter de pectore iactat.
Uti nutra fides prohibet si munere Bacchi,
Ecquis succenset, quum Caesar praecipit idem; 125
Nescit quique dolet stipendia haud aequa mereri
Caesareos nummos quocumque ex aere probatos?
Carpitur et tandem quod clarâ e stirpe puellas
Ille prior nubat per discita regna coactas.
Caesareos natas sinet an nos nubere servos, 130
Agrestesque sibi dominanti ubicumque locorum
Foedere dignetur thalami sociare potentis?
Sed quid plura loquor frustra? vis Caesaris ingens
Nulli ignota manet, cui magna potentia dextrae,
Illi nil vetitum, fert ut sua quaeque voluntas. 135
Othmanidum accingens ensem toto imperat orbe,
Eoum imperium longo tenet ordine avorum,
Et regit ut Caesar, non saevo corde tyrannus:
Si libertatem nostram violasset avitam,
Illi adversarer vestris comes additus armis, 140

-- 167 --

Diriperem impavidus vaginâ primus et ensem,
Elueremque suo perfuso sanguine crimen.
Nec vis ulla meum posset cohibere furorem,
Quin mortem temnens prostrarem morte scelestum,
Nam qui servitio natalem vindicat urbem, 145
Caedentem, aut caesum manet hunc par gloria facti.
Si iuga nos cohibent, nostri quae habuere parentes,
Non est libertas quaerenda incognita nobis.
Caesaris arbitrio qui obsistit, Caesaris illum
Extolli ad solium vi tendere detegit audax. 150
Vesanae o facinus mentis, proh dedecus ingens!
Cari o belligeri nimium cohibete furorem,
Nec ruite in praeceps, ruit ut plebs lumine cassa.
Nil ni turpe probrum vobis feret iste tumultus.
Qualis Hyperboreis aquilo bacchatus ab oris, 155
Si pelago incubuit, fervet maris unda profundi,
Ad caelum et tollit spumantes gurgite fluctus,
Sic fremit illa cohors, fatur dum talia ductor,
Itque, reditque vias, ruit undique turbinis instar,
Districto minitans ense et clamoribus illum, 160
Nimirum votis ni se communibus ultro
Iungeret, in mediâ caderet confossus arenâ.
At dux impavidus, sensu et perculsus honoris
Clamat, vestra prius capita hîc abscissa iacebunt.
Vestrae et stultitiae maneam ne testis iniquae 165
Linquere vos diro propero in discrimine solos.
Fors mea dicta olim vosmet meminisse iuvabit.
Reddit turba ferox, haudquaquam assurgimus ipsi
Osmanum contra, legit quos ille ministros
Consilii auctores, tantum nos odimus istos. 170
Te duce non equidem, qui nos moderetur, egemus.
Quo vis carpe fugam, nos nostra tuebimur ipsi,

-- 168 --

Nec longûm effugies, quia te nostra arma sequantur,
Telorumque reges tergum post ingruit illi.
Hinc commota phalanx celerans denso agmine divae 175
Convolat ad Sophiae templum, quod nomen et usque
Servat adhuc, posthac mansurum tempus in omne.
Illic turba furens clamabat voce minaci.
Infidos nobis, o Caesar, trade ministros,
Alter Vezirus magnus, primusque spadonum 180
Est alter, legum custos sed tertius ille.
Consiliis lubeat tibi si melioribus uti,
Tu nobis Caesar, fueras velut ante, manebis.
His dictis Iahius legatus mittitur illi,
Hic erat interpres legum, nunc alter habebat 185
Muphtiadis (1) nomen, coniuncta et praemia honoris,
Tranquilla ille domi ducebat tempora vitae,
Seditiosa ipsum quum plebs exire coegit.
At tunc connubii celebrabat gaudia Caesar,
Securus ternas, et felix inter amantes, 190
Irruere at mixtos spectat qua parte rebelles,
Protinus adsurgens se volvit, turbine diro
Percitus haudquaquam, nec fractus corda timore,
Certus qui fuerat, sua magna potentia plebis
Quoscumque insanos valeat compescere motus. 195
Illi tunc Iahius demissâ voce loquutus
Expedit, in mediâ vulgus quae postulat urbe.
Parce, o Caesar, ait, si nunc quae incendia lata
Undique te cingunt, ausim tibi pandere fidus.
Quin illa extinguas solo horum sanguine fuso, 200
Consilii auctores adhibes quos regna gubernans,
Imperii in cladem ruet en exercitus omnis.
Vezirus, primusque spado, legumque magister
Poscitur, hos illi tradas mora nulla necesse.

-- 169 --

Missus ego idcirco, voce hoc urgetur et unâ. 205
Ut libet, eripias mihi vitam, sospes at esto.
His dictis tacuit senior, perculsus at inde
Illi sic Caesar mentemque animumque retexit.
Mi proavi imperium pepererunt ense potenti,
Et nimium est audax, solio qui Caesaris instat. 210
Quo ruitis quondam pedites, equitesque fideles?
Retro ferte gradum, iubeo ceu ferre, rebelles!
Nunc explere sitim lubeat si caede recenti,
Caesaris haud caros, sed quaerite Caesaris hostes.
His fatis siluit, ratus haec post iussa sequutum 215
Tunc fore nil aliud, ceu vespere contigit illo. (1) Magnus Muphti (Muphtiades), supremus legum Magister.