LIBER I. ARGUMENTUM.
Sarmatici Osmanum perturbat gloria regni,
Illata Odrysiis memorat dum tristia damna,
Imperii hinc cupidus late protendere fines
Constituit, vastas orientis* tendere in oras,
Antiquas renovare acies, formare recentes.
Quidnam te, demens humana superbia, iactas ?
Quo mage celsa petis, ruis ocyus impete ad ima.
Sub sole aeternum, vel non mutabile nil est.
Ante alios feriunt excelsos fulmina montes.
Ni Deus adfuerit, vis quaeque et firma labascit, 5
Grandia regna suis delentur viribus ipsis,
Assidue in gyrum fortunae volvitur orbis,
Arduus evehitur delapsus vertice summo,
Et qui sublimis, iacet en detrusus ab alto.
Iam nunc regalis pendet super ense corona, 10
Iam iam lapsurus regis capiti imminet ensis.
Nunc solium scandit, qui ferrea vincula gessit,

-- 20 --

Captivusque gemit, nuper qui sceptra tenebat.
Adversam sequitur sortem fortuna secunda,
Sanguine et e fuso trahitur gemmata corona: 15
Multos qui terret, multos formidat et ipse:
Insidiae, atque doli circumdant undique reges;
Improvisa adsunt, meminit quae nulla vetustas.
Castalides nymphae, quae dulcia carmina sacris
Vatibus in celsi memoratis vertice Pindi, 20
Dicite, quaeso, mihi, quanam ratione, modoque
Byzanti OSMANUM, patriâ dum regnat in urbe,
Agmina belligerûm prostrarunt funere acerbo,
Vestra ope et aggrediens canerem, quonam omine fausto
Prima ille AKMETO risit carissima proles, 25
Qui post interitum genitoris patruus ipsum
Expulit a solio Mustaphas fraude, dolisque,
In sedem, eiecto Mustaphâ, OSMANUS avitam
Redditus inde fuit summo cum laudis honore,
Ut iuvenis cupidus sectari exempla vetusta 30
Vi magnâ adversus tulit arma infausta Polonos.
Ne sint longa tamen mea carmina, pandite, Divae,
Tantum eius mortis caussas, et tristia fata.
Clari progenies regis, sed clarior ipse, 35
VLADISLAVE, etenim replet tua gloria terras,
Nostros ad cantus vultum converte benignum,
Dextrae invicta tuae referunt qui gesta potentis,
Magnanime o Princeps, tua dum victoria fulsit
OSMANI in letho, totum est celebrata per orbem.
Sed mea ut usque tuis resonet tuba laudibus aequa, 40
Grandia perge sequi, dicam nova carmine coepta.
OSMANI memori sedet anxia pectore cura,
Agmina Sarmaticis sua tot periisse sub armis,
Rursus et imperii famam cessisse potentis,

-- 21 --

Victoris nomen dum gloria tollit ad astra. 45
Aut celeraret equo terrae per lata viator,
Navita seu pelagi ratibus freta vasta secaret,
Othmanidum ob cladem praeclarum laude canebat,
Laeta cohors mensis convivia sive pararet,
Upilio aut ageret pecudes ad pascua nota, 50
Odrysii imperii clamabat voce sonanti
Eversorem illum: ventorum didita pennis
Orbem per totum praenuncia fama volabat,
Ut rex OSMANI gladios, et fregerit hostes.
Sol vero auratis nomen, quod gloria servet, 55
Inscripsit radiis caeli super aethera summa,
Nempe monens Eoum, ut sterneret ille draconem,
Pelleret atque Tyrâ Iovis ales victor ad Istrum.
Dum tacito haec iuvenis volvit sub corde superbus,
Angitur, atque dolet, ratus istis laudibus esse 60
Se laesum alterius. Tibi nunc, Rex inclyte, clamat,
Haud equidem invideo, palmam tibi fata dedere,
Nec mage me cruciat, tibi quod fortuna secunda,
Quodque adversa mihi, nulli vitare potestas,
Namque datur sortem, rerum quam destinat auctor. 65
Ira, dolor, curae torquent mea corda, recusent
Quod parere duces, miles neget esse fidelis.
O quos nostri atavi, vestri regesque potentes
Magnanimi Othmanides duxere ad praelia Martis,
Mundi et subdiderunt molem hanc ingentibus orsis, 70
Vestri ubinam belli mores, vestra inclyta gesta,
Virtutis praeclara viris exempla datura?
Tempora vos vitae duxistis plena labore,
Aestivos soles, hyberna et frigora passi,
Audax vultus erat vobis, et strenua corda: 75
Reddidit alma fides patrio in discrimine fortes,

-- 22 --

Cursu planitiem, saltu iuga, flumina nando
Traiicere adsuetos, mala cuncta et ferre paratos,
Et potius certae pugnando occumbere morti,
Quam violare sui Regis mandata timenda. 80
Vestrum erat hoc studium, dulcissima vestra voluptas,
Flectere equos rapidos, cornu torquere sagittas,
Vestrae hinc deliciae tergo demissa pharetra,
Missilis hasta manu, lateri suspensus, et ensis,
Martius ac sonipes; dulcis cerealia dona 85
Esca viae, potus tenuis de fontibus unda.
Quadrupedi atque viro nocturno accommoda somno
Frondibus e quernis contexta mapalia grata.
Ut dux, sic miles terris, atque aequore habebat
Horrida pro lectis, et mensis terga ferarum. 90
Quin hieme in mediâ, violento aquilone furente,
Danubii gelidas vobis prope fluminis undas
Pulvinar saxum, nix obtulit alta cubile.
Simplex, atque levis decorabat corpora amictus,
Loricâ haud tecti pugnastis pectore nudo, 95
Aurum spernentes, titulos, et laudis honores,
Ni quos vi, gladio peperisset bellica virtus.
Ingens quippe malum bello cessare putastis,
Atque mori satius, vitam quam degere inertem;
Pensa ratique colo trahit atris foemina tectis, 100
Hostem dum aggreditur pugnâ vir fortis apertâ.
Laus erat in bello pro vestro occumbere rege,
Haud mors nos terret, clamantes, tempora vitae
Sint brevia, imperium magis auctum ut sentiat orbis.
Oh! quam vestra reor felicia saecla fuere! 105
Milite tam valido labor haud devincere gentes.
Heu ! nunc inverso procedunt ordine cuncta,
Nulla fides ducibus, miles male fidus habetur,

-- 23 --

Arma inviti omnes capiunt, nunc opprimit aestas,
Frigora dura nocent, induti vellera serum 110
Foeminêa apparent, homines licet, indole et ore.
Nunc auro insignes, pretiosa et veste decori
Ad praedam alliciunt hostes, non proelia poscunt,
Corripiuntque viam terrâ si forte, marique,
Commoda quaerentes praemittunt ordine longo 115
Iumenta, atque trahunt magno cum pondere fruges.
Serica magnificis habitant tentoria pinnis,
Auratisque sedent lectis, in montibus esca
Grata illis pisces longinquo in litore nacti,
In pelago nemorum volucres multo aere coemptae. 120
Splendida festivis celebrant convivia mensis,
Amittant donec sensus viresque bibendo :
Effusi in venerem molli lodice recumbunt
Per noctem, et violant naturae, iussaque legum.
Alter at armigeris, et multis cinctus amicis 125
Insidet altus equo, caput erigit, atque superbe
Despicit, herois se iactans gloria inani,
Totus in adspectu, verbisque sonantibus, idem
Verâ re nullus. Quoties hoc lumine cernens
Illorum, ut pecudes, turbam pepulisse fugacem 130
Unum e Christiadis praestanti corpore fortem,
Mox in equum insilui solus dux, miles et unâ,
Exosus probrum, temnens, et quaeque pericla,
Ad reditum hos revocans illis sum damna minatus,
Namque erat in votis ulcisci dedecus ingens, 135
Clamans, heu miseri ! quid vos formidine terret ?
Nonne homines illi? vobis non pectore corda?
Quo vetus Othmanidûm vis, atque audacia cessit ?
Pugnando melius foret ense occumbere stricto,
Quam sic expertem laudis profundere vitam, 140

-- 24 --

At lingua incassum clamat, viresque laborant,
Verberat atque manus, miles parere recusat,
Et se Ianicerum (1) legio fugientibus addit.
Stabant Spahiades (2) medio in certamine fortes,
Mirati ast illos retro cessisse fugaces, 145
Institerunt celeres vestigia ferre retrorsum,
Hinc mea Sarmatico ceciderunt agmina bello.
Bina Tyram et propter manabant plena cruore
Flumina belligerûm volventia corpora caesa.
At mihi stat postahc, regat ut mea dextera mundum, 150
Cuiusque atque meo vita, et mors pendeat ense.
Nos sumus, heu ! reges, nos nostrae caussa ruinae.
In pretio haud nobis heros, sed mollis ephebus,
Qui iam luxurie vitam corrumpit inertem,
Bella gerat, petimus, sapiens moderetur et aequus. 155
Crescant divitiae, contemnimus omnia iniqui,
Mercede haud heros fruitur, quam tollimus ipsi.
Sic est mos regum, sequitur quem turba dynastûm.
In castra hinc veniunt timidi de rure bubulci,
Quî potis his ducibus validos irrumpere in hostes? 160
Non ita, belligerae gentes, satis ante, superque,
Erratum, aggrediar nova nunc, atque inclyta coepta.
Hoc vestrum, atque orbis fatum dependet ab ense.
Magnus ALEXANDER prisco celebratus in aevo,
Bella gerens, ut ego, vernanti in flore iuventae 165
Victor ovans mundi confinia lata subegit.
Ille meus proavus SOLIMANUS fortis, et acer
Par aetate mihi legiones duxit in hostem.
Haec exempla meis oculis praetenta manebunt,
Et sequar haec, dabitur donec toto orbe potiri. 170
Orsa animosa quidem sunt haec, quae pectere volvo,
Aggredienda tamen mihi qua ratione, patescit.

-- 25 --

Hîc siluit, magno et laudis succensus amore
Grandia constituit sublimi in mente gerenda.
Caesareos nummos Eoas mittere in oras 175
Cogitat, atque notas, queis nomina scripta leguntur
Belligerûm, proprio dudum quos aere rependit.
Scilicet ut sumptu vel magno cogeret illic
Quam pote maiorem lecto de limite pubem,
Ianicerûm augeri multum hac iubet agmina gente, 180
Spahiadum et turmas duplici ratione, severo,
Ut fraeno domitae vitae non parcere curent,
Atque alacres properent, Caesar quocumque vocaret.
Dein iurans statuit sibi plus in honore futurum
Illum, belligerâ mage qui virtute niteret, 185
Imperii primas velle his et tradere curas,
Quos laudem in pugna tantum meruisse videret.
Non aes, luxuries, mollis vel foemina, solum
Nuda viam ad primos virtus at sternet honores,
Talibus omnipotens factis evadere sperat, 190
Solis ad occasum regnum atque extendere ab ortu.
Concilium tacite DILAVERO explicat istud,
Magno Veziro (3) qui iam multa agmina lecta
Impiger ante annum Eois deduxerat oris,
Atque a Sarmatico OSMANUM servaverat hoete. 195
Hussenum officio Vezirum amovit et ipsi
Illum suffecit, pro se qui regna gubernet,
Hoggae (4) hoc propositum retegit, primoque Spadoni (5),
Et pietate suam quaerens praetexere mentem
Undique se Mecam solers vulgavit iturum, 200
Ut magni tumulum veneretur nempe Maconis,
Hinc iter ad pelagi flexurum litora, Emirum (6)
Sidonis ferro plectat, populumque rebellem.

LIBER II. ARGUMENTUM.
Osmanum, Eoas statuet si tendere ad oras,
Primi aulae suadent inimicos perdere ferro,
Quaerere formosas regali e stirpe puellas,
Hinc cum Sarmatico pacem componere rege,
Korevskumque ducem multo custode tueri.
Fervida, vana, alacris, nimiumque elata iuventus,
Cur ruis in praeceps casus formidine nulla?
Audax consilii sic es, rationis et expers,
Grata ut dura tibi, levia et sint ardua coepta.
Ingens sic ardor iuvenem vasto aequore mersit, 5
Solvit ceratas, cui Titan igneus alas.
Excitus his stimulis cecidit combustus in undas,
Ausit qui alipedum Phoebi male flectere habenas,
Et satur idcirco famae, toto orbe subacto,
Flevit Alexander maius sibi deesse theatrum. 10
Sic ruit Osmanus collectis viribus audax,
Praescius haud fati, veniens quod dira minatur.

-- 28 --

Ah, puer, Eoas iter, ah! ne corripe in oras,
Consilium a fidis repetas quoad usque ministris.
Perspectum est illis, tibi quod non adnuit aetas, 45
Adsueta haud circum vigilantia lumina ferre.
Inconstans statuis, quod non bene prospicis ante,
Te nondum edocuit rerum experientia longa.
Succedet viridi sensim maturius aevum;
Nunc in flore tuae laudis ne contere fructus. 20
Subiicere indomitos hostes, et vincere bello
Magnanimae curae, sunt haec sublimia coepta,
Effugere insidias, nolle et vitare pericla
Demens propositum cordatus quisque vocabit.
Altis densa iugis apparet sylva tuenti 25
Sic laeta, et viridans, nigris penetralibus abdit
Diros ast angues, et tristia saecla ferarum.
Osmani Dilaver ubi, quod mente tenebat,
Consilium novit, curis perculsus acerbis
Excutitur, tremuitque gravi formidine captus. 30
Praecipiti in coepto spectans discrimina magna,
Byzanti Caesar prius hinc quam linqueret urbem,
Ille suum haud voluit domino celare timorem.
Custode et legum, nigro ac comitante Spadone
Arcani sociis Osmanum promptus adivit. 35
Quisque caput veniens demittit, pectora dextrâ
Tangens Caesareae limbo fert oscula vestis,
Seque humilem ostentat, cunctis spectantibus illos.
Coeruleo in campo decoratum floribus aureis
More thori assurgens solium regale coruscat. 40
Tectum stat flavo pulvinar desuper auro,
Purpura multa rubet, splendent fila aurea circum.
Indutus viridi pallâ, gemmisque micanti,
Consertis genibus iuvenis sedet inclytus heros,

-- 29 --

Cui sublime caput nivei velaminis orbes 45
Multiplices cingunt, frontem lapis indicus ornat,
Ceu sol auricomus radiis fulgentibus ardens.
Triplex pluma nigrans blande supereminet illum.
Nigro oculo, roseo vultu, flavisque capillis
Princeps, et iuvenis pulcherrimus anteit omnes. 50
Illius ad nutum data copia cuique sedendi.
Mentem Vezirus tunc sic evolvere coepit.
Caesar ubi regnas, non audet promere verba
Mancipium, ast animat, quo me tua gratia vexit,
Munus, meque tuae laudis sincera cupido. 55
Edocuit ratio, dirus quâ Sarmata vicit;
Qui semel expertus mala praevidisse futura.
Quo mea verba petant, optas si noscere, dicam.
Unus sol caelis, unus sit Caesar in orbe.
Ille tuus vivit patruus Mustapha, tuâque 60
Laetus sorte malâ, gaudet quâ turba faventum,
Molitur solium Turcarum ascendere rursus.
Adde, tui vivunt fratres, materque superba,
Mustaphae natum quae, et sese extollere gestit.
Utque hoc obtineat, solio consistat et illa, 65
Quod Deus avertat, sceleri non parceret ulli,
Posthabitâ atque tuos fratres pietate necaret,
Ne misera in tenebris iterum tabesceret atris.
Multa scit, atque audet famâ circum undique nota,
Utpote quae magicas artes, et carmina callet. 70
Sola per obscuram noctem, penitusque silentem,
Quum parat insidias, inferni rege vocato,
Horrifica adspectu, nudo pede nixa sinistro,
Discinctâ it pallâ, sparsis sine lege capillis,
Nigrâ se circum virgâ describit et orbem. 75
Dein monstra, et tristes adpellat nomine diros,

-- 30 --

Tartareosque ciet manes, verba impia iactans.
Illam lactantes pueros est fama necare,
E coctis succos extis componere noctu,
Ariete sublatam volitare, et daemone raptam, 80
Montanum impavidam atque invisere saepe draconem,
Sub nuce ubi viridi lamiae convivia miscent.
Fertur carminibus stygiâ de sede vocasse
Illa famem, immani tibi quae plura agmina caede,
Abstulit, hostili caderent quam perdita ferro. 85
Ortos adde suos magicâ de stirpe parentes,
Ipsam inter Dacos hausisse et luminis auras.
His ducibus recto deflexit calle, scelestam
Fraeno omni et rupto coepit traducere vitam.
Sanguineo lunae suffundit rore nitorem, 90
Ignivomamque facem solis caligine velat,
Lucida et aethereo deducit sidera ab axe,
Densâ nube tegit caeli convexa sereni,
Tellurem quatit, imo pontum gurgite miscet,
Adverso horrisonos convolvit turbine ventos, 95
Grandine, vel nimbis campos populatur opimos,
Ut libet, extemplo formas se vertit in omnes,
Nunc fera, nunc ales, saxum nunc visa, vel arbos.
Transfuga Christiadum, legi est infida Maconis,
Nulla est relligio, cuius mandata facessat, 100
Nullum animae pretium, nullum seu numen adorat.
Fidit sola sibi, spes illi, haec una salutis.
Diligit at natum, quo principe regnet in orbe.
Idcirco haud refugit quodcumque admittere crimen.
Quo cecidit solium, dum sese extollat ad altum, 105
Argentum, atque fidem, sanctum contemnit honorem.
Haud pulchra adparet, vafras sed possidet artes,
Allicere adspectu, caecare et lumina amantum,

-- 31 --

Illinit os fuco, donec formosa nitescat.
Dacus dux, speciem, qui a blando iudicat ore, 110
Illam sponte tuo proavo donavit habendam.
Cuncta haec diverso circum rumore feruntur,
Plurima falsa quidem, nonnulla at credita vulgo.
Quae facienda reor, tria nunc bonus accipe Princeps.
Si vis Byzanti secedere protinus urbe, 115
Haud alter maneat vitali hîc munere gaudens,
Caesar, namque arens leviter succenditur arbos,
Mustaphae hinc pereat mater, gener atque Daütes,
Quodcumque atque obstat, prosterne, et destrue ferro.
Fratres quae tangunt, sapientum effata recordor. 120
Haud magna, in plures quae didita flumina rivos.
Vezirus tacuit, custos legum addidit ista.
Qui regni monui virtute extendere famam,
Nunc sociare illam divinis legibus opto.
Audi hinc consilium, tibi dat quod rite sacerdos. 125
Inclytus es Caesar, Deus at supereminet omnes.
Morte tuâ Othmanidûm trepidat domus alta potentum.
Ne sine, Rex regum, pereat sua gloria tecum.
Nulla etenim sobolem, te decedente, relinquis.
Ignosce, o Princeps, audax si forte loquutus. 130
Prodere qui refugit, verum non celat, at illud
Pandens nil metuit vitae discrimen adire.
Propositum ipse tuum, Veziri dictaque laudo,
Consilium at si umquam, dederam quod mente fideli,
Audisti, suadere ausim te ducere veram 135
Nunc velle uxorem, moveas nova bella priusquam.
Respue captivam plebeio sanguine cretam,
Quin posce illustrem famâque et gente vetustâ.
Si fors te alliciat species formosior oris,
Connubio et iungas tibi clarâ haud stirpe puellam, 140

-- 32 --

Quaenam dira tuos torquebit cura nepotes,
Natorum et natos, et qui nascentur ab illis.
Sic reor illorum questurum quemque dolentem.
Sum frustra Othmanidûm claro de sanguine natus,
Quum mea mater erat pastoris filia rapta. 145
Cuncti orientem atavi patris ditione tenebant,
Belligerâ hîc dextrâ felicia sceptra gerentes.
Regifico ad caelum erexere palatia luxu,
Illis adstabat procerum delecta corona,
Lustravere illi terras victricibus armis. 150
At matris proavi montes, et rura colebunt,
Adsueti duras proscindere vomere glebas,
Illorum comites fuerunt armenta, pecusque,
Illi humilesque casas et querna mapalia habebant.
Post bona rapta illis latro omnis colla premebat. 155
Adversas species iunctas quis viderit unquam?
Anne culex aquilae, magno et formica leoni
Si geminata foret, potis est educere foetum?
Caesaream et sobolem pareret num rustica virgo,
Regnatori orbis si quae coniuncta fuisset? 160
Teutonidum Caesar, Gallus rex, Anglus, Iberus,
Tristis Sarmaticus, Moscorum, Persidis heros,
Atque omnes clari proceres, magnique Dynastae
Par genus inquirunt clarum, sibi nempe daturum
Dignam progeniem mansuram tempus in omne. 165
Et tu, Rex regum, tu, Princeps maxime, quotquot
Magnos terra colit, felici ut prole fruaris
Pastoris natam stabili tibi foedere iunges?
Prodire innati nil mirum tenuia signa
Roboris Othmanici, quo gens antiqua renidet, 170
Fulgida deleri quin tot vestigia sensim.
Foemineam haud credas fas sit contemnere stirpem.

-- 33 --

Degenerat proles agresti matre creata.
An tibi belligeris arderent pectora flammis,
Ni tua regali genitrix sata gente fuisset?
Stirpe e Caesareâ Moscorum virgo nitebat
Illa oculis, roseus micat ut Pallantidos ortus,
Atque oris specie, Titan ceu fulget ab axe.
Illius hanc rapuit patri dux Tartarus audax,
Atque tuo ut formâ praestantem misit habendum,
Vestibus auratis nitidam, gemmisque micantem,
Ante tui Argivas atavi duxere puellas
Sanguine Caesareo, et spectandas frontis honore.
Hac aquilae in nido draco se ratione locavit,
Et celebratus hymen circum fulgentibus armis. 185
Haud igitur sponsam, Princeps o maxime, quaere
Captivas inter, regali at stirpe puellas.
Harum conspicuas tres, quatuor elige formâ,
Uxorem hinc lectam, trahit ut tibi corda voluptas,
Duc tecum, ut valeat belli mulcere labores, 190
Et linque hîc socerum, regni qui flectat habenas.
Ipse tibi paries sobolem, nova ditia regna,
Te fratres contra teget ille, tuebitur urbem.
Illum nec metuas infidâ mente futurum,
Dum tam sublimi se ornatum spectet honore. 195
Scilicet Othmanidum qui non est stipite natus,
Fulmineum invidi non stringet Caesaris ensem,
Diliget at contra natos, quos, Caesar, habebis,
Gestiet et proprios posse adpellare nepotes.
Firmo sic solio poteris securus haberi, 200
Quoquo carpis iter, magnis et viribus auctus
Caesar eris reges fortunatissimus inter.
Haec ait ille, Spado contra niger ore profatur:
Nolis Caesaream tecum omnem perdere stirpem;

-- 34 --

Sit tibi sponsa comes, Princeps, genus unde futurum, 205
Incaute quemquam parce at iugulare, priusquam
Te plene efficiat securum mascula proles.
Hoc satis est domino, callet qui multa, potenti
Significare brevi: eoas si ducere ad oras
Agmina, mente sedet primum te reddere ab hoste 210
Tutum Sarmatico, cura. Manus unica binos
Oppositis versare nequit nam partibus enses
Prudens consilium nec dixeris esse, relictis
Rebus si propriis, alienas quaerere pergas.
Hinc memorare ausim, tibi mox cum rege Polono 215
Optatae studeas componere foedere pacis.
Es nempe expertus duro in certamine testis,
Quis furor illum agitet, quisve urat bellicus ardor.
Peiores casus (quod Dii prius omen in ipsum
Convertant hostem) ne quaere audire; relinquas 220
Illum si campo, Nabathea ad litora tendens,
Quae loca, quae gentes valeant obsistere regi,
Cui fortuna comes, laeta et victoria ridet?
Quisnam belligero Kodevikum robore vincet,
Rodvilskumque ducem praeclarâ laude superbum? 225
Quaenam celsa cadent non moenia, strenuus illa
Si fors invadat Sborovkus milite forti?
Quaenam Zamoskus non propugnacula vertet?
Quis dux imperium, poterunt quaenam arma tueri
Krunoslava ferox Korevski si irruat uxor? 230
Ah quoties sublimis equo, castrisque Polonis
Audax erumpens tua, Rex, tentoria adivit,
Thorace atque micans squammis, auroque rigenti
Te gladio, aut hastâ secum certare lacessens.
Parce tuos, Caesar, si extollo laudibus hostes, 235
Sarmaticum docuit bellum me vera fateri.

-- 35 --

Illis nec stupeo quemquam haud obsistere posse,
E validis collecta viris sunt agmina densa,
Discreta et miro stant ordine cuncta parata.
Regnando quisquis sibi quaerit laudis honorem, 240
Trans undas, glaciesque volans, hastilia, et ignes,
Pro patriâ arma ferens, pro libertate vetustâ.
Cumque illis optas pacis si foedus inire,
Servent excubiae Korevskum carcere clausum,
Fidus et invigilet circum edita moenia custos. 245
Sarmatici herois resonat clara undique fama,
Utque illum eripiat, tentet vel grandia quisquis.
Haec fatus tacuit, Caesar dein talia subdit:
Vivus sit patruus, vivis cum fratribus unâ.
Haud sinat Omnipotens mortali vulnere laedam, 250
Qui semel hoc, ut ego, solio consedit avito.
Ut fuit ille prius, sum nunc evectus in altum,
Subditus ille mihi, fueram ceu subditus illi.
Augebo at vigiles fratrum, patruique fideles,
Me contra insidias tutum satis undique reddens. 255
Privigni natum haud mirum est odisse novercam,
Hoc crebro rerum contingere novimus usu.
Per iuga, per saltus equitet noctu impia saga,
Me fata incolumem servent, haud spectra pavesco.
Nunc mea qua latas se extendunt regna per oras, 260
Quaerendae egregiae stirpis, formaeque puellae.
Hinc quum laeta dies stellas oriente fugarit,
Sarmatiae ad fines properet legatus, et omnes,
Quam cupiunt, pacem Regi offerat ille potenti.
Korevskum servet custodia fida revinctum, 265
Fraude malâ posthac ausit ne evadere vinclis.
Mox niger ore Spado rapido saltu emicat ardens,
Quae magis et praestent spondet reperire puellas,

-- 36 --

Glaucis splendentes oculis, flavisque capillis.
Sarmatiae ad Regem prudens dux mittitur Ali, 270
Suavidico eloquio pollens, unâque diserto,
Aut varios referat casus, seu forte precatur.
Fronte hilari semper, comis quemcumque salutat,
Cultum illi ingenium, solere et mentis acumen,
Fortior at linguâ, validae quam robore dextrae 275
Ad primos nuper pastor sublatus honores,
Cognitus in patriâ, longinquis clarus in oris.
Risvanus tandem Korevski ad limina custos
Est datus, ille duci captivus paruit olim.
Interea ut vigiles posuit nox sidera caelo, 280
Ne citius radios Phoebus diffundat in orbem.

LIBER III. ARGUMENTUM.
Varsaviam Osmani tendens legatus ad urbem
Velox carpit iter, procerum stipante coronâ,
Et loca multa videt, memorant quae grandia gesta.
Moldaviae socius Princeps inquirit ab illo,
Odrysiae ante annum cladis quae caussa fuisset.
Solvitur acris hyems adventu veris amici,
Diffugiuntque nives aggestae montibus altis,
Quae reddunt tumidos undis volventibus amnes.
Mane novo zephyri dum spirat lenior aura,
Exoritur nimbo conspersa aurora rosarum. 5
Florent aethereis faetu quae dicite in hortis.
At vix sol oriens lustravit lampade terras,
Ali in equum insiliens auratum accingitur ensem;
Corripit inde viam, procerum stipante coronâ,
Regis Sigmundi tendens ad regna Polona, 10
Moldavus his Princeps socium se milite lecto
Addidit, ille vias Millosti nempe gerebat,

-- 38 --

Qui dubium virtute foret, vel sorte, Liburno
Litore prognatus, dudum regnabat ad Istrum.
Cura illum stimulans urget componere foedus 15
Inter hyperboreum solem, lunamque bicornem.
Assiduâ alipedes vice solers, mutat in horas,
Trans colles celerans, saltûs, loca scrupea, plana,
Maesorum fines, Thrâcum transmittit, et arva,
Ardua tollit ubi caput urbs sua moenia ad Hebrum, 20
Threicio modulante sonos testudine vate,
Attonitus rapidis qui crebro constitit undis,
Eius quemque ferunt audito carmine dulci
Fontibus e septem undas effudisse liquentes,
Vel lenem crepitum ventos posuisse sonoros, 25
Mutasse et nidos volucres, sylvasque sequutas,
Oblita et saevae naturae bruta cöisse.
Quod sylvae, lapides, avium genus, atque ferarum
Sic didicere olim, cecinit gens postera semper,
Illyriae et populis liquerunt inclyta gesta 30
Threicii vates cantus monimenta perennis.
Scilicet ut totum victricia signa per orbem
Magna Alexander tulerit sibi sorte favente,
Nemaidaeque domus Uros Stephanusque dynastae,
Totque alii peperere armis regalia sceptra, 35
Aeternum ut mereat nomen Kobilius heros
Cassoviae in campis qui Muratum ense peremit,
Grandibus et coeptis regali nomine clari
Marci vivat adhuc insignis gloria parta,
Illaque Svilovkum Michaelem tollat ad astra, 40
Evehat et Lausum, regis diademate cinctum
Quem Buda exultans, et fida Cracovia vidit.
Securae ut vigeat totum celebrata per orbem
Ragusae alma fides, libertas, fama, decusque,

-- 39 --

Martia et Hunniadis virtus effulgeat alma, 45
Bellum pro patriâ, pro libertate gerentis,
Corvini ut nomen Mathiae personet alte,
Et quocumque volet Scanderbegi inclyta fama,
Othmanicae eversor gentis qui fulget ubique.
Nec te praeteream Butor Sigmunde, cruento 50
Qui saepe Odrysias fudisti marte phalanges.
Aut vos non memorem celebrandos semper in aevum
Sarmatiae reges, clarant quos grandia coepta.
Te Sigismunde canunt hoc ternum nomine, regem,
Prìma in Sarmaticis fulges qui gloria campis, 55
Quod tentata prius Germano a Caesare frustra
Nunc tibi praecingit frontem data iure corona.
Adde his, quod praestans mirando robore dextrae
Fulmineum Othmanidum fregisti interritus ensem,
Hinc pelagum, et terram ratibus dominaris, equisque, 60
Coepisti ac toto regnare invictus in orbe,
Caesaris occidui victor, ceu victor eoi.
Ille tibi admirans virtutis lumina sponsas
Donavit geminas regali e sanguine habendas.
Hic quamvis reges fastu supereminet omnes, 65
Te solum veritus legatum mittit, et orat
Pacem, sed maior fulget tibi gloria, nato,
Quod Vladislavo gaudes, o maxime regum,
Cui mundi imperium crescenti fata reservant.
Grandia coepta canens quae iam tua dextra peregit, 70
Regum progenies, famâ celebrabor et ipse.
O dulces nostri fortunatique labores,
Tenuia dum solvunt tibi si praeconia laudis,
Osmani valeant fato superesse perempti.
Deficiunt vires, mihi si tua gratia desit, 75
Partibus Arctois Iovis ales qui äera tranas,

-- 40 --

Adsis mî, facilisque iuves tua gesta canentem;
Orpheus nam si iterum vitales carperet auras,
Famâ digna tuâ non fingere carmina sciret.
O regum puro veniens de sanguine Princeps 80
Te manet imperium arctoâ in regione vetustum,
Quod varias gentes, multasque amplectitur urbes.
Caesarêa de stirpe fuit tibi mater, et uxor,
Digni et nascentur tali de sanguine reges.
Iam cognata domus tibi Galla, Hispanaque plaudit, 85
Cuius et imperio multas nunc India gentes
Addit, nec radios sol noctu subtrahit umquam.
Moscorum Princeps devictus marte cruento
Magnanimum agnoscens hostem te sponte veretur.
Ocyor hinc boreâ pete nunc Istrumque, Tyramque, 90
Atque urge ignivomum, prosterne et caede draconem.
In noctis densas lunam compelle tenebras,
Alma tuo suffusa dies ut lumine fulgat.
Cresce, puer, cunctae noscunt te nomine gentes,
Atque tuae fronti centum diademata nectunt. 95
Vive, invicte, diu, iustus compesce rebelles,
Perge alacer, te fata vocant quocumque potentem.
Trans glaciale aequor Caesar dominaberis, orbis
Iste tibi angustus, victor nova regna capesse.
Sed iam tempus adest retro vestigia ferre, 100
Ut sequar, Osmani quâ liqui parte ministrum.
Fertur equo celerans, densae sylvaeque propinquat,
Aemus ubi e glacie se tollens vergit ad Austrum.
Hîc orbis Kunoviza videt iuga dicta catenas,
Quae nemora, et glacies obducunt undique circum; 105
Attolli haec contra, protendi atque ordine longo,
Ast ubi praerupti montes panduntur hiatu,
Illic sacram aedem Gradivi est fama stetisse,

-- 41 --

Aenea tecta, fores, muros, ex aere columnas.
Stricturae hîc chalibum sectâ de rupe liquescunt, 11O
Vulcani hîc sedes, Vulcania nomine tellus.
Inde Paravadium tendens albescere Varnam. ·
Conspicit Euxini surgentem in litore ponti;
Vladislavus ubi rex Hungarus, atque Polonus
Strenuus occubuit duro in certamine morti. 115
At fato meliore novus pugnavit ad illam
Vladislavus ovans urbem, nam milite forti,
Acer quem secum Kodevikus ductor agebat,
Odrysias vicit turmas procul hoste fugato,
Heu miseri ulciscens regis nomenque, decusque. 120
Hanc urbem irrumpens antiqua ut damna referret,
Cosaccorum agmen vertit, populavit, et ussit.
Visas praeteriens miseratur corde ruinas,
Hostium et invictum robur dux laudibus effert.
Hinc laevâ campos pandit dum Maesia opimos, 125
Dobrusa ad pelagi dextrâ protenditur oras,
Quae numquam agricolae spem decipit ubere glebà,
Unâ namque die campus, quem scindit aratro,
Fert illi segetem, domui quae suppetat omni.
Planities immensa patet, quo lumina vertas, 130
Equor et adparet solum undique, et undique caelum.
Sedula ducit apes hîc bis examina in anno,
Et totidem nivei nascuntur matribus agni.
Hîc loca pulchra nitent, ridet prospectus ubique,
Dispositaeque casae longo stant ordine circum. 135
Matura arboribus dependent aurea poma,
Laeta ubi securae traducunt tempora gentes.
Hîc nivei lactis, iucundi et copia mellis.
Hîc foecunda Ceres plenis redimitur aristis.
At nunc eoâ Darsterum surgit in orà, 140

-- 42 --

Solem et prospectat Nicopolis alta cadentem.
Haec procul haud distat Traiano a ponte, coercet
Qui lati tumidas Istri centum arcubus undas.
Aevo depereunt reges, et nomina regum,
Grandia facta manent totum celebrata per orbem. 145
At dux non sistit, rectâ et festinat ad Istrum;
Hunc traiecturus, stabat qua Chilia quondam.
Urbs erat antiquo iam tempore Chilia clara,
Sentibus adparent sua vix vestigia operta.
Moldaviae hîc fudit Stephanus dux caede Maconem. 150
Sic ubi surgebant sublimia tecta domorum,
Nunc sub sole greges pascuntur gramina circum.
Regna cadunt, urbesque ruunt, fortasse dolebit
Fato mortalis superâ se lege subesse?
Et te fallis adhuc, humana superbia, cernens, 155
Dum vitae fidis, collabi saxa ruinâ?
Dextrâ vastae urbis dux moenia parte relinquens
Carpit iter celerans breviori attingere calle,
Quâ strati ad fluvium superant vestigia pontis,
Quem vix elapso Caesar suspenderat anno. 160
Nam rapida haud patitur cohiberi ponte fluenta
Danubius, boreas ni quem sibi frigore sternit.
Moldaviae ingressus campos, loca tristia spectans
Horret dux animo, trahit ac suspiria corde;
Quin vadentem ultra torquet magis anxia cura, 165
Proterere ossa suae gentis nam cogitur ipse.
Qui potis immanes stimulos mulcere doloris,
Odrysias mirans clades, quo lumina flectat?
Latâ in planitie Osmani quam exercitus ingens
Texerat, extolli nunc cernit stragis acervos. 170
Mundi hîc dimidia, gentes a parte coactae
Vindice Sarmatico ceciderunt ense peremptae.

-- 43 --

Moerens pergit iter, Dacos longeque relinquit
Partibus occiduis, Euxinum litus eois.
Pandere sed luctum premit is quem pectore adactus 175
Tristes illacrymans dedit has e pectore voces.
Dilecti comites, an sunt loca cognita vobis,
Nostra ubi ante annum metuenda potentia cessit?
Tunc equitans propior poscit dux Moldavus illum.
Belligerûm ut numerum, casus, loca cuncta referret, 180
Odrysiaeque acies, quidnam et gessére Polonae,
Qua ratione fuit devictus Caesar ab hoste.
Rebus in adversis nancisci est dulce sodales. 183

LIBER IV. ARGUMENTUM.
Moldaviae domino legatum Caesaris Ali
Fatalem campum, loca cuncta ex ordine monstrat,
Arma ubi Sarmatiae retulere ex hoste triumphum,
Agmina dein memorat, mage clara laude decoros,
Belligerumque duces per nomina quemque recenset.
Moldavus haec fatus tacuit dux Caesaris Ali.
Legatus cupido dedit haec responsa petenti:
Audire est miserum, et lamentabile casum,
Qui tangat pietate homines, genus omne ferarum,
Vicerit Odrysias acies ut nempe Polonus, 5
Moesta at quae referam tibi nunc, haec ipsa cruenta
Terra viatori testatur nocte, dieque.
Vidit et audivit pridem, quem cernis, et audis,
Aeternum Odrysiae gentis regio ista dolorem.
Quoquo te vertas, fuerant haec arva referta 10
Tot, tantisque viris, quot nusquam viderit orbis.
Prospiciens cumulos aggestae stragis, et ossa,

-- 45 --

Quis cruor effusus, commissaque praelia, credes
Mundi hîc dimidiâ gentes a parte coactas,
Agmina Sarmaticum sed ferrum cuncta peremit. 45
Exsecrata dedit cunctis haec terra sepulchrum.
At quia saepe fidem minuunt ingentia mira,
Stabat ubi quisquis per singula quaeque docebo;
Atque ubi tendebant acies, ex ordine dicam.
Qua Tyra, Porta infra labuntur, conspice, venit 20
Amne huc traiecto Osmani exercitus omnis.
Urbem Hotzim propter, quam longe albescere cernis,
Munita audaces posuerunt castra Poloni,
Illos namque Tyras arctoâ a parte tegebat,
Urbs ipsa, et montis praerupta cacumina ab ortu, 25
At ductae occasu fuerant circum undique fossae,
Fortia belligerûm stabant lecta agmina ad austrum.
Strata at cuncta forent si haec propugnacula, posset
Regia progenies ea pectore sola tueri.
Haud opus est vallo, Princeps ubi constitit ille. 30
Ut mons assurgens proprias tegit undique turmas,
Odrysias cohibens unus sic ipse catervas
Extulit heu! nostrae lacrymatos stragis acervos,
Defluxitque Tyras tumido mage fluminis amne.
Hoc impendentis sublimi in vertice montis 35
Erecta Osmani stabant tentoria circum,
Undique Kapigerum (1) fida protecta cohorte:
Millia sex fuerant, talis custodia semper
Caesaris ante fores, paries velut aenea surgit.
Husseni hic magni Veziri castra locata, 40
Bis quinque herculeis vigilûm quae millia fibris
Undique cingebant niveum thoraca ferentum.
Caesaris a castris procul haud, quae dixeris urbem,
Ali Ianicerum ductor tentoria fixit.

-- 46 --

Agmen agens secum, triginta millia gentis, 45
Longis armatum tubulis, et robore praestans,
Cessit at illorum virtus, et bellica fama,
Caesar Sarmatico ex quo vix evasit ab hoste.
Frustra ipsos verbis ductor carpebat acerbis,
Caesaris una foret queis vitam cura tueri. 50
Ah sua virtutis si quisque exempla sequutus
Fortiter in bello pugnasset, sparsa Polona,
Non hîc Othmanidum, vidisses ossa iacere.
Agmina Spahiadum mage dissita rura tenebant,
Quod dextrâ attingunt, ferri prosternitur ictu. 55
Cernere erat alipedum ter quinque hos terga prementes
Millia, ducebat fortis quos Dervis in hostem,
Caesari at infidus nostram tulit ille ruinam,
Namque fugam arripuit toto cum milite primus,
Sarmatica Odrysio tingens prior arma cruore. 60
Altera ad occasum centum discreta maniplis
Spahiadum metuenda acies sua castra locarat,
Millia viginti Croatus quos Menia agebat,
Ferri gestantes tubulos, unde ignea grando
Late proiicitur; belli hi virtute superbi 65
Feralem incutiunt terrorem lumine torvo.
Hinc grassatorum veniebant agmina terna,
Vulgo habiti heroes, Deliae nomine clari,
Gens adsueta dolis, vimque exercere parata.
Tergora suspendunt humeris hirsuta ferarum. 70
Illis lex, ratio districto pendet ab ense.
Illis aes numen, socius male fidit amico,
Et quisquis sub veste tegens fert proditor arma,
Omer quos audax ductor quocumque trahebat,
Infestus latro, diris notusque rapinis, 75
Thracius at Princeps posuit tentoria ad austrum,

-- 47 --

Ortu Bossenus, Iiusuf nomine dictus,
Latum qui pontem super Istri straverat amnem.
Quinquaginta virûm ducebat millia in armis.
Quoquo ibant turmae, vastabant omnia flammis. 80
Coram his nil mirum, si cursum flecteret Ister.
Epiri laevâ Scanderus stabat at heros:
Bis sex mille viros inimico sanguine potos,
Qui se iactabant, in bellum strenuus egit.
Primus cum sociis aggressus castra Polona, 85
Sese queis profugus Millostus iunxerat, hostes
Ante annum partim stravit, partimque fugavit,
Reddidit at tumidum prior hunc victoria frustra,
Nam palmam in campo, vitamque reliquit eodem. 90
Dextrâ apparebat Bossenae rector opimae,
Agmen agens equitum, bis octo millia censum,
Nomine Sokolov, cognato sanguine iunctus
Caesari, et insigni Veziro laude Maconi,
Quem capta Hungariae clarum Segestia fecit, 95
Gens fera belligerûm torquere hostilia docta.
Bossenae adstabat genti manus inclyta pubis,
Divi quam Sabae tellus dimisit in hostem,
Millia bis quinque, Hussenus ducebat et illam,
Loricâ armatam, et tubulis solido aere recoctis. 400
Durum ab stirpe genus nutritum cautibus altis,
Adsuetum sylvas agitare et lustra ferarum.
Planitie occiduâ Caracasus signa locavit,
Hic Budae est Princeps bello celebratus in omni,
Quem primum ad munus communia vota vocabant, 405
Hussenum contra removendum sede petebant.
Hinc illi merito germanam, ut pignus amoris,
Uxorem adnuerat Caesar, Budamque regendam.

-- 48 --

Invida at improbitas alienâ laeta ruinâ
Insidias struxit, quis letho occumberet ille; 110
Nam fortem Osmano Karacasum cogere suasit,
Munita irrueret praeceps in castra Polona
Fato debuerant Turcarum exercitus omnis
Deleri, heroes caderent quum fulmina belli.
Solus in adversas irrupit sponte phalanges, 115
Disiecit, fregit, stravitque obstantia septa,
Dum super hostiles cecidit confossus acervos.
Si tres nostra viros habuissent agmina tales,
Odrysia haudquaquam, memorarem damna Polona,
At manet aeternum decus illum, et gloria lethi, 120
Nam Vladislavi dextrâ fuit ipse peremptus.
Ocyus intorto falco secat aethera telo,
Falconem ast avium superat regina volatu.
Fatalis campus! memoro dum tristia facta,
Cogor victores hostes extollere laude,
Illos haud equidem, sed quae sibi maxima merces,
Luce et candidior, virtutem ad sidera tollo.
Ad loca nunc redeo, quae nostrae habuere cohortes.
Mons ubi planitiem declivis terminat, illic
Conspiciendus erat Princeps Bithinidis almae; 130
Quas secum duxit, gentes dimiserat illi
Brussa, Angora, Sivas, Maras, Amasia, Ozyris.
Sub duce quaeque suo urbs, cunctis dux ille supremus.
Ferratos tubulos gestabant agmina fida.
Sexaginta virûm Natolia millia misit, 135
Caesare pro magno vitam finire parata.
Colchidis his iuxta posuit tentoria Princeps,
Inde sequebatur Syriae dux clarus opimae,
Millenos equites armatos cuspide, et arcu
Vim contra hostilem metuendus uterque trahebat. 140

-- 49 --

Cernere erat Cilicum sex mille hinc pone sequentum,
Gens adsueta vias populari, et vivere rapto,
Cui mos est gladium clavumque, et spicula ferre.
Qui Iordanis aquas potant, deguntque Idumeâ,
Osmano innumeros equites misere volentes: 145
Quisque habilis torquere hastas, iactare sagittas,
Pene carens habitu, firmo nec robore praestans,
Falso heros, vero sed nomine latro scelestus.
Millia multa Arabum, nullâ qui sede morantur,
Iuxta aderant, adsueti agros vastare rapinis, 150
Et furtim potius, quam vi subducere praedas.
Longius hinc caelum curvari ubi cernis in arcum,
Agmina multa virûm Princeps huc egit Amidae,
Flectere equos docti renitent fulgentibus armis,
More ducum undantes gestant in vertice cristas! 155
Hi laudem soli pepererunt signa sequentes
Invidi Dilaveri in certamine diro,
Contra aquilam arctoam qui audentior iret in hostes,
Coniugis effigiem suspensam ad colla ferebat.
Hunc regis nato Persarum victor ademit 160
Oris ob egregiam speciem, nec deserit umquam,
Quin etiam caeco retur deceptus amore
Fortunam hanc adferre sibi, et ceu numen adorat.
Odrysii iecit dux sese in stagna cruoris
Sarmaticas acies inter, rapuitque recurvo 165
Ungui aquilae lunam, signum fatale, bicornem.
Pro queis promeritis, Husseno a munere abacto,
Imperium ut regeret, Caesar mox sustulit illum.
Nec procul Armenii densos posuere maniplos,
Alipedes ducunt, macro qui corpore praestant; 170
Arcus et plenas gestant post terga pharetras,
Dextrâ Indos calamos, praefixa et cuspide longos.

-- 50 --

Solis ubi radios nubes adversa reflectit,
Dux Babilonis erat, circumque exercitus ingens.
In niveâ medius fulgebat veste sacerdos 175
Abbas, vultu humilis, sed corda superbia tollit.
Ponto a Caspiaco ad fines usque Ebellani;
Tot populos, urbesque tenet ditione petenti,
Agmina belligerum sunt candida signa sequuta.
Lumina nunc iacta, primus quâ surgit Eous. 180
Sublimem ad montem, latum qui prospicit aequor,
Illic tendebat bello metuenda virago,
Inclyta Mogolis proles Socolizza tyranni,
Pulchrior aurorâ, radianti et lumine solis.
Duxit Amazonias bis sex secum illa puellas, 185
Haud timida bis sociis inimica invadere castra.
Dextrâ hastas gestant, oculis et spicula torquent,
Auro dant similes ventis diffundere crines,
Dum spumantis equi moderantur lora sedentes.
Curvi enses lateri pendent, post terga pharetrae, 190
Visae illae Dryades vultuque, habituque puellae;
Regia sed medias inter pulcherrima nymphas
Custodem nemorum referebat virgo Dianam,
Per iuga venatu ducit quae tempora vitae.
Mentem animi excelsam non tangit blanda voluptas, 195
Acres flectit equos, cursu praevertitur auras,
Belligeras inter gentes interrita crevit,
Nomine foemineo tantum, formaeque decore,
Per saltus agitare feras in montibus altis
Adsueta, et nactas securo caedere telo. 200
Pro serto ornabat cassis ferrata capillos,
Pro speculo huic clypeus, thorax pro flore rosarum.
Hasta acui, fuso gladius successit acuto.
Venerat auxilium latura, ut ab hoste Polono

-- 51 --

Victrices Caesar palmas cum laude referret.
Ceu rosa vulnificus circum micat obsita spinis,
Haud aliter specie virgo formosa superbit,
Ut quae corde trahunt, pereant suspiria amantum.
Pulchra placet, quamvis elata superbiat, illam
Deperit, et frustra Caesar tabescit imago;
Spicula quaeque acri iaculatur lumine diva,
Excipit hostilis mage fortia vulnere teli.
Virginis ob speciem iuvenili hinc flagrat amore,
Quâque oculos iacit illa, rapit mortalia corda.
Ipsi sensa animi non audet pandere Caesar, 215
Conditus atque ignis tenerum magis urit amantem,
At fando metuit, ne virgo exardeat irâ,
Et campo fugiens socialia foedera rumpat.
Uritur illa pari cor durum saucia curâ,
Occulit at flammam, saevum patiturque dolorem. 220
Concidit hinc animo suspense, an Caesar amatam
Non velut uxorem, captivam ducat at ipsam.
Quin praesaga mali curâ torquetur acerbâ,
Reiicit et puro conceptam pectore flammam.
Invictam victricem in ter victricia signa 225
Solam fama volat terris superesse Polonis,
Arvaque Amazonio percurrere saepe maniplo;
Ducere captivos, populari, caedere gentes,
Christiadumque ferâ baccantem strage natare.
Nec loca conspicimus, Princeps ubi Memphidis olim 230
Constiterat, regnis quam fas aequare vel amplis;
Tantum circuitus spatium complectitur urbis.
Ubere ab Aegypto millenos duxerat ille
Belligeros, habitu quisquis spectandus, equisque.
Nam vis argenti circum fulgebat, et auri, 235
Hosti pro victis pretium, non arma datura.

-- 52 --

Hae sunt reliquiae Mamelucà a stirpe profectae;
Deiectis animis manet auri sacra cupido.
Illic Taurorum fixit tentoria Princeps,
Qui Scithiae innumeros duxit bellacis alumnos, 240
Nocte, dieque errant, loca plana, atque edita lustrant,
Vastant, diripiunt, abducunt rapta feroces.
Sensere exitium Russena, atque arra Polona,
Angusta et fuerant diris vastantibus, heros
Fortior adveniens donec non vicerit illos. 245
Hic fuerat Princeps, cui Kaniovia paret.
Hostes cum spoliis deprensos ille coegit
Evomere effuso quae subduxere cruore.
Ast ubi Maurusios linquo? densa agmina quove
Se posuere loco? numeret quis sidera caeli? 250
Par erat Oceano Turcarum exercitus ingens,
Litora qui nescit, submersum ut devoret orbem,
Undique verte oculos circum, quos prospicis, agri
Milite lecti olim, siccis nunc ossibus albent.
A Pernâ, atque Tyrâ regio, quae extenditur usque 255
Ad Dacos fines, Euxini et litora ponti,
Tota igni ardebat, gelidus nunc pulvis, et horror. (1) Kopigie, Kapigeri; Caesareae excubiae.

LIBER V. ARGUMENTUM.
Caesaris a misso legato tristia fata
Krunoslava audit dilecti coniugis, arte
Captus, et insidiis duro qui carcere languet.
Solum ad certamen Socolizzam hinc provocat, illum
Incolumem ut servet sic libertate receptâ.
Subiectis Asiae regnis quum tenderet olim
Xerses occiduas victor metuendus ad oras,
Millia multa virum ducens ad tristia bella,
Collem altum ascendit, visis densisque catervis
Grandia laetitiae concepit gaudia mente. 5
Annorum at spatio centum fore morte peremptam
Circumfusam omnem gentem secum ille volutans,
Pectore sollicito lacrymas effusit obortas.
Osmane, haud aliter si ingenti milite viso
Horrida Sarmaticis intentane praelia campis 40
Speratam ob palmam coepisti gaudia laeta,
Ipse brevi moestos cogèris ducere fletus,

-- 54 --

Tecta cadaveribus mirans lata arva tuorum.
« Et iam inter cumulos aggestae stragis, et ossa
Othmanidum dux fertur equo, cura atra, dolorque, 15
Stant lateri comites, nec luctu effingere vocem,
Nec datur ad gemitus tristes via, namque revulsa
Brachiaque ex humero rigidis arentia fibris,
Et capita informi tabo nigrantia spectans,
Horrescit magis, atque magis. Quam saepe coactus 20
Quadrupedante putres gressu male proterit artus,
Per medios molitus iter! Quam saepe resistens
Acer equus refugitque horrens, et naribus auras
E patulis efflans fremitu sonat, et vomit ignem
Fumifero sudore madens, dum saltibus ipsos 25
Supra et equos, equitesque una glomerantibus instat!
Quid ductor? visu misere turbatus, et horrens
Avertit nequidquam oculos, et lumina claudens
Uda rigat lacrymis late manantibus ora,
Curarumque aestu magno torquetur in horas 30
Acrius, aut consanguineos sibi funere raptos,
Aut cari miserans confossum pectus amici.
Iamque etiam cuperet frustra divertere calle,
Et longe properare alio: vetat invia cursu
Semita, et albentes sparsis late ossibus agri. 35
Nunc haec, nunc illa insultans quatit ungula cornu.
Heu quid in adversis rebus crudelius usquam
Esse recordanti poterat, vultusque suorum
Fortunasque, usumque olim, quos laedere possim
Cogitur invitus? Sic tota nocte, dieque 40
Invisum properabat iter, dum constitit undis
Ipse Tyrae, roseo quam tertia fulsit ab ortu
Post decimam lux alma ferens nova monstra videnda, »
Moldaviae huc laetae, quae venerat obvia, genti

-- 55 --

Rectorem illius legatus tradidit, amnis 45
Pontem hinc traiecit comitum stipante caterva,
Et cursum celerans pervenit ad arva Podola,
Haud procul unde equitans visus dux ire per aequor,
Dextra hastam gestat, tegit aurea at aegide laevam.
Thoraca induitur niveum, galea ora recondit, 50
Belligero adsimilis, non vir, sed foemina miles,
Krunoslava ducis Korevski strenua coniux.
Ex quo eius cecidit Turcarum in vincula sponsus,
Illa unquam haud posuit victrix, quis cingitur, arma.
Tractare haec virgo teneris adsuevit ab annis. 55
Laudis amans, semperque premens vestigia patris,
Latis qui rapidum terris dominatus ad Istrum,
Opposita Odrysiis lecta agmina multa tenebat.
Iam sua quum lucis venisset nata sub auras,
Ob partum atque simul letho sibi coniuge rapta, 60
Pro cunis clypeum, pro zonis fertur ahaenum
Illum dilectae soboli thoraca dedisse.
Pro cantu infanti mulcebant cornua somnos,
Flante ipsam borea nutribat lacte leaena.
Virgo hinc edidicit districto ludere ferro, 65
Curvare aerato teneram sub casside frontem,
Dextram hastâ iuvenis, cursu firmare pedesque,
Lumina magnanimo circum torquere decore,
Alipede et ferri iuga per praerupta, timore
Nullo et percelli lethi discrimine in ipso. 70
Illi amor at dederat mage fortia callidus arma,
Nempe supercilia, obtutus, flavosque capillos.
Sic fuit illa armis victrix, formâque vicissim,
Corpora nunc dextrâ sternens, nunc lumine corda.
Addicta his studiis, quum iam adoleverat aetas, 75
Filiolae genitor parili virtute maritum

-- 56 --

Heroem adnuerat Korevskum, clarus ubique
Qui laude armorum, maiori et robore posset
Subiectas gentes regere, et defendere fines.
Moldaviae interea Princeps desciverat alto 80
Caesaris imperio ; coepere hinc horrida bella.
Vicino auxilium praesens laturus amico
Ductor Korevskus forti cum milite venit ;
Ast ubi praecipitem conspexit ad arma parari,
Krunoslava sequi voluit, mora nulla, maritum, 85
Clamare haud cessans: solus quo pergere tendis?
Sunt quoque corda mihi, quae mors non terret acerba,
Otia quin temnens belli in discrimine famam
Aucupor usque tibi laudis comes, atque pericli.
Dilectae ad sonitum vocis, quae pectora tangit, 90
Acrem is sistit equum, dein talia ab ore profatur :
O mea bellatrix, melius, satiusque quid optem,
Durum Martis opus quam tecum exercere sub armis,
At si me sequeris, patriis quis restet in arvis,
Odrysio ut nostros fines tueantur ab hoste ? 95
Praesta hoc, et campis sine me decernere apertis,
His dictis, abiit Princeps : aegra illa remansit.
Quem premit alipedem ferratâ calce fatigans
Moldaviae ad pugnam rapidus descendit in aequor.
Mugitu horrifico qualis ruit atra procella, 100
Et tonitru ingeminant quum fulgura, atque ignea tela,
Haud secus ille furens irrupit in agmina Thracum,
Sanguine et hostili nigram perfusit arenam ;
Victor et evadens inimica retunderet arma,
Ipsum desereret legio ni Moldava solum. 105
Haud victa, at segnis metuendo fugit ab hoste,
Et se servatum montanis abdidit antris.
Ad iuga celsa heros cursum properavit, ut illum

-- 57 --

Palantem, refugam pugnam revocaret ad acrem,
Sed callem obstrueret fugiens ut turba sequenti, 110
Arboreis aditus truncis praecluserat omnes,
Dumque animosus eques se proripit obice fracto,
Offendit sonipes, ruit ille effusus in aequor,
Tunc ex insidiis erumpens hostis iniquus
Aggreditur lapsum, novit qui protinus illum. 115
Impavidus valide contra sed nititur heros,
Quumque furit, caeditque ruens, ferrumque coruscat,
Ictu dissiluit perfractâ cuspide mucro.
Dux obsistit adhuc, extremos torquet et ictus,
Distringens capulum scelerato sanguine foedum ; 120
Ingruit at sensim gliscens circum undique turba.
Frustra obnitentem bis centum brachia retro
Invadunt, stringuntque manus post terga catenis.
Captivus sic ille fuit, non robore victus,
Sorte sed adversâ, sociorum et fraude scelestâ. 125
Casum fama tulit volitans ad coniugis aures,
Magnanimum pectus quae saucia sumere iurat
Ultrices poenas, iramque explere tumentem.
Qualis cui latebris catulos venator ademit
Saeva, furensque illum ruit aggressura leaena, 130
Praeceps fertur equo sic Krunoslava per agros,
Adsequi ut Odrysias valeat cum coniuge turmas,
Ast ubi propositum vacuas excessit in auras,
Moldaviae ferro campos populatur et igne ;
Libertati illum dein reddat marte secundo, 135
Odrysios contra comes additur illa Polonis,
Sit voti et citius compos, quod mente volutat,
Egrediens castris Osmano extrema minatur.
Othmanidum latos perfundens sanguine campos
Vim vi propulsat, penetrat tentoria ad ipsa 140

-- 58 --

Caesaris, atque inter densa agmina provocat illum ;
Ense an fulmineo confligere malit, an hastâ.
Huc venias, clamane, tecum Korevskus et adsit,
Dignus si imperio es, resonant ceu murmura famae ;
Segnes namque animas ubi nunc in pectore monstres, 145
Illum vi eripiam Byzanti e carcere duro,
Captivusque meis fueris si victus ab armis,
Pro te Korevskum mutabo laeta redemptum,
Thesauros spernens, latebris quos terra recondit,
Victorem at contra si te fortuna secundet, 150
Auri vim tantam, quanti nos pendimus ambo,
Pro pretio amborum, pro libertate rependam.
His vix perceptis, mora nulla, hastâque prehensâ
Alipedem in rapidum Caesar saltu emicat, auras
Et rapido volucres cursu anteire videtur, 155
Unâ in equis proceres bis sex hunc pone sequentes
Accurrunt subiti, discrimen Caesaris illos
Territat, hinc ardent pro Caesare ponere vitam.
At Socolizza suum properans defendere amantem
Ocyor alitibus se proripit, ocyor aura, 160
Antevolansque omnes clamat sic voce sonora:
Quisquis es, o miles, dextrâ hac morieris inultus.
Haud fas Osmanum tecum certamen inire,
Viribus ipse meis nequeas quum obsistere contra.
Iactat ab ore minas sic acres utraque Amazon, 165
Fallatur specie venientum campus uterque.
Belligerum credunt Socolizzam dum esse Poloni,
Krunoslava audax a Turcis miles habetur.
Celsa abies veluti sublimi in vertice surgens
Krunoslava minax fulgentibus emicat armis, 170
Alipede et rapido fertur, ceu missa sagitta.
Colla per, atque armos ardet color aureus illi,

-- 59 --

Argenti et media signum breve fronte nitescit.
In clypeo apparet phoenix, qui exuritur igni, .
Solem suspiciens ubi sculpta haec verba leguntur: 175
« Igne tuo exustus vivam post fata superstes : »
At Socolizza refert falconis robur in ore,
Corpore et elato socias supereminet omnes.
Dum, quo fertur, equus pernices commovet alas,
Naribus ignem efflat, flammas oculisque coruscat. 180
Ut candore nives, cursu sic anteit auras.
Caelatumque suo libycum fert aegide barrum,
Aethere splendentem lunam qui fronte veretur
Hisque notis « solam te coram volvor adorane, »
Parte hac Osmanus sectatur lumine amantem, 185
Et ne victa cadat, trepidans formidine pallet.
Me sine quo properas, clamans, an nescia forsan,
Quum certamen inis, laceres mihi pectore corda ?
Nam qui te vincet, me captum victor habebit,
O mea lux animae, cordis regina, voluptas ? 190
Parte alia Princeps hac gaudet sorte Polonus,
Belligerae atque suae defigens lumina vultu
Expectat mirae virtutis grandia gesta ;
Quae tunc nempe ardet captivum solvere sponsum,
Conscia quaeque sui bellatrix roboris optat 195
Instanti pugnâ vitae discrimen adire,
Quid quaeque et valeat virtute, ostendere factis.
Lata hic planities campum iacet inter utrumque,
Et palmae testis caelo sol fulget ab alto.
Ut data signa, equites concurrunt impete facto, 200
Perrupta et primo volitant hastilia flictu.
Ensem fulmineum rotat ardens hostis uterque,
Ictusque ingeminat, quos strenua dextera torquet.
Multiplici resonant thoraces verbere ahaeni,

-- 60 --

Ignitasque vomunt percusso ex aere favillas: 205
Hinc inde impediunt luctantes orbibus orbes,
Vim dextrae et parilem monstrat par robur in armis.
Scuta et loricae sunt ictu impervia texta,
Saucius est nemo, nullum bibit hasta cruorem.
Irâ odioque fremens bellatrix utraque fervet, 210
Per iuga celsa hyemis boreas ut tempore saevit.
Praeruptoque loco stans quaeque, et viribus ardens
Uno ictu pugnae meditatur ponere finem.
Ast aliud minitans, aliud dum perficit ictus,
Nexibus effractis procumbunt bucula, cassis, 215
Aurea caesaries per colla effusa renidet,
Lumina blanda micant, species resplendet et oris,
Ambo belligeri, pulchrae nituere puellae.
E nube adversâ sol ut fulgentior exit,
Sic veluti soles ambae fulsere sub armis. 220
Illas qui spectat, trahit et suspiria nulla,
Aut numquam exarsit, gelido est aut frigore cretus.
Insolita attonitae specie obstupuere catervae,
Circumfusa cohors glomeratur et undique amantum,
Tela utrinque volant, et corpora vulnere foedant. 225
Iam metuit quisquis, referant ne damna puellae,
Hinc instructa ruunt equitum bina agmina contra :
Scintillant enses, volitant et spicula missa,
Iam clangunt litui, hinnitusque auditur equorum,
Foemineum tandem per vim cessitque duellum. 230
E pugna exoritur pugna ast immanior, hastis
Concurrunt clypei, falcatis ensibus enses.
Armorum strepitu resonant lata aequora, montes.
Interea occiduis rutilane sol mergitur undis,
Et nox obscurâ terras caligine condit. 235
Utraque tunc acies defessa ad castra recessit,

-- 61 --

Singula ubi fulget, veluti Titanis Amazon.
Krunoslava petit tentoria nota coacta,
Moeret enim haud secum rivalem abducere victum,
Sic rata sollicitum posset lenire dolorem, 240
Quo misera ob raptum sponsum torquetur in horas.
Montes quod sperans, valles lustrabat et imas,
Ex quo Sarmaticis Osmanus cesserat agris.
Nuncius utque illi pervenerat arva Podola
Pridem cum coetu Eoam petiisse puellam, 245
Inventura ipsam nullâ regione quiescit,
Alipedem celerans cursum quin calce fatigat,
Decipiturque videns legatum Caesaris Alim.
Irata hinc clamat, Socolizza o, siste, volando
Nostris effugies manibus nedum alite penna. 250
Ast ubi legatum propius cognovit, habenas
Mox adduxit equi, nodosam et sustulit hastam,
Non belli, at pacis signis gens panditur istis,
Scilicet oblongâ quae veste adparet amicta,
Et niveis praefixa tenet quae hastilia vittis. 255
Belligeram a clypeo noscit legatus, et armis,
Queis dira Osmanum in praelia sola poposcit.
Illius meminit celebrata, et grandia gesta,
Atque equitem cursu praestantem mittit ad ipsam.
Qui proprium nomen, caussam et quae inducat adire 260
Sarmaticum Regem, comis denunciet illi.
Progressa hinc celerat bellatrix inclyta, volvens
Mente animi sortem cari explorare mariti.
Dein sistens, roseis pandens atque ora labellis
Legatum adloquitur leni, vultuque benigno, 265
Excipit adsimili illam qui ratione, modoque.
Martia bellatrix duxit suspiria corde,
Lumina blanda licet, pulchra atque ostenderet ora,

-- 62 --

Haud animi flendo potuit celare dolorem.
Infit; forte meum nomen memorare, meaeque 270
Audisti dextrae haud ingloria coepta referre,
At sum ignara tuas umquam an pervenit ad aures,
Cura meum pectus dudum quae vexet acerba,
Namque meus languet captivo compede coniux,
Idque est turpe viro, liber qui in luminis auras 275
Editus est domini iura exercere vocatus.
Collo ferre iugum qui adsuevit, vincula gestet,
Sarmatiae ducibus libertas carior auro.
O dux, hinc oro mihi verum edissere : coniux
Vivat adhuc, ubinamque meus Korevskius heros ? 280
Reddit cui Princeps : bellatrix inclyta quanam,
Orbis parte tuae non cognita gloria laudis ?
Namque tuum lustrat terras qua lumine Titan,
Nomen pervolitat, tua grandia bellica gesta,
Virtutis portenta velut, celebrantur ubique. 285
Gratior oh quantum cuperem tibi nuncius esse !
Vivit quem quaeris, clausus sed carcere coniux.
Ne mihi succense, verum si effatus aperte.
Lux tua tecta latet, turris quam contegit umbra.
Qua iacet, e fovea tormenta ingentia passum 290
Vis nulla eripiet miserum, iam iamque sepultum.
Audiit infelix mulier tam tristia dicta,
Et pene occumbens duxit suspiria nulla,
At nequit ex oculis manantes sistere guttas.
Legatum linquens tristis procul inde recessit, 295
Illam nam puduit, dolor et mage saeviit acer,
Ensem gestantis lacrymas dux cernat in ore.
Sola ita carpit iter crudelibus obruta curis,
Nil praeter gemitus miseram comitatur euntem. 299

LIBER VI. ARGUMENTUM.
Korovskum in sylvâ flet Krunoslava reductâ,
Et clausum eripiat tenebroso e carcere sponsum;
Induitur positâ muliebri veste virilem.
Varsoviam missi reditum, primique spadonis
Expectans Caesar curâ turbatur amarâ.
In densam postquam venit per devia sylvam,
KRUNOSLAVA fero pectus concussa dolore,
Rivus ubi vitreis per gramina labitur undis,
Desiliens ab equo consedit margine ripae,
Quaestus atque trahens lacrymis simul ora rigavit. 5
Hinc poenas retegens, imo quas pectore versat,
Anxia suspirans dedit has e gutture voces:
His tacitis, solisque locis ego tristis egebam.
Narrare arboribus possem ut mala passa vetustis.
O mea lux vitae, dilecte o sponse, meumque 10
O desiderium ! vitali an munere gaudes ?
Te sine quî vivam ! tecum mea vita sepulta,

-- 64 --

Horreo nec mortem, nisi quod te, dulcis amice,
Eripere haud valeo, quo langues, carcere duro.
Quid prosunt gemmae, quarum mihi copia dives, 15
Si mihi thesaurum rapuit ferus hostis iniquus ?
Aurum quidve iuvat, quid opum congesta supellex,
Si quod me ditem reddit, terra impia condit ?
Quid mihi, quod gentes teneo ditione potentes,
Si tabet captus, qui pectore regnat in isto?
Quid mihi sol rutilans, qui litore surgit eoo,
Si mea lux tenebris absconditur arcis opacae ?
Sed quid aio ? est iugis lux, quâ sol parte refulget.
At prohibent radiis ingentia saxa meatum.
Fortunata tamen, simili quae luce fruuntur. 25
Alite pennâ utinam gelidos penetrare recessus
Esset sorte datum, renuunt quod tristia fata!
Excipite hanc animam vos ergo maenia clara,
Alas cui tribuunt suspiria pectore ducta.
Quid misera at doleo? sunt saxea maenia surda. 30
Sic correpta graves quaestus edebat amore
Bellatrix, levibus crepitantibus aere ventis.
His super e luco vox exaudita propinquo,
Agresti similis modulanti carmen avenâ.
Scilicet ad cantum philomelam dulce ciendo 35
A stabulo pastor nympham adpellabat amatam,
Atque erat hoc carmen. RUMENCA, o dulcis amica,
Quum texere comis iam sese arbusta, viretque
Lucus, succenses mihi curnam sola misello,
Et durum ostendis pectus, speciemque recondis? 40
Agna sequens agnum per pascua gramina carpit,
Subsilit et ramis vicina columba columbo,
Fidum sola fugis pastorem, sertaque tecum
Haud sinis ad fontem nectat, ducatque choreas ?

-- 65 --

Me solum recreat tua primo in flore iuventa, 45
Mique animi sensus rapit oris dia venustas.
An te forte latet, quo torreor, igneus ardor,
Quem norunt sylvae, volucres, et saecla ferarum ?
Hae nostras quoties plantae didicere querelas,
Dulces ad me oculos flectens ah! respice cara, 50
Ut desiderio pectus mihi langueat acri.
Purpureâ aurorâ magis, o RUMENCA, rubescens
Anne audis, philomela canat, dum te alloquor istis,
Nec mirum tua forma nitet pulcherrima longe,
Et te laeta dies niveo haec fulgore salutat, 55
Quaeque meum atque arbos, si fas, narraret amorem.
Ut volucrem retinet tenuis virga illita visco,
Sic tua me infandâ dulcedine lumina coptant.
Hoc permitte sequi tua me vestigia luco,
Grex meus attonitus specie praevertit euntem, 60
Grandior atque agnus saliens mussare videtur,
« Tristia verba absint, iuxta est RUMENCA MILENCO. »
Hîc tacuit pastor; bellatrix largius ora
Perfusit lacrymis, repetens sic ore querelas:
0 fortunatam cari pastoris amore, 65
Longa breves curas nam pax optata sequetur !
0 tristes poenae, mihi vitae o tempora dura !
Ullam spem longae nequunt adferre querelae ;
Vicinam spectat, quam deperit ille, puellam,
Longinquâ coniux meus at versatur in orâ. 70
E luco exaudit virgo sua mollia verba,
At mea dicta volant vacuas dispersa per auras.
Olli subridet croceus Pallantidos ortus,
Me circum obtentâ densantur nocte tenebrae,
Spe sine iam morior, vivit spes plenus at ille, 75
Mox erit ipse omnes fortunatissimus inter,

-- 66 --

Me mala dura premunt, aevo mansura perenni.
Addere plura etiam cupit, ast hinc bellica virtus,
Illinc castus amor menti nova suggerit orsa.
Sic monet illa prior, vindex ut praelia tentet. 80
Auxilium a lacrymis bellatrix inclyta, poscis,
Quum tua fulmineum distringit dextera ferrum?
Tu, cui laudis honos stimulos adiecit acutos,
Irruere in colubros ausis, dirosque leones,
Dum tuus in duro tabescit compede sponsus, 85
In luco flebis, simplex ceu foemina agrestis?
Et quando est satius caput obiectare periclis,
Sponsi quam teneri pro libertate parandâ ?
At tua vis ubinam ? iam iam expergiscere, vinci
Nescia si pridem, totas nunc exere vires. 90
Proque tuis lacrymis fluat hosticus undique sanguis,
Pelle, invade, urge, ferro populare, vel igne.
Dextrae qui vigiles, quaenam ardua valla resistent?
Tartareas valido superares robore portas.
Horrens castus amor saevi discrimina belli 95
Ipsi mentem aliam versando talia suadet.
Byzantum ire puras iuvenis tam foemina, et armis
Instructa, eripias, languet quo carcere, sponsum ?
Quo ruis at praeceps? vomeres si gutture flammas,
Hostiles acies soli haud superare daretur. 100
Armis incessens necquicquam fessa labores,
Ulli quin fueris visa, ac audita propinquans.
Diruere haud poteris sublimia moenia turris,
Illuc transvolites nec fas est alite pennâ.
Ut vi illum eripias, maneas ne inclusa, caveto. 105
Ah ne depereas primaevo in flore iuventae!
Est tua vita illi propriâ nam curior ipsâ :
Ni mox morte tuâ vitam sibi demeret ultro,

-- 66 --

Percitus infando succumberet ille dolori.
Hinc temet servans melioribus utere fatis, 110
Quum comes ipsa viri patriis spatiaberis arvis.
Sanguine pro hostili nummos impendere cura,
Et fas est quando, bellum ne quaere cruentum.
Scis auri Odrysias cupidas esse indole gentes.
Et te prae multis auro ditescere fertur. 115
Lectos hinc citius thesauros congere, et illos
Byzantum defer, redimas multo aere maritum.
Illi consilium prudens hoc esse videtur.
Saltu scandit equum, vique uti cauta recusat.
Congerit hinc gemmas, argenti pondus, et auri, 120
Pannoniique equitis vestes, atque induit arma,
Et nomen simulans patriis discedit ab oris.
Dein recto celerans Byzantum tramite fertur.
Caesarei huc veniens legati tendit ad aedem,
Eius ope et sponsum vinclis exolvere sperat, 125
Ille ubi versetur, clam quaerit, callida poscit,
Nummis, sive dolo fidens nanciscier ipsum.
OSMANUM interea succendit nosse cupido,
Ictum an sit pacis foedus cum rege Polono,
Esse morae et caussam legatum credit inertem. 130
Nulla illi hinc requies, veniet num protinus ALI,
Postulat et cunctos, quanam ac regione moretur,
Nec ratione carene illum movet ista cupido,
Scilicet eoas prius ut discedat ad oras
Grandia molitur, curisque agitatur acutis. 135
Augere haud acies satis est nam milite fido,
Et sic Ianicerûm domitas renovare cohortes.
Mens sua transvolitat montes, et caerula vasta,
Viribus ac magnis tot vincere regna volutat,
Persidis in primis Regem superare potentem, 140

-- 68 --

Amplaque regna Asiae famâ celebrata vetustâ,
Hesperiae hinc duplex fidit conquirere sceptrum,
Caesarem et Augustum, felix Germania tota
Cui paret, lecto sibi subdere milite victum,
Christiadum hinc regnis ingenti caede subactis, 145
Faedere rescisso, Gallis indicere bellum,
Impete Sarmaticos dein facto invadere campos,
Demere et auratam regis de fronte coronam.
Heu citius belli Princeps oblite Poloni
Es nonne expertus, vulgat quod fama per orbem, 150
Invictum robur VLADISLAVI, inclyta gesta?
Haud deserta ducum memoras tot corpora caesa,
Erectosque tuae te coram gentis acervos,
Fulmineo herois quum tu vix sospes ab ense
Fugisti, nigroque Tyrâ manante cruore? 155
Illum Christiadum scutum, dextramque petentem
Novisti, et metuens expectas anxius ALIM,
Quem pacem oratum misisti dona ferentem
Illius ad patrem, procerum stipante coronâ.
At nova sollicitum reddit mage cura, timorque 160
Legatum hostili ferro periisse, vel undis.
Nec te cura minor torquet peragratus eoum
Lites, et occiduam, quanam nunc parte moretur
Nigrans ille spado, primo qui in flore puellas
Undique collegit pulchras, et Caesare dignas. 165
Virgineum adducens coetum, fletuque sequentem
Rudera ad antiquae Troiae pervenerat ille. 167

LIBER VII. ARGUMENTUM
Aequoris Aegei loca plura, et litora Achivûm
Cursu dux Kizlar lustrat, pulchrasque puellas
Abducit secum, dein Mysia tendit ad arva,
Clara ubi sublimes tollit Semendria muros.
Suncianizza illic specie celebrata moratur.
Maesos prospectans deserto in litore ponti
Troia sepulta iacet, Danaum iam diruta flammis,
Inclyta Troia Asiae quondam dominata per urbes,
Nomine at excepto modo nil nisi pulvis, et umbra.
Maenia ubinam, ac aedes ? superant vestigia nulla; 5
Sternit relliquias tempus, deletque ruinâ.
Proximus huic Simois tenui vix labitur undâ;
Nec procul hinc Paridem memorat mons Ida venustum,
Pergamei excidii caussam, lethique paterni.
Quo celeras, iuvenis, ruis et quo tramite praeceps? 10
In cinerem vertent tua namque incendia Troiam.
Inconsulta, levis, nimiumque o caeca iuventus,

-- 70 --

Respice te quonam raptet malesana cupido !
Lucifer interea niveo surgebat ab ortu,
Et roseis invecta rotis aurora rubebat, 15
Quum vada salsa petens, coetum ducensque sequentem,
Navem dux KISLAR conscendit rite paratam.
Rectum carpit iter, fidos iubet ire per undas
Huc illuc Mauros, diversa et litora obire.
Prospicit ad boream dictum Helles nomine pontum, 20
Quae tranans, Phryxi mersa est ante ora gementis.
Hunc olim docuit XERSES parere, tumentes
Imposito fluctûs immani ponte coercens.
Quid linquis demens, humana superbia, inausum ?
Viribus anne tuis compesces aequoris iram, 25
Gurgite qui vasto vorat urbes, lataque regna,
Quum tumet unda furens, volvitque ad litora fluctus ?
Hoc pelago nabat iuvenes pulcherrimus inter
Virginis egregiae succensus amore LEANDER,
Illam dum sequitur, medio absorbetur ab aestu. 30
Auxilium a ventis, clamans, poscebat, et alto
Mergite: dum redeo, properanti parcite Sestos ;
At frustra pelagum, ventosque in vota vocabat,
Quos lacrymae haud tangunt, corde et suspiria ducta.
Hinc fato cessit spumantibus obrutus undis. 35
Interea Tenedos portu dux ille Spadonum
Provehitur, Danaûm qui olim, ceu fama, triremes
Abdidit, et Troum excubias, irasque fefellit.
Hinc Lemnum, Lesbumque legens adlabitur oris
Ipse Chios, quae iura dabat sibi libera quondam. 40
Mauros demittens quaesitum ubicumque puellas
Emicat in littus, vicinam et tendit ad urbem.
Flent trepidae matres, pallent formidine patres,
Nec cernunt quanam servent ratione puellas.

-- 71 --

Sic triste amissâ pro libertate querentes. 45
Caesaris ad praedam servae nascuntur an illae?
Nonne satis bona cuncta ferum rapuisse tyrannum,
Quin etiam ut natos rapiet, violentia saevit?
Proh dolor infandus ! proh lamentabile fatum !
Flere magis natam, quam cassam lumine prolem ! 50
An mors ulla datur vitâ crudelior istâ?
Cara o libertas, quis te sat diligit unquam ;
Iacturam ante tui, sit quam ipse expertus iniquam?
Virginei floris, praeclarae et gloria stirpis
Raptae abducuntur formâ praestante puellae. 55
Lugent cognati, gemitus tolluntque parentes,
Et crinem scindunt foedantes unguibus ora.
Ingeminant quaestus, miseros comitantur ad actam.
Brachiaque ad naves tendunt, mens victa dolore
An placida exoptet ventosa, an caerula, nescit. 60
Huc amor, inde furor vario discrimine pugnat,
Atque animos matrum studia in contraria scindit.
Sponsas haudquaquam, servas fore Caesaris illas
Prospiciunt, curis magis et torquentur acerbis.
Horridus hinc cupiunt erumpat montibus altis 65
Nimbus, et altisonis agitetur fluctibus aequor,
Velivolasque rates absorbeat ima vorago.
Haec fera vota tamen renuunt sed corda; reposcit
Quod forsan ratio, pietas, amor atque recusant,
Inde Chion linquens, laevâ et dum caerula verrit, 70
Icariam KISLAR legit hinc, Andronque, Samumque,
Laudibus extollunt quae magnis scripta vetusta,
Nunc loca senta situ deserta, et pascua nuda.
Olim clara ortu Delos Phaebi, atque Dianae
Haud longe adparet, nunc muta, incultaque tellus. 75
Marmorei templi vestigia nulla supersunt,

-- 72 --

Turbae accurrentes ubi diva oracla petebant ;
Unde sed exibant adytis responsa reclusis,
Vix nunc ex antris resonabilis adsonat echo. ,
Longius adsurgunt Naxos, Paros, atque Cithera, 80
Cultu olim Bacchi Naxos, Venerisque Cithera
Cognita, quae nomen genitrici adiunxit amoris,
Undique marmoreis Paros et celebrata columnis;
Congeriem lapidum tegit at nunc cespes, et herba.
Hinc Gnidus, atque Paphos se attollunt: edita templa 85
Sacra olim Idaliae Divae non amplius extant,
At steriles glebae lapidosos inter acervos,
Impigrae ubi gentes stabant, nunc claudit ovili
Upilio pecudes, vertit sic cuncta vetustas.
Cernitur hinc Scyros, Danais solertibus acrem 90
Texit ubi frustra muliebris vestis Achillem;
Quem mirata stupet gens quaeque, at vomere glebas
Cuius arant, pastum ducuntque armenta nepotes.
Sic hominum fortuna vices alternat in orbe,
Reges deiiciens solio, servosque coronans, 95
Ut servi in reges, isti vertantur in illos.
Hinc assurgit Athos oculis, hinc altus Olympus,
Pelion, atque Ossa, dicti contingere caelum,
Sint humiles quamvis depresso vertice montes.
Illos sublimes clari at finxere poetae, 100
Atque ita res parvae scriptis crevere vetustis,
Fastorum et vitio perierunt grandia gesta.
Fama est in caelum olim coniurasse gigantes,
Montibus ac celsis ausos imponere montes,
Et Iovis aethereas armis rescindere portas, 105
Mole at disiectâ cecidisse hinc fulmine stratos.
Exemplum hoc memoret demens audacia vulgi,
Qui nimis alta petit, ruit alto a culmine ad ima.

-- 73 --

Verum dum KISLAR secat haec vada salsa carinâ,
Adveniunt reliquae naves, queis ille vagari 110
Iusserat huc illuc, simul hinc succedere Athenis
Ille adpulsus ubi portus descendit ad oram,
Virgineusque ducis sequitur vestigia coetus,
Protenus Argolidis percurrit cuncta locorum,
Et famâ claras sedes miratur avitas, 115
Argos quâ, Thebae surgebant, Sparta, Mycenae,
Cecropia urbs praestans, et nobilis aere Corinthus.
Hîc menti occurrunt sapientum nomina septem,
Queis non terra pares doctrinâ proferet umquam.
Urbs harum at quaevis tot claros robore, et armis 120
Heroas peperit victuros tempus in omne.
Tantae virtutis superant vestigia nulla.
Urbibus eversis laus, et sapientia cessit.
Tempus cuncta vorans, fortuna volubilis usque,
Quaenam vi vestrâ res non mutantur in horas ? 125
Es tu ne illa parens iamdudum Daunia tellus,
Ubere doctrinae que foetu mira tulisti?
Fors tua non soboles, magno quae laudis honore
Condidit et leges, vitae praeceptaque liquit ?
Nonne tui heroes nati, qui milite pauco 130
Eoas gentes potuere, et subdere regna?
Illane tu propriae doctrinae laude superba,
Gens alia est quavis cui indocta, et barbara visa? .
Ad te verte oculos, antiquae et conscia noxae,
Quae te dura premit, miserandam respice sortem. 135
Imperium exerces nullum, nec libera iura,
Sola indocta manes, spoliata nitentibus armis.
Clara tuae interiit dextrae, atque potentia linguae,
Hinc deserta iaces, segni torpesque veterno,
Et tibi libertas, bona cuncta et rapta fuere, 140

-- 74 --

Aenca nam Odrysius nexit tibi vincla tyrannus.
Sic luis errores commissos vindice poenâ,
Quae magis usque gravis, si quando tarda sequatur.
Latis hîc tellus se ostentat Achaica campis,
Atque ducis laevâ bimaris patet ora Chorinthi. 145
Litore non longe surgit Nicopolis isto,
Bis visae occiduis ubi gentes congredi eoae.
Hîc classes inter commissa est Actia pugna,
Victus ab AUGUSTO fuit Hîc ANTONIUS, orbis
Imperium affectans sibi uterque at sumpserat arma. 150
Versâ nave fugit retrorsum ductor eous, .
Quum pugnâ ardenti tumidum mage ferveret aequor.
Non fugis, ANTONI, ast insectaris amantem,
Quam moerens refugam longe discedere cernis,
Te aeratae innumerae Romae haud vicere triremes, 155
Te vicit fugiens liquidas CLEOPATRA per undas.
Imperium oblitus mundi, dum pectore flagras,
Haud dux es fortis, caecus sed visus amator.
Viribus unitis hîc post Hispanicus heros
Christiadum adsertor mare Thracum sanguine tinxit. 160
Illos dum pelago fudit sic laude perenni,
VLADISLAVE, tibi par risit adorea terris.
At tua fama volat parto mage clara triumpho,
Caesaris ille ducum, victor tu Caesaris ipse.
Finibus his Danaûm lustratis Thracius heros
Devenit campos, pandit quos Pharsla tellus
POMPEIUM laevo CAESAR postquam omine vicit,
Eoae gentes, populus, Romaeque senatus
solum unum esse caput voluerunt urbis, et orbis.
Servatum patriam rivali Caesar ademit
Vitam, hinc exortum bellum civile, movere
Impulit Hesperias gentes quod Caesaris ira,

-- 75 --

Clari ubi Romulidae strati, victique fuere ;
Qui sibi tot populos armis tenuere subactos
Nulla illos valuit superare potentia terris. 175
Caussa ipsis tantum propriae est tribuenda ruinae.
Nam libertatem rapuit discordia, contra
Quum gener insiluit socerum, natusque parentem.
Sic antiqua arbos radices montibus altis
Imas quae mittit, quamvis fremat atra procella,
Firma, immota manet, summo nec vertice nutat.
At truncum in medium si quando vermis iniquus
Irrepat tacite, morsu corroditur illa,
Pondere et acta suo procumbit murmure magno :
Ah male ei vertat, patriae quî suscitat urbi
Discordes animos, fovet et civilia bella !
Audiit interea laudum praeconia ductor,
SUNCIANIZZA, tuo solvit quas fama decori,
Formosas inter pulcherrima virgo puellas.
Te tenet inlustri cretam Semendria gente,
Cui proavi Princeps GĖORGIUS almaque IRENE
Mox ille huc properat, quâ Mysia panditur alma,
Bosniam, et Epirum, regionem et nomine divi
A SABAE dictam Mauros percurrere iussit.
Ipse Macedoniam lustrans tendebat ad Istrum,
Dextrâ urbem Pellam linquens, laevâque Philippos,
Libertati olim Danaûm posuisse Philippum
Est iuga compertum, magis at sua gloria fulget,
Magnus ALEXANDER fuerit quod natus ab illo.
Victrices acies hic dux, victricia signa 200
Trans Graios fines solis porrexit ad ortum.
Cassoviae ad campum KISLAR, sociique patentem
Perveniunt. Caesar MILLOSTI hîc concidit ense.
Nec mora transgrediens Triconesos tramite recto

-- 76 --

Adcelerat gressum, quâ se Semendria tollit; 205
SUNCIANIZZA illi manet altâ mente reposta
Ipsam sollicitus quaerit, sonat undìque fama
Virginis eximiae, rarâ specieque nitentis. 208

LIBER VIII. ARGUMENTUM
Turcae Kislaro stirpem Lubidragus avitam
In ludis retegit, natam cui surripit ille,
Byzantum Socolizza petit, quo sevocat ipsam
Caesar, ut eoas comitatus milite multo
Bellum suscipiens secum discedat ad oras.
Naturae praestans est donum forma venusta,
Ingens thesaurus complectens dulcia quaeque,
Aetereae radius lucis, flos et Paradisi,
Divinum illud opus, quo non perfectius ullum,
Aulae quo Superum terris effulget imago, 5
Nam sol caesariem, lucentia sidera ocellos,
Eous frontem, vultumque aurora colorat.
Delicii cumulus, cordis ineunda voluptas,
Splendida meta oculis, fragrans mel dulcius, ore
Quod qui avido libat, non sentit amara venena, 10
Blanda animi requies, ubicumque et sola cupido.
At si haec forma potens stirpi sit iuncta vetustae,

-- 78 --

Resplendet duplici, coliturque ornata decore.
Hinc celebrata volat mundi per dissita regna,
Ignotasque suo gentes succendit amore. 45
Caesarea o soboles, ortu praecincta coronâ,
Sanguine tum praestans, raro quam frontis honore,
Anne tuam speciem potis est effingere verbis,
Quum Vladislavum tua fama inflammat amore?
Hinc sua sensa animi fidens tibi grata futura, 20
Iam te reginam, sponsamque elegit habendam,
Sed tibi dum fauste ridens fortuna propinquat,
Adducens niveum solem, qui fulget ab arcto,
Ah sine parvus oler, tenui qui palmite ludit
Blanda tuo e sylvâ splendori carmina pangat. 25
Sponso haud victrices lauros, sed te invidet unam
Osmanus; lauros iterum sibi posset apisci,
Virgine at adsimili renuunt sibi fata potiri.
Sol micat in caelo, tuque unica in orbe refulges;
Sponsam laude pari, Caesar frustra undique quaeret. 30
Ut martem adversum, Venerem sibi sentiet ipse,
Ceu prius in bello, pulchro succumbet amori.
Venit dux Kislar, quâ se Semendria tollit.
Suncianizza illic Lubidragi filia degit,
Inclyta virgo ducum claro de sanguine creta, 35
Luminibus cassi, senis et genitoris ocellus.
Huic atavi illustres Gèorgius, almaque Irene,
Vulgata illyricas celebrat quos fama per urbes.
Turcae illum exuerint quamvis ditione vetustâ,
Haud cultum posuit princeps, moresque decoros, 40
Clarum at nobilibus studuit se reddere gestis.
Regia virga, olim proavûm quam dextra gerebat,
Nunc illi est baculum, quo innititur aegra senectus;
Ruraque, quae miti quondam ditione tenebat,

-- 79 --

Sunt modo prata, gregem quo sueta ad pascua mittit, 45
Nunc vis fida canum ipsi est custodia sola,
Lanigerumque pecus domino gens subdita tantum,
Et grati socii pastores, atque bubulci.
Stant pro marmoreis tectis magalia parva,
Mollibus atque thoris sicca herba, et stramen agreste, 50
Frondea serta ornant sua dum tentoria, suaves
Mellea dona epulae, niveum lac, lymphaque potus.
Auri pro cyathis iucundos caecus ad haustus
Dilectae niveis manibus natae utitur ille.
Sic extrema senex ducebat tempora vitae, 55
Cui bis sex nati crescebant omine laeto,
Omnes sed fato fera mors subduxit acerbo.
Destitit is numquam lacrymas effundere obortas,
Tabet et in luco velut arbos trunca misellus,
Infregit subito cui ramos impete turbo.
Undique iam clari Lupus et Gèorgius acer
Pragae sub celsis ceciderunt moenibus urbis.
Fraude mala Odrysio perierunt cuspide strati
Uros et Goikus, dum Caesaris arma sequuntur.
Hinc Stephanum pelagi, Michaelem ac ira vocavit, 65
Blasium at immani praedator funere mersit.
Insidiis obiit comitum Gregorius, ense
Dacorum hostili Milos, et Lazarus unâ
At Ianko, et Lauso dumtaxat vita manebat,
Qui miseri fuerant genitoris dulce levamen; 70
Et quos plus oculis caros longaevus habebat.
Sors adversa brevi rapit illi, et tempore eodem,
Tam geminos oculos, quam dulcia pignora natos.
Haud Iankum cohibere valet, quin arma capessat
Moldaviae in bello, cadat hostis et ense peremptus. 75
At fera mors Lausum patriâ prosternit in aede,

-- 80 --

Qui patrem adpellans patris inter brachia obivit.
In lacrymas senior tum solvi caepit amaras,
Nec fletu parcens omisit lumina cara,
Et lacrymis miserae finiret tempora vitae, 80
Illi ni blandum praestaret nata levamen
Suncianizza, decus formae cui splendet in ore,
Cuius et omnigenae virtutes undique fulgent,
Unica quaeque patris spes est, columenque senectae.
Nancisci ex ipsâ caros cupit ille nepotes, 85
Et se prole novâ, natosque videre renasci,
At frustra, caelo devovit namque puella
Virgineum florem, Venerem hinc contemnit, et odit.
Illius genitor mentem detexerat istam.
Et curâ doluit pectus concussus acerbâ, 90
Consiliumque ratus iuvenili ardore profectum,
Corde in virgineo flammam ut succendat amoris,
Festivos statuit varios ex ordine ludos;
Huc ita convenit pubes, quam Mysia nutrit,
Delecti iuvenes, pulchrae, innuptaeque puellae, 95
Queis caput exornant roseo de flore corollae,
Carmina laeta canunt, agiles ducuntque choreas,
Pluribus atque aliis celebrant solemnia ludis.
Iuxta virgo sedens iuveni per florea prata
Demulcet vario curas sermone vicissim, 100
Et fidae teneros sensus immurmurat auri.
Inter se certant modulari carmina avenâ
Pastores, nympharumque chori contexere serta,
Dulcisono argutas voces et flectere canto.
In propria hunc caetum Lubidragus tecta coegit, 40
Ut rigidum natae pectus sic tangeret ultro,
Atque ex pube unum, virgo cui pulchra placeret,
Eligeret sponsum, parili sed percita flammâ.

-- 81 --

Illa ideo moeret, patris at mandata facessit.
Eximiae formae cedit pulcherrima quaeque, 110
Auricomo ut soli lucentia sidera cedunt.
Flavos dat crines diffundere lenibus auris,
Fronte gerit vario textam de flore corollam.
Lucifer exoritur, pandit si lumina blanda,
Lilia mixta rubent amaranthis ore venusto, 115
Et rosa purpureis effulget picta labellis.
At niveo tegitur velamine pectus eburnum,
Incessuque refert choreas, et lumine solem,
Hinc calicem pandunt flores, quos carpere gaudet
Culta per arva manu, sociis comitata puellis. 120
Assurgunt iuvenes, nymphas atque orbe rotundo
Saltantes cingunt: medius Radimirus avenâ
Sic canit, ut ludos hilaret plaudente coronâ.
Nymphae, pulchra cohors, queis vultum aurora colorat,
Argutas nostris vestras coniungite voces, 125
Laetis carminibus vitam et celebremus agrestem.
Pulchra cohors, dulces modulemur arundine cantus,
Diffugit heu volitans tempus, simul atque iuventa.
Ante hyemem hinc alacres aetatis vere fruamur.
Cunctandum haud vobis, aurati fronte capilli 130
Canescant donec, minuatur lumen ocellis.
Vestrum quaeque capit primaevo in flore iuventae
Gaudia, et hinc nacto voti fit compos amore.
O fortunatos, omni ac ex parte beatos,
Queis fas est aevi viridantem carpere florem, 135
Obtinet alter ubi, quod mutua poscit, et optat
Lumina quodque ferit, non longe a pectore distat!
Par desiderium geminos quum iungit amantes,
Alter in alterius ducit sua tempora vitâ.
His dictis siluit Radimirus: turba choreas 140

-- 82 --

Ad dulces rediit, vates quas ipse sequutus.
In numerum hinc gemini pastores dulce canebant,
Queis responsa dabat resonanti murmure vulgus.
Quattuor at iuvenes cecinerunt carmina. Primus
Incepit. Chulmi Stephanus dux abstulit olim 145
Ut nato sponsam, saevum quae est passa dolorem,
Quum fuit inviso longaevo iuncta marito;
Dogmata post natus sequitur dum falsa Maconis,
Dux ditione fuit soboles et caetera abacta.
Alter suscepit. Mahometi a milite diro 150
Dum gemit obsessum Taurunum, iamque labascit,
Auxilium Hunniades ut praesens attulit illi,
Huius et eiectus fuit arcis moenibus altis
Othmanidum Caesar crudeli vulnere laesus.
Tertius hinc cecinit, discedens urbe Ragusae 155
Ut Mysus Princeps Scardam se contulit ultor
Pannoniae, generum contra socia arma cieret,
Utque illi laturus opem dux inde Vibisci
Adfuit Hungariae procerum stipante catervâ.
Vladislavus uti Budâ huc properavit ab altâ, 160
Ad Moravum et stravit Muratum caede cruentâ.
Conclusit quartus: tenebroso carcere avitum
Hungariae ad solium laeto clamore Mathias
Ut fuit evectus, cum Turcis aspera bella
Fortis commisit, victorque evasit ab hoste. 165
Adventu Kislar ludos, et carmina rupit.
Suncianizza illi visenda est dia puella,
Undique quaesitam quam non invenit in orbe;
Cum patre accipiens sed rus petiisse propinquum,
Huc volat, et socias inter nanciscitur illam, 170
Quam mirans stupuit rutilans decus oris, et haesit.
Ad se cuncta trahit spectantum lumina virgo,

-- 83 --

Kislaro at viso pallent formidine cuncti,
Effugere et properant huc illuc ordine nullo.
Suncianizza tremens, os et suffusa pudore 175
Deiicit e gremio flores, quos legerat unâ
Cum coetu, flavos crines ornaret ut illis.
Demisso vultu tenuere silentia nymphae,
Optantes propriae sese subducere et umbrae.
Collectum auratum crinem effudere per ora, 180
At magis e medio fulserunt lumina crine.
Dux Kislar simulat faciem, vocemque benignam,
Pectore dein tacto verbis sic fatur amicis.
Pulchra cohors sylvis felicia tempora ducens,
Fas gaudere tibi, laetos et pergere ludos. 185
Haud aliquis metuat vestras me velle choreas
Turbare, et cantus, ulli aut incommoda ferre,
Dumtaxat socius vobis adiungier opto,
Laetâ et pace frui, quam grata haec otia praebent.
Hinc oro in vestro liceat mihi sistere coetu. 190
Haec ubi dicta dedit, ramos quâ tendit opaca
Arbos pastores inter, laetosque colonos
A sociis longe solus consedit in umbrâ,
Ad caecum hinc blande Lubidragum lumina vertens
Demissisque modis has fudit pectore voces. 195
Sic Deus Omnipotens oculos tibi luce carentes
Reddat, ut excupio, quâ prodis, noscere gentem.
Per caput Osmani tibi nulla instare pericla
Iuro, teque rogo mihi tantum edissere vera.
Dic age, quos atavos iactas, an sceptra tenentes, 200
Illos e solio quisnam detrusit ab alto?
Turbatus, moerensque senex sic rettulit illi.
Triste recordari misero felicia vitae
Tempora, quidve iuvat genus alto a stipite ductum,

-- 84 --

Quum me servitio paupertas damnat iniquo; 205
Vir quoniam at talis comi id sermone reposcit,
Inque meos oculos iurat, mandata facessam,
Dira meae gentis metuam nec fata referre.
Lazarus optabat Princeps, cui Mysia paret,
Connubio stabili geminas coniungere natas. 210
Vukosavam habuit Milos Kobilius acer,
Formosam Maram Lupus, at cognomine Branco.
Hoc genitore satus Princeps Gèorgius ille,
Mysos qui rexit soceri post fata superstes,
Altera Mara fuit cui filia, et uxor Irene. 245
Illam deperiit Caesar, nupsitque venustam
Byzantum abducens, quo posthac fraude malignâ
Illius accivit fratres: magis ipse potiri
Arvis at cupidus, genitor quae lata tenebat,
Occupat haec armis: Princeps fugit impete primo, 220
Vix sese eripiens hosti sibi dira minanti.
Hungariam tendit, patriis sed finibus acta,
Quaerens sponsa virum, Budae et nanciscitur illum.
Quem sic affatur: miser o longaeve, seniles
Scinde comas, lacrymans casu perculsus acerbo. 225
Abstulit imperium tua perdidit agmina Caesar,
Capti tabescunt Stephanus, Gregorius unâ,
Quos sobolis quaestus mihi nuncius attulit, audi.
Infelix genitrix! rumpentur pectore corda,
Natus uterque iacet caecus, vinclisque revinctus,
Quoquo oculos flectas divo tu lumine gaudes,
Nos atra obnubit caligo in flore iuventae,
Spes inerat gemini nosmet fore fulcra parentis,
At modo uterque senex nos caecos ducat, oportet.
Horrendum facinus iacturae nectitur isti.
Nam libertatem, atque oculos amisimus unâ.

-- 85 --

Haud tulit auxilium soror impia, dignaque coniux
Murato: imperium stirpi quin tollere avitum
Cautibus asperior, brutisque ferocior ipsis,
Reddere dein caecos germanos impulit illum. 240
Huc si pergis iter, geminis Budae anxia in urbe
Occurres nuribus, quidnam de prole loqueris,
Pannonias inter matres iam mente revolve,
Vix, aies, gemini vivunt mea pignora nati,
Blandae deliciae cordis, mea sola voluptas. 245
At misera haec soboles caeca est, et compede vincta,
Othmanidum hanc rapuit, tenet et violentia captam.
Tristibus his dictis sponsae perculsus amatae
Palluit ore senex, voxque illi faucibus haesit,
Diriguitque fluens circum praecordia sanguis. 250
At postquam fractae rediere in pristina vires,
Depressis animis coepit sic ore profari,
Perdidimus postquam bona cuncta, aedesque paternas,
Effugisse iuvet longoevos barbara vincla.
Mecum fida comes pete moenia celsa Ragusae, 255
Hospes ubi infelix securâ in sede moratur.
At vix arrectas Murati venit ad aures,
Quod cum thesauris illam ad Gèorgius urbem
Iverit, et miserum libertas aegide servet,
Legatos misit eum donis protenus illuc, 260
Rectorem exposcens urbis, sanctumque Senatum,
Extemplo profugum legatis tradere vellent,
Atque secus minitans bellum, caedemque cruentam,
Stricto fulmineo gladio nam invaderet urbem.
Haec tamen haud illecta auro, nec territa bello 265
Est oblita fidem, constans servavit at illam.
Quod mirans Caesar clamavit voce tonanti,
Ceu tua firma fides, aeterna Ragusa manebis!

-- 86 --

Quae libertatis veteri praecincta corona
Vivit adhuc tam clara fide, quam septa periclis. 270
Libera sic utinam maneas, et pace fruaris,
Nota Ragusa orbi, caelo et dilecta potenti!
Pars regni Hungarici iam dudum, et Bosnia tota,
Colla iugo Odrysio subiecit, vincula sensit,
Te mediam hinc hydri fauces minitantur eoi, 275
Ungues Adriaci terrent ast inde leonis.
Finitimae Illyriae te cingunt undique gentes,
Quas grave servitium premit, et violentia Thracum,
Libera tu solum gaudes ditione beatâ.
Sic generi e manibus Princeps evasit iniqui 280
Ille meus proavus semper mihi rite colendus.
Tota e progenie nostrâ est haec sola superstes
Nata, meum columen, dulcis mea sola voluptas.
Haec ubi dux Kislar percepit dicta loquentis,
Linteolum auratum zonâ depromsit, et illud 285
Obtulit, aetherea solis quae luce nitebat,
Suncianizzae, aiens, fortunatissima virgo.
Te pulchram eous Caesar dignatur amore.
Illa pudica solo defigit lumina: ductor
Maurorum turbam se circum sevocat atram, 290
Quos dum virgo sequi renuebat, lumine cassi.
Vi, scelus horrendum, rapitur genitoris ab ulnis,
Frustra at luctatur solvi, velut alba columba
Correpta ex uncis Iovis alitis unguibus atrae,
At natam advertens sibi raptum fraude nefandâ, 295
Canos discindit longaevas fronte capillos,
Eripere atque illam manibus se posse scelestis
Desperans penitus conclamat voce dolenti,
Huic me servasti fato, aerumnosa senectus!
Haud sors dura satis regiones perdere avitas, 300

-- 87 --

Proque ducis sceptro pastoris sumere virgam,
Nec sat me caris proprio mage lumine natis,
Cunas ut quondam, dein muta parasse sepulchra,
Expers quin visu, senio confectus et aegro
Tristitiae in barathrum natâ nunc mergar ademptâ? 305
Suncianizza ubinam es mea dulcis filia! quonam
Illa tui fugit vultus iuvenilis imago?
Quis mihi te rapuit brutis crudelior ipsis?
Cuinam tam miserum liquisti filia patrem?
Surda meis ideo precibus mors dira fuisti, 310
Ut tali exitio mea caeca senecta periret,
Ista senecta gravis, tristique simillima morti
Te sine, quae fueras vitae spes una superstes,
Amisso imperio, natis et lumine caro?
Sic frustra queritur senior, nam turba puellam 315
Longius abducit, nullas curatque querelas.
Suncianizza riget, pallet formidine muta,
Sensibus eripitur, nulla et suspiria ducit,
Effusi lacrymosa volant circum ora capilli.
Haud illa incedit, gestatur mortua pene; 320
Sed vigor ut rediit, nigram viditque cohortem
Concidit ex animis, rursusque expalluit ore:
Reddita deinde sibi quaestus sic pectore rupit,
Versor ubi infelix, quae me vis abripit atrox?
Vitam cur hausi dilecta miserrima mater? 325
Quisve trahit captam nativâ a sede puellam?
E patris gremio nigris sum tradita Mauris.
Cuinam te liquit, dulcis pater, unica nata,
Quae tibi sollicito lenimen grande ferebat?
Quisve tuos poterit saevos mulcere dolores, 330
Praebere atque gravi columen, fulcrumque senectae
Caesarem ad eoum ducor captiva potentem,

-- 88 --

Intemeratus honos timet hinc horrentia damna,
Sanctus honos, caelo quem vovi, quemque tuebor,
Nil poenas metuens, ipsique occurrere morti. 335·
At tibi si vires, genitor carissime, desunt,
Ut miseram eripias Turcis raptoribus, oro
Huc celer, huc propera, tibi fors pietate superbam
Hanc turbam dabitur, lacrymarum atque imbre movere,
Fors qui luce carent oculi, niveique capilli 340
Barbaricum excutient illorum corde rigorem.
Aut heu nullus adest, dextram qui tendat amicus,
Me quoque liquisti, genitor, spes una superstes.
Dum sic prosequitur lacrymando virgo querelas,
Torvus acerba tuens ductor sic corripit illam. 345
Iam satis, atque super flevisti, virgo, perennes
Siste tuos gemitus, muta atque silentia serva.
Ast dum Byzanti tendebat ductor ad urbem,
Obvius occurrit celeri pede nuncius illi,
Caesareos iussus portans, quos ille veretur, 350
Nempe morae impatiens coepti quod volvit eoi,
Ductori Osmanus mentem detexerat omnem,
Byzantum hinc illum iussit mora nulla reverti
Unâ cum pulchris, quas legerat ipse, puellis,
Quacumque et nactam Socolizzam voce monere, 355
Secum Asiae Caesar partes invisere vellet;
Nam desiderio flagrabat virginis acri,
Vividus obtutus quem perculit, osque venustum.
Adspectu caperet rursum gaudere beanti,
Nescit et eoas solus discedere ad oras. 360
Cuique hanc sed refugit manifestam reddere mentem,
Et belli coepto curas praetexit amoris,
Consilium retegens ductor sed callidus unum
E fidis mandat, lustret qui pura Polona,

-- 89 --

Et circum pulchram bellatricem undique quaeret, 365
Cum coetu audierat quam illâ regione vagari,
Caesaris ulcisci iacturam et caede recenti.

LIBER IX. ARGUMENTUM.
Sarmatiae populi celebrant dum grandia festa,
Formosas Socolizza rapit facto impete nymphas,
Regia progenies queis ferrea vincula solvit,
Inque vicem rapiens alias sinit ire solutas,
Tendit cum coetu Byzantum clara virago.
Magna tuae est calidae, Venus alma, potentia flammae,
Laudis at illa ardet regali in pectore maior,
Vimque tuam exsuperat, tua acuta et tela retundit.
Hinc quod dilectum Socolizza haud pone sequuta
Nil mirum, Osmanum, puduit quam nempe, vocabant 5
Quo cupidi sensus, illuc vestigia ferre.
Ipsi est cura gravis teneri discessus amantis,
At fuga turpe nefas, hoste et victore, superbae,
Cum coetu atque ideo lata arva Polona pererrans
Hinc Oderâ, atque Tyrâ, cincta inde Borystene, ponto 10
Audax bellatrix ferro haec vastabat et igne.
Varsoviae in lucum simul ac pervenit opacum,

-- 91 --

Aestas transierat, secum et bona gaudia portans
Autumnus rubeis aderat circumdatas uvis,
Quum lux effulsit famâ celebranda perenni, 15
Quâ Vladislavo risit victoria laeta,
Innumeras acies eoi namque gigantis
Ille Tyram propter victas annum ante fugarat.
Varsoviam ad Regem proceres, clarique dynastae
Luce hac conveniunt, templis altaria fumant, 20
Solvit quisque Deo grates, pia vota, precesque,
Mente animi versans, quanam ratione, modoque
Digno fausta dies peragatur laudis honore.
Surgit mane novo Princeps, stipante cohorte,
Venandique petit stadio loca dissita ab urbe, 25
Odrysii belli simulacrum nempe daturus.
Purpureum vellus nitidâ sub veste rubebat,
Auro intertextum, gemmisque micantibus aptum.
Fulmineum lateri Princeps accingitur ensem,
Fronte gerit galeam signis, cristisque decoram, 30
Acrem flectit equum, qui anteibat cursibus auras.
Haud secus adparet, primo quum fulget eoo
Auricomus Titan, medium conscendit et axem.
Illius frater Casimirus, prima iuventa,
Cui signat teneras dubiâ lanugine malas, 35
Alipedem sublimis agens, fratremque sequutas
Vestibus ornatis, rutilisque effulget in armis.
Sit puer ille licet, virtutis lumine claret.
Iunior et Stephanus, fratri qui proximus adstat,
Antiquum flagrat gestis extendere nomen; 40
Dum nivei aeripedis spumantia lora coercet.
Hinc reliqui fratres germanos pone sequantur,
Auro conspicui, septi ac fulgentibus armis.
Et sic primaevi resplendent lumine fratris,

-- 92 --

Falcones veluti, radiis quas Phaebus inaurat. 45
Praecedunt clarique duces, proceresque superbi,
Armis splendentes, pretiosae et tegmine vestis,
Victoremque cohors omnis comitatur euntem:
Varsoviae interea praeclaro sanguine matres, ·
Portis egressae tendunt ad mollia prata, 50
Quâ crepitans liquidis Vistillus labitur undis:
Hîc ducunt choreas, et talia carmina pangunt.
Vladislave potens, fortunatissime Princeps,
Quisque tuae memorat laetus facta inclyta dextrae,
Odrysias acies nam primo in flore iuventae, 55
Osmanumque ipsum vicisti caede cruentâ.
Tu regni custos, praesens tutelaque nostra,
Per te parta quies, optatae et gaudia pacis.
Foetus cultori per te fert campus opimos,
Mellaque ab arboribus stillant, lac manat ab undis. 60
Per te pastor oves secura ad pasqua ducit,
Atque viatori quacumque est semita tuta.
Qui prius acer equus spumans hinnitibus auras
Implebat, patulis efflans e naribus ignem,
Mansuetus pratis nunc gramina carpere gaudet, 65
Et veneri indulget, lituos oblitus, et arma.
Tranquillae hîc gentes, et tempora, rura quieta,
Pinguia prata herbis, apiumque examina densa,
Foecundae syluae, grex integer, ubera culta.
Plaudit quisque tibi laetus, genitoris in aedes 70
Duc sponsam, Princeps, Hymenaeo cuncta parata.
Excupit augeri nomen Rex prole vetustum.
Fac procul, ut lucis radii effundantur avitae;
E forti et fortes nascantur stipite reges.
His super erumpit nemoroso tecta recessu 75
En Socolizza, suis bis sex comitata puellis.

-- 93 --

Qualis dira fame in sylvis agitata leaena
Auribus arrectis explorat caeca viarum,
E luco agrestis sonitum si exaudit avenae.
Pascere ibi pecudes rata mox exultat, et ardet, 80
Esuriemque suam sperans explere repente
Fulminis in morem cursu alite transvolat illuc,
Audito cantu bellatrix illa superba
Haud secus exclamat, quaenam sors prospera, et ingens
Praeda, meae sociae, sese venantibus obfert? 85
Huc properate alacres, spoliis potiamur opimis,
Osmanum, nostramque fidem, et nos vindice poenâ
Ulturae: clades manet altâ mente reposta.
Haec vix fata loco celerans se proripit illuc,
Alipedemque citum ferratâ calce fatigat, 90
Cursu quam comites glomerato pone sequuntur.
Ac velut abrupto si quando e sidere turbo
Praecipitat, clivis rivi et volvuntur aquarum,
Vortice quae rapiunt quaecumque obstantia septa,
Obruit incautas subito sic impete matres 95
Nimbus Amazonidum, trahitur sub pectus eburnum
Correpta haec longe, transverso corpore at illa
Collum in quadrupedis iacitur, dum crine prehensa,
Altera raptatur, veste altera, et altera zonâ.
Per deserta lupi diro terrore frementes, 100
Imbelles rapiunt pecudes sic noctis in umbrâ.
Praedâ laeta cohors procul his secesserat arvis,
Quum raptae matres, eventu et sortis iniquae
Perculsae auxiferos quaestus simul ore dedere.
A patre auxilium petit haec, a fratribus illa, 105
Dilectum gemitu supplex vocat altera sponsum,
Vladislavum omnes pro libertate reposcunt.
At frustra clamant, miseras eduntque querelas,

-- 94 --

Audit quas nemo procul urbe e valle reductâ.
Sylva erat annosis plantis, atque aspera dumis, 110
Lucus cui adstabat vitreo circumdatus amne,
Arboreasque comas agitabat leniter aura.
Fraxinus hîc ingens spectanda est, ardua pinus,
Aeria hîc abies, frondens hîc alnus, acerque,
Hîc ilex, ulmus, corylus, quercusque vetustâ 115
Robore brumales adsuetae temnere ventos,
Hoc diversa nemus transcurrunt monstra ferarum,
Subsilit et ramis avium genus omne canorum,
In lucum varios per rivos influit amnis.
Quem Phaebi a radiis frondosa arbusta tuentur. 120
Cogitur unda fluens, stagnum atque excrescit in amplum,
Tempore ubi aestivo Dryades grata otia ducunt.
Eoa huic nemori bellatrix turba propinquat,
Quo vocat aura illam spirantis lene Favoni,
Manantem quaevis sudorem abstergit ab ore. 125
Ad flumen properans medii iam solis in aestu
Huc socias Socolizza audax praecedit euntes,
In luco requiem quaesitum, et talia fatur,
Upilio pecudes gelidas deduxit in umbras,
Ad fontem quisquis ventorum flamina quaerit, 130
Hinc dulces sociae, dum Titan desuper ardet,
Lassae aestu, et curis umbracula grata petamus.
Pratis alipedes pascuntur gramina laeta,
Huc quem sublimem virtus ad sidera tollit,
Vladislave, veni praedam rapturus opimam. 135
Haud tua nos terret dextra, atque exercitus omnis,
Hic cum virginibus bis sex te sola morabor.
Didita per terras pudor o! mox fama volabit
Inlustres matres raptas ante ora fuisse,
Nec te foemineis illas potuisse lacertis 140

-- 95 --

Eximere, herois qui laude extolleris altâ.
Virginei coetus solemnia festa rapinis
Ne sine turbari, celebras quae in sede paternâ.
Nobiscum at metuis campo concurrere aperto,
Victorem Osmanum vincant ne forte puellae. 145
Deprendi hinc, sociae, nullam timor occupet anceps,
Desiliamus equis, iuvat hîc requiescere in umbrâ.
Sic virgo eloquitur minitans, et gaudia carpit
Osmanum ulcisci, sibi quod nunc contigit uni,
Omnes desiliunt, manibus post terga revinctis 150
Captivae lugent, immiti corde puellae
Plantarum ad truncos arcto quas compede stringunt.
Post haec exclamat, istos penetrare recessus
Credendum haud quemquam, fas arma hic ponere saeva,
Et dum sol medio resplendet fervidus axe, 155
Nos iuvat hîc vitreas ludendo nare per undas,
Et mora nulla omnes denudant membra venusta,
Lilia cana, oculis quae contegit invida vestis,
Queis nix, argentum cedit, Gangetica bacca.
Mersae undis tremulâ renitent, ceu sidera, luce, 160
Correptaeque undae, vivo velut igne, coruscant.
Litora laeta virent, florescunt gramina circum,
Curvant in riguum plantae virgulta fluentum,
Illa quod amplectens rapido delabitur amne;
Crispos haec crines auratum flectit in arcum, 165
Udos illa tenet per lactea colla solutos.
At Socolizza alias specie supereminet omnes,
Aurora ut fulget, medio et sol aureus axe,
Naiade candidior, niveoque adparet olore.
Amne natant, tenues ludunt dum crinibus aurae, 170
Virgineasque genas conspergit roscidus humor.
Sic olim sylvis venatrix Diva refulsit,

-- 96 --

Nabat et amne levis nympharum septa coronâ,
Sic Venus alma dedit se clarâ in luce videndam,
Prodiit aequoreis quum spumis lucis in auras. 175
Sistere sed nequeunt pulchrae certamine nymphae,
Quin ludis cupiunt simulacra ostendere belli.
Parte hac assurgunt, illâ totidemque puellae,
Undarum inque vicem se iactu invadere certant,
Adversaeque natant, adversam quaeque minando 180
In faciem alterius, quas haurit, coniicit undas,
Et dum sic variis alternant praelia ludis,
Pandere gaudentes astus, artesque iocosas,
Extemplo clamorque virûm, clangorque tubarum
Auditur, sonitu circum nemus omne remugit. 185
Vladislavus adest venantum copia secum.
Alter longa gerit praefixa hastilia ferro,
Aeratos alter tubulos, et flexile corno.
Hic tenet accipitrem, celeres agit ille molossos,
Undisque visque canum per saltum effusa, vagansque 190
Latrat, dum aeripedes hinnitibus aera replent;
Planitiem at Princeps indagine cinxerat omnem.
Illi fronte super librat se falco serenâ,
Conspicuosque urgens volucres, dum nubila tranat,
Despicit exiguum reliquum genus omne volantum. 195
Insequitur refugos, subiectos laedere parcit.
Principis ante pedes iacit et, quos sauciat ungue;
Nempe ita significans, terris densa agmina nulla
Umquam posse suis obstare ingentibus orsis.
Abdita rimantur venantes lustra ferarum, 200
Undique quae pulsae circo clauduntur inani.
Huc illuc lepores errant, cervi, et leopardi,
Capreoli, linces, apri, vulpesque fugaces;
Spectat ubi at Princeps, condit quas sylva latébras,

-- 97 --

Conclamat, socii venari monstra ferarum 205
Sistite, namque datur praedâ meliore potiri.
At Socolizza, fragor quâ prodit, lumina vertit.
Novit vix caussam, facinusque, inclamat ad arma,
O comites prosperate citae, nos obruit hostis,
Scilicet hostiles nos cingunt undique turmae. 210
Et mox exiliens undis, indutaque pallam
Irruit adversos arrepto cuspide in hostes.
Illi nec superest tempus thoraca rigentem
Corripere, aut galeam, rapidum conscendere equumque,
At reliquae nequeunt evadere ab amne puellae, 215
Hostiles subeant quin omni ex parte catervas.
Nudae quid facient? inimico robore quaeque
Haud cedit virgo, proprio sed victa pudore,
Nec capit arma, ruit praeceps sed quaerere amictum.
Sic venatrices praedâ, spoliantur opimâ 220
Et captae trepidant hostilis praeda futurae.
Haud secus aequoreos nantes ad litora cycni
Exercent ludos, et cantibus äera mulcent.
Ast aquilam aspiciant si fors capiti impendentem,
Collectis sistunt modulari, et ludere pennis. 225
Captivas Princeps generoso corde puellas
Haud vincire sinit, solum custode tueri,
Dux Virgo haud trepidat propriâ disiuncta cohorte,
Illi fulmineum sat dextrâ stringere ferrum,
Ob captum at coetum pectus concussa dolore 230
Convolat, hostilis quâ fervet densa caterva;
Pessima uti tigris, teneros sua pignora natos
Montis cui ex adytis saevus venator ademit,
Indignata furens ruit avia praepete cursu,
Raptoremque sequens altum fremit ore cruento, 235
Ignivomâ exardet rabie sic virgo superba,

-- 98 --

Eripere aggreditur socias dum vindice dextrâ.
Adversos equites, inimica et transvolat arma,
Horrificam intentans pugnam, caedemque cruentam,
Congeminatque ictus transversi turbinis instar, 240
Disrumpit, sternit, coedit, terit omnia circum.
Non secus ac centum gladios, et brachia haberet.
Sic Leko, Krakoque uno caput amputat ictu,
Et Vikoslavi iugulo tenus abdidit ensem,
Perculit inque latus diviso corpore linquens 245
Gèorgium, et effracto cerebro stat Gasparus horrens.
Ostoiae capulo frangit caput, ossa cerebri
Mixta et spargit humi, perculsus verbere diro
Nutat, sanguineâ cadit atque effusus arenâ.
Hinc audax, roseo cui splendet in ore iuventa, 250
Et blande effulgent duo lumina nigra, Bisercus,
Dum bellatricem praeceps invadit, ab illâ
Volvitur in terram confossus vulnere saevo.
Sola at bellatrix, quamvis foret aliger hydrus,
Ignivomusque draco, quî tantos vinceret hostes? 255
Sarmatica en pubes circum illam cogitur omnis,
Totque micant enses, ipsique extrema minantur.
Impavida illa manet, sed dum fera praelia miscet,
Ictu dissiluit mucro suus ecce repente,
Caedere nec capulo sistens natat imbre cruento, 260
Undique at hostilis glomeratur turba lacessens,
Quam dum sic Princeps vitae in discrimine spectat,
Convolat alipedem impellens, cadat illa priusquam,
Belligerosque suos arcet, proprioque tuetur
Cuspide certantem, ne quis fors vulneret ipsam. 265
Ferre nequit Princeps, pereat deprensa virago,
Moldaviae in campis quae grandia gesserat olim,
Osmanum et memorat, quanam servaverat arte.

-- 99 --

Tam specie at fulget licet irâ accensa furenti,
Ut quemcumque virum rapiat, qui proximus adstat; 270
Effugere a divo nec posset lumine Princeps,
Ni grave consilium constanti mente sederet,
Christiadâ indignum nempe ullo tempore vitae
Virginis Odrysiae succendi pectus amore,
Dilectae et vinctum ni dulcis imago teneret, 275
Imo quam praefert depictam pectore sponsae.
At Socolizza videns sibi triste instare periclum,
Incidat inque manus hostis ne viva timendas,
Irruit in strictos enses, tortasque sagittas.
Libera dum maneat, fatalem despicit horam, 280
Cedit retro urgens, clamat sed voce tonanti,
Princeps, fas nulli fugientem caedere telo.
At via non superest amnem clausae inter, et hostem.
Ecquid aget, quorsumque pedum vestigia flectet?
Se dedat, clamat Princeps, iam victa puella, 285
Ipsa sed impatiens flammanti tingitur igni,
Significatque manu, nequeat quum effundere voces.
Incassum obsistit, ruit omnis nimbus in illam,
Dedere se debet, vanae aut occumbere morti.
Hoc pressa anfractu fluvii se iactat in undas, 290
Irrigat et resonas spumosâ aspergine ripas.
Mox imo erumpens e gurgite praepete nisu
Commovet alternis, et candida brachia tendit,
Adnat uti piscis, devexa, obiectaque ripa
Quâ patet, adproperans in siccum prosilit audax. 295
Indomitos stupuit Princeps, animosque viriles,
Dum meritae atque ipsi solvit praeconia laudis,
Maiori socias reddit pro munere captas.
Quadrupedes, hastas, clypeos, thoracas ahaenos.
Tela, arcus, pharetras, et caetera reddit habenda; 300

-- 100 --

Scito, aiens, dextrâ ferrum, quod fulgere cernis,
Non captum, at captas servatum educo puellas.
Othmanidum hinc quamvis terror sumus, atque ruina,
Dicor foeminei generis tutela venusti.
Vidit ubi socias virgo sibi adesse solutas, 305
Attonita actu haesit, puduit nam muneris ipsam
Atque animo volvens, quînam benefacta rependens
Se gratam exhibeat, sic incipit ore profari.
Magnanime o Princeps, fateor sum victa, sed arma
Me tua nequaquam, benefacta ingentia vincunt, 310
His dictis collo textum mirâ arte monile
Detrahit auratum, baccis, gemmisque nitescens,
His quo verba notis inscripta leguntur in orbem,
«Quisquis es actutum, procul isthinc dirige gressum,
Sum induperatoris Mogolis filia magni.» 315
Hoc Vladislavo misit ceu munus habendum,
Se quoquo, subdens, posthac vestigia flectat,
Illius nomen laturum in pectore fixum,
Nec se, nec socias vitae ullo tempore velle
Christiadas contra crudelia bella ciere. 320
Alipedem hinc induta armis conscendit, eoas
Et patrias sedes coetu stipante petivit;
Perque viam occurrit Kislari nuncius ater,
Frontem qui curvans Turcarum more vetusto
Expedit ore brevi Osmani mandata facessens. 325
Propositum nempe illi Orientis tendere ad oras,
Ipsam hinc cum sociis comitem adpellare viai.
Quae dicta excepit gaudens formosa virago,
Et mox carpit iter Byzanti ad moenia celsa,
Nec sistit celerans, obtutu donec amantis 330
Sese fixa beet, quem nec loca dissita quaeque,
Temporis aut animo potis est abolere vetustas.

LIBER X. ARGUMENTUM.
Sarmatici belli vates in flore iuventae,
Varsoviae Princeps celerans dum tendit ad urbem,
Grandia coepta canit, laetâ stipante cohorte,
Huc simul advenit legatus Caesaris Ali,
Aulam qui ingressus Regum simulacro tuetur.
At Socolizza gravi iamdudum saucia curâ,
Rursus ut Osmani laetetur imagine dulci,
Aligero tendit Byzanti ad moenia cursu,
Servatae interea matres, pubesque Polona,
Ad fluvii ripas hilares convivia miscent, 5
Et festam celebrant lucem, heroemque diei,
Carmine suavidico libantes pocula in orbem,
Regni et Sarmatici memorantes inclyta gesta.
Tunc Vladislavus sponsae haud oblitus amatae,
Prospera cuncta rogans, pleno hanc cratere salutat. 10
Dum venatores ducunt sic otia laeta,
Nuncius advenit regali missus ab urbe,

-- 102 --

Turcas fraude malà matres rapuisse Polonas,
Hinc alius retulit populique, et gaudia Regis,
Nam Vladislavus praedas mox abstulit illis, 15
Tertius et monuit, Princeps, coetusque reverti
Varsoviam properent, subeat nox nigra priusquam,
Venturum Osmani legatum mane sequenti.
Talibus auditis Princeps festinat ad urbem,
Sublimesque in equis socii comitantur euntem. 20
Ante illum interea qui vates ibat ephebus,
Ut leniret iter, carmen sic promsit ab ore:
Ad bellum Osmanus collecto milite surgit
Vastatos campos, urbes, et rura Polona,
Regnumque imperio Turcarum subderet istud. 25
Rumore audito, procerumque, ducumque senatum,
Lumina prima virûm, Rex convocat undique solers.
Hostibus innumeris occurrere robore forti
Clamore unanimi fixum, mandata per omnes
Mittuntur partes, volet acer quisquis ad arma, 30
Varsoviamque petat patriae in discrimine summo.
Sunt densae cogendae acies, prius arva Podola
Hostis quam penetret, vi vimque repellere oportet.
Armorum horrisono fremit omnis murmure tellus,
Undique conveniunt proceres, fortesque dynastae, 35
Quaeque externa inito iunguntur foedere regna,
Sarmatiae expediunt regi peditesque, ducesque.
Martia signa undant, resonant et classica ubique,
Armatae gentes campis spatiantur apertis.
Dat nato imperium Rex exercere supremum, 40
Kodevicumque ducem statuit super agmina cuncta.
Sol mage spectandos heroas viderat umquam,
Ordine discreto, cinctos fulgentibus armis.
Milite cum lecto Princeps se vertit ad Istrum,

-- 103 --

Moscorum ad fines properans secus arva Mazova, 45
Kamenizamque petit transcurrens rura Podola.
Ultra hinc progressus, sublimi atque aggere sistens,
Effluit unde Tyras, longinquas prospicit oras.
Hîc Istri Genius manifestâ in luce videndum
Se dans heroem, volvat quo tendere, poscit, 50
Atque ait, ipse viam doceam victricibus armis.
Magnam urbem propter sua castra locarat ad Hebrum
Othmanidum Caesar campo spatiatus aperto.
Cessit at inde loco, tibi nunc exercitus omnis,
O dux, occurret, quin iam traiecit ad Istrum, 55
Iamque oculis miror celerantem passibus aequis,
Planities subiecta patens cui angusta videtur,
Tu Portae, atque Tyrae sublimes obstrue pontes,
Territus ille fugam capiet nullo impete facto,
Doctus foemineis horas consumere ludis, 60
Mollis adhuc iuvenis belli concurrere campis
Sese habilem iactat, claras et quaerere palmas.
Auratis, illi dederat quas sponsa capillis,
Intendens arcum calamos torquebit in hostem.
Ipsa sequi dominum cupiebat in arma ruentem, 65
Sudoremque oris niveo detergere velo,
Terrere hostiles cuneos rata lumine torvo.
Ductorem interea Saiducum mitte per aequor,
Hostilem ut classem nanciscens gurgite mergat,
Kosaccûm agmen agens, spoliisque ingentibus auctus 70
Byzanti haud metuat penetrare ad moenia celsa,
Eripere et miserum Korevskum carcere duro.
Heros parte aliâ tendat Radovilscus, et altum
Aenum trans nigram properet conscendere sylvam.
Te colet Hunniades victo pro Caesare eoo, 75
Nam tibi Maesorum parebit subdita tellus.

-- 104 --

Samoskus, lectique duces Nicopolis urbe
Hinc tua constituant victricia signa, iubeto,
Marcus ubi, et Michael, clarent qui grandibus orsis,
Carmine grandiloquo celebrantur ubique locorum. 80
Cassoviae sublimis equo discurre per arva,
Stravit ubi Milos Muratum vulnere saevo;
Conspicuique duces celerent, Semendria surgit
Quâ parte: hîc Princeps Gèorgius, almaque Irene,
Laevis iactati fatis habuere sepulchrum 85
Et sacri manes, qui noctu saepe vagantur,
Viso hoc pacati se iungent ossibus ultro.
In binas acies densa agmina divide solers;
Altera mox hostem campis invadat apertis,
A latere ast illum circumdans altera turmis 90
Irruat extemplo, caedem et committat acerbam.
Urge tu alipedem, nodosam corripe et hastam,
Nobiscum Omnipotens pugnat, tua dextera fortis
Sternet humi cunctos divini numinis hostes.
Terreat anne tuos bellantes hostica turba? 95
Impavidos ferient, urbis cadat ipse, ruinae.
Turcas perterrent minitantes dira cometae,
Quod puer est Caesar, magis angit territa corda.
Olim traiiciens Euxini litora ponti
Christiadas contra tulit arma Obeanus iniqua, 100
At nunc Osmanum traiecto litore eodem
Agmina Christiadum trudunt victricibus armis.
Hoc exaudito Genu fausto omine Princeps
Signis discretas, aciesque in bella paratas
Moldaviae in campos spe plenus duxit apertos, 105
Ut vi, sic numero quem mox exercitus ingens
Osmani aggreditur, furit ira, atque impete facto
Concurrunt acies, strepitu omnis terra remugit,

-- 105 --

Vulnificusque chalybs lethalia vulnera spargit.
Tollitur ad caelum nigrâ caligine pulvis, 110
Praecluditque diem saevis luctantibus almam.
Sanguinis effusi rivus decurrit in aequor,
Turgidiorque Tyrâ convolvit corpora caesa.
Sic Vladislavo dum ridet adorea laeta,
Exiit Osmanus vix sospes strage cruentâ. 115
Nunc te conspicuum victorem, maxime Princeps,
Te quocumque sequi iubeas, sumus ecce parati,
Non vis, neve metus servos in praelia ducit,
Lectus sponte tuus miles tua iussa facessit.
Longius haud sistas, clamant cuncta agmina, ad Istrum, 120
At patriae, diumque studens extendere nomen
Progreditor, lustrat Phoebus quâ lampade terras.
Sic cecinit vates. Princeps coetusque reversus
Varsoviam excipitur spectantum plausibus altis,
Virgineique chori, queis celsa palatia splendent, 125
Florenti nimbo conspergunt strata viarum,
Principis et laudes populus canit undique fusus,
Dum tenero amplexu natum Rex excipit ultro.
Pinguia at interea trans Russa et rura Polona
Osmani venit legatus ad arva Mazova, 130
Kamenizaeque dies permultos degit in urbe,
Cossaca errabat circum nam bellica turba,
Immanes cuius metuebat iure rapinas,
Legato esse viam quamvis sciat usque patentem.
Krunoslava ruens ex quo illum invaserat hastâ, 135
Extimuit, timet et, ceu tunc, sub imagine falsâ
Ne quis eum haud noscens saevis nunc ingruat armis.
Ad Regem hinc donec praemissus nuncius illi
Responsum ferret, lecta, in statione manebat:
Ast ubi Kosaceum ductorem sponte datarum 140

-- 106 --

Percepit vigiles, qui se comitentur euntem,
Protinus absque ullo procedens ille timore,
Varsoviae ad campum citius devenit apertum.
Quae se, quae alipedem tegerent tentoria nigra
In clivo posuit, noctu requievit ibique, 145
Dum roseas aurora fores patefecerit orbi.
Sevocat interea procerumque, ducumque senatum
Sarmatiae Rector Sigmundus divite pompâ,
Caesaris exciperet legatum scilicet illo
Conspicuo in coetu, pacem qui exposcere venit. 150
Sic ruit in praeceps, hostem qui despicit audax.
Eoas cupiens Osmanus tendere ad oras
Donis sollicitat, quem spreverat ense minaci,
Et Portae usque memor Byzanti excedere nollet,
Ipsi quam pateant leges, et foedera pacis; 155
At vix orta dies noctis dimoverat umbras,
Alto solis equi quum sese gurgite tollunt,
Lucemque elatis efflant e naribus almam,
Othmanidum eoâ dux apparebat ab orâ,
Varsoviae et celerans pomoeria laeta subibat. 160
Regni omnes inter regio est mage pulchra Mazova,
Varsovia in riguo Vistilli margine surgit,
Illa caput regni, regum sedesque vetusta,
Cogitur et belli, pacisque hac urbe senatus.
Huic iuxta in viridi circo, lateque patenti 165
Egregios iuvenes cernit dux Caesaris Ali
Aeripedes rapidos ludendo flectere in orbem,
Et licet alipedis moderari doctus habenas
Frustra exultantis conatur sistere cursum,
Inferat excelsae donec se moenibus urbis. 170
Centum Ianiceri cristatâ casside tecti
Praecedunt pedites, et quinquaginta sequuntur

-- 107 --

Spahiades, equitesque alii fulgentibus armis,
Hastis diversi gestantes signa coloris,
Dein turmae armigerûm veniunt tot dona ferentes, 175
Quae regi, et nato mittebat splendida Caesar.
Triginta alipedes Araba de stirpe renident,
Quis flammas oculis iactare, et cursibus auras
Anteire argueres, pelagi nec tangere spumas.
Aureae eis phalerae, baccis et stragula texta, 180
Elatâ eoi pendent e fronte lapilli.
Quinquaginta arcus, totidem gravidasque pharetras,
Falcatos totidem gladios fulgore nitentes,
Eoi extuderant fabri quos arte magistrâ,
Cernere erat circum suspensos ordine miro. 185
Triginta incedunt flaventi crine puellae,
Quas sors captivas, fecit naturae venustas,
Aeque praestantes specie, vultusque decore.
Has Vladislavo primaevo in flore iuventae
Osmanus misit grato pro munere habendas. 190
Alipede invectus legatus denique fertur,
Cui caput obvolvit niveum velamen in orbem,
Propexa ad zonam descendit candida barba,
Lyncis cui maculâ pellis distincta nigranti
Auro intertextum pulchre decorabat amictum, 195
Contractas laevâ ductor moderatur habenas,
Caesareumque tenet dextrâ sub pectore scriptum.
Sex lecti proceres, quos Rex praemiserat illi,
Induti nitidas vestes comitantur euntem,
Ordine et hoc ventum, quâ celsa palatia regis 200
Centum marmoreis surgunt innixa columnis.
Limina panduntur foribus bipatentia, vastis
Porticibus veterum apparent duplici ordine circum
Sarmatiae effigies regum, spirantia signa.

-- 108 --

In primis Lekus dextrâ, niveoque colore 205
Nidum aquilae gestat laevâ, dum sustinet urbem,
Cui Gnesa a nido nomen, quod durat in aevum.
Arboreae frondes caput illi rite coronant,
Ipse etenim e sylvis in rura induxit, et urbes
Agrestes populos, Leki qui deinde vocati. 210
Hinc Cracus adparet proprio de nomine dictam
In manibus gestans urbem, quae clara, Cracovam.
Primislavus adest, lateri stant arma vetusta,
At ducta arboreo mirâ arte e cortice duro,
Pannonas hic vicit, victorque e finibus egit, 215
Hinc alter sequitur Lekus; stat proximus illi
Ales equus; summâ hic olim ditione potitus,
Quod cursu alipedis superaret quemque citato,
In manibus cornu, volucres tenet atque sagittas,
Queis iam Caesareis bellator restitit armis, 220
Pannonas Illyricosque tuens, quos milite forti
Suscepit magnus sibi subdere Carolus acer.
Cernitur hinc Plastas, sub vomere laudat arator
Illius dextram, docuit quae vertere glebas,
Et patriae e caris expellere finibus hostem. 225
At quem opifex finxit sparsis per colla capillis,
Cui crux in manibus, caelum qui lumine spectat,
Hic Micislavus, lustrali fonte superbam
Qui prior immersit frontem, Christique professus
Dogmata Christiadum fidei nova regna paravit. 230
Illius soboles Boleslavus surgit at inde,
Qui solio residet sacro diademate cinctus,
Quique habuit primus regale a Caesare nomen,
Insculptaeque notae memorant, ut vinceret ille
Russenas acies, Pomeranas, atque Borussas. 235
En Casimirus adest animis, habituque sacerdos,

-- 109 --

Sustinet ille crucem, quâ signa inimica fugavit.
Alter fertur equo Boleslavus, torva tuensque,
Fert scutum atque hastam, thoraca indutus ahaenum,
Effigiemque patris suspensam pectore gestat. 240
Fictam aquilam ostentans alato umbone Polonam,
Caesaream arreptam quae sustinet unguibus uncis.
Sertum lauri ornant, clypeique, hostilia signa,
Armaque quae rapuit Germanis, atque Borussis.
Alter consequitur Casimirus, signaque monstrat, 245
Queis victa excessit scissâ discordia palla,
Ille sibi et peperit clarae praeconia laudis.
Stat iuxta huic Lausus, clypeo insertatque sinistram,
Savus ubi adparent amplexu, et Vistula iuncti.
Dum rex effulget gemino diademate cinctus. 250
Parte alia adsurgit spoliis indutus opimis
Adspectu invictus ductor, Rex atque Iagellon,
Auxilium caeli nactus baptismatis undâ,
Accepit fausto Vladislavi omine nomen,
Illustri proprium domuique reliquit habendum, 255
Aegide fictus eques, loricâ tectus ahaenâ,
Fertur qui rapido dum cursu, torquet acutum
Ensem utraque manu, mage diro ut sauciet ictu.
It comes huic soboles clari generosa parentis,
Illius in vultu micat ignis fulguris instar, 260
Odrysiae cladis signum, testisque ruinae.
Exprimit effigies spirantem flore iuventae
Heroem, qui fertur equo, pinumque coruscat,
Desuper atque notae manifestâ in luce refulgent:
«Hic Vladislavus Turcarum victor, amicum 265
Cui caelum trinas, virtusque dedere coronas,»
Ornant effigiem gladii, arcus, scutaque, et hastae,
Exuviae hostiles Murati in caede paratae.

-- 110 --

Hinc niveo adparet ductum de marmore signum,
Hisque notis sculptum: «Rex hic, qui robore miro 270
Germanos vicit, Turcas stravitque timendos»
Ficta aquila aspicitur, scuto quae gestat olivam
His verbis: «Fido pacem fero, bella rebelli,
Sum Casimirus ego;» simulacrum ex aere refulget
Alberti hinc regis, spolia hostica quem undique cingunt, 275
Surgit Alexander generosâ hinc indole clarus.
Huic prope consequitur Sigmundus nomine primus,
Laurus, oliva ornant regis diadema potentis,
Qui pace, et bello meruit sibi praemia laudis.
Dacos namque, ducem vicit Moschumque Basilum. 280
Alter Sigmundus succedit, fronte serenâ,
Nomen qui Augusti meruit, quum sceptra tenebat,
Ficto equiti in scuto Iovis ales proximus adstat.
Victor coniunxit Livones namque Polonis.
Hungarico hinc abitu Rex sese extollit, et heros 285
Ferratam dextrâ clavam minitante coruscat.
Hic Battor Stephanus, nomen sat discere, vulgat
Gloria nam reliquum, terris et fama superstes.
Qui circum aggesti armorum tolluntur acervi,
Sunt raptae exuviae Russenis, atque Borussis. 290
Multa alia extabant regum simulacra, videri
Quae tamen haud poterant, vivunt sed nomina clara
Historiae fastis, celebrant et gesta nepotes.
Vestibulum ante ipsum vigilis custodia stabat
Aeratis instructa tubis, et robore miro. 295
Desiliens ab equo subit heros limen apertum,
Exemplum comitans quod turba est pone sequuta.
Triplex aula patens regali splendet in aede,
Altera conspicua e stirpe est accommoda pubi,
Quae regem sequitur, primosque meretur honores, 300

-- 111 --

Alterius spatiis proceres utuntur adulti,
Cuncta accedentum referunt qui nomina regi.
Rex sedet extremâ, legatos excipit illic,
Et regni cogit praeclarâ laude senatum.
Dumque hîc consulitur, quaenam responsa datura, 305
Legato Osmani, statuenda et foedera pacis,
Obvius occurrit regis mandata facessens
Illi Sborovskus solerti mente, ducemque
Qui caussam adventus totâ vulgaverat urbe,
Comiter adloquitur, mediâque moratur in aulâ. 310

LIBER XI. ARGUMENTUM.
Legato Osmani retegunt aulaea superba
Sarmatici belli saeva arma, ducesque potentes,
Prisca unde Odrysiae decessit gloria gentis;
Pace hinc compositâ retro vestigia flectens
Moenia Byzanti legatus celsa revisit.
Quae media effulgens luxu patet aula superbo,
Pulchra oculos splendore rapit sic illa tuentum,
Gaudere ut longo conspectu tempore vellent.
Auro intertexta, et variis distincta figuris
Serica parietibus pendent aulaea rotundis. 5
Hîc ficta effulgent belli simulacra Poloni,
Ante annum Odrysiae cessit quo gloria gentis.
Dium opus attonito miratur lumine quisquis.
Desuper aethereum caelum, terra undique circum,
Signa, tubae, alipedes, bellantes, praelia mixta. 10
Cernitur Osmanus Byzantum linquere, secum
Atque agere innumeras acies in damna Polona.

-- 113 --

Parte aliâ adparet, regnum ut tueatur ab hoste,
Sigmundus, celerans forti arma capessere dextrâ.
Nuncius ecce frequens regni loca cuncta pererrat, 15
Varsoviam accersens equitum, peditumque cohortes,
Adsint ut belli subito in discrimine regno.
Excita hoc iussu properant fulgentibus armis
Agmina belligerûm, lecti procerumque manipli,
Miles et accurrit, quem regna externa Polonis 20
Foedere coniunctis invicto robore mittunt,
Discretum ordinibus campo statque agmen aperto,
Hinc aquilae signum, lunae illinc panditur ingens.
Posthabito at reliquo legatus lumina fixit,
Hostis ubi pugnam minitans consurgit in hostem. 25
Latam Moldaviam propter, finesque Podolos
Cernere erat campis adversis castra locata.
Adparent tali loca cuncta efficta colore,
Illa ut spectantem ceu vera illudat imago.
Porta, Tyrasque fluunt iuxta tentoria, cursum 30
Mirari credas, resonare et murmur aquarum,
Odrysiae hinc acies longum sinuantur in arcum,
Sarmaticae hinc signant ducto velut orbe coronam,
Effigiesque opifex spirantes finxit, ut omnes
Noscas belligeros, videantur imagine et illâ 35
Ludere cornipedes, strepere agmina, signa moveri,
Rauca aera audiri, reboare et tympana pulsa.
Quo viso obstupuit legatus, seque relatum
Ferme iam martis dira in certamina retur.
Tale opus ast homines potuisse effingere mirans, 40
Sic ille est placidâ Sborovsko voce loquutus.
Quaenam docta manus vos inter, strenue ductor,
Istis verba dedit pictis, animamque figuris?
Arma quis excudit, quis martia praelia finxit?

-- 114 --

Dextra an mortalis perfecit talia mira? 45
Agnosco numerosa licet cuncta agmina nostra,
Dux mihi quisque patet, Turcarum belliger omnis,
Nomina sed cuperem populorum discere, fausti
Contigit Osmanum queis belli vincere ludo,
Quosque ego certantes saevo in discrimine vidi. 50
Comiter oranti cui talia reddidit alter.
Sponte tibi referam varias, dux inclyte, gentes,
Virtute hoc regnum quae servavere potenti.
Haud levis heroas labor est discernere cunctos,
Agmina nam densis clauduntur fortia castris. 55
Aspicito ut spatiis egressa patentibus illa,
Osmanum expectant presso pede in arma ruentem.
Quâ dux monstrabat, legatus lumina flectit,
Miraturque duces, discretasque ordine turmas.
At stupet attonitus, ducibus praecedere spectans 60
Solâ forte virum montana in parte morantem,
Hispidus, et villis qui obductus pallida monstrat
Ora, genasque, cutem, macie tabetque senili,
Nudatisque crucem pedibus gerit ille verendam,
Nodosâ hirsutum fune ac adstringit amictum. 65
Lumina fixa tenet legatus imagine captus,
Sborovskum et cupidus, quisnam foret ille, reposcit,
In bello a tali iuvet an sperare salutem?
Olii subridens Sborovskus reddidit heros.
Haud quidquam metuit, summo qui nomine fidit. 70
Vir licet illustri cretus sit sanguine, mundi
Fastum despexit contentus paupere victu.
Blasius est illi celebratum nomen eoo
Littore ad occiduum, pietate insignis et almâ.
Grandia mira patrans, divino numine fretus, 75
Caeli sit regi quam carus, detegit orbi.

-- 115 --

Dum deserta colit, Christi praecepta sequutus,
Sarmatici belli praevidit fata, vicesque,
Atque crucem gestans saevis se immiscuit armis.
Quumque alii pugnant, solvit pia vota, precesque: 80
Nunc age ductores specta, dum nomina pando,
Aspice qui clypei vinctum tenet aere leonem,
E viridi galeam praecingit fronde comantem,
Thoraci viridem pallam et supponit ahaeno,
Par color alipedis, flammas qui naribus efflat. 85
Hic Radovilskus, agens qui per loca dissita longe
Huc ternas acies Alemano a litore venit,
Qui pone at subeunt tecti thorace, ferentes
Hastas, sunt equites missi de gente Borussâ.
Ignivomam hinc turbam Pomeranos aspice, longos 90
Aeratos tubulos animoso corde gerentes.
Agmina dein veniunt huc quae Livonia misit,
Et Lituana, equites tellus quae sufficit acres.
Paz agit haec Stephanus doctrinâ insignis, et armis,
Nigro fertur equo, niger umbo huic, nigraque cassis. 95
Quadrupede invectum grandi quem cernis, imago
Illa est Sarmatici clarâ de gente Sinovi.
Caeruleae cristae nutant in fronte serenâ,
Et ritu Hungarico parilem succingit amictum:
Turba sequens arcus, immanes gestat, et hastas, 100
Quam Radagostus misit, clarumque Smolencum.
Aspice ductorem, torquet qui strenuus hastam,
Et gerit aeratâ flavas in casside cristas,
Aurea uti vestis, phaleris color aureus, ornant
Et, quo vectus, equum flavae, vittaeque comantes, 105
Ille est Samoskus celebratus laude perenni,
Errantes Scythiae populos qui robore vicit.
Tres agit heroum turmas fulgentibus armis,

-- 116 --

Diversi adspectus, metuendas hostibus aeque.
Nempe Samoscorum sunt haec densa agmina, equosque 11O
Alipedes flectunt, nervis, instructaque telis.
Horrent tergoribus fulvis induta luporum,
Ut non belligeros credas, sed monstra ferarum.
Specta nunc aciem, quam lata Vohlinia mittit,
Enses fulmineos, hastas, arcusque gerentem. 115
Aeratâ hinc tunicâ contectos cerne Chïovos,
Parmas, tela manu gestant, laterique bipennes.
Mirare hinc illum, niveae cui in casside plumae
Undant, alipede et niveo qui fertur anhaelo.
Subdit legatus, quem monstras, nosco, Senanus 120
Ille est pol Michael Rector, qui robore miro
Primus in arma ruens nos contra praelia inivit.
Illius ignitos oculos sic volvit imago,
Ut prope spectantis subeat praecordia terror.
Ipse equidem, atque suum, reddit dux, aspice scutum, 125
Emicat ignis ubi erumpens e monte nivali,
Totque alii veniunt heroes ordine longo,
Omnes Sarmatiae regnum quos hostica contra
Agmina demittit, quoties rex arma capessit.
Cernere erat pubem, nutrit quam terra Mazova, 130
Falcatos lateri gladios, humerisque gerentem
Aeratos tubulos, necis instrumenta cruentae,
Ornati apparent lyncis de pelle galeri,
Vestes caeruleas argentum ast undique cingit,
Ex humero pendet pellis lyncaea sinistro. 135
Post hunc fertur equo primaevo in flore iuventus,
Quam belli ad dubios felix Posnania casus,
Belligerûm et nutrix antiqua Cracovia misit.
Tres agit omnis equos ductor, quem flectit habenis,
Saltu exultare, atque hinnitus edere credes. 140

-- 117 --

Ornat versicolor galeam coma, dextera pinum
Gestat, laeva tenet clypeum, latus emicat ense,
Sub thorace nitet, per crura et serica vestis,
Et binis tubulis ornantur ephippia ahaenis.
Iam satis audivi, ductor clarissime, quemnam, 145
Inquit legatus, miror mihi robore notum?
Albo fertur equo procerum stipante coronâ,
Gloria fronte micat, sortem sua dextera flectit,
Victrices palmas portendit et ore sereno.
Reddit Sborovskus; spirans, quam cernis, imago 150
Principis Odrysio clari est toto orbe triumpho,
Quae vultu at niteat maiestas regia, specta,
Virgam dextra tenet, femur atque accingitur ense,
Purpureâ auratus thorax sub veste renidet,
Solis uti radiis oriens aurora rubescit. 155
Stant gemini armigeri iuxta, galeumque comantem,
Auratam et clavam, clypeique insigne gerentes.
Et bis sex in equis bellaci more puellae
Ante illum volitant, ceu turbo, fulgura, tela.
Nunc prope cerne senem subnigrâ veste decorum, 160
Os grave quem reddit, quem candida barba verendum.
Carolus est Vilnae dux Kadevikius ille,
Quem rex, quem merita distinxit laude senatus,
Grandia qui tacita meditari mente videtur.
Krunoslava subit Korevski strenua coniux, 165
Clarum quae valuit virtute extendere nomen.
Alipede ornato fertur: sic aethere splendent
Solis equi, at proprio fulget magis illa decore,
Inclyta bellatrix mihi recte est cognita saepe,
Reddit legatus, stupui miratus et ipsam. 170
At quaenam effigies, hosti quae spirat amorem,
Par tibi visa nitet roseis in vertice cristis,

-- 118 --

Et vestem induitur roseam, fulgetque sub armis?
Subridens retulit ductor, quam cernis, amici
Illa est effigies, lateri qui proximus adstat, 175
At quinam reliqui? poscit legatus, et alter
Subdit, sunt regni proceres, primique dynastae,
Gens clara, et praestans, virtutum laude decora,
Libertate fruens, et subdita legibus ultro,
Quas sibimet posuit, latas sed more vetusto. 180
Aspice uti apparent pretiosâ in veste nitentes,
Et cunctis niveae fluitent in casside cristae,
Aeripedes flectunt dum cincti ditibus armis.
Cerne et ductorem torquentem hastilia dextra,
Quadrupede invectum niveo, gladioque micantem, 185
Quem tegit argentum, ceu cristas, cassidis oras.
Illa est Altami spirans ductoris imago,
Cuius fama volat totum celebrata per orbem,
Postrema hinc veniunt Alemana, et Gallica signa.
Undique sed retro Cosaccûm cogitur agmen, 190
Cui non ulla potis vis est obsistere contra.
Ter quinque hi numero censentur millia, cuncti
Delecti heroes, metuenda et fulmina belli.
Hos Saidakus agit nigrâ sub casside, pallâ.
Hîc siluit ductor, namque ilio pariete nulla 195
Amplius extabant pictis simulacra figuris.
Partem aliam hinc aulae coepit legatus obire,
Ficta ubi districto confligunt agmina ferro.
Aureae uti geminae nubes, quae lumine puro
Permeat ignivomus Titan, dum syrius ardet, 200
Auratis fulgent radiis, et sidera vincunt,
Arctoo at bacchans aquilo si insurgat ab axe,
Fulmineis telis, et grandinis imbre nigrescunt,
Sic adversae acies pridem fulgore nitentes

-- 119 --

Horrent terribiles visu, clademque minantur. 205
Certatim irrumpunt, seque urgent impete magno,
Exanimesque cadunt equitum, peditumque catervae,
Iam tormenta tonant, lateque incendia volvunt,
Densentur nebulae, seges ingruit horrida ferri.
Passim vulnificae volitant circum undique glandes, 210
Arma micant, flictu resonant hastilia, et enses.
Pectora transadigunt, capita et cervice revellunt.
Cunctaque humi sternunt, glomerantur stragis acervi.
Adsurgit primus medio in certamine Princeps,
Fulmineumque rotans ferrum natat amne cruento. 215
Vis inimica illum gladio impetit, omnibus ille
Obvius occurrens medios irrumpit in hostes,
Signa, viros, et equos caedit, prosternit, et urget.
Nec mora, nec requies, huc illuc volvitur heros,
Adcumulat strages, fugientibus instat acerbus. 220
Dux videt Osmanum, refugas qui ad praelia turmas
Impellit, queis nulla fides, quae haud iussa facessunt.
Mirari effigies reliquas pudor occupat illum,
Semet namque inter refugos agnoscit, et haeret.
Admonet interea Sborovskum nuncius ipsum 225
Legatumque simul fas sese sistere Regi.
Rex sedet in solio, decorant quod pulchra tapeta,
Dextrâ Pontifices sidunt, proceresque sinistrâ,
Ad latus at patris Princeps stat sede nitenti.
Ingens prodigium! perhibent ceu scripta vetusta, 230
Olim unâ gemini fulserunt aethere soles,
Nunc in Sarmatico stupet aetas nostra senatu,
Ut mundi soles, Regem natumque micare.
Regali hinc solio demissâ fronte propinquat
Legatus, spectans Rex quem excipit ore benigno, 235
Significatque manu, sedeat quâ parte, sedetque.

-- 120 --

Mox surgens pronus scriptum illi Caesaris obfert.
Quod Rex primaevo dimittit rite ministro.
Cuncta fidem monet hoc legati dicta merere,
Lumina qui ad Regem tollens sic ore profatur. 240
O Rex digne, omnes reges superare timendos,
Sis felix, faustusque diu, tibi pareat uni
Gens ista, atque aliae multae, tibi dissita regna.
Summas redde Deo grates, nam regia texit
Haudquaquam populos sic fortunata corona. 245
Te laus sola manet, tibi debita fama perennis,
Othmanidum Caesar, reges qui maximus inter,
Et prior adsuevit cuicumque indicere bellum,
Quod tibi legatum dimittit poscere pacem.
Scilicet est mirum nullo umquam tempore visum, 250
Quum Caesar, magno qui nunc dominatur in orbe,
Exosus bellum, gladium discingere tendat,
Posthabitâ et colitur quae terris undique famâ,
A te dignetur leges exposcere pacis.
Ille tuos ex quo bellantes novit in armis, 255
Te magnum regem, teque aextimat esse potentem.
Hinc perpessa dolens, metuens nova tristia damna
Exoptat tecum foedus renovare vetustum.
Nempe est firmatum pactis, et volvere fata,
Usque inter Turcas vigeat pax, atque Polonos, 260
Et si quis nostram legem hanc violavit avitam.
Frustra illum piguit cladem proprio aere luisse.
Belligerûm ut testes inhumata tot ossa loquuntur,
Iam concreta gelu, huc Balaban ex quo agmina duxit.
Et testatur idem Solimanus robore claro, 265
Quem iam Sarmaticis pepulerunt frigora campis.
Ast haec quid prosunt antiqua exempla? recentis
Exitus id belli potiori robore firmat.

-- 121 --

Quippe erat Osmano multas leve vincere gentes,
Tentare at vestris quum praelia contigit arvis, 270
Auctas contraxit forti cum milite vires,
Sic fluit effusus septena per ostia Nilus,
Volvit et in pelagum sinuosis cursibus undas,
Si fremat at subito Boreas, fluctusque retrudat,
Extemplo refluit, lati merguntur et agri. 275
Haud vestrum turres, et propugnacula regnum
Cingunt, ut vallis sed pectora vestra tuentur.
Editi ad imperium, vos clari laudis honore,
Invicti antiquo, victores tempore nostro,
Vos anno elapso campo pugnastis aperto, 280
Odrysiisque novas rapuistis robore palmas.
Christiadum reliquis Caesar si nempe potitus
Est nondum regnis, vestra est ea gloria tota.
Ille hinc a vobis, Rex inclyte, lecta corona
Poscit amicitiam, speratae et foedera pacis. 285
Amplecti oblatam sortem vos velle secundam
Nec dubito, sapiens, quum rideat, arripit illam,
Provehit et quidquid communia commoda quaerit.
Volvite nunc quaeso mecum sed mente sagaci,
Pacis an alma quies regno, an magis utile bellum. 290
Insita bella sequi generoso in corde cupido
Acrior exardet, si quem fortuna secundet
Attamen ista gradu longûm non sistit eodem,
Mane apparet ubi, noctu non permanet ipsa:
Sors quae praeterito vobis arriserat anno, 295
Posthac vos linquens Osmano blanda favebit.
Nedum aliquis tacito fingat sub pectore, rursum
Haud posse Osmanum maiores cogere turmas
Quaeque orbis regio bellantes sufficit illi,
Instructae atque omni veniunt e parte cohortes. 300

-- 122 --

Hinc velut ante annum caderent sua si agmina fusa,
Instaurare novam posset nullo obiice gentem,
Quod si contigerit tibi, Rex, sors ista, locorum,
Belligeros ubinam tibi rursus, et arma parabis?
Fors pro nobilibus servi cogentur in hostes, 305
Talem et militiam Princeps ditione tenebit?
At sedeat diversa tibi sententia mente,
Auxilio externas gentes fortasse vocare.
Christiadas inter, veniat spes unde salutis,
Dumtaxat poteris geminos exposcere reges. 310
Regna Alemana isti parent, Hispanica et illi.
Saeva domi at Caesar contra movet arma rebelles,
A Pragae et quamvis illos eiecerit urbe,
Hactenus insequitur bello, cohibetque superbos.
Rex vero Hispanus spatio disiungitur amplo, 315
Inter vos medium vastum iacet aequor arandum.
Auxilia at veniant Hispanica, et Gallica, posco,
Anne ita sospes erit regni diadema Poloni?
Sarmaticas acies externa anne agmina servent,
Ipsae si fuerint primo in certamine victae? 320
Externique duces tueantur diruta regna,
Si iam cum sociis ceciderunt fulmina belli.
Rex scito interea, penetrant quo Turcica signa,
Illinc vi nullâ, casuque evulsa recedant.
Quem semel Odrysii alipedis quatit ungula campum, 325
Crescere numquam ilio cernuntur gramina laeta,
At Vladislavo faveat fortuna secunda,
Idcirco an dabitur regni protendere fines?
Haud equidem, palmam devicto ex hoste tulisse
Te vana, ante annum veluti, laus sola maneret, 330
Exitiosa tamen foret haec victoria utrique,
Sola tibi merces incertae murmura famae.

-- 123 --

Adde quod externus miles fert grandia damna,
Et regnum perdes tibi nactus nomen inane.
Novit sed sapiens, Rex a mage rege potenti.
Si quando auxilium poscat, quidnam inde moretur.
Armis concurrit si Osmanus finibus istis,
Pace aliae gentes gaudent, mittuntque tributa,
Caesarem at adversus properes si bella movere,
Otia quae capiet tua tellus, solvet et aere?
Felix pace orbis, pacisque est copia merces,
Regna, urbesque fovet pax altrix, servat, et auget.
Succendisse ignem levis est labor, igneus ardor
Quum flagrat, nescis quo extingui tempore possit.
Sic dira incipies leviter certamina martis, 345
Qualis at eventus belli, quis terminus esset,
Hoc non perspicies regnandi expertus in arte,
Versari atque tuum sceptrum in discrimine nosces,
Osmanum quoties tentes incessere ferro.
Si cessare nequis, moveas quin tristia bella, 350
Vertito in hostiles victricia signa phalanges,
Regni usurpat enim partem rex Svecus aviti,
Quam tuus eripuit patruus tibi fraude malignâ.
Hanc repete, et quidquid cognato sanguine iunctus
Gustvus demsit, tenus hac sibi et adrogat armis. 355
Iure tuo haud cedens alienis abstine dextram.
Adiacet en ditio Moscorum proxima regno,
Quae te victorem, quae natum sensit ovantem,
Illuc mitte acies, Princeps quas ducat in hostem,
Quae nondum et didicit tellus, tibi pareat uni, 360
Caspio et a Ponto regnes freta Baltica ad usque.
Rex ergo o felix, procerumque excelsa corona,
Utile si nulli bellum fert tristia damna,
Et mage quum patriis miscentur praelia campis,

-- 124 --

Sors secus et vobis fortunatissima ridet 365
Caesare cum magno pacis nunc foedera inire,
Pacem, quam mittit Caesar, quam quisquis anhelat,
Excipite ultro animis, ceu nobile munus, et ingens.
Post haec legatus tacuit, dictisque loquentis
Omnis lecta cohors assensit murmure leni, 370
Vultu et laetitiam quisquis patefecit aperto.
At Rex Sigmundus se circum lumina volvens
Occultos procerum sensus vestigat in ore,
Dein brevibus reddit legato talia dictis.
Accipimus pacem, quodque offers foedus amicum, 375
Caesari amicitiam, pacemque remittimus unâ.
Foederis expediet primus tibi pacta minister.
Haec ubi dicta, statim vulgantur foedera pacis,
Et tenet Osmano legatus scripta ferenda,
Excipit illa hilari quae vultu, fronte serenâ, 380
Et dignas gaudet Regi persolvere grates,
Regis commendans natum, sanctumque senatum.
Ipse hinc muneribus, vario et decoratus honore
Auratâ clavâ, senis plumisque nitenti
Donatur, capulo cuius gemmae undique splendent. 385
Multa etiam magno pro Caesare munere missa
Accipit, ut pretio, sic mirâ insignia formâ.
Tot donis locuples abiit legatus ad urbem
Byzanti, referens directo tramite gressus. 389

LIBER XII. ARGUMENTUM.
Byzantum ingreditur legatus Caesaris Ali,
Adfert compositae pacis qui foedera secum.
Krunoslava viri sequitur perquirere casus,
Carceris antra subit, fraude at decepta scelestâ
Sese captivam misero cum coniuge cernit.
Ocyus adveniat Byzantum nuncius ictae
Pacis ut Odrysias inter, gentesque Polonas,
Varsoviâ it celerans legatus tramite recto.
Traiicit hinc campos, saltus, iuga celsa, lacusque,
Quid ferat, ostendunt, prodit quae gaudia, vultu. 5
Didita fama volat, viresque acquirit eundo,
Compositam Turcas inter pacem, atque Polonos,
Laetitiâque fremit quisquis, gestitque beatus.
Odrysiae at matres mage dulcia gaudia carpunt,
Seiungi a caro metuunt nec coniuge bello. 10
Luctu sola dolet Korevski sponsa relicta,
Nescia, pace initâ, solvetur an ille catenis.

-- 126 --

Hinc numquam sistens quaerit, vestigat, et errat,
Nec vocem exaudit, nomen quae reddat amatum,
Sollicitâ curâ torquetur, pallet et ore, 15
Diriget, exardet, gemitus, suspiria ducit,
Turtur uti in sylvis comitem quum luget ademptum,
Illi nec miserae superest spes ulla salutis,
Exosa ut vitam cupiat iam funeris horam.
Ex quo Pannonii iuvenis sub veste nitenti, 20
Tecta illuc veniens proprium celavit amorem,
Haud ipsa argento, gemmis, auroque pepercit,
Vinclis eriperet quavis mercede maritum.
Vendidit arva, urbes, quas sub ditione tenebat,
Munera muneribus cumulavit, donaque donis, 25
Et licet immensas gazas insumpserit ultro,
Decepta heu! planxit, pondus nec profuit auri,
Nam ducis haud potuit Risvani vincere corda,
Qui numquam cessabat inexorabilis, acer
Carcere tabentem multo custode tueri. 30
Hic propriâ geminas servabat in aede puellas,
Indole praestantes, oris specieque decoras;
Malae queis roseae, rutilantia lumina, flavi
Splendebat crines; nata est ducis altera, neptis
Altera, quae fuerat fraterno sanguine creta. 35
Adpellat dulci Lubizzae nomine natam,
Nepti at Calinkae nomen tribuere parentes.
Illis par aetas, iucunda atque otia vitae,
Nocte, dieque simul communia gaudia carpunt.
Alternis studiis sic se iunxere puellae, 40
Nulla utrique extet iam res secreta vicissim,
Non secus ac essent ex ipsâ matre sorores.
His datus est custos rugosâ fronte, nigerque
Deformisque spado, Bekir cognomine dictus,

-- 127 --

Tingit purpureo qui pallida labra colore, 45
Nigrat iam niveos crines, et laevigat ora,
Gemmis, ac baccis onerat candentibus aures;
Nigros non unus digitos tegit annulus auri,
Nervea gemmato circumdat colla monili,
Quod solido confectum auro micat igne corusco. 50
Illum ubi conspexit prior at Calinka, procacem,
Haud invita licet, potuit compescere risum,
Hoc monstrum fieri pulchrum dum velle tuetur;
Naturâ adparet nam quod deforme, venustum
Evenit haud ullo cultu, quin turpius exit. 55
Virginis ast aurum pertentat pectora visum
Bekirum hinc poscit, quis sic ditaverit illum,
Qui Krunoslavam iuvenis sub tegmine ficto
Innuit, atque suo patruo ipsam saepe tulisse
Munera Caesarei legati nomine subdit. 60
Queis vix auditis non caetera quaerere curat,
Rursum illam puerum adfari movet una cupido,
Mente animi volvit, quânam ratione, modoque
Sit voti compos, gemmis licet expetat illa
Donari, adspectu mage pulchro languet, hebescit. 65
Quippe fuit sapiens, Veneris qui tempore prisco
Auri tela dedit nato, cornu, atque pharetram;
Quandoquidem terris nusquam locus abditus extat,
Quo Paphio ex arcu penetrent non aurea tela.
Adde quod auratas Gnidius puer induit alas, 70
Auratamque facem quassans incendia torquet:
Devicta his armis mortalia pectora cedunt.
Semita strata auro, Cypridis quae ducit ad aedem,
Aurea porta, micant auro clavesque recocto:
Nil igitur mirum, potuissent lumine vivo 75
Si forma, atque aurum Calinkae, vincere corda.

-- 128 --

Virgo, quae puerum Krunoslavam aestimet esse,
Obstupet, obtutu defixa atque haeret in uno.
Namque aurum, et baccas candentes optat habere,
At mage miratur comptos, flavosque capillos, 80
Qui nivei, et dentes, conchae velut, ore renident.
Illa his corripitur, tacito atque exaestuat igne,
Nescia fallaci quidnam sub veste tegatur.
Iamque animi vellet cupidos expromere sensus,
Verba at deficiunt, tentat quae lingua profari: 85
Lumina luminibus produnt, quid contegat imis
Mens animi latebris, pudor at proferre recusat.
Krunoslava dolet, quod fallitur altera visu,
Callida at ipsa satis nancisci haud segne iuvamen,
Molliter adspectat, vanâ et spe pascitur illam; 90
Quod mirans oculos extollit virgo pudica,
At rubet ore videns fulgentia lumina contra;
Hinc desiderio, quin aestu virgo coacta
Has pudibunda dedit suspirans pectore voces:
An queis ornatur Bekir tua dona fuere? 95
Talia si hic nactus, mihi quae pretiosa tulisti?
Aurum quod cupio mihi nunc largire, vel illud
Quod libare tuo sit fas ex ore venusto,
Et mage dulce foret, lasso quam somnus amicus.
Hinc tacuit, frontem demittens victa pudore. 100
Krunoslava illi comis sic rettulit ultro:
Virginibus, virgo quas inter prima renides,
Haud plura oblitus sum ditia munera ferre,
Gemmea dona, aurum, rubicunda corallia, baccas,
Quidquid opis est nostrae pro munere suscipe grato. 105
Mercedem haud aliam posco, ni discere, degat
Nunc Korevskus ubi captivo compede vinctus.
Laetitiâ exsiluit virgo perfusa, secundam

-- 129 --

Fortunam et sperans quaerenti talia reddit,
Discere Pannonii quoniam, dux inclyte, poscis 110
Clari facta viri, referam sua tristia, laeta.
Quae sive audivi, sive isto lumine vidi.
Cosacci quum forte meum ditione tenentem
Littus Achemonium patruum abduxere revinctum,
Illius unigenam secum hi rapuere latrones 115
Lubizzam primo vernantem flere iuventae.
At dux illorum sese Korevskus utrique
Ostendit mitem, casum et solatus acerbum
Munera muneribus cumulavit corde benigno,
Et captos texit, coluit, distinxit honore. 120
Dein patri natam, natae sua serica, gemmas
Reddidit, inferri nec passus damna puellae,
Atque animo sortem penitus miseratus iniquam,
Mox libertatis donum concessit utrique.
Nacta at libertas quidnam iam profuit illi, 125
Quae praerepta imo sensit sua pectore corda?
Grandia facta ducis, virtutes mente revolvens
Illum animo spectat, calidoque accenditur aestu,
Quo tabet lacrymans, haeretque in limine mortis,
Nec mirum, tenero virgo sic flagret amore, 130
Edidit aethereas illam ursa haud lucis in auras,
Nec fuit in sylvis educta, et montibus altis.
E silice excussus duro si prosilit ignis,
Incendi stupeas iuvenili in pectore flammam?
Ast ubi Moldaviae belli coepere tumultus, 135
Adversae herois cessit fortuna secunda,
Namque fuit captus, famam et iactura peremit;
Proditus a sociis, campo non victus ab hoste,
Exin dux clarus, qui grandia coepta peregit,
Compedibus vinctus tenebroso in carcere languet. 140

-- 130 --

Credita fida meo patruo est custodia turris,
Laudem qui domini retur feritate mereri,
Grati animi officium trux obliviscitur ille.
Hinc caeco in barathro poenas, durosque labores,
Et mala quaeque miser patitur dux tempore longo. 145
At custodis alit diversos filia sensus,
Et pietate dolens lacrymas effundit obortas,
Captivum adspiciens nodoso compede vinci,
Utque suos minuat quavis ratione dolores,
Illum clam cantu, et dictis solatur amicis; 150
Partim leniret cui ni tormenta virago,
Iamdudum horrificae clausisset lumina vitae,
Sola haec verba foret Calinka ex ore profata,
Krunoslava minus sensisset pectora tangi,
Addidit ista tamen. Korevsko virgo placere 155
Assiduis sensim curis sed coepit, et usu.
Hinc data dextra, fides promissa et mutua utrinque,
Osmani veniâ fertur dux carcere liber
Exeat, et stabili Lubizzae foedere nubat.
Quae novi, retuli, nunc aurea munera praebe, 160
Pulchra spopondisti mihi quae, dilecte, petenti,
At mage quod cupio mihi dona cordis amorem,
Qui me felicem, qui ditem reddet et unâ.
Haec vix effatur, subito ceu turbine raptam
Calinkam abduxit genitor, dextrâque prehensam. 165
Saucius immani colubri ceu dente viator
Horret, quem flores et gramina laeta tegebant.
Krunoslava stupet verbis perculsa puellae,
Corpore tota fremit, pallore offusa, rigetque,
Atque immota manet veluti marchesia cautes. 170
Quae nunc audivit, credit, detrectat et anceps,
Immemor, inde memor curis agitatur acerbis.

-- 131 --

Navis uti undisonis huc illuc fluctibus acta
Volvitur iratis turbantibus aequora ventis.
Nunc procumbit humi, nunc brachia tollit ad astra, 175
Nunc fundit lacrymas, et nunc suspiria ducit,
Nunc niveasque manus agitat, nunc conserit illas,
Et modo protendit, nunc et componit adactas,
At longûm haud tacuit, rupitque has pectore voces.
Infide o coniux, audivi tristia quaenam? 180
Si tibi nulla fides, cuinam iam credere fas est?
Ecquis non stupeat malefidi labe notari
Tam genere heroem, quam clarum laudis honore?
Quanam parte fides sinceri pectoris extat?
Credendum haud fidei, nigrans sol, nigraque luna. 185
0 mea grata quies olim, nunc prodita cura,
Si me posthabitâ mulier te Turcica coepit!
Ni modo tristitiâ peream, mirabile dictu,
Dum quid ego mereo, quod debes, mente revolvo.
Pulchrum os haud turpes, nec perdas nomen honestum. 190
Ad me verte oculos, quaenam me foemina vincet?
Cui mea non species, tua cui non cognita virtus?
Est promissa fides tua non mihi foedere certo?
Flavo an crine nitet, vultu an formosior illa?
Mentem animi heu misero magicum tibi carmen ademit, 195
Fallax foemineum genus. hoc, nimiumque dolosum
Cultu oculos caecat, fuco transformat et ora.
Impia fraude malâ maga te circum undique sepsit,
Quum decus omne meum, tua et oblivisceris orsa:
Belligera ast ubinam mea virtus? parco querelis. 200
Qui nequit ulcisci, lacrymas effundit inanes,
Quodque meum, haud patior, sibi quisquis vi agroget alter,
Unguibus atque sagam lacerabo protinus uncis.
Quam sit terribilis tua sponsa ostendet in irâ,

-- 132 --

Quamque potens inter flammas, et monstra ferarum. 205
Ense manu irrumpam stricto, Korevske, tuaeque
Ulnis amplexae transfigam pectus amatae.
Corde o vir ficto, periuri et criminis auctor,
Non hoc tu barathrum, sed tartara nigra mereris,
Ignea tela ruant caelo, tonitrusque tremiscant, 210
Sterne hos Omnipotens sceleratos, destrue flammis !
Quid loquor infelix, vanâ quâ et imagine fallor?
Aestu conflagrans alios exurere quaero.
Tu me, dulce caput, liquisti, tempore nullo,
Si vellem, haudquaquam carum te linquere possem, 215
Sed quae semper amans posthac te semper amabit.
Si te fors laesi, sponsae tu parce roganti;
Talem nempe fidem quis credat, frangere quiret
Heros spectandus gestis, et stirpe vetustâ?
Nil intentatum mittam, dum vera patescant. 220
Haec mihi poena levis, quaeque et cura anxia dulcis.
Sis licet infidus, maneam tibi sponsa fidelis.
Nec mora, constituit firmâ quod mente, capessit
Krunoslava gemens, cohibet vis nulla furentem,
Septem obit et turres, Risvani donec ad aedem 225
Venit, quem cernens demissâ fronte salutat.
Sum germanus, ait, Korevski, strenue ductor,
Deserui, ut redimam captivum, catte paterna,
Haud metuens casus, et tot discrimina rerum:
Quam vis cumque, suâ pro libertate pacisci 230
Mercedem, solvam, renuens quod sponte, revinctum
Dona germanum, solido auro hunc grata rependam.
His dux auditis defixit lumina blande
In iuvenem, atque animi miratur grandia sensa.
Sortem ibi divinans, adsuetus fraudibus ille 235
Cogitat insidias, quanam et sint arte parandae,

-- 133 --

Insitam et Othmanidae rabiem sub pectore condens,
Mentem animi insimulat, nec dictis facta cohaerent.
Hinc pueri miserâ fingit dum sorte moveri,
Illi suavidicis demulcet pectora verbis, 240
Atque ait, o iuvenis, fratris sperare salutem
Fas tibi, curabo, faveat tibi Caesar amicus.
Optas interea carum si visere fratrem,
Nunc, iterumque fores reseram tibi carceris ultro;
Innuit hinc puero, ductorem pone sequatur, 245
Pluribus armigeris iubet et comitentur euntes.
Quâ septem aeriae consurgunt ordine turres,
Ingressi aeratos postes vestigia flectunt,
Vivus ubi tabet Korevskus pene sepultus.
Inferiora petunt arcta, et praerupta locorum, 250
Transmittunt pontes verso mox axe volutos.
Hic media evehitur sublimi vertice moles,
Quo vix accipiter rapidis ascenderet alis.
Iuxta angusta patet ferrato cardine porta,
Quae vehit ad foveam, barathrum quâ panditur ingens. 255
Subter humum huc itur, tenebrosus carcer hiatum
Condit ubi, aut potius vivorum infame sepulchrum.
Per loca senta situ fertur pia sponsa, nec optat
Visere tam solem, cari quam coniugis ora.
Huc dux armigeris detrudant imperat illam, 260
Quae dum transgreditur nulla formidine limen,
Stridenti retro clauduntur cardine portae,
Illaque terrifico mersam se vidit in antro.

LIBER ΧIII. ARGUMENTUM.
Dirus concilium cogit regnator Averni,
Manibus et stygiis superas erumpere ad auras
Imperat, horrificos belli et renovare tumultus,
Christiadûm adversâ, Turcarum sorte secundâ,
Turmatim hi volitant Byzantum, cunctaque miscent.
Terrarum in medio, barathro mage panditur imo
Aeternae noctis sedes, et caeca vorago,
Regni ubi tartarei Princeps deiectus ab alto,
Flagitii horrifici quem insana superbia sontem
Reddidit, obruitur torrentibus undique flammis. 5
Quam VLADISLAVUS peperit sibi victor ab hoste
Littore ab occiduo resonantem ad littus eoum,
Invidiae morsu laceratum gloria torquet.
Grandia Sarmatici spectans quin gaudia regni
Mugit, laesus uti crudeli vulnere taurus, 10
Singultusque trahens, queis rumpitur anxius, imos,
Pestiferas spumas proflans, fumumque cruentum

-- 135 --

Eructat flammas, infrendet dentibus atris,
Illum nequities stimulis et mordet acutis,
Horrida Sarmaticis minitantem damna catervis, 15
Christiadûm et cunctis, florent quae maxima, regnis.
Dumque hinc OSMANUS componit foedera pacis,
Prosilit humani generis ferus hostis, iniquus,
Impatiensque irâ, fremituque, et murmure magno
Concilium horrendum mox cogi mandat in aulam, 20
Et parat indomitus demens se opponere caelo;
Immemor, Omnipotens ut dextrâ fulmina iactet,
Sit licet in barathrum praeceps detrusus ab illâ,
Ausus quippe Deo caput exaequare superbum.
Tartarei ad sonitum corna ruit impia turba, 25
Ingens quâ abruptus patet imo gurgite hiatus.
Intremuere cavae, gemitumque dedere cavernae,
Turbati manes, et loca nocte silentia late.
Nubibus e densis, erebique in stagna profundi
Praecipiti lapsu ceciderunt agmina nigra. 30
Quaenam exaudiri voces, sonitusque videntur?
Cuncta haec monstra simul crocitant, latrantque, rudentque,
Sibila, rugitus edunt, ululantque, fremuntque.
More suûm his rictus, illis faucesque luporum,
Ranae ora ast aliis, visae bubonis et alae, 35
Huic hominis facies, canibusque simillima nigris,
Faeminea anguineis velata at crinibus illi,
Tergeminique canes, viru tumidique colubri,
Semiviri, pisces, volucres, tot monstra ferarum,
Et quidquid visum quavis deformius orâ, 40
In stygio horrebat totum hoc ex ordine coetu.
Manibus aeternis stipatus rector averni
Ignivomâ rabie succensus corda superbit.
Vipereo e flexu, quo erumpit pestifer ignis

-- 136 --

Adsurgit tumulus ; sede hac extollitur ille, 45
Diraque sub pedibus maculis viridantibus ardens,
Eructansque nigris commixta venena favillis,
Septeno capite, et spiris obvolvitur hydra,
Monstrum horrendum, ingens, atrâ fuligine tectum.
Stans tenet arrectum caput alto vertice nutans, 50
Sanguineaeque tremunt alae posi gibbera terga,
Villosaeque aures humerum pendent in utrumque,
Rostri instar nasus truculento prominet ore,
Ut barathri fauces vasto panduntur hiatu,
Propexa ad talos descendit lurida barba, 55
Hirsuti huic artus, oculi nigra fulmina iactant,
Immanem ungue trabem nodosam stringit adunco,
Aspera tundit humum resonanti cauda flagello,
Unguibus ille aquilae, ceu plantis, utitur uncis,
Cornua fronte gerit distorquet lumina torva, 60
Labra irâ et mordens insano haec rumpit ab ore,
Mugiit unde imo flammâ erumpente vorago.
Concilium stetit arrectum, tacuitque stupescens.
Hinc sic clamavit, tonuit quin voce tremendâ.
Magna Inferna gravi torpent cur regna veterno ? 65
OSMANUS cecidit victus, si marte Polono,
Nostrum equidem damnum, sua non iactura putanda,
Nostra etiam clades, et nostrum dedecus horrens.
At nemo haec memorans irâ aestuat, atque rubore ?
Immensas acies QSMANUS duxit in hostem, 70
Aequora queis. late camporum mersa fuere.
Partibus e mundi variis exercitus ingens
Illuc convenit, non sola ut regna Polona,
Christiadûm sed cuncta forent dein regna subacta.
Illius at ducibus belli discrimine claris, 75
Corda in Sarmatico cecidere, et brachia bello.

-- 137 --

Auxilio adfuimus Turcis nigra signa ferentes,
Armati glacie, nimbis, et peste, fameque,
Aligerum ast acies steterunt nostra agmina contra,
Illaque fulminibus iaculatis strata fuere. 80
Sic VLADISLAVUS Turcarum castra subegit.
Et nos devicit SIGISMUNDUS supplice voto.
Nos vexare Deus, qui nullo destitit aevo,
Aligerûm invadat MICHAEL nos agmine iussit,
Et caeli auspiciis, vi vis fuit unde subacta, 85
Nox caeca effulsit, caelum colluxit et igne.
Infernum at frustra quaecumque potentia tentet
Vertere, naturâ cedit, non subditur umquam.
Arctica iam tellus nostrâ a ditione recessit,
Olim ubi iura dabam, regum sortesque potentum 90
Pone Deo similis volvebam laudis honore.
Atque utinam haec esset nostrorum meta laborum,
Sed nova prospicio maiora, et tristia damna.
Imperium in praeceps ruat ut, quum exsurgit eoum,
Tartara surda loco poterunt immota manere? 95
An VLADISLAVI mortalis dextera sola
Regnatori erebi terrarum subtrahet orbem ?
Si nunc Infernus nequit illi obsistere contra,
Quid faciet natam thalami quum foedere iungat
Dein sibi Caesaream, Hungariae regisque sororem, 100
Et post fata patris cinget diadema Polonum?
Quum rex Hungaricus nuptam sibi ducat Iberam
Regalem sobolem, quae nos bino urget ab orbe ?
OSMANI indomitas acies quum Sarmata vicit,
Fortior ecquid aget sociali milite iuncto ? 105
Tot regna, atque urbes servant praecepta Maconis,
Everso Othmanidum regno lex sancta labascet,
Nomen et Odrysium toto delebitur orbe.

-- 138 --

Undique at an quidquid nostrum est, patiemur inculti
Christiadûm arbitrio verti, subigique protervo 110
Diruta Turcarum sublabi templa ruinâ
Aras vastari, temni simulacraque diva
Ac prohiberi ausu cultum, ritusque verendos?
Et patiemur adhuc toto crux regnet in orbe,
desertâ et Stygius dominetur rector in aulâ? 115
Haud equidem, rapidi partes properemus in omnes,
Flammaque sit restincta, prius quam flagret ubique,
Othmanidum Caesar demisse a rege Polono
Exposcit pacem, legatos, munera mittit,
Et veniant metuens sibi ne mage tristia damna, 120
Acceptat leges, victor quas ponit iniquas.
Sponte, vel invite sint talia foedera pacta,
Devicta haud ullâ cedent vi Tartara nigra.
Fors oblita manent quae grandia gessimus olim,
Nostra experta fuit virtus, perspectaque caelo. 125
Victrices palmas aliis si fata dedere,
Ausi aeterna manet nobis sed gloria facti.
Quid iuvat incassum iactare at coepta vetusta?
Verba aurae rapiunt, nobis sunt facta necesse.
0 digni, unde orti, templis habitare supernis, 130
Versari atque erebi tenebroso a carcere longe,
Tristes si cogor nostros memorare labores,
Irâ acuo incensos ultrices sumere poenas.
Hinc mora nulla alacres tenebris erumpite ab atris,
Ne prius impositas leges, pactumque tributum 135
Accipiant Turcae, Christi et vexilla sequantur.
Cuncta movere loco, miscere et quisque laboret,
Ut mala proveniant, fieri quae maxima possunt,
In centum versus facies, commenta, dolosque,
Insidias, fraudes alternet, fictaque verba, 140

-- 139 --

Fallax sincerae pietas se tegmine velet,
Plures quae adsimili noxas sub veste recondit.
Evolet huc illuc quisquis, terrasque pererret,
Contra et Christiadas Turcarum provocet arma,
Exagitet mentes, irarum suscitet aestus, 145
Undique eatque comes scissâ discordia pallâ.
At SOCOLIZZA urbes populetur, et arva Polona,
Dux VLADISLAVUS muliebri vulnere laesus
Concidat, et volitet mendaci murmure fama
KOREVSKUM periisse, hinc pacis foedera rupta: 150
Cunctandum haud ultra doctis iam magna parare.
Vester honos, stygii vos urget gloria regni.
Irae, nequities, luctus, curaeque, metusque
Nubilus offusi, flammâ, et caligine mixti
Undique tartareum turbam comitantur euntem. 155
Lethum pone subit glacies, pestisque, famesque.
Nymphae Castalides, Parnassi et culmina celsa,
Cuncta minutatim mihi quae meministis, averni
Antris quae vario Dites sermone movebant,
Pandite nunc oro, quae gesserit horrida turba 160
Illa ubi tartareis latebris erupit ab imis.
Tristia gesta equidem tenebrosae noctis in umbrâ
Abdita, sed vobis manifestâ in luce retecta.
Agmina nigra volant caeli per inane, micantem
Turmatim medium solem quae nube recondunt, 165
Byzantum obscurat densa et caligo, catervae
Vix ubi consistunt templis, et turribus atrae.
Non secus ac messis si quando tempore opimae
Agmine corvino circum sata laeta tegantur,
Ocyus adparent nigro suffusa colore. 170
Hi manes miscent proceres, legumque magistros,
Illi Ianiceros, equitum, peditumque ducesque,

-- 140 --

Femineos coetus alii, pulchrasque ODALISCHAS 1
Molles in dominas semper queis ampla potestas,
Manibus Inferni perspectum est, nempe malorum 175
Attulit humanis seriem quam foemina seclis.

LIBER XIV. ARGUMENTUM.
Exhibet Osmano coetu admirante videndas
Pulchras dux Kislar raptus quacumque puellas.
Illum, ut dilecti genitoris tecta revisat,
Suncianizza rogat, volis indulget et heros,
Krunoslava virum Korevskum in carcere noscit.
At Mauri interea, iussu quos Caesaris almâ
Quaesitum specie, claras et stirpe puellas
Misit dux Kislar, lustrato littore Graio,
Partibus atque aliis raptam praedam undique agebant,
Matribus heu miseris dulcissima pignora, natas, 5
Aeterni caussas luctus, saevique doloris.
Illi Byzantum tendunt, venientibus ultro
Occurrit Kislar, subit et comitante catervâ
Urbem virgineâ, coram et se Caesare sistit,
Si dominum exhilaret, nactus sibi praemia digna, 10
Electum hinc coetum medium disponit in orbem.
Pulchrius haud quidquam visum, et praestantius usquam.

-- 142 --

Qualis vere novo cultoris sedula dextra
Florum dona legit, gignunt quos prata, nemusque,
Naturae et pulchrum decus hoc, telluris et almae, 15
Blandum ut delicium, cultum transponit in hortum,
Talis in Odrysiâ rutilans nunc cernitur aulâ
Nympharum in terris pulcherrima lecta corona.
Haec nitet ore velut niveo Pallantidos ortu,
Emicat illa oculis, ceu Titan splendet ab axe, 20
Cerne alias, roseis sunt picta amarantha labellis,
Fascinat haec risu, flavis rapit illa capillis,
Ista gravi incessu genus alto a stipite prodit,
Ast uti sidereos micat inter lucifer ignes,
Suncianizza super socias cultu eminet omnes, 25
Talis in ore novum formae splendet decus, usquam
Haud simile ut fuerit visum, pariterque venustum,
Nam lepor omnigenus coniunctus fulget in illâ,
Quem largita aliis partim est natura puellis.
Caesaris attoniti vix virgo ante ora refulsit, 30
Ipse sibi accendi sensit praecordia amore,
Illa imum at vultu pandebat territa luctum,
Quem celare nefas, magno quum pondere torquet.
Virgo sinum lacrymis, malasque rigabat obortis,
Illi et cana pudor suffusit lilia vultu. 35
Manantes guttae, sparsi sine lege capilli
Haud speciem minuunt, oculorum vividus ignis
Lenior effulget, si quem dolor urgeat acris.
Virginis Osmanus tacitam sub pectore curam
Perspicit, atque illam solatus talia fatur. 40
Effundis lacrymas curnam formosa puella?
Fidens cor resera, Caesar non audiet, ultro
Quae tu verba feres, Osmanum respice coram.
Ad caelum tollit singultans lumina virgo,

-- 143 --

Et rogat, ut miseram tanto in discrimine servet, 45
Ac tristis Caesar cor tactus voce precantis
Incolumem reddat patriae, caroque parenti.
Virginitatis honos et sic, quam voverat ante
Ipsa Deo, intactus maneat, dum vita manebit.
Illam tam moestam quisque admiratur, et istas 50
Virgo dedit placidas expers formidine voces.
Dulce tuum eloquium mihi fractas, inclyte Caesar,
Vires instaurans animat tibi pandere corda.
Unica nata patris, fletus cui lumina ademit,
Hîc adsum infelix, bis senos dira necavit 55
Illi mors natos, lacerata et pectora scidit,
Et dudum miserae clausisset tempora vîtae,
Ni sic deiectum recrearet nata superstes.
Et nunc quum caram sobolem sibi luget adeptam,
Quid faciet senior? desertus, pauper, egenus 60
Aret trunca velut sublimi vertice quercus,
Atque optat citius crudeli occumbere morti.
Ecquis amaritie pressum solabitur illum,
Sedula quaeve manus morituro lumina claudet?
Funeris extremos cineri quis reddet honores, 65
Natos iuxta illum tumulo et componet avito?
Ah miserere senis tam duris casibus acti,
Maxime Rex regum, tangant tua pectora amarae,
Quas fundo, lacrymae, gremio divulsa parentis.
Obtestor flamen sanctum immortale Maconis, 70
Akmetique tui nomen patris usque colendum.
Ah sine mox redeat genitori filia rapta,
Quam flere absistat, natos ceu luget ademptos!
Aeternâm stabit generosi gloria facti,
Totum diffundet volitans quod fama per orbem. 75
Si te non miseret, traho quae suspiria corde,

-- 144 --

Et me Caesareâ versari cogis in aulâ,
Ipse meâ dextrâ, numquam at petieris amore,
Qui solum in caro gaudetque, vigetque parente.
Virgineo e coetu mage pulchras selige amantes, 80
Quae tibi devinctae tibi fidae sponte manebunt.
Me rursus patriae, dilecto redde parenti,
Ante illum atra dies quam funere mergat acerbo.
Hîc virgo tacuit, tenuere silentia cuncti.
Mente agitat Caesar, quonam se vertat, et haeret. 85
Illam dimittens formosam perdit amantem,
Vi teneat, metuit crudelis labe notari.
Ast animi motus virtus supereminet omnes,
Caesaris atque manet generoso in pectore victrix.
Nempe voluptatem qui vincere nesciat, ille 90
Sub propria haud callet populos ditione tenere.
Virginis hinc votis indulgens Caesar ab ore
Rettulit haec blandis verbis, et fronte serenâ.
Pone metum, virgo, vincor pietate rogantis.
Indole me haud saeva finxit natura tyrannum, 95
Non vi opto Caesar dominari, at pectora amore.
Me, Deus avertat genitoris fata suprema
Velle tui properare, fleas hinc orphana tristis.
Te mox dimitto, virtutis pignus honestum
In patrem est pietas, retegis quam pectore toto. 100
Si quando duros inter nitet illa labores,
Aequiparat solem, nigras qui dissipat umbras.
Fac illum invenias gaudentem munere vitae,
Laetitiâque fremat rursus te sospite visâ.
Sic tandem iuncti sortis post tristia fata, 105
Dum caelo lubeat, felicia tempora agetis.
Hic tacuit Caesar, somno velut excita virgo
Haud dictis fidit, nedum vultumque serenat.

-- 145 --

Vasto nauta velut deprensus gurgite ponti,
Si nox incubuit, turbantibus aequora ventis, 110
Optatum quamvis portum sibi monstret Eous,
Mergi credit adhuc, rerumque ab imagine falli,
Reddita deinde sibi mirans se rite solutam,
Caesaris ante pedes proiecta amplectitur illos,
Cedit corde dolor, vultus speciesque refulget, 115
At fletum haud cohibet fusis per colla capillis,
Laetitiâ exultans subitâ tum clamat ab ore.
Maxime Rex regum, dextrae cui summa potestas,
Parque animi virtus, quînam tibi solvere grates,
Laudibus et potero benefacta extollere dignis? 120
In verbo geminas servasti funere vitas,
Et mage si proprios sensus evincere praestat,
Quam belli hostiles saevo in certamine turmas,
Luce hac virtutis praeclara exempla dedisti,
Subiectura olim mundi tibi grandia regna. 125
Ut primum patrios montes, et tecta revisam,
Usque tuae celebrem benefacta ingentia dextrae.
Sensim tempus edax lapsu nec deleat illa,
Quaeque tuo at resonet sublimi nomine tellus.
Tunc servatam arcis, auro fulgensque monile 130
Illi donavit Caesar pro munere habendum,
Clarior illa dies ut post signata maneret,
Fulgeret ornatu naturae et forma venusta.
Maurorum excubiis iubet hinc comitentur euntem,
Infelix patrias redeat dum sospes ad aedes. 135
Nempe patet, vires si quando rebus in arctis
Desint humanae, divinum numen adesse:
Sortes Omnipotens sapiens permutat, et aequus,
Flectitur at lacrymis, verbisque precantibus ultro.
A caelo aerumnas inter sperare salutem 140

-- 146 --

Hinc iuvat, obscuram post noctem surgit Eous.
Suncianizza viam patrias dum carpit ad oras,
Osmanus reliquas pergit spectare puellas.
Quaeque illi eximiâ tangit praecordia formâ,
At mage quae cultu placeat, mens fluctuat illi. 145
Legit dein geminas Danaûm de stirpe puellas.
Connubio et stabili decrevit iungier ipsis.
Caesaream lectas deduci iussit in aulam,
Vestibus ornari mage pulchris, plusque cupitis,
Longâ cessassent ut postquam ambage viarum, 150
Prodirent cultae geniale ad festum Hymenaei.
Haec dum solemni pompâ, rituque parantur,
Krunoslava manet tenebroso in carcere clausa.
Pulsae ubi aerato crepuerunt cardine postes,
Illi diriguit sanguis, timor ossa cucurrit, 155
Arrectaeque comae steterunt, quam gurgite nigro
Se mersam adspexit Risvani fraude scelectâ.
Arboris ut frondes quatit aura, et flectit aristas,
Haud aliter subitus, maiori ast impete casus
Perculit heu miseram, circum quae lumina volvit, 160
Anxia, siqua sibi transmittat rimula lucem.
At metus adparet tantum, loca sola, tenebrae.
Hinc ubi caligo cessit, tremulo igne lucernae
Visum illi pallens simulacrum cernere in umbrâ.
Sit mortalis homo vel monstrum, nescia pendet, 165
Progreditur, sistitque gradum, cor exilit illi,
Nec procedit adhuc, rata semper imagine falli,
At tandem agnoscit captivum compede vinctum.
Hispidus adparet, crines post terga soluti,
Pallens os turpat macies, et lurida barba, 170
Ferrea vincla manus constringunt, vincla pedesque;
Krunoslava pavens in vultum lumina figit,

-- 147 --

Et nequit illa virum Korovskum agnoscere in illo.
Hinc iterum spectat, num sit, quem deperit ardens,
Gestit, et hinc vanâ formidat imagine ludi. 175
At quae non fallunt venturae praescia sortis
Pectora Korevskum portendunt motibus illi,
Imâ et voce aiunt, porro ipse est scilicet, ipse,
Coniugis illa sui ruit hinc in colla lacertis,
Gaudia at in luctum citius vertuntur acerbum, 180
Quum mala captivus, quae passus, comperit illa,
Et quantum infelix habitu mutatus, et ore.
Talis quae catulos amisit moesta leaena
Sylvarum latebras, montes, atque antra pererrat,
Parte ubi desertâ multos iam passa labores 185
Lethali invenit venantum vulnere laesos,
Fluctuat, anne magis laetetur prole repertâ,
An potius doleat miserandâ strage iacentem:
Interea oppositos nequeat quum vincere motus,
Gutture vox haesit, perculsam animusque reliquit. 190
Dulcis formoso species diffugit ab ore,
Procubuitque solo, cassum ceu lumine corpus.
Attonitus visu turbatur pectore captus,
Nec veste Hungaricâ contectum noscit ephebum.
Ast ubi carum acri dispexit lumine vultum, 195
Agnovit tandem ficto sub tegmine sponsam.
Sensibus ereptam spectans magis angitur ille,
Quam quod ferrato se vinctum compede cernit.
Quampotis, auxilium praesens fert impiger ipsi,
Ut fugientem animam vitae revocaret ad usus. 200
Reddita at illa sibi, pandens et lumina fessa,
Adstantem lateri sponsum dum spectat amatum,
Voce haec suavidicâ, placiduque effudit ab ore.
Anne es tu, Korevske, tua haec an dulcis imago?

-- 148 --

Num fingo in somnis, vigil hoc an carcere versor? 205
Te qualem invenio devinctum saeva catenis,
Proh dolor! atque imâ te vivum turre sepultum?
Undique te quaerens tantos sum passa labores,
Ut prius hisce oculis tua tristia fata paterent?
Sponte at te propter maiora incommoda ferrem, 210
Nec nemora aufugerem, rursus nec flumina obire,
Detectura fidem tibi me servasse iugalem.
Ne mihi conde novam, si nutris, pectore flammam.
Extremo ah potius clausissem lumina fato,
De te audire forem quam tristia dicta coacta. 215
Undique fama volat citius te, dedecus ingens!
Risvani natae Lubizzae nubere velle.
Tali posthabuit me fallax sponsus amatae!
Fulmineum ut telum me rumor perculit iste.
Quî potis excelsum sic turpes crimine nomen? 220
Cui praestanda fides, si tu periurus, et heros?
Sic coepere mei te, ingrate oblivia amoris,
Excidit atque animo tibi Krunoslava fidelis?
Fors culpae alterius poenas expendere cogor,
Quum nullam invenio, nisi quod tibi pectora vovi. 225
Miror, sub pedibus tibi quod non terra dehiscat,
Nec sis lethali discerptus dente ferarum,
Vel stratus iaceas inopino fulminis ictu;
Sanctam namque fidem, veneratum et temnis honorem.
Sed quid aio infelix? quo me furor abripit amens? 230
Linquas desertam, tibi semper pectore iungar.
Te mala longa manent, nostrum et lugebis amorem.
At dux, cui in tenebris fulsit ceu lumine Titan,
Concius haud sceleris verba haec e pectore fudit.
O mea lux, quaeso sontem me credere parce, 235
Arguere atque fidem, tibi quae manet aequa, perennis.

-- 149 --

Mendax fama fuit, vetitum quae finxit amorem,
Usque tibi fidus, liber sim, aut compede vinctus.
Tu mea cura vetus, posthac et sola manebis,
Quod tibi saevities Risvani monstrat aperte, 240
Qui me tot poenis numquam pressisset acerbis,
Mecum connubio natam si iungere vellet.
Quod tamen illa meos doluit miserata labores,
Id mea fors pietas, animus patiensque merebant.
Me licet eriperet tenebroso hoc carcere, possem 245
A te divelli, flammâ aut ardere recenti?
In caput alta suum labentur flumina retro,
Aequoreumque pecus nascetur montibus altis,
Corde meo excedas, dulcis mea cura, priusquam.
Firma immota manet nullo mutabilis aevo 250
Casta fides, sancto tibi me quae foedere iunxit.
Hoc tibi dumtaxat cor vivit, vivet et usque.
In somnis, vigilans te specto, nocte, dieque
Te te mente sequor spatio haud disiunctus, et horâ.
Quis te mi eripiet? solum lex aspera fati. 255
Visere te posthac aluit spes unica vitam.
Haec spes tot lacrymas potuit cohibere liquentes,
Illaque lenimen fuerat mihi compede vincto,
Nam tua sola mihi species dilecta, catena
Solaque ad extremam me stringet funeris horam. 260
Compesce hinc animi motus, dulcissima rerum,
Pone et sollicitas, quae turbant pectora, curas.
Solata his dictis perterrita sponsa quievit.
Atque uti fert subitam pacem quandoque tumultus,
Laetitia et maior surgit post passa pericla, 265
Sic illa haud curat, densis quod volvitur umbris,
Est ubi iuncta viro, tranquilla et carcere degit.

LIBER XV. ARGUMENTUM.
Bellantes inter Turcas, aciesque Polonas
Nunciat Osmano dux ictae foedera pacis,
Qui sibi uti sponsam Socolizzam iungit amatam,
Korevskum e vinclis unâ cum coniuge solvit,
Et parat eoas cum milite tendere ad oras.
Varsoviâ adveniens ALI se sistere ductor
OSMANO properat coram, quem nocte, dieque
Anxius expectat nimium fortasse morantem.
Illum cernit ubi laeto procedere vultu,
Fers pacem, clamat, tua frons id pandit aperte. 5
Mox anceps subdit: statuit quae pacta senatus
Sarmatiae ? an belli finem, ceu nostra cupido ?
Submisse in procerum coetu dux rettulit ista.
Felix armipotens Caesar, cui caetera parent
Regna, illis quamvis effulgat adorea laeta, 10
Rege a Sarmatico leges, et foedera pacis,
Quam tua iussa sequens pepigi haud inglorias, ultro

-- 151 --

Adfero, dumtaxat KOREVSKUS carcere duro
Est mox solvendus, nimirum haec certa voluntas
Et procerum, et regis, rursum secus horrida bella; 15
Si pacem hinc optas, KOREVSKUM solve catenis.
Conditio haud turpis, regno nec damna timenda.
Officium explevi, tibi nunc decernere fas est.
Evehit insigni SIGMUNDUM hinc laude, professus
Illum vi reliquas, et robore vincere gentes, 20
Caesari et adsimilem dumtaxat posse vocari,
Qui pace, et bello famâ supereminet omnes.
Humanosque modos regis, sanctique senatus
Commendat, regis natûm at mage tollit ad astra,
Illum maiorem testans assurgere famâ, 25
Idque patere, datur si cernere forte loquentem ;
Insita cui generis maiestas splendet in ore,
Indole regali, magnis et clarior orsis.
In campo belli fulmen, dux miles et unâ.
Fusit hyperboreas invicto robore gentes
Hoc duce Sarmatiae metuunt nihil agmina forti
Illius adspectum mirans sic ora resolvi.
Numquam illum, Caesar, crudeli marte lacesse.
Hostem, parce, tuum tollo si laudibus aequis,
Quod vidi, fido teneor sermone referre.
Ardua Varsoviae dein propugnacula narrat,
Quae firmata novis assurgunt edita vallis,
Belligerae laudis cupida ut generosa iuventus
Virtutem retegat martis certamine ludens.
Adversum stabant lato bina agmina campo, 40
Seque lacessebant ad praelia dura vicissim.
Signa, tubas, pedites, et equos, equitesque videres,
Ordine discretos proprius quos ductor agebat.
Hinc dum pugna ardet, spectator nescius illinc

-- 152 --

Iam sibi sanguineos fingit decurrere rivos, 45
Caesa et belligerûm iam corpora utrinque iacere.
Fallitur at visu, ficto certamine pubes
Ediscit palmam nancisci marte furente.
Caesaris ante oculos hinc promit dona, Polonus
Quae rex demisit, veteris ceu signa tributi, 50
Splendida dona equidem, quae rege, et Caesare digna,
Rex alia OSMANO, soboles et regia misit.
Munera legatus, sibi quae largita, recludit.
Fante illo Caesar meditatus plura silebat,
Si clarum metuens captivum carcere solvat, 55
Ne quis forte putet sese formidine duci,
Incautum aut aevi primo sese impete ferri.
Hinc se ad Vezirum vertit reliquosque ministros,
Consilii auctores quos legerat ille sagaces.
Fida cohors, aiens, audisti, protulit ore
Quae nunc legatus, quae postulat aula Polona.
Augeri imperii cupidi nomenque decusque
Promite, non ficto tegitis quos pectore sensus,
An iuvet, an deceat nunc hostem solvere talem?
Tunc qui consilio reliquos supereminet omnes 65
OSMANO pronus DILAVER subdidit ista.
Post noctis tenebras splendet sol aureus aeque.
Caesaris an nebulam formidet gloria splendens?
Sol ille, eois rutilans qui surgit ab oris,
Qui niveis totum radiis amplectitur orbem, 70
Et licet obscurâ tegat illum nube procella,
Deficit haud umquam, mage sed post nubila fulget.
Hoc tot testantur regiones, agmina multa,
Quae vi, quae numero mundi regna omnia vincunt.
KOREVSKI hinc statues quidquid de sorte futurâ, 75
Cogetur quisquis te non errasse fateri.

-- 153 --

At magis effulget generosum pectus honestum,
Tactum si miseri casu mox sospitet illum.
Arguet anne aliquis tua fors benefacta scelestus ?
Splendida quin pietas celebrabitur undique terris. 80
Utile consilium tale est, secus horrida bella,
Nam sunt communi iacturâ bella gerenda.
Agmina partiri cogeris, nempe Polonis
Obniti, eois marte et decernere in oris,
At non sufficient acies, si dividis illas. 85
Fortior est unita ut vis, disiuncta labascit.
Mitte hinc propositum nova dissita bella ciere,
Aut sine KOREVSKUM tenebroso e carcere solvi.
Arce confestim, pacis quod commoda tardat,
Omine dein fausto meditatum perfice coeptum. 90
His dictis tacuit Vezirus, murmure laeto
Omnis consensit coetus, mentemque probavit.
Aestivo veluti maturae tempore aristae
Adsimili crepitant flictu, spirante Favono;
Murmure quo campis messem patet esse propinquam. 95
Exoptans pacis componere foedera Caesar,
Haud mora consilium Veziri amplectitur ultro.
Sevocat extemplo RISVANUM, mandat et illi
Solvere vinclis, et carcere caeco.
Reddit RISVANUS, tua iussa capessere laetus 100
Festino, siquidem mihi lex tua quaeque voluntas.
Egi quae arbitrio, sine me tibi cuncta referre.
Me paullo ante adiit viridi spectandus in aevo
Hungaricus iuvenis, secum auri grandia dona
Portans, KOREVSKI pro libertate daturus, 105
Germanum esse sibi falso quem dixit, et ipsum
Mercede ut redimat, sedes liquisse paternas.
His dictis haesi, fraudes timuique scelestas,

-- 154 --

Ut quondam evenit, funem quum pocula tectum
Captivo attulerant, quo nigro e carcere fugit. 110
Insidias metuens, quas tendere crimine turpi
Μοs est captivis, vitare has ipse volebam.
Ceu pietate actus, fratrem soletur ut ille,
In turrem monui descenderet absque timore,
Limine transgresso propulsum tempore eodem 115
Aerea cardinibus revolutis ianua clausit.
Ingenium, atque fidem RISVANI laudibus effert
OSMANUS, sprevit qui ditia dona, precesque,
Officium functus, quod Caesar credidit illi.
Hinc iubet educi captivum carcere utrumque, 120
Et mora nulla illos se coram sistere laetos;
At SOCOLIZZA superveniens adparet Amazon
Interea, armatae comites quam pone sequuntur,
Caesareum accedens solium sic ora resolvit.
Maxime Rex regum, mundi quem regna verentur, 125
Diruere in verbo potis es qui obstantia quaeque,
KISLARI monitu hîc adsum, tua iussa facessam,
Meque impellebat vis imae ut torrida flammae,
Quadrupedi illa meo pernices addidit alas.
Impera, uti placitum, parebo subdita iussis, 130
Viribus atque auctis velox, quo duxeris, ibo,
Eoos lubeat seu debellare rebelles,
Armis in reliquas mundi aut discurrere partes.
Me densae haud acies terrent, nec monstra ferarum.
Et patiar quacumque iubes animosa labores, 135
Vitae, sit quodvis, discrimen adire parata,
Odrysii imperii famam, cultumque Maconis
Longinquas tantum capiens extendere in oras.
Perculit his dictis OSMANUM invicta virago,
Illius atque novis succendit pectora flammis. 140

-- 155 --

Deficiens animo frontis miratur honorem,
Virtutisque suae meminit tot grandia coepta,
Quorum testis erat diro in certamine martis,
Quaeque illi attulerunt victricis praemia palmae.
Parva favilla velut cineri supposta doloso 145
Vivit adhuc, quamvis lateat vis ignea tecta,
Turbidus arctoo Boreas si spiret ab axe,
Ocyus exardet, vento gliscitque favente,
Horrida et ad caelum flammarum incendia volvit,
Virginis adspectu sic percitus ille venusto 150
Igni corripitur, pridem qui corde latebat;
Et stupet attonitus radiantia lumina vultu,
Fulgere, uti eois surgens sol aureus oris.
Hinc animi properans cupidos evolvere sensus
Sic illi placido, comi et sermone reponit. 155
Angulus anne aliquis mundi, cui cognita virtus
Sit tua non plene, bello tentata Polono?
Ac veluti centum tua dextera stringeret enses,
Quaeque secans, caedens stravisti obstantia claustra.
Hoc vidi hisce oculis, viderunt agmina nostra. 160
Te solam metuens hoc Sarmata et ipse fatetur.
Ocyus hic cupiens eoas tendere ad oras
Te mihi uti comitem, praesens columemque reposco,
Nullaque me iunctis armis certamina terreni
Namque tuae opperior dextrae vel maxima gesta; 165
Quum nostra exsuperas virtute, et robore vota.
Auxilio ipse tuo ferar undique laude perenni,
Per te victor ego toto dominabor in orbe,
Et sic devictos reges Rex unicus inter
Calcabo pedibus regum capita alta superba. 170
Sorte hac gaudebis pariter, dulcissima rerum,
Quam dudum specie meruisti, et robore claro,

-- 156 --

Nec tua straverunt hostes magis arma Polonos,
Quam tua percussit species me lumine divo.
Fulsit laeta dies, toti quae panderet orbi, 475
Longûm celatum flagrantis pectoris ignem.
Hinc simul imperium dextram, et tibi pectora dono,
Nam te Caesar ego sociabo foedere lecti,
Imperio inque meo vera ut dominaberis uxor.
Quin mihi erit, lex ipsa foret, tua certa voluntas. 180
Hac domus Othmanidum firmetur sorte secundâ,
Progenie heroum dum sic magis aucta vigebit.
Non gigni trepidum leporem scis namque leone,
Imbellem aut aquilâ natur obstante columbam.
At forti fortis soboles enascitur alma, 185
Quae generosa animis sequitur vestigia patrum.
Nostra erit haud umquam sic degener inclyta proles,
Heroum seriem virtute educta recensens.
His dictis virgo suffunditur ora pudore,
Auget qui speciem vultus, redditque decoram. 190
Libertatem unâ, propriumque amittere honorem
Haud magis illa timet, vera est nam Caesaris uxor,
Et curas temnit felix, passosque labores.
Laetis adparent oculis quae gaudia carpit;
Testatur facies expleta, antiquaque vota. 195
Ast ubi summus honos stirpi debetur avitae,
Haud humilem nimium, vel dixeris esse superbam,
Se gratam ut retegat, tenerum et fateatur amorem,
Exhibet OSMANO dextramque, et pectorâ fida,
Esse sibi in pretio magis, aiens, cara quod illi, 200
Quam quod Caesareo dabitur diademate cingi.
Pacto hinc coniugio solemnia laeta parantur,
Aulaque magnificis resplendet fulgida lycnis.
Undique fama volat memorandi nuncia facti,

-- 157 --

Nam ex quo capta fuit BAIAZETI uxor ab hoste, 205
Connubio abstinuit stabili se iungere Caesar.
At quoniam OSMANUM sic perculit alma venustas,
Immemor antiquae iacturae nupsit amanti.
Et solium ut multâ firmaret stirpe nepotum,
Quas magis e praedâ formosas credidit esse, · 210
Captivas thalami geminas sociavit honori,
Iussit et insolito celebrari luxu hymenaeos,
Qui decora aequarent dilectae coniugis alta.
Caesaris ad nutum RISVANUS iussa capessit ;
Carceris in barathrum descendens cardine verso, 215
Aeratos aperit postes, specus ima remugit.
Captivos gelidus timor occupat: anne secundum
Sperabunt quidquam post tot discrimina passa?
Clamavit veniens RISVANUS voce sonorâ.
Servat vos Caesar, servat vos Caesar utrosque, 220
Illos confestim ferrato compede solvant
Imperat hinc famulis, solvuntur ferrea vincla.
Attoniti his verbis stupuerunt, nempe putantes
Somnia vana sibi deliram ludere mentem;
Ille at confirmat, nuper quae promsit ab ore. 225
Servat vos Caesar, fas est exire repente.
Quod fieri OSMANUS quavis ratione spopondit,
Hoc porro eveniet, si et grandia damna sequantur.
Tunc libertatem se nactos esse videntes
Callem arctum scandunt, et dulcia gaudia carpunt. 230
Compedis aeratae dux qui vestigia servat,
Multaque perpessus curis urgetur acerbis,
Vix gressum tendit lassus, procedit et ultra.
Nunc miser offendit, nunc sistit, nutat et inde.
KRUNOSLAVA sequens metuit, ne sorte malignâ 235
Ocyus avulsam se caro a coniuge cernat,

-- 158 --

Aethereas dextrâ retinens quem ducit ad auras.
Perculit alma dies KOREVSKI lumina fessa,
Vivida quae nequeunt radiorum spicula ferre,
Hinc videt haud quemquam, nec scit quâ parte moretur. 240
Vultus pallorem lumen, maciemque retexit.
Heros in putri tabescens carcere lungûm
Tam mutatus erat, nemo ut dignosceret illum.
Humanos simulans RISVANUS pectore sensus.
KOREVSKUM in proprias deducit sedulus aedes. 245
Quampotis ut curis in pristina redderet ipsum,
Eoo tinctum fuco, et fragrantibus undis
Sublevat, et vires amissas sufficit illi.
Exutum hinc humili, quo tunc tegebatur, amictu,
Indui eum voluit splendentem more Polono, 250
Pallium et auratum tergo super addere, donum
Quod fuit OSMANI, quaesiti et pignus honoris.
Talibus exuviis ornatum Caesaris illum
Ad solium duxit, lectam procerumque coronam,
Cui comes it coniux cunctis incognita, quippe 255
Induta Hungaricum puer apparebat amictum.
Lumina sed postquam Caesar defixit in illam,
Os bellatricis dignovit protinus acre,
Hastata ante annum castris quae exibat apertis,
Atque ipsum coram turmis in bella ciebat. 260
Flagitat hinc cupidus, curnam mutaverit illa
Foemineam vestem, fraudem et simularit iniquam.
Conscia nullius culpae, vultuque modesto
Libera sensa animi pandens sic ora resolvit,
Sponsa ego KOREVSKI, quam cernis, maxime Caesar. 265
Intemerata fides stabili nos iunxit amore.
Illum quum novi ferratâ compede vinci,
(Haec quoties memoro, trepidant formidine corda),

-- 159 --

Obrigui subito perculsa ut fulguris ictu,
Adversa ast auxit mihi sors in pectore vires. 270
Ira, dolor, vindicta mei potiuntur, amorque,
Nulla pericla timens contemno asperrima quaeque.
Firma hinc constitui vinclis vel solvere sponsum,
Pro capite aut caro quaesitae occumbere morti.
Atque ut nacta forem, toto quod pectore avebam, 275
Hungaricâ studui me condere veste virili,
Utque viam carpens nostras pervenit ad aures,
Vivus adhuc iaceat tenebroso carcere mersus,
Quot mea sollicitae vexarunt pectora curae.
RISVANUM accessi custodem carceris atri, 280
Mercedem capti pro libertate pacisci,
Oratum, attuleram nam argenti pondus, et auri.
Sors adversa tamen me urgere haud destitit umquam.
Caetera praetereo, nosti, quî capta fuissem.
Nec misera hinc dicar, quin fortunata putabor, 285
Nam fulsere mihi demersae in gurgite caeco
Aurorâ, atque die mage splendida lumina cara.
Alter in alterius vitâ sua tempora ducit,
Et sociata malis sunt mutua gaudia nostra.
Illius impavidum miratur Caesar amorem, 290
Laudem cui tribuens leni sic fatur ab ore.
O fortunati devincto pectore amantes,
Quos labor alterius torquet, quos gaudia mulcent!
Rebus in adversis vobis solatia numquam
Quaerenda hinc alio, nam vestro fonte petuntur. 295
Vestrae utinam fidei, atque exempla sequantur amoris,
Quotquot se iuvenes sociali foedere stringunt!
Omnes Caesar ego fortunatissimus inter
Dicar, laetari dabitur si coniuge tali.
Hinc ad KOREVSKUM mitis pia lumina vertit, 300

-- 160 --

Affari atque illum pergit sic voce suavi.
Inclyte dux, esset dulcis mea grata voluptas,
Ni Rex Sarmaticus tua solvi vincla petisset,
Haud mora dimissum fidae te reddere sponsae,
Et conclusa licet sit pax hac lege, revisas 305
Mox patrias sedes, fateor me protinus istis
Adnuere ex animo votis communibus ultro.
Claro namque rapit miranda ut lumine virtus,
Dulci vi superat sic corda inimica frequenter.
Testis qui fueram gestorum, laudibus illa, 310
Ceu meruere, canam totum vulganda per orbem.
Vivet vestra fides longo memorabilis aevo,
Virtus sit quamvis sibi merces aequa, decusque,
Sole et splendidior sine laude refulgeat ullâ.
Vos me laeta procul ducetis tempora ituri, 315
Nomina vestra memor dum vivum at pectore servem,
Et quisquis teneat mundi vos angulus, usque
Caesar erit vester defensor, vester amicus.
Felix laeta dies mihi posthac ista manebit,
Quâ fata adnuerunt mihi tales iungere amantes. 320
Ite ergo ad patrias sedes, ite omine fausto,
Vos ubi laeta manent felices otia vitae.
Sic ait, et dextrâ roseo fulgore micantem
Detractam gemmam KRUNOSLAVAE obtulit ipse,
Quae foret officii signum, quae pignus amoris. 325
Munera lecta dedit KOREVSKO, scilicet ensem
Arte laboratum, ex auro totumque recocto.
Sarmatiae ad Regem responsum mittere amicum
Veziro hinc mandat, pacem quod nunciet ictam,
Quae requiem populis post tot discrimina reddet. 330
KOREVSKUM reducem regi pro munere donans
Ianicerum lectam pariter iubet ire cohortem,

-- 161 --

Nempe viatores vacuos quocumque periclo
Othmanidum ad fines illa ut comitetur euntes.
OSMANI lenis ratio generosa, modusque 335
KOREVSKI grato replevit pectora sensu,
Pene ut deficerent accommoda verba volentem
Dicere, uti posthac casu, vel tempore nullo
Illi Caesareum cedet de pectore nomen,
Grandia dum vivet benefacta et laudibus aequis 340
Efferet illius, natis mandabit et usque
Prosequi amicitiâ Turcas, foedusque tueri.
Largita ut tandem sibi ditia numera Regi
Varsoviae ostendet, Regis natoque potenti,
Quaeque sibi arrisit, sortem celebrabit amicam. 345
Caesaris hinc chlamidi figentes oscula rite
Ire parant ambo, laetis quo copia eundi.
Tranquillos animos, et nil iam triste timentes
Mulcet castus amor, iam libertate potitus,
Venturae et sortis praegustat gaudia laeta. 350
Delicias inter sic pastor tempora ducit
Duram post hyemem, quum ver adparet amicum.
Nam virtute quies acquiritur, atque labore,
Splendidiorque micat post turbida nubila Phoebus.
Mortalem haud terrent hinc sortis tristia fata, 355
Poenis saepe subit requies, et gaudia luctu.
Sarmaticis ducibus digressis, imperat heros
Veziro OSMANUS, dederint ubi classica signum,
Ianicerum ire acies properent ad bella paratae ;
Gazam ipse ad Scodram glomeret, tentoria, et arma, 360
Ut post coniugii solemnia festa moretur
Nil quidquam Eoas illum discedere ad oras.

LIBER XVI. ARGUMENTUM.
Ianicerum turmas Osmani ad iussa rebelles,
Audito Eoas velle hunc discedere ad oras,
Haud valet illorum primus compescere ductor,
Hinc Iahium audaces illi demittere cernunt,
Poscere tresque aulae plectendos morte ministros.
Vita timendorum laeta haud, iucundaque Regum,
Retur uti vulgus, multis nam exercita curis,
Et plene tranquilla manet non tempore longo,
Insomnes taciti coguntur ducere noctes,
Dum somno indulget desesque, ignavaque turba. 5
Usque illos proceres odio insectantur, et ore
Plebs simulans, invita animis fert regia froena,
Quo virtute magis clarent, manus invida gliscit,
Livoremque parit ridens fortuna sequacem.
Indole si miti, sontes nec plectere vellent, 10
Foemineo aequantur generi data pensa trahenti,
Clamatur, iustis plectunt si crimina poenis,

-- 163 --

Funditur innocuus sanguis, regesque tyranni,
Aeris si parci, sibi quaerunt nomen avari,
Proemia si famulis tribuunt, nimis aera profundunt. 15
Expers consilii, rationis, lumine cassa,
Plebs nugans, strepitans pro veris falsa tuetur,
Inconstans, segnis, motusque ciere parata,
Quae vult, mox non vult, quae discupit, odit et idem,
Nunc poscit pacem, nunc quaerit tristia bella, 20
Usque vices optat mutatas, tollit ad astra
Quem nunc deiecit, sublatum deiicit alto,
Atque ut sponte tument numquam placida aequora ponti,
Fluctus ni subito commiscent turbine venti,
Conditione humili plebs haud extollitur usquam, 25
Ni vir forte potens facti dux adsit, et auctor,
Exemplo hoc discat quisquis dominatur in orbe,
Fidere cuique nefas, quum grandia suscipit orsa.
Exit fama levis primum, dein crescit eundo,
Atque per ora virûm volitans loca cuncta pererrat. 30
Est vetus effatum terram iurasse Tonanti,
Visa, audita semel, licet abdita, pandere velle.
Increbuit rumor, quanam ratione, modoque,
Ignotum, eoas Osmano mittere in oras.
Fixum acies, subitâ quas perderet ille ruinâ. 35
Anceps it rumor, surgit dein anxia cura,
Sollicitique omnes tacitâ formidine pallent.
Alter ad alterius clam vocem nunciat aures,
Seditione fremit sed mox exercitus omnis.
Postquam aera auditum Scodram tentoria, et arma 40
Misisse Osmanum, sermo hic vulgatur ubique,
Caesarem et incusant scelerato crimine cuncti.
Ianicerum senior tunc has dedit ore querelas:
Illa ego, qui durae transegi tempora vitae

-- 164 --

Bella cruenta gerens, quoquo sol lumine splendet, 45
Esurie heu! pereo, longis confectus et annis,
Divitiis fruitur vilis dum turba spadonum,
Praemia quae nostri meruissent ferre labores.
Alter Spahiadum questus mox subdidit istos.
Ad latus Osmani fueram qui eductus in aulâ, 50
Et me praeclaro iactabam munere functum,
Nunc me dedecorant ceu servum verbera dira,
Quae mihi fracta rigant effuso sanguine membra,
Ulcisci curat nec Caesar dedecus ingens.
Hostis at, alter ait, caput a cervice revulsum 55
Osmano exhibui, retuli nec praemia facti,
Me contra irrisit sed Caesar talia subdens,
Hortis ni caderet, cecidisses victus ab illo.
Suscipit hinc alter, Caesar clam nostra penetrat
Tecta, et perturbat ludos, convivia laeta, 60
Nos male dux carpit noctu, nos luce diurnâ
Fulmineus caedit districtus Caesaris ensis,
Nec solido argento stipendia nostra meremur,
Communem aerumnam quin adde, e sanguine claro
Surreptas Caesar mandat sibi ducere sponsas. 65
Alter dein sequitur, fuimus, sed gloria cessit
Ianicerûm, coeunt e milite lecta recenti
Agmina, nos veteres caedit, nos pellit inique.
Nuncius advenit regali missus ab aulâ
Postridie eoas illum procedere ad oras. 70
Cunctandum haud nobis, nos fortior opprimet omnes
Vis unita secus, temnens temnatur, acerbe
Qui iugulare suos voluit, iuguletur is ante.
Surgentes clamant cuncti, mora nulla ruamus,
Strictus nos omnes minitatur perdere mucro. 75
Fulgentem gladium vagina diripit alter,

-- 165 --

Pro lege ac socios subter transire lacessit,
Et mox quisque ruens districtum iurat ad ensem,
«Hostes ni perdat, ferro mactetur ab ipso,»
Clamorem ingeminant turmae, miscentque tumultum 80
Osmanum adversus, solus dux improbat ausa.
Fixa at dum cuncti convertant lumina in illum,
Ausis atque suis ipsum adsentire putantes
Enses diripiunt, arcus tenduntque lacertis,
In medio surgens coetu dux talibus infit: 85
Quaenam belligeri vos caecans decipit umbra,
Vestrum ut turpetis nomen, famamque vetustam?
Nec meministis adhuc vos Caesaris usque fuisse
Praesens auxilium, custodes atque fideles;
Dedecorare meam, vestramque ah! parcite famam, 90
Civili in bello scelerato crimine sontes.
Nec nostra esse quidem tam grandia damna videntur,
Ut quod iuratum per nos, non grandius extet.
Propositum idque meum, nostra hoc obstringit et arma,
Osmano ut quovis maneamus tempore fidi; 95
Consiliumque meum Caesar quod reiicit, audax
Anne ideo assurgam, renuamque facessere iussa?
Forsan servus ego, vitam cui rite dicavi,
Nunc illum in medio motu, et discrimine linquam?
Legis latorem lex non supereminet ulla, 100
Ut vult, atque iubet, cunctos parere necesse.
Si te ditavit, laudato numera dextrae,
Quod iam sponte dedit, fas illi tollere rursus.
Rapta aliis dedit ille tibi, tibi rapta vicissim
Dividet atque aliis, licet haud hinc edere questus. 105
Caesaris at ratio, sic lex sua certa voluntas.
Nobilis invite patitur vir dura flagella,
Anne ideo servare fidem mox deneget illi?

-- 166 --

Verberibus domino si fas est caedere servum,
Quis vetat, ut Caesar ius tale exerceat aequum? 110
Nobilitate omnes donavit gratia magni
Caesaris, anne sumus collecti e rure bubulci?
Audeat atque aliquis vi sese opponere an illi,
Et qui nulla tulit pro claris proemia gestis,
Improbus iniustas de Caesare ferre querelas, 115
Illi quum vires debentur, vitaque nostra?
Arbitrio tribuit Caesar sua dona, teneris
Praestare et toto, quod praestas, tempore vitae.
Ponendi anne illi fines, cui summa potestas
Credita ad arbitrium revocare, et condere leges? 120
Nos servi indocti, sapiens Rex, Caesar et ille.
Quod iubet Osmanus, dia ut praecepta Macouis
Serventur, questus alter de pectore iactat.
Uti nutra fides prohibet si munere Bacchi,
Ecquis succenset, quum Caesar praecipit idem; 125
Nescit quique dolet stipendia haud aequa mereri
Caesareos nummos quocumque ex aere probatos?
Carpitur et tandem quod clarâ e stirpe puellas
Ille prior nubat per discita regna coactas.
Caesareos natas sinet an nos nubere servos, 130
Agrestesque sibi dominanti ubicumque locorum
Foedere dignetur thalami sociare potentis?
Sed quid plura loquor frustra? vis Caesaris ingens
Nulli ignota manet, cui magna potentia dextrae,
Illi nil vetitum, fert ut sua quaeque voluntas. 135
Othmanidum accingens ensem toto imperat orbe,
Eoum imperium longo tenet ordine avorum,
Et regit ut Caesar, non saevo corde tyrannus:
Si libertatem nostram violasset avitam,
Illi adversarer vestris comes additus armis, 140

-- 167 --

Diriperem impavidus vaginâ primus et ensem,
Elueremque suo perfuso sanguine crimen.
Nec vis ulla meum posset cohibere furorem,
Quin mortem temnens prostrarem morte scelestum,
Nam qui servitio natalem vindicat urbem, 145
Caedentem, aut caesum manet hunc par gloria facti.
Si iuga nos cohibent, nostri quae habuere parentes,
Non est libertas quaerenda incognita nobis.
Caesaris arbitrio qui obsistit, Caesaris illum
Extolli ad solium vi tendere detegit audax. 150
Vesanae o facinus mentis, proh dedecus ingens!
Cari o belligeri nimium cohibete furorem,
Nec ruite in praeceps, ruit ut plebs lumine cassa.
Nil ni turpe probrum vobis feret iste tumultus.
Qualis Hyperboreis aquilo bacchatus ab oris, 155
Si pelago incubuit, fervet maris unda profundi,
Ad caelum et tollit spumantes gurgite fluctus,
Sic fremit illa cohors, fatur dum talia ductor,
Itque, reditque vias, ruit undique turbinis instar,
Districto minitans ense et clamoribus illum, 160
Nimirum votis ni se communibus ultro
Iungeret, in mediâ caderet confossus arenâ.
At dux impavidus, sensu et perculsus honoris
Clamat, vestra prius capita hîc abscissa iacebunt.
Vestrae et stultitiae maneam ne testis iniquae 165
Linquere vos diro propero in discrimine solos.
Fors mea dicta olim vosmet meminisse iuvabit.
Reddit turba ferox, haudquaquam assurgimus ipsi
Osmanum contra, legit quos ille ministros
Consilii auctores, tantum nos odimus istos. 170
Te duce non equidem, qui nos moderetur, egemus.
Quo vis carpe fugam, nos nostra tuebimur ipsi,

-- 168 --

Nec longûm effugies, quia te nostra arma sequantur,
Telorumque reges tergum post ingruit illi.
Hinc commota phalanx celerans denso agmine divae 175
Convolat ad Sophiae templum, quod nomen et usque
Servat adhuc, posthac mansurum tempus in omne.
Illic turba furens clamabat voce minaci.
Infidos nobis, o Caesar, trade ministros,
Alter Vezirus magnus, primusque spadonum 180
Est alter, legum custos sed tertius ille.
Consiliis lubeat tibi si melioribus uti,
Tu nobis Caesar, fueras velut ante, manebis.
His dictis Iahius legatus mittitur illi,
Hic erat interpres legum, nunc alter habebat 185
Muphtiadis (1) nomen, coniuncta et praemia honoris,
Tranquilla ille domi ducebat tempora vitae,
Seditiosa ipsum quum plebs exire coegit.
At tunc connubii celebrabat gaudia Caesar,
Securus ternas, et felix inter amantes, 190
Irruere at mixtos spectat qua parte rebelles,
Protinus adsurgens se volvit, turbine diro
Percitus haudquaquam, nec fractus corda timore,
Certus qui fuerat, sua magna potentia plebis
Quoscumque insanos valeat compescere motus. 195
Illi tunc Iahius demissâ voce loquutus
Expedit, in mediâ vulgus quae postulat urbe.
Parce, o Caesar, ait, si nunc quae incendia lata
Undique te cingunt, ausim tibi pandere fidus.
Quin illa extinguas solo horum sanguine fuso, 200
Consilii auctores adhibes quos regna gubernans,
Imperii in cladem ruet en exercitus omnis.
Vezirus, primusque spado, legumque magister
Poscitur, hos illi tradas mora nulla necesse.

-- 169 --

Missus ego idcirco, voce hoc urgetur et unâ. 205
Ut libet, eripias mihi vitam, sospes at esto.
His dictis tacuit senior, perculsus at inde
Illi sic Caesar mentemque animumque retexit.
Mi proavi imperium pepererunt ense potenti,
Et nimium est audax, solio qui Caesaris instat. 210
Quo ruitis quondam pedites, equitesque fideles?
Retro ferte gradum, iubeo ceu ferre, rebelles!
Nunc explere sitim lubeat si caede recenti,
Caesaris haud caros, sed quaerite Caesaris hostes.
His fatis siluit, ratus haec post iussa sequutum 215
Tunc fore nil aliud, ceu vespere contigit illo. (1) Magnus Muphti (Muphtiades), supremus legum Magister.

LIBER XVII. ARGUMENTUM.
Concilium procerum nocturno tempore in aulam
Convocat Osmanus, quanam ratione rebelles
Fraenandi motus, cernat «sententia discors»
Haec inter vecors antiquum ultura dolorem
Mustaphae mater generum succendit in illum.
Ast ubi in aequoreas Phoebus se condidit undas,
Inque urbe, atque aulâ tenuere silentia cuncti,
Dum nox obduxit nemora, et caligine valles,
Regali ingreditur Caesar, pictoque cubili,
Aurum ubi et ignivomae fulgent circum undique gemmae, 5
Multa animo et volvit post laeva eventa diei.
Sex solium ascendens Veziros mente, fideque
Totque alios proceres expertos sevocat ille.
Consertis manibus, demisso et lumine quisquis
Caesaris obtutum vestigans pendet ab ore. 10
Ipse gravis placidos oculos convertit in orbem,
Terrarum et numen spectantibus esse videtur.

-- 171 --

Qua ratione queat motus cohibere rebelles
Sollicitus, blandâ sic coepit voce profari:
Fidi custodes, nostrae tutelaque vitae, 15
Queis onus imperii, summâ ac innititur omnis,
Haud audita mihi, nec visa referre necesse,
Ausus et usque furens sit quo procedere miles,
Quid poscat pridem novistis, quidque minetur.
Consulite in tali quidnam discrimine agendum? 20
Liber quisque palam retegat, quod pectore condit.
Gratum audire mihi, quid sentiat unus, et alter;
Vestris imperium dictis confidit, et orsis.
Succumbit, fidens qui sese consulit unum.
Hic tacuit Caesar, Dilaver protinus infit: 25
Maxime Rex regum, gladio metuende potenti
Solis ab occasu radiantis solis ad ortum,
Rex, cuius famae non sat protenditur orbis,
Quem cuncti et reges summo venerantur honore,
Si contra eoum volucrum regina draconem 30
Unica fertur adhuc, culpanda examina mota,
Queis frange igniferas nec opino turbine pennas.
Sanguineis regni muniri exordia vallis
Compertum, sanguis plerumque effusus ab hoste
Imperii est solidum fulcrum, columenque recentis. 35
Haud aequo Caesar dicendus iure tyrannus,
Periuri sceleris poenas qui sumit acerbas.
Improba cuncta queunt ignoscere crimina Reges,
Laesa at maiestas ignoscit crimina numquam.
Parcere subiectis generosum, et Principe dignum, 40
At iustum, et sapiens est plectere morte rebelles.
Nec nos turba furens dumtaxat sternere tendit,
Deiectum solio te perdere at illa minatur.
Pace tuâ dicam sublimem tollit ad astra,

-- 172 --

Quid te ni imperium, quo subdita regna coerces? 45
Hoc tamen erepto tua magna potentia cedit.
Quidnam aient proceres iamdudum sceptra vereri
Othmanidum adsueti, dabitur si copia cuique,
Quae vult, signa sequi, meritas nec solvere poenas?
Fors tibi subiectos illos non esse pigebat, 50
At si equitum, peditumque acies impune quod ausint
Vi rapiant, proceres patienter tempore nullo
Milite ab effreni sibi tolli commoda, opesque;
Si vero adnueris, quod poscunt agmina dira,
Haud magis imperites, victus parebis at ipsis. 55
Hinc dum tempus adest, solers tua lumina pande,
Nam modo quae audito trepidat plebs nomine regis,
In solium insurgens proceres venerabitur aeque;
At Deus avertat, te sospite ut imperet alter.
Novimus et gentis numerum, viresque rebelles, 60
Audaces animos, minitantia, et aspera verba.
Factaque si dictis respondent, tristia adesse
Arbitror, at pereat nostrum te sospite quisquis.
Innuere hinc ausim (impendet ni tale periclum)
Consilio, atque fide ne expertos linque ministros. 65
Iam pridem proceres miscebant cuncta tumultu,
Caesarem at adversum nemo tulit arma scelesta,
Evectus solio qui iure sedebat avito,
Quemque tuebatur proavûmque, atavûmque potestas.
At meminisse vices satis est quas vidimus olim, 70
Mustapham, fidi quum deseruere ministri;
Tunc contra Arsadices tulit arma exercitus ingens,
Byzanto et cunctae fidae excessere cohortes.
Consilio is caruit, custosque remotus ab illo.
Difficile haud fuerat patrium tibi cingere sertum, 75
Iure ad te spectans, tibi solum at crimine ademptum.

-- 173 --

At quoniam numerosa minax est turba rebellis,
Quae rursum ad solium Mustapham extollere tendit,
Ut te nostra videt tutari brachia fida,
Nos modo caede petit, te sternere at inde parata. 80
Sector uti meditans sylvestrem exscindere plantam,
Arboreos tentat libros prius ille bipenni,
Dein frondes, ramosque secans deturbat ab alto,
Crebro ictu donec radices eruat imas.
Et leve sic magnum cursu deducere flumen, 85
Rivos avertas si, qui illabuntur in amnem.
Hinc mea quam pando sententia certa, rebelles
Exortos motus cohibendos vindice poenâ.
Spiras volvit ubi tibi pectore, caeditur anguis,
Lethale et ferro vulnus curatur, et igne. 90
Grandia praecipiti procumbunt regna ruinâ,
Undique tutentur quae non formido, metusque.
His fatis tacuit Dilaver, suscipit alter
Hussenus dictus, qui talia subdidit ore:
O reges inter praeclare, ac maxime Caesar, 95
Cuius et imperium totum complectitur orbem,
Percipio nimium populi excessisse furorem,
Audentemque illum regno fera damna minari,
Poscenti cedens fidos nos perdis, at obstas
Si contra, impendent heu regno tristia fata. 100
Quae mala provenient, linquis si nempe ministros,
Vezirus docuit, renuas si parcere vindex
Criminis, evolvam, quae sint tibi damna timenda.
Mens eadem haud nobis, rerum sed dispicis usu,
Unum quod latuit, plures vidisse frequenter. 105
Cuiusque, at notum, sedet haec sententia menti,
Ut temet serves, maneatque potentia firma,
Qui semel evexit caput, est fas sternere ut hostem.

-- 174 --

At dubito, an potior pro crimine poena severa,
Sit veniae an munus, mitis quam gratia donat. 110
Abluere haud dextram potis est prima unda cruentam,
Germine secta novo crescenti pullulat arbos.
Prona malis audax, humano sanguine foeda
Belligera haec acies turmatim gliscit in horas.
Dum caput horrifici timeo pede conteris anguis, 115
In te hic ne vertat sinuosae verbera caudae.
Porro ingens damnum, magno in discrimine rerum
Devinctis careas fidis si corde ministris,
At me sollicitat maiorum cura malorum,
Crebro magna parit nam incendia parva favilla, 120
Perdere pauca iuvat, si perdere cuncta timendum.
Ut partem servet, merces in caerula iactat
Sic nauta: effuso nostro si sanguine vulgus
Explerit rabiem, levis haec iactura, ministros
Invenies alios parili tibi pectore fidos. 125
At contra in praeceps populo insurgente rebelli
Si ruat imperium, casu quis vindicet illud?
Evenere prius ni talia, mira videntur,
Temporis at lapsu, meminit quae nulla vetustas:
Sic strata interdum cautes via panditur inter, 130
Et iacet esca avium sylvâ leo tectus in altâ.
Prisca novos casus haud raro saecla tulere,
Propositum exemplar queis emicat utile nobis,
Totque ferent casus sic tempora nostra, datura
Venturae exemplum genti, lumenque perenne. 135
Nam memores fasti referunt ut coepta vetusta,
Sic nostra enarrent venturis gentibus orsa.
Te reor haud ausit vi factâ incessere miles,
Densa cohors aliter te fida tuebitur aulae,
At contra erumpet vis quaenam unita rebelles, 140

-- 175 --

Ut populum, atque urbem praedâ defendat, et igne?
Tangat te pietas, renue et ne parcere sonti,
Atque urbis miserere tuae, populique benignus.
Quod si consilium Veziri amplecteris ipse,
Contra hostem et mavis procedere vindice poenâ, 145
Militibus parcens flammam hîc restingue micantem,
Imperii ad columen potiusque profunde cruorem
Christiadas contra, turmas huc divide, et illuc,
Quavis parte tui sic hostes clade peribunt;
Victa tua, aut fuerint victricia signa per orbem, 150
Opportuna tuis cedet res utraque coeptis.
Nam si victa forent, eris ultus, et absque periclo,
Si vincent, regni vis, atque potentia crescent,
Turmas si contra campo hîc invadis aperto,
Victorem certa, aut victum iactura manebit. 155
Victor belligerae perdes namque agmina gentis.
Hostes Christiadas posthac queis vincere posses,
Et si victus eris, spoliis quis tecta domorum
Proteget, et miseram flammis ardentibus urbem?
Desertum in mediâ quis te tutabitur aulâ? 160
Sic damna, eveniat quidquid, patieris inultus.
Nomen nequaquam, heroum sed brachia tantum
Imperium extollunt, diro queis ense peremptis
Quae spes certa tibi, quae firma potentia restat?
At tibi belligerûm magnam vim regna parare 165
Obiicies mundi; fundis de rure bubulci
Auxilium anne ferent, occasi atque arma retundent?
Nocte viatori num qui insidiatur, ut aurum
Illi surripiat, terram aut qui scindit aratro,
Et genus hoc hominum regnum defendet avitum, 170
Arboreos gestans vallos, non ferrea tela?
Nam sine militibus, queis rex dominaris in orbe,

-- 176 --

Quae tibi vis superest, quae formidata potestas?
Fertur nec miles, ni longûm gesserit arma.
Civiles inter motus aerumna timenda, 175
Impete si externus subito ferus ingruat hostis.
Res etenim parvae concordi foedere crescunt,
Praecipitesque ruunt magnae discordibus iris.
Te pensare decet meritis nova crimina priscis.
Caesareae id sedis maiestas alta reposcit. 180
Adfert communem vindex ubi poena ruinam.
Haud levia impendent, regno sed grandia damna.
Olim Mustapham, fuerant prout agmina longe,
Parva manus procerum solio deiecit ab alto.
Quî modo non trepides, stat contra si exercitus omnis? 185
Quum mala bina premunt, horum minus elige solers.
Sit caput abscissum nobis, te sospite, Caesar.
Sedare hunc miti vellem ratione tumultum,
Arida cum viridi ne ligna crementur ab igne.
Qui mage se fortem minitatur vindice poenâ, 190
Incassum retegit damna ob perpessa pudorem.
Post haec conticuit, ter circum lumina volvit
Caesar, et e solio placidâ est sic voce loquutus:
Dicta ego percepi, fida et sat pectora novi,
Parcere mente sedet, meritas nec sumere poenas, 195
Urbis amor patriae, dilectae et gratia gentis
Dextrâ sponte movent vindex deponere ferrum.
Hoc equitum tribuo fidei, peditumque vetustae,
Totum ut mundum obeant pro Caesare bella gerentes.
Quaerite at interea, quanam ratione, modoque 200
Vosmet servetis tanto in discrimine vitae,
Sospite honore meo sedantes agmina mota.
Ardua res equidem, vestra at mage vota secundum,
Magnis nempe viris debentur grandia caepta.

-- 177 --

Quod statuit Caesar, consensu quisque probavit, 205
Solus Dilaver clamavit voce tonanti:
Servet te omnipotens crudeli morte benignus,
Cunctanti at tempus fugit, et fortuna secunda;
Haud tamen adversor, tibi quae opportuna videntur.
Pro te mente sedet, ceu vis, occumbere morti. 210
Gramina pascit ovis, caecis atque abditur antris.
Ille ego, servavi qui temet ab hoste Polono,
Aucupor haud laudes, egi prout ipse tenebar,
At posthac alios, et me in certamine nosces.
Sunt mihi sed longe fulgentes aere cohortes, 215
Queis possem innumeras hostiles sternere turmas;
At mea dextra potens absque his sic fulminat ense,
Ut si forte cadam, stragem prius aggeret hostis.
Interea poteris motus sedare rebelles,
Si mihi mox adimas Veziri munus, et ipsum 220
Husseno credas, tua qui mandata coactis
Nunciet hinc turmis, eoas tendere ad oras
Haud te velle magis, prior est quod caussa tumultus,
Parcere militibus quin cunctis omine fausto.
Adveniet tempus, gentes quum pace fruentur, 225
Felicem et quisquis vitam te sospite ducet.
Veziri dictis cuncti assensere, sed illum
Stare loco mandat Caesar, regnumque tueri.
Insidias plebis vitatum, iramque frementis
Fidas excubias deinde illi donat habendas, 230
Pro se nil metuens, ipsum quum servet ab hoste,
Datque aliis vigiles, manet et custode sine ullo,
Caesaris esse satis ratus in discrimine nomen.
Mustaphae at genitrix obscurae tempore noctis
Perderet Osmanum quanam ratione, volutat. 235
Saevit plaga vetus, iussu quod Caesar iniquo

-- 178 --

Illam dilectâ seiungi a prole coegit.
Huius praesensit fatum lacrymabile, rumor
Ibat enim miserum tabescere carcere nigro.
Mente animi hinc agitans natum quâ liberet arte, 240
Praevertatque hostes crudeli caede minantes,
Laetitia exsiliit, populari quum illa tumultu
Audito vindex tempus cessisse putavit.
Caesareum ad solium sublatum prospicit illum,
Et velut ante suâ orbem sub ditione tenere. 245
Quae semel imperium gessit, fastuque superbo,
Foemina fert aegre, quum spreta, oblituque degat.
Sollicita hinc curis generum vocat ipsa Dautem,
Augeat exortos motus magis arte scelestâ.
Christiadâ Illiriae satus hic genitore repente 250
Odrysio abductus fuit a praedone puellus;
Caesaris adscriptus lectos dein inter ephebos
Turcarum accepit ritus, nomenque Dautis.
Formâ pulcher erat, molli placuitque tyranno.
Sic crevit, multis et donis prodiit auctus, 255
Atque per ora virûm celebratus fulsit in aulâ,
Pacis Vezirus, belli sed tempore ductor,
Hinc fuit Akmeto cognato foedere iunctus.
At quoniam haud virtute animi, nec robore dextrae,
Foemineo at cultu peperit sibi laudis honores, 260
Vultus ut species, et regia gratia cessit,
Coetus dumtaxat muliebris texerat illum,
Auri dum ingluvie, saevâ indole, mente superbâ
Veziri amisit titulum, atque insigne decorum.
Hinc post Akmeti mortem fratrem illius altum 265
Extulit ad solium Mustapham, crimine turpi,
Nato praeripiens Osmano sceptra paterna.
Caesareum hic postquam genitoris cinxit at ensem,

-- 179 --

Concidit ille solo, numquam frontemque levavit.
Filius at peperit quem regia sponsa Dauti, 270
Ut fuit Osmano dulcis comes, atque coaevus,
Officio dominum coluit sic usque fideli
Cognatum haud iactans foedus, sed subdita vincla,
Caesaris ut veniam genitori exposceret ipse,
Qui Thracum evectus rector fuit inde supremus. 275
Olli haec seditio curas excivit iniquas,
Caesareae immemori veniae, decorisque recentis.
Decipiens vigiles tenebrosâ hinc nocte silenti
Aulae est foemineos ausus penetrare recessus,
Illum quo socrus scelerata ad coepta vocabat, 280
Osmano eriperet sceptrum, dein munera vitae.
Quem conspexit ubi secretam traxit in aedem,
Ne quis suspectas audiret forte loquelas.
Illa hinc subridens, irae et suspiria miscens
Has rupit tumidas agitato e pectore voces: 285
O te iam partâ Thracum ditione beatum!
An tibi scripta dedit Vezirus iussa sequenda,
Esse tuus quondam fuerat qui haud dignus agaso,
Illaque signavit noctu orgia Caesar an inter?
Hoc tamen est nati merces exosa, pudenda, 290
Deciperisque putans tibi partum rursus honorem.
An potis hunc umquam foedis nanciscier orsis?
Turbida lympha fluens maculas non abluit atras.
Vota tua explendo te Caesaris extulit astus,
Dum laqueo vinctum terrâ suspenderet altum. 295
Anne iterum credis dominari posse Dautes,
Quum cervice super strictus tibi pendeat ensis?
Est puer Osmanus, cui stat non certa voluntas,
Volvitur huc illuc, folium ut spirantibus euris.
Callidus ille satis caussas, si quaeret, habebit, 300

-- 180 --

Te prius ut stravit, tibi nunc sic frangere guttur.
Formida hinc, tacitus quum te nimis hostis honorat,
Ne fors te extollat, magis ut deturbet ad ima.
Gaudere incassum speres te laude priori;
Plaga infusa viru vestigia longa relinquit. 305
Quae tibi damna tulit Caesar, sunt cognita mundo,
Illaque nec pensant fumosae laudis honores.
Caesareus gener es, pro Caesare sceptra tenebas,
Numquam descendat, solio qui sederat alto.
Quo torpes pressus, iam iam expergiscere somno, 310
Eia age, tempus adest altrices sumere poenas.
Arripe fortunam, tibi quae subit obvia ridens.
Te quocumque sequi sunt agmina cuncta parata.
Haud mora, quodque animo dudum stat, perfice mecum.
Natum redde mihi, vitae tibi munera serva, 315
Et tibi praereptos curans acquirere honores
Imperiumque meo nato largire, tuisque.
Fortunam haud timidus, quo te vocat ire, secunda
Militis auxilio, cui vis, audacia et ingens.
Osmano caeso, Mustaphâ in regna reposto, 320
Eius germanos hinc ferro sternere praestet.
Eripe Mustapham, facti mihi crimina linque,
Non mihi privigni, tua sed carissima proles.
E stirpe Othmanidum solus Mustapha manebit,
Post sua fata tui dein nati sceptra tenebunt. 325
Osor foemineus sobole haud gaudebit amatâ,
Ni tua quaenam illi mage proxima sanguine proles?
Eius namque soror tua sponsa, et post sua fata
Natus lege tuus solium conscendet ad altum,
Mustapha at tantum regnabit nomine vivens. 330
Nostrum erit imperium, nobis et summa potestas
Dicere ius orbi, poenis et plectere iniquos,

-- 181 --

Sceptrum dextra reget tua nam, et mea certa voluntas,
Re tu Caesar eris, velut uxor Caesaris ipsa.
I praeceps, discurre celer, velocior auris, 335
Undique misce iras, populique accende tumultus.
Parce nec insidiis, nec vi, nec fraudibus ullis.
Orbis ob imperium nil fas est linquere inausum.
Te cohibe in reliquo, cura atque innoxius esse.
Qualis hyperboreis aquilo bacchatus ab oris 340
Antiquam invasit sylvam, quâ conditur ignis,
Impete quo rapitur, glomerantes dupplicat aestus,
Cunctaque prosternens incendia volvit ad astra.
Talis succensus flammis, irâque Dautes
Emicat his dictis, mentemque sequutus iniquam 345
Corde ignes, pugnas volvit, caedemque cruentam.
Hinc reddit; solii possim dum scandere culmen,
Ius, aequmque licet pedibus calcare, fidemque.
Fulgeat alma dies, retegam quâ milite coram,
Libera gens quali plectat mercede tyrannos. 350
At quid verba iuvant, sunt tantum ubi facta necesse.
Iamque vale, propero Mustapham solvere vinclis.
Adferet imperium nobis lux crastina felix,
Arripiamque illud cordis formidine nullâ.
Hinc praeceps abiit, levibus dux ocyor auris. 355
Mustaphae at genitrix curas sub pectore versat,
Utque dies redeat, votis ardentibus optat.
Tardo illi fugiens pede labitur hora, cerere
Angitur imperio, magis et spes excitat acres.
Ast animo repetens, quam durum grandia apisci, 360
Curarum stimulis rursum torquetur acutis.
Alnum sic quassant adverso turbine venti
Procero et ramos huc illuc culmine flectunt:
Nunc se componit thalamo, nunc surgit, et alget,

-- 182 --

Nunc sudore madet perfusa et corpore toto, 365
Nunc stupet ut meditans, et terrae lumina figit,
Littus nunc cernit, nunc gurgite mergitur imo.
Nunc lenta incedit, gressu nunc praepete fertur,
Fronte patent tristes, condit quas pectore, curae. 369

LIBER XVIII. ARGVMENTVM.
Dant contra Osmanum legum responso periti,
Consilioque iuvant, sceleratâ et mente rebelles,
Undique Veziri qui obsidunt edita tecta,
Caede ea et horrifica frustra superare laborant,
Pulsi unde audaces invadunt Caesaris aulam.
Vix aurora polo surgens dimoverat umbras,
Purpuream referens lucem mortalibus aegris,
Quum se ad concilium cogebat turba rebellis,
Considuntque senes, proceres, iurisque periti.
Illa furore amens quos circumfusa petebat, 5
Quid statuant leges, patriâ quum Caesar ab urbe
Sedem alio, leges transmittere tentet, opesque,
Quum pro captivis tres sponsas ducat in aulam,
Inque vocet thalami partem et ditionis in orbe;
Talia cui legum responsa dedere periti. 10
Hoc prius evenit numquam, qui forte vetustas
Sed leges temnit, Caesar non amplius ille est.

-- 184 --

Quae vix auditis medius stipante catervâ
Audax consurgit dicturus verba Dautes,
Mente animi volvens horrenda, et tristia, mundus 15
Imperiumque ruant, poenas dum sumat acerbas.
Irâ, odioque ardens, furiisque agitatus iniquis,
Sese proripiens, flammata et lumina pandens,
Fulmen uti rueret, clamavit voce tonanti.
Tot mala, tot caedes, violentas atque rapinas 20
Fortes usque viri quonam patiemur inulti?
Eia agite, haud etenim cunctantes ulla salutis
Spes manet, ipse adero coepti dux, atque minister.
Frangite serviles, stringunt quae colla, catenas.
Quidnam consulitis, coetus quo tendit et iste? 25
An puer hic donec nos omnes cuspide perdat?
Qui virtute carens, ventorum ut flamina spirant,
Volvitur huc illuc, sibimet nec conscius ipsi.
Inconsultus agit, legumque oracula spernit,
Rectos quique viros odit, sequiturque scelestos. 30
Tres habet uxores, quarum correptus amore,
Caesar uti haud regnat, servi sed nomine gaudet.
Captus avaritie nummos magis aestimat auri,
Quum proprium, atque suae generosae pubis honorem.
Si quando rediit subiecto victor ab hoste, 35
Militiae adiunxit quis non nova munera Caesar?
Othmanidum o Princeps, reliqui et sua fama nepotes,
Cernite, delectas acies quâ mente feroci
Torqueat Osmanus, spernens mandata vetusta,
Atque morituras trahat in discrimina belli, 40
Esuriem terris, per caerula vasta sitimque,
Et frigus nudas hyberno tempore passas.
Heu meminisse dolet, quotnam, nondum excidit annus,
Turcica Sarmatico ceciderunt agmina ferro:

-- 185 --

Vesanas iuvenis collegerat undique gentes, 45
Communi exitio disiectae ut turpe perirent.
Vidimus ipsi oculis, horrens lacrymabile visum!
Christiadum pedibus calcari Turcica signa.
Arva inculta iacent miseris viduata colonis,
Militibusque carent confinia lata tuenda, 50
Natos flent matres, dirus quos perdidit ensis,
Confecti senio questus iactantque parentes,
Praereptos luget germanos turba sororum,
Et tenerae sponsos sponsae lacrymantur ademptos.
Qui mortem effugit, tenebroso carcere languet, 55
Hactenus Odrysiae pubis flos ense peremptus
Aequore Moldavico iacet esca avibusque, ferisque.
Ossa inhumata volant rapidis ludibria ventis,
Calcant quae pecudes, vomit imo e gurgite pontus.
Hostis nostrae acies caedem quae effugere Polonam, 60
Tristius exitium parat illis Caesar iniquus,
Ut post sufficiat Mauros, Arabesque latrones,
Ex his Ianicerum componens agmina lecta,
Spahiadum et numero gentes adscribat Amidae.
At secus est nobis visum, saevique tyranni 65
Coniuncta iniustam vim brachia nostra retundent.
An vos incuset, fuerit quod victus ab hoste?
Stultitiam culpet propriam, dein arguat illos,
Iuratam fregere fidem qui Caesare spreto
Sarmaticis ideo Turcarum exercitus arvis 70
Collectus timuit nimium protendere castra.
Exin terra negat segetes, caelum aestuat irâ,
Turcica hyperboreas terrent nec signa cohortes.
Deperiit nostrum celebratum nomen ubique.
Hic puer, hic noster nequaquam Caesar, at ille 75
Ille est Mustaphas, ipsi iuravimus omnes,

-- 186 --

Dudum sponte fidem, devoti et brachia nostra.
Ecquid aio infelix? o nostrum dedecus ingens!
Osmanus regnat, Mustaphas carcere tabet.
Nemo illum eripiet, solioque reponet avito? 80
Purpureusque dies niteat nec luce carenti?
Concidat iste puer, Mustaphas Caesar et esto,
Quem Deus elegit, concordi atque agmina voce.
Audens, quisquis amat vitam, me pone sequatur.
Districtus cervice super nostra imminet ensis, 85
Irruat atque alacer, cedat dum sede tyrannus,
Et stragem glomerans ferro non parcat, et igni.
Sed quod verba iuvant, oculis ubi damna videntur?
Arma fremat quisquis, fremat arma, et fulminet armis.
Ut tumet horrisonâ vasti maris unda procellâ, 90
Vocibus his diris sic turbae audacia gliscit.
Agmina cuncta fremunt irâ, clamore, tumultu.
Districto ferro, humani sitiensque cruoris,
Ut prius Osmanum solio deturbet avito,
Quisque ruit praeceps, saevus quâ parte Dautes 95
Procurrit, cunctosque rapit sine lege sequentes.
Sublimi in tumulo, firmis circumdata muris,
Attiguoque horto, muliebri et laeta recessu
Aedes surgebat Veziri excelsa potentis,
Illa quidem fortis, solido munitaque vallo, 100
Fortior excubiis quacumque ex parte locatis.
Quae monstrabat adhuc candentes edita muros,
Nunc segete horrescit ferri, nunc ardet ab igne:
Huc mox confugit Dilaver, tristia prima
Belligeri vitans manifesti signa furoris, 105
Huc se proripiens turbâ stipante Dautes
Irrumpit, multoque manus cum sanguine miscet,
Obtestansque fidem clamat, tibi luce sub istâ

-- 187 --

Dedecus Osmani! caput a cervice revellam,
Dilavere, imis lateas quacumque cavernis, 110
Haud mortem effugies, quae te mox certa sequetur.
Interea auditur turbae circum undique clamor,
Impete quae invadens portas, et moenia quassat.
Telorum, et lapidum nimbis, ac glandis ahaenae
Desuper effusis grando ruit aspera in hostem, 115
Qui caput aerati protectus tegmine scuti
Instat acervatim murorum ascendere pinnas.
At primus celsos tentat qui scandere muros
Decidit excussus, rursumque invadere nitens
Labitur, atque ruens occumbit morte cruentâ, 120
Moenia quoque situ minus extolluntur in altum,
Subsilit huc nigri Karkutius incola montis,
Igniti ast ictus revolutum funere mergunt.
Piva, Taras, Risvanusque ruunt simul impete facto,
Grandine sed lapidum vacuâ sternuntur arenâ. 125
Scandentem muros telorum nimbus Elesam
Obruit, ex oculis moriens qui fulgura iactat.
Muratum atque Abicem clavarum robore portas
Dum quatiunt, saxum deiectum conterit ingens,
Limen frangentes Iaferas, atque Selimus, 130
In caput effuso calido picis imbre cremantur.
Parte aliâ pinnas prendentem perculit Isam
Praecipitemque egit Dilaver vertice summo,
Hinc Memium et Pirulum stravit ceu fulminis ictu,
Ambo pirati reptabant moenia circum, 135
Infractum at cerebrum simul ora rigavit utrique.
Hinc dum praecipites e culmine ad ima ruebant,
Hos, reor, aequoreo sensisse in gurgite mergi.
Numine contingit divino namque scelestis,
Criminis ut memorent loca tristia funeris horâ. 140

-- 188 --

Cornu dum Nehanas nervum protendit ad aures,
Ignito illi heros tubulo cremat ora, sinumque.
Suffikerae hinc alacer telum lethale retorquens
Hastâ transadigit costas, et pectora rumpit.
Aerato armatus tubulo, dum valla tuetur, 145
Aggreditur quotquot, monituros iactat ad ima;
Horridus ut turbo volat huc, et transvolat illuc,
Corpora deiiciens, caedens, et caesa relinquens,
Sub dio pugnans nullo munimine tectus,
Par telo ignifero pluviali grandine mixto 150
Mortem non metuit, quae volvitur undique circum.
Armis explosis glomerantur stragis acervi,
Moenia ter quatiens invadit turba rebellis,
Ter passa at cladem, ceditque repulsa retrorsum.
Litora sic tumidis dum fluctibus hausta videntur, 155
Illisi ad cautes refluunt per caerula fusi;
Et veluti ad ripas redeunt mox aestibus acti,
Sic redit irrumpens aequo impete turbidus hostis.
Spahiadum ductor stricto se proripit ense
Dervis torva tuens, et sic conclamat ab ore. 160
Qui non foemineâ cretum sese indole sentit,
Nec foeda est comitum sordes, et dedecus ingens,
Quâ mea dextra viam sternit, post terga sequatur.
Arripit his dictis immani robore pinum,
Moenia quo pulsat, latoque recludit hiatu. 165
Magnanimum trepidat nullâ formidine pectus,
Quin mortem spernens truncum fera dextera volvit.
Advolat auxilio veniens turba undique bellax,
Congeminatque ictus obversâ in maenia pinu.
Sternit Alim interea saxum, quod corruit ingens, 170
Aenea glans Mekmet, stridens telumque Durakam,
Fractâ fronte Resul, transfosso lumine Becir,

-- 189 --

Hussenus calamo, saxo iacet ictus Omeras.
Avulsâ obruitur Regepas rupe, sepulti
Totque alii pereunt lapidosos inter acervos. 175
Arbos celsa velut dirâ stridente procellâ
Turbine corripitur, ramos qui frangit opacos,
Disperdit frondes, et fructus impete circum.
Haud secus irrumpit turba ingens moenia contra,
Sanguineos inter rivos cadit undique miles, 180
Undique et aggeritur confusae stragis acervus.
Nec Dervis trepidat, comitumque iuvante catervâ
Arietat in celsos mage crebro verbere muros.
Quâ parte angustam reserat via facta fenestram,
Stricto ense irrumpit ductor, multique sequaces, 185
Illis obsistat quamvis manus hostica contra.
At pulsi cedunt retro, pars magna perempti,
Audet nemo alius sectari exempla furentis,
Qui solus nullâ perstat formidine pallens,
Desilit hinc intra, ferrum sitiensque coruscans 190
Ardet in humano se tingere sanguine dirus.
Primo ictu ad ventrem medium partitur Arucam
Os secat hinc Kurtae, Memium sub pectore tundit.
Elatum Osmano caput a cervice revellit;
Iakipi dirum iugulo tenus abdit et ensem. 195
Colla Solimano diffringit verbere diro.
Institor iste brevi argento ditatus, et auro,
Veziro illectus lucro male sanus adhaesit.
Osmano et ducibus quantumvis divite luxu
Sufficere adsuevit vestes, dein perdere cunctos, 200
Si quis vel Princeps vel Rex id forte petisset.
Illi sed nec opes prosunt, nec gratia regum,
Nam cuncta amisit dulci cum munere vitae.
Illum proculcans pedibus, canibusque vorandum

-- 190 --

Linquens dux saevo prosternit vulnere Begum 205
Vultu hic pulcher erat iucundo et lumine ephebus.
Quid iuvat at species immania pectora contra?
Rivus aquae vitreus crepitans per amoena vireta,
Lumina dum recreat, permulcet corda tuentum,
Foeda gregis miscent at si vestigia lymphas, 210
Diffugit extemplo rivi lepor omnis abactus.
Sic iuvenis, roseo cui flos resplendet in ore,
Languet purpureo perfusus sanguine, et illum
Pristina mox linquit species, et mira venustas.
Post hunc procumbunt, comitum par nobile, digni 215
Sinas, atque Imbrus fatis melioribus uti.
Caede hi perspectâ, saevit quâ Dervis iniquus
Acri illum invadunt minitantes impete facto,
Diripiuntque ambo simul uno tempore ferrum.
Ipsos par ardens animus rapit, atque cupido, 220
Ast eadem virtus si pectora iunxit amica,
Diverso aeternûm fato mors separat illa,
Ensem namque rotans heros dextram amputat Imbro
Et levam Sinae, clypei cui tegmina rumpit.
Imbrum conspiceres Sinam proprio ense tueri, 225
Atque suum ut servet comitem, hosti opponere parmam.
Sic vitam alterius propriâ mage diligit alter,
Haud timidus certae vel morti occurrere uterque;
Lethali ast Imbrus percussus, vulnere perdat
Quod vitam, haud queritur, sed quod sic linquat amicum. 230
At miser a socio si vi divellitur ille,
Hic etiam haud tardet crudeli occumbere morti.
Atrox praeteriens Dervis non respicit illos,
Sanguineamque viam nudo sibi cuspide sternit.
Dilaver periisse videns sua fulmina belli 235
Assurgit praeceps, dirum armis impetat hostem,

-- 191 --

Exire audito fremitu sed ab aede moratur,
Luctantem arceret dum contra a poste Dautem,
Longûm tentabat quem iam perrumpere frustra.
Illi est Vezirum vulnus tunc fama dedisse, 240
Hinc loca prima ipsum nimio vitasse pudore.
Ausum ob Dilaver Dervisi exaestuat irâ,
Et clamat minitans, nunc cernes, dire rebellis,
Caesaris ut fidus servet mandata minister,
Vox sonat ut tonitru, turbo sua dextra videtur, 245
Ut fulgur gladius, cui heros extrema minatur.
Ictum fulmineum Dervis clypei aere retundit.
Frendens atque furens spumanti percitus irâ,
Dum probra exaudit, dum fortia vulnera sentit.
Effari vellet, rabies vetat hiscere quidquam, 250
Unde manu extollit gladium, quem stringit utraque,
In caput atque ruit Veziri, sternat ut illum.
Ast alacris retro Dilaver cedit, et ictum
Eludit, qui plangit humum, labat ille, caditque.
At mox consurgens hostem supereminet ense, 255
Detque manus victus clamat, veniamque reposcat.
Ille at districtum ferrum a cervice retrudens,
Actutum surgit, pleno et conclamat ab ore.
Quis nostrum valeat dictis mage, et ense, videbis.
Acrius ingeminat Vezirus desuper ictum, 260
Alter quem excipiens obverso tegmine parmae
Saevam prosequitur vario discrimine pugnam.
Laesi sunt ambo, nam dimicat aemula virtus.
Hostilem observat dextram et vestigia uterque,
Orbes et clypeo nunc hos, nunc implicat illos, 265
Impiger insidias fugiens sibi quisque paratas.
Ad caput intendit, pedibusque advolvitur ictus,
Moxque pedes spectans caput acri verbere pulsat,

-- 192 --

Belligera accurrit tunc denique turba virorum,
Undique et invadit Dervisum, sternat ut illum, 270
Parcite sed, comites, clamat Vezirus, et uni
Mi sinite istius servetur gloria lethi.
Protegit hinc hostem fortis defensor, et ictus
Exceptans clypeo fato hunc subducit acerbo.
Dervis at inspiciens se iam exegisse, reposcit 275
Strenuâ quod virtus, pugnâ hac extrema malorum
Expectanda sibi, retro vestigia ferre
Nititur arma inter, stricto protectus et ense,
Evasit donec, minus alta ubi moenia surgunt.
Saltu hîc desiluit, sociis se iunxit et armis. 280
Hoc ausu attonitus clamat Dilaver in altum
Extolli credis, dum sic descendis ad ima.
Irâ indignatus Dervis respondet acerbâ,
Altius adsurgam, iuvat hîc descendere ab alto.
Te lapsum at video, quin ullo tempore surgas, 285
Viscera telluris, vel te edita moenia condant.
Alter at excepit, mentiris, dire rebellis,
Haud mea clara fides te morte tuebitur usque;
Suscipit ille, modo disces si vera loquutus,
Urgere et properat Vezirum moenibus altis. 290
Ipsum sed cohibet vi factâ urgente Dautes,
Expecta paulisper, ait, dum fata recludant,
Cuiusnam imperium mage culmine decidat alto.
Eia agite, o socii, quisquis me pone sequatur
Pergat Caesaream nulla mora, pergat in aulam, 295
Et potiamur avi, quam condunt aurea claustra,
Cui caput in manibus, proculcat caetera plantis,
Hîc silet, igniferi colubri sub imagine dirâ.
Et ruit ad muros regalis turbidus aulae,
Aggrediens valido convellere robore portas. 300

-- 193 --

Volvitur ut praeceps montanis imbribus auctus
Torrens, saxa trahens, sylvas, sata laeta fragosus,
Alveo et exundans campis spatiatur apertis. 303

LIBER XIX. ARGUMENTUM.
Luget Veziri fatum pulcherrima Begum,
Heros quo fuerat crudeli morte peremptus,
Caesaream irrumpit fera turba rebellis in aulam,
Vinclis Mustapham solvit, solioque reponit,
Deiectum trahit Osmanum, damnatur ut ipse.
Edita Byzanti stabant ubi moenia quondam,
Caesarea adsurgunt nunc celsa palatia in auras,
Album hâc, Euxinum prospectant aequor at illâ,
Urbem parte aliâ speculantur, stagnaque portus.
Muri aulam, turres, tormenta atque aerea cingunt, 5
Extant cuique fores lateri, clanduntur at illae,
Sulcat ni aligerâ Caesar vada salsa carinâ.
Sed manet usque patens media, et latissima porta,
Auratis ubi sculpta notis haec verba refulgent,
Graio unde imperio verso, cum nomine sceptris 10
Sit domus othmanidum, constat, quanam arte potita.
«Quam Constantinus praeclaram condidit urbem,

-- 195 --

Amisit moriens eiusdem nominis alter,
Et sibi subiecit Maometi dextera victrix»
Porticus alta fores dominans supereminet istas; 15
Hospitium dextrâ miseris et panditur aegris.
Fronte a planities, ubi quisquis desilit unus
Aeripede huc veniens, procerum foret ille potentum;
Interiora domus, dempto nam Caesare, nemo
Altus equo transire audet, procedere et ultra. 20
Hîc inter virides, umbracula laeta, cupressus
Exiliunt vitreae niveo de marmore lymphae,
Marmoreasque implent crepitanti murmure conchas,
Porticus et circum nitidis innixa columnis
Volvitur, haec statio cursoribus apta paratis. 25
Sub tecto aurato, quod iam Solimanus ademit
Budae, Ianicerûm degebat ductor Isuphus,
Dextrâ parte novem mirâ stant arte culinae,
Queis sua dona ferunt tellus, atque aequora ponti.
Laevâ Caesareum consurgere equile videtur, 30
Flos ubi cornipedum lectus quacumque renidet.
Hoc super aggeritur ditis pretiosa supellex,
Baccatae phalerae, lora aurea, ephippia et auri,
Ultro vadenti Turcis cognomine dictum
Divan (1), iudiciis ingens patet aula ferendis. 35
Hinc prope Caesarei nummi servantur, et arcae.
Laevâ porta nitens muliebrem ducit ad aedem,
Caesarea ast ingens dein panditur altera porta,
Regifico luxu vergens ad Caesaris aulam.
Nigri illam, hanc nivei vigilant de more spadones, 40
Naturae eiusdem quas dux regit, atque coloris.
Haec loca qui penetrat, stupet auro cuncta micare,
Omnes Caesar ubi legatus excipit orbis:
Dulcis amica quies cultis hîc regnat in hortis,

-- 196 --

Aeternos inter flores, fructusque perennes. 45
Pulchrae aulae in medio resplendent ordine longo,
Queis mage formosum nihil, et praestantius usquam,
Commoda, delicias, thesauros divite luxu
Cogiungi hîc cernes, magnumque excire stuporem.
Lamnâ obducta auri fulgent tabulata micanti, 50
Gemmis parietes, auro laquearia celsa,
Fundere et ipse iubar sol, luna, ac astra videntur,
Totus ibi miros foetus sic explicat orbis,
Aptis nemo queat dictis effingere ut illos.
Haec cuncta excubiae servabant tecta fideles,
Quae dum densa furens invadit turba rebellis,
Contra illae obsistunt, vi vimque repellere tentant.
Emicat ast hostis numeroso milite victor,
Nulli et saevitiae parcens pede conterit omnes,
Sanguineamque viam sternunt sibi corpora caesa. 60
Dira at Vezirus reiecerit agmina quamvis,
Haud tamen ille metu, non est curisque solutus,
Nedum sedatum, quin motum conspicit auctum.
Audit Caesareae disrumpi limina sedis.
Hinc urbi, imperio metuens, sibi tristia damna, 65
Suscipere aggreditur coeptum, quod sospitet omnes,
Et mora nulla inopis Dervis sub tegmine opertus
Corripit ille viam, Euxinas quae ducit ad oras,
Partem Asiae auxilio meditans in bella ciere.
It ferme nudus, contectus pelle ferinâ, 7
Dum lateri cochlear, pendetque cucurbita, virgam
Dextra regit, Begum manet altâ mente reposta,
Persica quae captiva olim, nunc optima coniux,
Eois cuius species celebratur in oris.
Illam visuri tot reges litore ab Indo, 75
Et prope qui Tanaim degunt liquere penates,

-- 197 --

Atque arctos gelidum, nocturna ubi tempora longa;
Lectos demisit proceres orientis ad oras.
Begum deperiit magno succensus amore
Moscorum Princeps Basilius, atque tyrannus. 80
Frigora non Schitiae minuere incendia cordis,
At magis exarsit Persarum regia proles,
Haidenus, voluitque thoro sociare puellam.
Vidit ubi effigiem Princeps, formamque venustam,
Adspectu attonitus clamavit pectore ab imo, 85
Diva o lapsa polo, spirans quum dulcis imago
Sic tua me incendit, quonam non aestuar igne,
Quum mihi te dabitur praesentem visere coram?
Aurum crine refers, auroram fronte serenâ,
Sol veluti rutilans, tua vivida lumina fulgent, 90
Candida laeta dies formoso panditur ore.
Te dominam fateor, sola es mea blanda voluptas,
Pulchrior atque meae regalis gemma coronae.
Hoc desiderio, comitum et stipante cohorte,
Festinat Princeps illam sibi poscere sponsam. 95
At ruit en subito Dilaver milite lecto,
Invitamque rapit praedâ tam divite felix,
Virginis ut laudes vulgaverat undique fama,
Illâ constituit sibi sorte favente potiri.
Conscia serviles quam durum ferre catenas 100
Ingemuit virgo, lacrymis atque ora rigavit,
Horrere incipiens speciem tot damna ferentem.
Cur misera o genitrix, clamavit, lucis in auras
Pulchra ego prodivi, nullo si tempore vitae
Possem pace frui? cur me sors vexat iniqua, 105
Pro serto tribuens mihi ferrea vincla parato?
Audivit Princeps moestae suspiria vocis,
Veziro accito, dictis mox provocat illum,

-- 198 --

Cuius virgo foret nudo decernere ferro.
Dedecet heroem furtim exercere rapinas 110
Illi hinc significat, se coram sistat et inde,
Qui palmam referet, potiatur virgine pulchrâ.
Reddit Vezirus se Caesaris esse ministrum,
Quaesisse haud praedas saevorum more latronum,
In sua regna palam penetrasse, et cuspide stricto. 115
Pendentem cervice super quod provocet ensem,
Se gaudere nimis, celeret iam cuncta parare,
Ut libeat, certus se praelia nulla timere,
Raptam mane novo campo deducat aperto,
Qui pugnâ victor, potiatur virgine divâ. 120
Vix roseas aurora fores patefecerat ortu,
Et lucem extulerat miseris mortalibus almam,
Convenere loco, vastum quo panditur aequor.
Hinc Princeps, illinc Vezirus milite lecto,
Hic nigro vehitur, niveo surrepta virago 125
Alipede, ipsi adstans quae suspicit anxia pugnam.
Flectit equi viridis Princeps dum lora coloris,
Adversis spatiis rapidus procurrit uterque,
Et flictu rumpit coniectas eminus hastas,
A femore eripiunt mox ambo protinus enses, 130
Congeminantque ictus, dum caesus concidat alter.
Ut tauri in sylvis, urit quos dira cupido,
Cornibus obversis inimica in praelia currunt,
Cum gemitu, et largo cum sanguine vulnera miscent,
Certantes tumulo spectat formosa iuvenca, 135
Mussatque, imperitet pecori quis victor, et ipsi;
Sic Turcam, Persamque inter decernitur ense,
Nescia cuius erit, nutat dum pulchra virago,
Ictibus arma sonant, cassis vomit, umbo favillas.
Dextrâ, et laevâ ineunt cursus, aliosque recursus, 140

-- 199 --

Et virtute pares, animisque ardentibus ambo,
Loricae intactae, laesus nedum unus et alter.
Persa ferit cubitum Veziri vulnere tandem,
Sanguineas cernens guttas, clypeoque gravatus
Atrâ hic bile tumet, fremit imo et pectore, sylvae 145
Ceu reboant hyeme, boreas quas turbine quassat.
Hostem inde assurgens facto impete sternere tentat,
Vittarum at densi circum sua tempora plexus
Fulminei potuere ictus fera damna morari:
Percitus interea crudeli verbere Princeps 150
Sensibus eripitur, nox illi atque ingruit atra.
Auxilio accurrunt vigiles, retinentque labantem.
Utrinque hastarum seges aerea tollitur alta,
Turcae iamque parant, Persae et certamen inire.
Sistit Dilaver quod clamans: regia proles 155
En, quam cernis, adest dulcis tua sponsa venusta,
Cur rapis haud illam, praedoni at linquis iniquo?
Quo tua nunc virtus, quonam tua gloria cessit?
Te ut vici, reliquos labor haud mihi vincere cunctos.
Hinc progressus equo, quavis pietate repressâ, 160
Atque rotans gladium caedit, secat omnia circum.
At ducis interea Persarum turba fidelis
Eripuit corpus, vim factam vique repellens
Urbis vicinae sub moenia tuta refugit.
Parta ita virgo fuit Veziro, et fama perennis, 165
Quae clara eois late celebratur in oris.
Ille tenet dulci sibi iunctam foedere Begum,
Quae non captivae gaudet, sed nomine sponsae.
Sic venatorem venatu praeda fefellit.
Illi at grata quies Dilaver, sola voluptas, 170
Cui sponte aeternum virgo devovit amorem.
Hinc quocumque ducem belli fera gesta vocabant,

-- 200 --

Iuratam usque fidem servabat corde sub imo,
Quin se fortunae sperabat praemia apisci,
Hostes si contra pugnaret nomine amantis. 175
Carum sic nomen numquam obliviscitur ille,
Et discrimen adit tali nunc auspice tutus.
Exploratores turmae at retulere rebelli,
Dervisi fugisse illum sub tegmine furtim.
Spahiadum hinc ductor comitum stipante catervâ 180
Euxini properat velox ad litora ponti:
Illum et vestigans, clamat, me quisque sequatur,
Hostis tempus adest ultrices sumere poenas.
Qualis ubi abruptis fugiens praesepia vinclis
Tandem liber equus campo spatiatur aperto, 185
Arrectisque fremens cervicibus emicat alte,
Luxurians, luduntque iubae per colla, per armos,
Naribus ignem efflans hinnitu commovet auras;
Urbem non aliter clarus praetervolat heros,
Torvo dextram agitans minitanti lumine, et ore. 190
At quamvis rapido celeraret, et alite cursu,
Arripere haud potuit fugientem moenia citra.
Illum ubi conspexit conclamans talibus infit.
Quid fugis incassum, certatur cominus armis.
Haud iuvat in varias timidum te vertere formas, 195
Si fas, et volucris pernices indue pennas,
Persequar usque mei moriturum cuspide ferri,
Reddit Dilaver minitanti, terga dedisti
Me coram ante fugae, tua me haud audacia terret.
An fors te iactas, et laude superbis inani 200
Nudum hominem aggrediens, quum sis forti agmine septus?
Dirus aper veluti sylvâ conclusus in altâ,
Undique turba canum quem cingit anhela vagantem,
Dentibus infrendet minitans, et inhorruit armos,

-- 201 --

Ante lacessitum ut venator stringere nutet,
Substat at inde fremens, iunctos cunctatur et hostes,
Nec cuiquam est saevum virtus irrumpere contra.
Vezirum haud aliter metuunt invadere turbae,
Ille stat impavidus, clavam dextrâque coruscat.
Nudum quisque rotat gladium, lethumque minatur. 210
Nemo movere pedem fidit, concurrere et armis.
Clavam utraque manu stringit quum protinus heros,
Quâ mage densa cohors, illuc contorquet et ictus.
Ac velut accipiter, quem cingunt undique densis
Agminibus volucres, alas, unguesque fatigat, 215
Alto et praecipitans hanc, atque eviscerat illam,
Sanguineum fundens rorem, plumasque revellens;
Visus sic heros huc, illuc impete ferri,
Clavâ congeminans ictus, et verbera dira.
Fracti arcus, clypei resonant, ensesque cruenti 220
Armatus clavâ quidnam vir perficit unus?
Tempora perrumpit Secio, qui nuper amatae
Promisit sponsae devicto ex hoste trophaea.
Incassum at reducem formosa virago moratur,
Sanguineâ exanimis iacet ille sepultus arenâ, 225
Ut rosa mane novo digitis succissa puellae
Languet, sic iuveni lethi sopor occupat artus,
Pulchraque in aeternam clauduntur lumina noctem.
Hinc caput infregit Velio, sparsitque cerebrum,
Sternitur ille tremens perfusus rore cruento. 230
Visa est ut quondam surgens in montibus altis,
Turbine at immani radicitus eruta quercus.
Huc tamen a longe convertit lumina Feras,
Vulnificum atque tubo chalibem iaculatur ahaeno,
Vezirum ut caedat, tubus ast exploditur illi, 235
Et liquefacta chalibs miserum mactavit Isuphum,

-- 202 --

Qui procul a laribus pugnatus in urbe Philippi
Fortuito infelix perculsus concidit ictu.
Evexit moriens oculos, et brachia caelo,
Ac patriam adpellans animam exhalavit anhelus. 240
Dux equitum aspiciens caedem, et fera damna suorum
Ardet corde pudens, districto clamat et ense.
Qui potis unus homo tot brachia vincat, et arma,
Atque omnes caedat? o nostrum dedecus ingens!
Credet nemo equidem discens tam tristia facta. 245
Secedat quisquis, pro cunctis ipse docebo,
Quis mage nostrum ausit, valeam et prosternere an illum
Proiicit hinc fracto Vezirus robore clavam,
Grandia quam torquens perfecit, miraque coepta.
Et rapit a caesis ensem, clypeumque relictum. 250
Fert laevum ante pedem, leviter sed poplite flexo,
Et caput inclinans cubito tegit aegide pectus,
Stringit dextra ensem, capulum dum poplite dextro
Sustinet, invisum conversâ cuspide in hostem.
Stans contra Dervis crus dextrum umbone tuetur,255
Quovis ferre pedem, gladium et torquere paratus,
Dextera quem tollit, laevo pede nititur omnis.
Irruit adversus violento hinc impete uterque,
Congeminatque ictus, certum lethumque minatur.
Acrius ut feriat Dilaver promptior ictu, 260
Innixus laevo, dextro pede prosilit unâ.
Dextram alacer vitat Dervis, gladiumque coruscans
Hostili saevum cruri dat cuspide vulnus.
Sanguinis intuitu subitâ irâ exaestuat alter,
Non secus ac viru tumeat si noxius anguis, 265
Navim sive voret spumanti gurgite pontus,
Turbine vel reboet crebro, seu fulmine caelum.
Iam vitae ad finem vergens invictus at heros

-- 203 --

Brachia, crura, caput Dervisi, pectora tundit,
Qui se defendens retro vestigia flectit. 270
Arripit at refugum Dilaver, et impete caedit,
Ut ruit in praeceps montano flumine torrens,
Secum saxa trahens, insano et vortice sylvas.
Perfidus interea plebeio e stipite miles
Perculit a tergo Veziri colla securi, 275
Qui putri exanimis cecidit revolutus arenâ.
Accurrunt turbae nudato cuspide, caesum
Dervis proculcans corpus sic clamat ab ore:
Dux magne Osmani pedibus modo subdite nostris,
Evome tristem animam fumanti sanguine mixtam. 280
Audire haud potuit miser haec crudelia dicta,
Qui prius oppeterat correptus frigore lethi,
Quod dum pennatae vulgatur murmure famae,
Veziri arrectas sponsae pervenit ad aures.
Perdita amaritie tyrios discindit amictus, 285
Pallescit niveo vultu, roseisque labellis,
Frontem arant rugae, velantur lumina nube,
Flavi dum passi per terga, atque ora capilli
Turgentis veneres abscondunt pectoris almos.
Mens trepidat, gelidusque coit formidine sanguis, 290
Et quem corde premit, prohibet dolor edere questus.
Excutitur tandem, licet et non viribus aequis
It praeceps, quo raptat amor, nam longius urbe
Invenire putat, sibi quem lacrymatur ademptum.
Illam non cohibet vernans in flore iuventa, 295
Devenitque locos, ubi saeviit aspera pugna.
Triste o spectaclum! riget en exsangue cadaver,
Sub pedibusque iacet saevi victoris inultum.
Ipsa immota manet visu hoc, ceu saxea rupes,
Et nequit in lacrymas solvi, vetat anxia cura, 300

-- 204 --

Luget turba imo spectans perculsa dolore.
Quae flens corda movet iuvenis non foemina pulchra?
Sauciat illa hostes, invita et pectora tangit.
Moesta diu haud siluit, rumpuntur corda dolore,
Prodit qui lacrymis stupefacta per ora volutis. 305
Crinibus hinc scissis dilectum terque, quaterque
Adpellans nomen dedit has e pectore voces.
An decor iste tuus, sunt haec tua bellica coepta ?
Alma quies animae, lux et dulcissima nostrae!
Hei mihi qualis eras, quum nuper ad arma ruisti, 310
Tempore mutatum te quantum miror ab illo!
Conscia, quae fuerit tua magna potentia pridem,
Ipsa equidem nequeo tam tristia credere facta.
Quid misera at fallor? te Princeps, nosco repente,
Qui nostro longûm iuvenili in pectore vixti 315
At nunc imbre iaces foedus, mersusque cruento.
Illa infausta dies, regis quâ prole relictâ
Ipsa tibi placui, tua dein vestigia pressi.
Multâ parta fero tibi sum cum laude duello,
Nam te non piguit vitae discrimen adire. 320
O decus infelix formae, mihi caussa doloris!
Iam fulgore cares, nigrâ caligine tectum.
Me tibi perpetuam sociam si volvere fata,
Et domino parere tibi, dum vita maneret,
Cur me non pariter stravere haec vulnera dira?
Sic nos sors unâ letho iunxisset eodem,
Tu mea non solum fueras iucunda voluptas,
Dimidium ast animae, patris vice functus amati.
Cuncta mihi heu moriens rapuisti commoda, sponse,
Iam iamque intereo barathro demersa malorum.
At qui Vezirum mersisti funere diro,
Osmani fidus quod iussa facesseret ultro,

-- 205 --

Humano, miserere precor, si sanguine cretus.
Vicisti, esque ultus, tuus hîc prosternitur hostis.
Adnue dumtaxat generoso munere corpus
Exanimem gelido liceat mihi condere saxo.
Sponso si renuis tumulum, me caede precantem.
Haec genua amplector, numquam et divellar ab ipsis,
Ni dolor ante meus tibi pectora tangat acerbus.
Te decet armatas acies obsistere contra
Ensibus, ac telis saevos prosternere et hostes,
Foeminam at adversus miseram, veniamque rogantem
Dumtaxat pietate vales excellere digne.
Haud precor ut vivum reddas, qui mortuus horret.
Hoc unum exoro supplex, ne corpus amatum
Praeda hîc heu! maneat canibus lanianda, ferisque.
Dein tacuit largos in fletus lumina solvens,
Duritiem tentans immanis flectere cordis,
Indole quam is terret inexorabilis, acer.
Dervis pauca refert: hoc ultum sanguine fuso
Me satis haud credas, oculis te proripe nostris;
Non ratio aut pietas, mihi vir, nec foemina pectus
Casu ullo flectent: spoliatum lumine corpus
Quod tibi lenimen, vellem si reddere, ferret?
Nec canibus proiecta, avibusque rapacibus esca
Poenam ideo patitur, voti sum compos at ipse.
Te cura haud teneat sponsi, dum vita manebat,
Caesar uti alter erat, tumuli et dignetur honore.
Audito at motu totam bacchante per urbem;
Qui magis, atque magis propius gliscebat in horas,
Territus Osmanus se aulae in penetralia condit,
Sinani inde ducis longinquos fugit in hortos,
Vezirum turbae misit, primumque spadonem,
Ipsam dira ratus minitantem scilicet illis

-- 206 --

Caesaris ut missos ausuram haud perdere ferro, 365
Et mage foeminei data cui custodia coetus;
Se detecturum quin hoc discrimine rerum,
Vulgum an poeniteat sceleris, maneatne rebellis.
Se tamen ad quaevis semper fore coepta paratum.
At secus evenit, demens nam turba, furore 370
Percita consilium quodvis reiecit amicum,
Et vix arreptos legatos ense peremit,
Caesaream insanis mentem quin pandere possent.
Clamare horrendum tunc coepit turba rebellis.
Osmane es noster Caesar non amplius, audi, 375
Et vide uti primos missos excepimus aulae.
Linquere quas renuis, celsas superabimus aedes.
Est opus at primum Mustapham carcere solvi.
Mustapha ο Caesar, quem cuncti legimus ultro,
Es quacumque, tibi paret iam exercitus omnis. 380
His aulam dictis irrumpunt impete facto,
Et quaerunt, quânam Mustaphas parte moretur.
Alipedi similes, ruptis qui excurrit habenis
Hinnitus edens, quoquo rapit impetus illum.
Omnes diffugiunt, aulae dumtaxat ephebus 385
Obvius occurrit Sebanus mente dolosâ,
Mustaphae carus, nam munere functus eodem,
Imperium hic Caesar quum sub ditione tenebat,
Devinctusque fide cupiebat tempora prisca.
Hinc sortem arripiens turbae mora nulla spopondit 390
Se monstraturum captivi triste sepulchrum.
Iuxta Caesareos solus iacet angulus hortos,
Conspicienda manent tot clausa ubi saecla ferarum,
Undique Caesaribus mittunt quae subdita regna.
Ramosa hic pernix extollit cornua cervus, 395
Qui fronte arboreâ quavis perterritur umbrâ.

-- 207 --

Illum pone sequens festinat cerva fidelis,
Fons viridi in luco vitreis quâ prosilit undis;
Alite capreolus transmittit gramina cursu,
Plantarum atque levis frondentia brachia scandit. 400
Dentem aper exertans, ignito et lumine torvus
Horrendum frendet, caedem, lethumque minatur,
Ursus saevit atrox, fauces panditque profundas,
Ungues trunco acuit, villosos inhorret et armos.
Hic ululat lupus, et partes discurrit in omnes, 405
Praedas vestigans, rabie succensus edendi,
Lynx dira annosis huc ramis subsilit illuc,
Hîc ingens elephas, cui genua carentia flexu,
Contrahit immanem rictum, et protendit in horas.
Hic sese ostentat maculoso tergore pardus, 410
Par capite ut lynci, sic viribus ipse leaenae.
Hircana hîc tigris caveâ iactatur ahaenâ,
Versicolor, vultuque oblongo, et lumine glauco,
Auratasque iubas quassat leo rex animantum,
Magnanimum ostendens robur, saevumque furorem, 415
Totque aliae hîc degunt species, et monstra ferarum,
Quae iuga praeruptis condunt montana cavernis.
Luco ima in medio dumoso cespite septa
Fossa hîc detegitur, dextrâ venientibus illam
Monstrat Sebanus, lacrymans dum lumina torquet, 420
Et clamat, vivus tabescit Caesar in isto
Mustaphas tumulo, quem mox educite fortes.
Gramine deterso tenebras vomit atra vorago,
Quo praerupta tamen prohibent descendere saxa.
Nodoso in foveam iactantur robore funes, 425
Quarum ope delabi sit fas adstantibus ultro.
Solus cum geminis sociis mora nulla Dautes.
Desilit in barathrum, Mustapham atque extrahit illinc.

-- 208 --

Huic cadit in pectus propexa, et lurida barba,
Deformant vultum macies, tormentaque passa, 430
Vires deficiunt, potis est nec promere verbum,
Decideretque, cohors ni fida, et sedula adesset,
Demissumque caput, trepidum corpusque teneret.
Trina urbe in mediâ surgunt e marmore templa,
Grandius ast horum Mustaphae praebet asylum, 435
Agmina quem totâ servarunt nocte sub armis,
Ast eadem medium quum vix nox hauserat orbem,
In sua Vezirum Kussenum tecta vocavit,
Cumque hoc mane novo caris labefactus acerbis
Ianicerum Osmanus ductorem solus adivit. 440
lstae suae haud habilis gentis compescere motum
Pectore sollicito, tectusque manebat in aede,
Mente animi versans, quanam ratione, modoque
Ulcisci Osmanum, semet potuisset et unâ.
Caesar ubi advenit sic illum adfatur amice. 445
I pete belligeros, statuant quid iura vetusta,
Quum sim Caesar adhuc, alter revocetur ab illis?
Haec mandata ferent vitae tibi forte periclum,
Despicit at mortem subiectus pectore fido.
Ad quaenam melius servabis tempore vitam, 450
Quam me si eripias, diro et tuearis ab hoste?
Vellem, iuro tibi, clemens ignoscere noxis,
Cedere et imperium Mustaphae, et laudis honores,
Caesareo solio non vi, sed sponte recedens.
Nescit at ille tamen populos ditione tenere. 455
Quînam truncus iners valeat regnare per orbem,
Gentibus et iustas subiectis ponere leges?
Quî potis imperium stabili firmare vigore,
Illi humana subest quando dumtaxat imago ?
Anne hominem adpelles, sobolem qui spernit amatam, 460

-- 209 --

Foemineumque genus, naturae vota perosus?
At sapiens genitor iure haec mihi regna reliquit,
Mustaphas si vivit adhuc, fit munere patris,
Et mihi bis rapiet scelerato crimine regnum?
Turpe nefas populos, quod laedit, sanctaque iura! 465
I fide, i velox, acies mihi redde faventes,
Omnibus ignosco culpas, motusque rebelles,
Militiae augebo quinis stipendia nummis,
Sex addam auratos grato pro munere cuique.
Pauca refert ductor, vellem tua iussa capessens 470
Non semel at toties crudeli occumbere morti.
Quae meliora heros laudis sibi praemia quaeret,
Caesare pro salvo vitae quam dona pacisci?
Hinc volat, et iussus pandit vix Caesaris ore,
Turba illum aggrediens geminato vulnere caedit, 475
Illius atque furens conserta irrumpit in aedes;
Argentique rapit collectum pondus, et auri.
Vezirum hinc fatum Kussenum perculit idem,
Dum studet iratos compescere, concidit ictus.
Libarunt veluti semel ac fera bruta cruorem, 480
Caede sitim expletum loca plana, atque alta pererrant,
Dirae praecipitant acies sic sanguine potae,
Effusaeque ruunt, ceu cuncta evertere vellent;
Corpora trunca ducum canibus lanianda, ferisque
Hyppodromi in campum celerant vectare patentem, 485
Dum capita oblongis infixa hastilibus horrent,
Quâ surgit templum Baizeti a nomine dictum.
Has inter strages populi, saevosque tumultus
Plurima divitiis spoliantur tecta domorum,
Auditur gemitus, ploratus et undique circum, 490
Mors mixta it spoliis, morti subeuntque rapinae,
Foemina, virque cadit, nullo discrimine et aevi.

-- 210 --

Flet bona rapta alter, raptum dolet alter honorem,
Vitaque adempta aliis fugit indignata sub umbras.
Lex nulla, aut pietas, vastatur ubique, crematur,
Nec furor infanti parcit, tenerisque puellis.
Intactos nec equos, famulos, nec caetera linquit.
Et quod non raptat, caedendo in fragmina vertit;
Vertere nec sistit dum Osmanum repperit ipsum.
Ianicerûm hic moestus ductoris in aede latebat,
Expectans missos legatos, quaeque tulissent.
Auget sollicitas formido in pectore curas,
Et longo queritur cunctantes tempore abesse.
At subito en resonant fremitu loca proxima circum
Milite densa fero, gladiique, et tela coruscant.
Horrisono motu miscentur cuncta, tumultu,
Ianicerûm irrumpunt acies stridoribus altis,
Caesare te coram Mustaphâ iudice siste.
Vester Caesar ego, quisnam me iudicet umquam,
Suscipit Osmanus, Byzanti et in urbe vetustâ?
Quid sis, nunc nosces, reddit densata caterva,
Et circum stringens violenter corripit illum.
Osmanus placido bacchantibus ore reponit.
Relligione sacer Caesar, quis tanget et ipsum,
Effigiem cuius mundus colit, atque veretur?
Turba refert, sequimur nobis quae exempla dedisti,
Ex quo Mustapham claudebas carcere caeco.
Ac in equum his dictis, aderat qui forte paratus,
Osmanum iniecit sordentem paupere cultu,
Vestibus auratis, queis fulsit, namque carebat,
Illum turba furens urbis per compita vectum
In medium adduxit templum, stipante coronâ
Caesar ubi procerum Mustaphas rite sedebat. (1) Divan, aula Caesarea pro habendis consiliis et ferendis iudiciis.

LIBER XX. ARGUMENTUM.
Osmanum coram Mustaphâ turba rebellis
Ut captum raptat populi stipante caterva,
Et miserum indigne tenebroso carcere claudit.
Hic illi laqueo perfringit guttura Maurus,
Exanimum corpus patris tumulatur in arcâ.
Sublimi Caesar Mustaphas sede locatus
Aurato in solio, regali et veste nitebat.
Adstabant proceres circum, plerique ducesque,
Hassan hinc, Akmet, Makmud, Ali, inde Dautes,
Ultimus hic magni Veziri munera fungens. 5
Hassan thesauri custos, regalis et arcae.
Ut mortem effugeret, traiecto litore Graio
Nuper ad eoas migraverat ille cohortes.
Akmet Kussenum suffecit, morte peremptos
Makmud, atque Ali, nova quos fortuna secundat. 10
Muphtidis inque locum Iahius successit, ubique
Insigni clarus famâ, et virtutibus aeque.

-- 212 --

Lectus Ianicerûm Seban dux, scilicet ille
Turbae irrumpenti, captum qui sponte retexit.
Kislari munus robusto corpore pollens 15
Suscepit iuvenis, cassus sed laude spadonis.
Vidit ubi Osmanum Mustaphas, iussit abire,
Et septem turres quem cingunt, carcere claudi;
Sic monitus, prior at clamavit voce sonorâ:
Quis mihi sceptra manu, lateri quis diripit ensem? 20
Veni ego progenies Akmeto prima sub auras,
Imperiumque mihi, non fratri a patre relictum.
His vix effatis, atque addere plura volentem
Adstantes in equum raptum iniecere, propinquus
Qui macer, et vetulus, nudusque, atque ulcere sordens 25
Fors aderat, lentum et quem traxere rudenti.
Sic capite haud tecto, vilique indutus amictu
Osmanus captivus uti per compita fertur.
Belligeri ast ubinam alipedes, o maxime Caesar,
Ante annum ad campos qui te vexere Polonos, 30
Quorum et terga premens anteibas cursibus auras?
Sericae ubi vestes auro, gemmisque micantes?
Mucro ubi Caesareus, quo magna potentia fidis
Gentibus ad dextrae nutum tua ubique patebat?
Conspicui atque ubinam clarae sunt laudis honores? 35
Omnia iam periere, unus te quisque reliquit:
Fortuna heu varium circum sic volvitur orbem:
Siccine quem veritum mundi tot regna colebant,
Lex fuerat populis et cuius sola voluntas,
Qui iam magnificis princeps radiabat in aulis, 40
Cuius erat votis angusta haec machina mundi,
Captus uti a servis Caesar raptatur iniquis,
Ante necem et duro damnatur carcere claudi?
Discite mortales, terrent quos nulla pericla,

-- 213 --

Firmum stare nihil, nequeat quod tempore labi, 45
Et talem subeunt legem si sceptra tenentes,
Quosque colit totus, digne veneratur et orbis,
Quae vos sors maneat notos vix nomine in orbe?
Husseni miseri, Dilaveri atque potentis
Trunca infixa ducum capita hastis gestat acutis 50
Improba turba furens, et vox audita per auras.
Ista manent diros immitia fata tyrannos,
Centum et reddebant voces. O dedecus ingens!
Sic noster luitur cruor, et violentia passa,
Ex isto exemplum nunc Caesare sumite Reges, 55
Qui sibi subiectos crudeli morte peremit.
Atque est imperio vi, nullo et iure potitus.
Dumque hoc arrectas Osmani perculit aures,
Imperium rapui cuinam, fida agmina? clamat,
An pater Akmetus non vero nomine vester 60
Caesar erat, moriens mihi nonne et sceptra reliquit,
Sceptra eadem a proavis longo ordine rite recepta?
Surripit imperium, libertatemque minando
Tristia fata mihi violentia sola triumphans.
Quod scelus admisi, trahar ut sic turpe per urbem? 65
Me sane haud propter, Kosaccos vindice poena
Plecterem ut, Othmanidis qui ingentia damna tulere,
Ante annum gessi bellum cum gente Polonâ,
Quod primo arrisit faustum, nobisque secundum,
Nam vitae haud parcens me in aperta pericula misi, 70
Et si omnes, ut ego, pugnassent fortiter armis,
Vicisse haud sese iactaret Sarmata Turcas.
Me, cui devovi, populus mihi talia reddit
Praemia? non hostes, vigilum sed me agmina vexant.
Anne hosti ereptus fuerim in certamine diro, 75
Perderem ut imperium populi motu, atque cohortum?

-- 214 --

Illum ensem, haud potuit quem Sarmata vellere dextrâ,
Caesareae excubiae rapient, vulgique catervae?
Hoc ferro Othmanus peperit sibi sceptra, remotas
Imperii et fines victor porrexit ad oras, 80
Hoc et Anatoliae campos instructus opimos
Subdidit Orcanus devicto ex hoste triumphans,
Transtulit hinc Prusam sedem, traiecit et aequor,
Ipso hoc Gallipolis Solimanus et urbe potitus,
Vucassinum que ducem vicit, dein funere mersit. 85
Sedem Hebrum propter Brusâ deduxit in urbem
Fortis Muratus, Maesos populavit et agros,
Cassoviae hinc campos irrupit turbine belli,
Lazzarus et Princeps cecidisset victus ab illo,
Millost ni miserum stravisset fraude scelestâ. 90
Ense Tamerlano Baizetus restitit isto,
Orbis ad imperium qui sese extollere avebat.
Valla Musulmanus Nicopolis edita propter
Agmina Sigmundi delevit cuspide eodem.
Dacos subiecit gladio Maometus et ipso, 95
Ad Drinum Illyriae populis effulsit ut heros.
Alter Muratus Maesas invasit arenas,
Ad Varnam Hungariae regemque, aciesque fugavit.
Imperii hoc alter Maometus sede potitus
Argivos victor, dein Bosnica regna subegit. 100
Epirum hoc alter Baizetus cuspide vicit,
Par mihi Sarmaticos hinc agmina duxit in agros.
Selimus huius ope austrinas penetravit in oras.
Subiecit Memphim, et Mamalucos marte secundo.
Hoc alter retulit Solimanus clara trophaea, 105
Expellens Rhodios equites post praelia dira,
Hungariae eripiens regno plura oppida, et arces.
Selimus hoc alter Cyprum subiecit opimam,

-- 215 --

Aequora lata tegens instructâ classe potenti,
Tertius hoc posuit Muratus fraena Liburnis. 110
Taurisio aggressus Persas est deinde potitus.
Hoc meus et proavus Maometus robore miro
Iaurini, Karusae, Agriae subiecit et urbes.
Hoc meus et genitor tot grandia coepta peregit.
Hunc mihi ceu natu maiori liquit habendum, 115
Sarmatica Odrysias duxi hoc in bella phalanges,
Militis atque animus mihi si par, victor adessem.
Belligera hoc iussi pubes cogatur, Emirum
Plecterem ut audacem Sidonis vindice dextrâ,
Vestra ope et hoc possem totum conquirere mundum. 120
Quis vestrum, atque meum temerat malesanus honorem,
Imperii et famam scelerato crimine turpat?
Quis rapit hoc ferrum, proavi sunt quo orbe potiti,
Quodque mihi haeredi iure, et liquere nepoti?
Quisnam mi vitam, libertatemque minatur, 125
Quum mihi libertas cuiusque, et subdita vita?
Corripit aut quisnam, captivum ducit et audax?
Qui nostrae adsertor fuerat, custosque salutis.
Sic me iam cuncti liquistis, pectora cara,
Fas erit et tacitis haec coepta nefanda tueri? 130
Haud sinite antiquam fidei vos perdere laudem,
Dedecus atque ingens patriis adiungere signis.
Durior at silice, et pietate haud flectitur ullâ
Gens mea, turpe nefas, dirum lacrymabile fatum!
Osmanus miseros iactans hos pectore questus 135
Ad loca pervenit, queis ille manere putabat.
Ni pietas, vigilum dolor at fera pectora tangit,
Et licet iratos se ostentent, atque superbos,
Inviti lacrymas nequeunt cohibere liquentes.
Sint fera monstra, cruor fluit illis pectora circum. 140

-- 216 --

Ac velut avulsum celso de vertice saxum
Fertur in abruptum, saevus ruit ense Dautes.
Alipede invectus, venientem quisque tuetur,
Quid ferat et poscens, portendit tristia fata.
Consertis medius turmis ubi constitit ille, 145
Bile, irâque furens clamavit voce tonanti.
Imperat huic Caesar fauces elidere monstro,
Nec fas cunctari, nam impendent grandia damna:
An fors expectandum eois agmina ab oris
Adveniant donec, nosque omnes funere sternant? 150
Occidat iste canis, letho hoc vos reddite tutos.
Mustaphas Caesar sit sospes, regnet in orbe;
Vos commune bonum, positâ formidine tangat;
Corruet imperium, si discors, namque repente:
Parte aliâ Osmanus trahit istas pectore voces: 155
Subiacet anne ulli Caesar? captivus at ille
Ducitur, atque cadet servilis victima dextrae.
Ah! misero Omnipotens summo in discrimine vitae
Fer, precor, auxilium, tua magna potentia fulgat!
Qui mihi succedit, fatis melioribus uti 160
Adnue, neve brevi sors aequa obtingat et illi,
Ac ruat Othmanidum domus alta a culmine laudis!
Vix ea fatus erat, quum subdidit ista Dautes.
Quaenam caussa morae? mox illi frangite guttur,
Textile linteolum, lateri quod fibula nectit, 165
Diripiens Mauro deformi corpore iactat,
Qui collo Osmani convolvens protinus illud
Sternit humi miserum, laevo pede nixus et ipsi
Pectus dextro urget, laquei distendit et oras
Dentibus, atque ungui, fugit dum corpore vita. 170
Occidit infelix sic Caesar maximus orbis,
Et fuit in templo patris prope nobile bustum

-- 217 --

Funebri absque ullo laevâ tumulatus honore.
Sic quae se ad caelum humana superbia tollit,
Plectitur, exemplum venientibus utile saeclis. 175
Disce, insane Macon, legem qui ponis in armis,
Usque regi humanos divino numine casus,
Incassum et proprio mortales robore niti.
Sol ubi non radiat, mortalia lumina caeca.
Ut solium ascendas, alieno sanguine fuso 180
Sic agis, Omnipotens veluti non cuncta videret,
Dum fato tribuis, quidquid contingit in orbe,
Humano arbitrio libertas tollitur omnis.
Te propter pereant ut subdita saecla libenter,
Effugere affirmas nullum quod volvere fata, 185
Quemque domi, aut bello debere occumbere morti,
Impia ius aequum violas Othmana tyrannis,
Dum regnum extendis lati ad confinia mundi.
Per te mortales Caesar supereminet omnes,
Atque sua effigies, quin est venerabilis umbra. 190
Arbitrio ille animas, regit idem et corpora gentis,
Inque suam faciem dignatur cernere nemo.
Quoquo se vertat, sua magna potentia fulget,
Cuiusque est vitae, fortunae atque arbiter ille,
Ceu legem statuit, quod fert suo corde voluntas. 195
Hunc trepidant proceres, dum iussa suprema facessunt,
Caesareo et gaudent si fors iugulentur ab ense.
Illum quisque humilis colit, ac veneratur, et illi
Qui sacer in vitâ, post mortem templa dicantur,
Et magis ut firmo nitatur cardine sceptrum, 200
Terrore implevit gentes, et caetera regna.
At tua falsa brevi legum mandata peribunt,
Dissipet inferni nam lex divina tenèbras.
Mandas, Caesar ubi solium conscendit avitum,

-- 218 --

Fratres quotquot habet, crudeli funere sternat, 205
At fratri AKMETUS divino numine parcit,
Occupat hinc solium non natus, frater at illi.
Praecipis ut iuvenes, solum quos educat aula,
Flore aevi, atque illuc violentia dira coegit,
Ad prima evecti sint regni munera celsa, 210
Scilicet ut caros qui non novere parentes
Caesari uti patri referant benefacta recepta;
At nunc evenit sceleratâ fraude Dautis,
Haec tua iussa Macon, fuerint, uti caetera, vana.
Raptos Christiadum natos formare cohortes 215
Imperitas vigilum, Caesar queis cingitur usque,
At sinit Omnipotens tenus hac custodia fida
In caput insurgens nunc Caesaris irruat ipsum.
Pareat ut miles, temnat lethique pericla,
Spondes in bello morituris gaudia caeli, 220
Accidit at nuper, statuit ceu dia voluntas,
Dum parere duces renuunt, forti hoste premente,
Vix procul incolumem Osmanum evasisse fugacem,
Quemquam divitiis sinis haud gaudere paratis,
Numen uti, imperitet solus dum Caesar in orbe. 225
Sternit at extemplo virtus divina tyrannos.
Caelis Omnipotens solus dominatur, et orbe.
Caesaris et ipse mones subdi mortalia saecla
Et cunctos illum reges superare potentes,
Vidimus at nuper, divino ut numine Caesar 230
Servi sub pedibus vitales liquerit auras.
Luxurie haud prohibes Turcas tabescere gentes,
Et nutrire queant quotquot, sibi ducere sponsas,
Nimirum ut populi mage vis, et copia crescant,
Pubem ac sufficiat numerosam in tristia bella. 235
Iam vetus at periit tua gloria clade peractâ,

-- 219 --

Vladislavus enim vicit, duxitque triumphum.
Felix adveniet tempus labentibus annis,
Quo Sophiae niveo structum de marmore templum,
Ereptum Odrysiis, Christi sacrabitur aris. 240