LIBER SECUNDUS.
-- 41x --
Interea Christi Miles digressus ab Urbe
Tecta petit Dioclis. Juvenili laetus in ore
Pulcher Anastiades divino flamine plenus
Optatoque inhians coelo, ceu mane sereno
Sol nitidus Bebii surgit cum vertice montis
Incedit placidus, nova munera corde volutans.
Nam virtus, pietasque simul recreatque fovetque
Internos animi motus, ad grandia dulcem
Erigit et mentem, divinaque praemia poscit.
Ipse viam calcat solus, collesque relinquit
Hinc inde arboribus laetos, turresque propinquas
Jam cernit, murosque altos, arcusque potentes.
Ingreditur portum tacitus, plateamque decoram
Adspicit atque dolens spernit simulacra Deorum.
Jam Dioclem obsequio spectat, longamque salutem
Augurat, at temnit rabiem, vultumque minacem.
Caesareo orbatus sceptro, frontisque corona
Ipse [1] hortos recolit, terram partitur, et altis
Sepibus obcludit circum, rastroque reformat.
Semina tum mittit, spargit tum fluminis unda,
Foecundum transponit olus rapasque tenaces,
Lactucasque albas. Gaudet longo ordine poma
Ponere cum ficis, vites oleasque virentes,
Inserit atque piros, nucibus tum persica jungit.
His super interdum sylvam quae proxima frondet
Adscendit ; lepores timidos, multisque capellas
Insequitur canibus, telisque et cuspide longo
Percutit, optatam referens cum carmine praedam.
At frustra menti quaerit solamina, dirus
-- 42 --
Quem dolor excruciat penitus, torquetque malorum
Conscia saevities ; cordi nulla otia donat.
Ac veluti clades inter, crebrasque rapinas
Qui vitam degit latro, formidine pressus
Vindictam metuit, flammataque fulmina coeli,
Hinc tristes horas, longa formidine ducit
Insomnesque trahit noctes tristissima vitae
Tempora saepe suo tacitus sub corde volutans.
Interea Petrus veteri discessus ab urbe
Visit Anastiadem. Juvenis laetissimus ore
Excipit Ipse Senem, dein illi fausta precatus:
Alme Pater, dixit: vidisti Principis unquam
Hanc [2] Sedem grandi et palatia splendida luxu?
Hic nempe fastus, vanaeque superbia pompae
Atque omnis cultus romano more coruscat.
Ista domus Dioclis: pulchro stant ordine circum
Caesarea perculta mano viridaria, et horti.
Alme Pater, spectare domum cupis, aurea tecta?
Me sequere. Est animus subito tibi cuncta notare.
Ecce Domus [3] celsis surgens cum molibus adstat
Pulchra, ingens visu. Veteri qui venit ab urbe
Prospectans longe turres [4] jam cernit utrasque
Quae muros claudunt hinc, hinc munimine cingunt.
Has inter numero similes sed mole minores
Muros jam superant aliae, belleque decorant.
Conspice qui circum pulchro cum forcipe perstant
Arcus marmorei, [5] lux queis tum plurima passim
Immitti gaudet recreatque aulaea colore
Fulgida purpureo vastas cingentia Sedes.
Quae species visu! gradienti quanta voluptas!
Quis decor iugenti spatio formaque superbus
Adspicitur late circum? Spectanda videbis.
Aurea [6] porta patet: Nomen tibi denotat istud
Nobile quid referat, vel quid mirabile pompa?
-- 43 --
Junguntur lapides lecti, nexuque cavato
Adstant connexi et valido cum pondere utrimque
Arte laboratum acri sustentare fatigant
Fulcimen. Loculis quatuor simulacra superne
Exurgunt separata pilis, pompamque ministrant.
Ingresso portam via lecto e marmore strata
Ecce datur, rectoque forum cum tramite monstrat.
Hinc inde en vasta decoratur porta corona
Porticibusque suis, species pulcherrima visu!
Cursuque omne latus pari finitur ubique.
Porta [7] hac auriferi spectat de vertice montis
Surgentes Solis radios, et prospicit illa
Oceano mersos. Ridenti in vertice collis
Haud aliter gaudet foecundos cernere campos
Agricola et messes flavas oleasque virentes:
Vel pastor pecudes late per prata vagantes
Ut gestit vastos circum spatiator ad arcus
Immensum quoties pelagus prospectat, et altos
Arboribus montes densis, scopulosque sonantes
Ventorum fremitu, jactatasque undique circum
Undarum pulsu terras, orasque, sinusque.
Hinc juvat ornatus et commoda noscere et omnes
Porticibus junctos colles, quadrumque theatrum [8]
Solis ad occasum structis qua porta superbit
Fornicibus, monstratque altas sub tegmine sedes.
Adspice ut a dextra surgunt palatia parte?
Haec subeas, oro. Cernis quae porticus illa
Nobilis adcingit circum? Domus ista [9] ministros
Colligit, et famulis secreta cubicula praebet.
Jussa ferunt Dioclis, mandataque dira facessunt.
Quae rabies oculis rutilat, quae pectore in imo
Saevities furibunda fremit, malesuada malorum
Improbitas quoties fatalis fertur in ipsos
Christiadas, foedari insonti sanguine gaudens.
Tum Senior, dixit, lacrymis super ora solutis ;
-- 44 --
Proh stirps remotis educata rupibus
Nutrita lacte tigridis saevissimae,
Atque innocentum saepe pota sanguinem
Quae promis impie ferox nequissimos
Dolos furenti tetricoque Principi!
Ut jussa gaudes feritatis horridae
Dextra cruenta, perfidoque pectore
In immerentes exequi Christi greges?
Quales malorum immaniumque vulnerum
Parare poenas, explicare plurimas
Caedes peroptas, et cruore spargier?
Quales calumnias iniquo crimine
Miscere quaeris, excitasque Caesarem
Turpes ad iras, ultionem luridam?
Ast justa praeceps fulminantis Numinis
Vindicta stridet, impiosque dissipat.
Fatur Anastiades, sed nunc, Sanctissime, cerne
Quanta domus, saevos quam pulchra ministros
Excipiat, genus injustum ad mala cuncta paratum.
Adspice quae circum lecto de marmore sedem
Porticus exornat. Stant vasta cubicula passim
Interius, munita armis, pulchro ordine fulgent.
Parte alia, forma simili, Ginicaea nitescunt.
Porticibus decorata suis. Loca fulgida praebent
Foemineae sedes turbae, queis sumere somnum
Instruere et dapibus mensas, et ducere pensa.
Hinc aliae lanasque parant, et volvere fusos
Usque agiles rutilo digitos cum tegmine quaerunt,
Hinc filos aliae lectos vel murice tingunt,
Vel jungunt aliae tinctos, varioque colore
Componunt pariter, retrahuntque volumina, et orbes,
Ast aliae texunt deductis stamina filis
-- 45 --
Inscribunt flores varios, plantasque virentes
Atque feras, volucresque simul, stellasque coruscas
Templaque cum domibus, navesque per aequora jactas
Armatosque viros truculenta ad proelia missos.
Adspicis obtectas Persarum ( 10) veste nitentes
Aurato peplo sponsas, tristesque puellas
Stragula texentes patrioque e more tapetes.
Proh quod opus gemmis varioque colore coruscans!
Amplexu Regum patrioque extorris ab urbe,
Cogitur ista cohors captivam ducere vitam.
Ingemit hic Petrus, commoto et pectore clamat.
Propter impiae sonantes Babilonis gurgites
Sic gemebant exulantes Salamonis filiae
Colla vincta pertrahentes per labores plurimos.
O propago ditiorum lacrymanda Principum
Qui suis tot nationes recreabant legibus.
Ergo tractas pensa dura, colligatis frontibus?
Jamque longe pervetustis Susiorum moenibus
Regia longe superba, patriaque splendida
Laneas parare vestes et tapetes texere
Huic tyranno saevienti cogeris miserrima?
Quae nefanda barbararum gentium crudelitas!
Inter hostes ense victos foeminas deducere
Et catenis usque vinctas ferre foeda munera!
At beata plena amoris, plena pacis coelicae
Sancta Christi lex capita, jura tollet perfida
Impiosque curat usus dissipare Caesarum
Bella pulsat clade dira, bella sparsa sanguine
Excipitque dulciori mater hostes pectore.
Quae luxus species recensque pompa
Has angit miseras premit fatigat
-- 46 --
Auro multiplici, simulque filis
Sericis decorare molliores
Vestes, stragula, divites tapetas?
Vanitas hominum nimis caduca!
Mores Romulidum nimis nocentes!
Qui posset facili referre versu
Formas omnigenas novas intentes
Queis ornare solent superbiores
Matronae caput aureis coronis
Gemmis colla, nitentibus lapillis,
Corpus vestibus elegantiori
Intextis modulo maloque ritu.
Proh sodes fuge perditos malignos
Hos usus hominum reasque pompas,
Et mores fuge, sperne turpiores
Vanas illecebras fugacis orbis
Hostis tartarei dolos nefandos.
Laudat Anastiades salubria dicta, sed istinc
Egrediamur ait; cernis quae nobile callis
Ducat ad usque Forum [11].; grandi quo mole columna
Aere gerit fusas statuas. Quam sceptra tenentem
Lata manu spectas, Dioclem sub imagine fingit
Dum vastum diro fraenat (!) moderamine mundum.
Heu nimium felix, rectae sapientia mentis
Si fors persuasit deponere fronte coronam.
Virtus digna quidem merito ; sed tristis et ingens
Formido abjecit mentem, mersitque profundo
Curarum pelago ; vel nunc quoque torquet et angit
Inter delicias, tranquillaque dona vireti.
Parte alia surgens simili cum pondere pila
Herculii effigiem monstrat. Teterrimus olli
Conspectus, fera frons ; oculi ceu fulgura lucent
Horrisonamque notant rabiem, quaeritque cruorem.
-- 47 --
Os hominum, caedesque truces. Vel dextera monstrat
Impia jussa necis. Vindex sed Numinis ira
Jam ruit, et perdet crudeli morte tyrannum.
Conspice et has quae stant Lybico de monte columnae
Hinc atque inde novem pulchro cum fornice et omnem
Porticibus decorant seriem: tolluntur ad auras
Prospectu ingenti, nova dant signa laboris et artis
Qua grave Propileum nitido de marmore surgit
Quatuor innixum pilis. Quae nobilis extat
Majestas arcus, atque inclitus ordo coronae?
Et Sphinges spectes hominis quae brachia (!) monstrat,
Et quae praemonstrat rictus unguesque leonis.
Limina tutantur vigiles. Aegyptia tellus
Has dedit, et veteres monumenta, haec grandia Thebae
Misere. At Petrus miranti lumine circum
Omnia perlustrans grandi sic carmine fatur:
Eja ingruenti percitus impete
Cito volatu quo volucris feror?
Quae me stupescentem repente
Regna tenent, populique, et urbes.
Salve Canopi fertilis insula
Quondam prophanae fons sapientiae
Tellus per antiquos Tyrannos
Fatidico recreata Nilo!
Quae mi laboris grandia ahaenei
Portenta passim, munera et ingeni
Sistuntur audacique structa
Artificum monumenta dextra?
Cavata saxo cernere Meridos
En stagna lactor, mentis opus grave,
Cum grana camporum per aequor
Fertilior cumularet unda.
-- 48 --
Hac parte lecto cernere marmore
Laetor superbas arte Piramides
Et vasta per centum recessus
Daedaliae loca tecta Sedis:
Parte hac ad instar montis et ardui
Videre Sphingem vertice maximo,
Vel inter ungues colligentem
Aediculam nitidam Tonantis.
Et Templa vasto condita fornice
Supra columnam stantia, et arduos
Longum per accessum scalarum
Cum plateis domibusque muros.
In aere fusam solis immaginem
Spectare grandi prodigio juvat,
Quae mane surgentes referret
Blandisono radios canore.
Thebana portis moenia cum suis
Et templa vastis arcubus edita ;
Post soecla disjectas ruinas
Attonitus reteget viator.
Sepulcra Regum monte sub intimo
Cavata, cellas, atria, tramites,
Quae monstret aetati remotae
Vir Patavi [12] veniens ab urbe.
Ignota stabunt carmina mistica
Et scripta formis mira latentibus,
Ast Gallus [13] agnoscet, legetque
Fulmineo minitandus ense.
Salve superbis natio molibus
Miranda tardis usque nepotibus
Salve gigantaeos per ausus
Gens profugum memoranda in aevum!
-- 49 --
Laudat Anastiades, Senior venerande, sed omnes
Quos circum spectas arcus, pulchrasque columnas,
Thebarum excidio ereptas, vastumque per aequor
Huc dicunt vectas. Sed nunc venientibus adstat
Nobile vestibulum [14] grandi cum fornice, formam
Interius cicli praestans, quadrique superne.
Quattuor in cellis vigiles adstare rotundis
Usque solent, loculis pulchro dein ordine factis
Hinc simulacra sedent nitido de marmore sculpta:
Aenotrius Janus, Saturnus saecula perdens,
Harpocrates tacitus; Genius simul arbiter Aedis.
Porta patet monstratque arcus, atque atria [15] longa.
Hinc inde undenae, vasta cum mole, columnae
Sustentant ingens caeso cum fornice culmen.
Quae species operisque decus quae regia passim
Adstat majestas? Dioclis domus ista superbi.
Sunt dextra, laevaque cubicla nitentia luxu:
Haec habitat Dominus felix, ut temporis usus
Vult, poscitque simul languentis cura salutis
Et jussum vitae regimen: cum pulchrior aestas
Adridet, laetus surgentem cernere solem
Ipse cupit, cellasque tenet, quo vespere in undas
Mergitur occiduas; hiemis cum squallida venit
Tempestas, loca grata fovet. Longa atria [16] cingunt
Aulae porticibus similes cingentibus aedem,
Hic dulces sonuere suo modulamine cantus,
Scenicus adsurgit ludus, risusque theatri ;
Hic festus celebratur bonos, moresque, modique
Visere queis Dioclem datur et bona verba precari.
Tum Senior clamat tollens suspiria corde:
Theatra sperne, scenicasque imagines.
Proh quae libido turpis hic et insolens
Cor innocentum foedat, angit, enecat
-- 50 --
Nefanda menti porrigens phantasmata
Mores ocellis dictitans turpissimos;
Ut histriones inter altos canticos
Verbis jocosis, et figuris turpibus
Malos amorum praedicant casus, dolos.
Passim comoedi belluarum pellibus
Tecti, vel elegantibus cum vestibus
Sistuntur, illicoque luridam
Scenam reformant indecoris saltibus.
Quin corrigunt mores malignos civium,
Pravos adumbrant cum secundis plausibus.
Hanc sperne turbam, viliorum pessimam,
Ludos jocosque turpiores effuge.
Actus nocentes horridi spectaculi,
Irae, furoris, vindicisque pectoris
Cladem, cruorem, et inferentis vulnera
Proh sperne abhorrens, et pavescens effuge.
Semper comoedos blandientes despice,
Semper tragoedos sperne tu teterrimos.
Dicta probat Juvenis: sed sustentare columnae
Vix possunt aulas toto cum pondere tecti:
Hinc penetrare datur spatio quae clausa minori
Bina loca adsurgunt. Quam cernis, cella Corinthi [17]
Dicitur et Grajae formas imitarier urbis
Hic licet, ornatusque omnes, victusque dapesque
Et luxus pompam et dulcis modulamina cantus.
Stant lecti circum, Graecorum more parati,
Effulgent mensae pretiosaque vasa rubescunt.
Quam nunc ingrederis, Cyzici grandis ab urbe
Nomen habet, sequiturque modos, luxumque superbum,
Quem gentes Asiae vastas refovere per oras
Usque solent, opibusque nitent facilisque redundant
-- 51 --
Omnigenis terrae donis coelique, marisque.
Quid non absumit demens luxuria, et ingens
Ingluvies ventris potusque insana lubido?
O genus infelix hominum sic tristia quaeris
Perniciemque paras, sollicitasque necem?
Romulidae toto natio celeberrima in orbe
Ob tot victrici lata trophaea manu:
Quo virtus armorum abiit, quo gloria famae,
Quove ruunt raptae divitiae populis?
Coenarum ingluvies gemmas absumit et aurum,
Omnia mensarum sumptus et ipse vorat.
Usque dapes raras peregrinis quaerite ab oris
Et bibite auratis extera vina scyphis:
Nempe lucrosas volucres huc Africa mittit,
Atque Asia unguentis mittit aroma suis.
Et mare quod tumidos miscet late undique fluctus
Huc mittit pisces, ostrea cum lepade.
His dapibus miseri stomachum ventremque gravate
Quae possunt magnas perdere divitias.
Vinaque libantes grandi contendite concha,
Dulcius et quidquid Graia terra tulit.
Balsamicae nubes modico volvuntur ab igne
Atque odor adsperso funditur usque solo:
At saltus scurrae ducunt Nymphaeque choreas,
Et tollunt dulces timpana pulsa sonos.
Sternitur ecce dapum satiatum pondere corpus ;
Mens rapta ardenti perditur ipsa mero,
Pharmaca tum stomachum relevant ; quid foedius usquam?
Cum male digestis prandia foeda vomunt.
O demens hominum luxus, causa una ruinae!
O stulta ingluvies, funera certa parans!
-- 52 --
His descende precor gradibus, tum balnea [18] cernes.
Ista juvant arte, dant commoda summa saluti
Et nitidos donant artus: sed corpora in unda
Emundare negant, tenui nisi ludere motu
Et faciles agitare manus prius inter amicos
Hi studeant, aulamque vides ad munera ludi
Quam dicunt ; tepido quae jungitur ista calore
Aeriique tenet nomen nota pallia servat.
Quae loca nunc calcas, haec sphaeristeria dicunt:
Hic etiam pallae lusus jam membra fatigat
Jam lassas reddit vires. Stat cella superne:
Illa vaporiferos densae caliginis instar
Colligit humores, facilesque effundit in omnes
Sudoris guttas ; calidis haec balnea lymphis
Cetera frigidulo recreant cum flamine lotos.
Adspicis hunc veluti puteum [20], quem saxa recludunt
Vasta nimis circum? Jadri deducitur amne
Haec aqua ; et exundans varios servatur ad usus.
Hanc quoque fac videas cellam [21]: ne frigore ab ipso
Laedantur loti subito, moderamine eodem
Temperieque frui simili juvat. Aurea perstant
His prope purpureo velamine vasta cubicla [22],
Quis Dioclis tentat somno sua membra levare:
Argento similis fert pulvinaria lectus,
Picturisque nitet circum variisque figuris
Quaeque suo paries latere. Haud procul ecce refulgens
Porticus exsurgit, pulchro cum fornice monstrat
Aediculam [23], medicae summo in qua tollitur artis
Ara Deo! qualis majestas splendet in ausu?
Atria consurgunt lybicis sublata columnis.
Liminibus vastis grandi cum pondere porta
Praebet epistilium lecta praegrandius arte.
Fulcimen quadri lapidesque ligamine juncti
-- 53 --
Efficiunt, nimioque labore nitentius intus:
Insculptaeque simul coronae omnia cingunt
Romanosque modos gustumque ostendere certant.
Numinis effigies adstat nitido aere coruscans
Aedicula in media. Semoto exire recessu
Adspice serpentem longo volumine, ut alte
Extollit caput horrendum, linguamque trisulcam,
Exagitansque oculos reptans dat sibila crebra,
Conscenditque aram, statuam superare fatigat
Fulgentemque Dei faciem. Timor illico cogit
Tentantem ruere in praeceps, atque ore venenum
Lambere diffusum frustra. Tum pectore fervens
Et portentiferae reserans prodigia mentis
Grandia voce canit Petrus; fert grandia voltu.
Quae mihi rerum species recentum
Sistitur cultum removens nefandum?
Cuncta pollentis video corusca
Munera dextrae.
Scilicet foedum simulacrum et ara
Corruit turpi maculata casu ;
Moxque nigranti trepidans recessu
Effugit anguis.
Desilit summo rutilans ab axe
Fulgor, et manans tenues per auras
Illico templum radiante circum
Lumine replet.
Grande vas lecto lapide excavatum
Tollitur signum referens cupitum,
Sculpta Crux adstat tribuens beatae
Pignora vitae.
-- 54 --
Vox sacerdotis sacra verba profert.
Sale conditas oleoque inunctas
Mundat has undas, mala pellit hostis
Damna maligni.
Spiritus virtus veniens Superni
Labitur, culpae maculas repurgat
Quippe Jordanus fluitans recepit
Nobile donum.
Excipit Jesus peragrans ad oras
Cum cupit sanctos retulisse fontes
Corporis tactu, laticesque donat
Flamine dio.
Turba florentum juvenum, senumque
Et puellarum properat sacratum
Semper ad fontem, recipit beatae
Munera pacis.
Scilicet cordis maculas lavacro
Quisque depurgat nova dona sumens,
Sedis optatae superum notatur
Inter alumnos.
Coelicae vitae dator innocentum
Alme fons salve, veneranda et aedes!
Splendor en major decorat vetustae
Culmina pompae.
Enitet templum memorans Joannis
Nomen, exsurgit recolenda semper
Ara commendans monumenta cunctos
Grandia in annos.
Interea redeunt ad prisca cubicula Regis.
Tum Juvenis, sodes, ait, illa parte repostas
En scalas cochleae similes ; descendimus istis.
-- 55 --
Hae autem secretis tacitisque recessibus omnem
Percurrunt aedem subter, pilaeque reductae
Hinc atque hinc arcus magno cum pondere grandes
Sustentare valent: longa cum calle meatus
Panduntur, tectique trahunt, qua singula circum
Turris ad omne latus surgit, monstratque latebras.
Hinc maris Adriaci littus peramabile laetos
Conspectus offert gradienti: ut pulchrior aedes [24]
Hac parte adspicitur! Denae jam quinque columnae
Conjuncto ex lapide injectas cum fornice sculpta
Sustinere coronas et simul addere toti
Grande decus domui quaerunt; qua porticus omnis
Prospectum extendit late, qua summus in axe
Sol radians signat medii sua tempora cursus.
Spumeus hic fluctus perflat cum ventus ab austro
Rumpitur, evolvensque imas immittit arenas.
Huc naves properant, cursu maria alta secantes
Exonerant merces, celeri cum remige cymbae
Saepius accedunt faciles, gens appulit oris.
Extremas versus turres, bipatentibus adstant
Arcubus ingentes portae, totamque decorant
Porticibus faciem tectis, loca dulcia eunti.
Candida consurgunt supra simulacra [25] Quiritum
Qui bello celebres claros retulere triumphos.
Tullus Marte ferox: grandes in pectore sensus
Usque fovens Ancus: memorata ad munera lectus
Tarquinius senior: cincti diademate frontem
Hinc inde Heroes patria cum lege Senatus
Quos coluit. Nomen totum volgare per orbem
His licuit. Brutus cognati sanguinis hostis:
Ense Camillus atrox: crudeli morte superbus
Regulus: et Fabius pugnae cunctator: et ardens
Marcellus, Liviusque sagax. Duo fulmina belli
Scipiades: Paulusque vehens praegrandia curru
-- 56 --
Munera grajugenûm: praedas aurumque Lucullus
Adcumulans Asiae: Pompejus funere flendus:
Et Caesar lauro cinctus: nitidaque corona
Augustus fulgens: acie Germanicus ipsa
Clarior, ast omnes augusto sanguine creti.
Titus amor patriae, toto celeberrimus orbe:
Caesareique duces regalia sceptra tenentes.
Quae rerum species? nova quae spectacula scenae?
Ast ascende precor, sancta venerando senecta,
Ferrea porta [26] patet: cochleae pars altera sursum
Qua gradibus ducit summas conscendere cellas.
Incolit has sedes Diocles, cum floribus aestas
Exornat late campos, et flamine dulci
Eurus permulcet jucundas leniter undas.
Qualis adest oculis prospectus utrimque tuentis,
Vel mare velivolum videat, scopulosque remotos
Messibus aut flavos agros, oleaque virentes!
Porticus hic spectat surgentis lumina Solis,
Quo juga protendit mons Aureus, altaque monstrat
Culmina cum sylvis Bebiusque, et saxea terga
Albius, arctoi quassatus turbine venti.
Arboreas inter plantas olusque virentes
Hortus jucundos subter diffundit odores,
Hortus delicium Dioclis, sua grata voluptas.
Ut gaudet quoties flores ipse inter et herbas
Ambulat! Ut felix placidusque et fronte serenus
Adridet! sed cor curis vexatur acerbis,
Cladibus ingeminat curas, tristesque dolores,
Conscia mens scelerum torquet sibi viscera et angit:
Vana quies vultu frustra bella intima pellit.
Altera quam premimus nunc porticus imminet orae,
Brachiaque ostendit colles, et florida Olynto:
Longa Pharus dives pecorum, vel fertilis Issa.
Quo caput occiduis nubeum submittit in undis.
-- 57 --
Mons surgit propior nemoroso vertice lectus
Venatu recreat dominum. Quo plurima circum
Porticus angustis nitet arcubus altaque praebet
Quatuor in partes constructa sedilia, cernis
Amphiteatra trucis quae dant spectacula belli.
Ingentes crates solidis ubicumque coronis
Tolluntur: quoties recluso carcere vidi
Immanesque feras rictu contendere et ungue,
Atque homines nudos foedari sanguine et ipsos
Christiadas laceris membris occumbere morti.
Ingemuit Senior, lacrimans et talia fatur:
Quo mens furore vestra gaudet pertrahi
Viri fugaces stultiores perditi!
Non bella dira, nec malorum plurima
Cohors valebunt sat necis, sat funeris
Inferre flenda toto in orbe gentibus?
Cruenta pax erit, cruenta dulcior
Erit voluptas? scilicet spectacula
Cruore foeda, tristibusque cladibus
Vos expetito recreant solamine!
Quot corda nata motibus mitissimis
Ludos cruentos saepe cum perspexerint
Furore plena concupiscunt sanguinem?
Humana mens turpi malo proclivior
In pejus usque volvitur citissima,
Viam recludit pectori crudelitas,
Visu feroci, perditoque lumine.
Quo stulte curris se necantes cernere
Servos furentibus scelestisque ictibus,
Vel dissecari belluarum morsibus
Dirisque tigridum leonumque unguibus?
Dulcedo amara vel voluptas effera
-- 58 --
Rapit cruenta perditum cupidine
Sopore sicut obvolutum Stygio.
Haec sperne velox, effuge haec spectacula!
Annuit his Juvenis ; commotus pectore fatur:
Porticus ecce nitet ; septem spectare trionem
Unde datur: montesque simul, longasque Salonas,
Moeniaque Andrecii subjectaque littora late
Caprario, et spumans rabidis aquilonibus aequor,
Ast propera: Templi [27] lucentia culmina cernis.
Hoc subiisse juvat. Pulchroque ex marmore stratum
Ecce forum premimus pedibus. Jam nobile surgit
Marmoreis gradibus Templum. Pulchro ordine circum
Sex cum ter denis Lybico de monte columnae
Arte laboratas grandi cum mole coronas
Sustentant, supraque jacent perstrata resecto
Ex lapide: insculptis basibus simulacra Deorum
Stant, decorantque simul tutantur et omine certo
Usque domum. Fallax Superum Regina Tonantis
Et soror et uxor ; Sophiae dilecta Minerva:
Flava Ceres spicis, diris Mars horridus armis.
Blanditiis Venus alma suis, atque aliger ipsis .
Mercurius pedibus; quassans ex aere Tridentem
Neptunus pelagi domitor ; Vulcanus et ardens
Pieridum socius, cantusque suasor Apollo;
Hinc Musae surgunt forma specieque nitentes;
Hercules attollens clavam, Bacchusque rubescens,
Et Pluto, et Genius grandi virtute gubernans
Romulidum imperium ; tum conditor ipse Quirinus
Ceteraque insipiens quae gens sibi numina dicit.
Quam speciem praestat, majestatemque coruscam
Grande Peristilium statuis, pulcraque (!) corona
Praecingens Templum? Eois ut surgit ab undis
-- 59 --
Sol rutilans radiis, roseo fulgore decorus ;
Sic sacra tanta inter monumenta extollitur Aedes.
Ordinis integritas recti, sapiensque venustas
Ingeniique nitens summis cum partibus ardor,
Caraque simplicitas rerum simul undique fulget.
Porta suis injecta pilis, subjecta coronae
Iugenti, variis quas ars bene sculpta decorat
Floribus, ecce patet ducto cum cardine, et omnes
Ostendit species operis. Jam nobile Templum
Porrigit octonas facies, spectantibus aptis
Conjunctas saxis ; ratio quae certa praecidit
Mensura simili, modica et cum calce ligavit.
Sed sacram subiisse domum juvat. Emicat intus
Coelica majestas. Summo de vertice lumen
Descendit radians, medias et percutit aras,
Illac nubiferus cum victima ab igne crematur,
Evolat ad coelum fumus revolutaque thuris
Caligo incensi, gratosque effundit odores.
Aspice quas nuper tellus Aegyptia misit
Hasce columnarum moles. Stant octo ferentes
Florideum epistilium totidem supraque minores
Arte laboratas pretioso e marmore ductas:
En simulacra vides hinc inde adstantia, formae
Apta Gigantaeae: illis est custodia Templi.
Jupiter iste Tonans: nemorum illa est candida cultrix ;
Insculpti circum Bacchantum more notantur
Ludentes chori, incincti tempora sertis
Et nemorum Nymphae pulsantes tympana dextra
Ducentesque leves saltus, tenerosque triumphos.
Instar squamarum testudo tota coruscat
Vasti opus ingenii, grandi molimine tectum
Sustentat nitidum varias firmatque figuras:
Titanides bello victi, subitoque sepulti
Mortibus injectis ; flammas ex ore vomentem
-- 60 --
Aetna tegit vasto Poliphemum corpore, et usque
Vultur Promethei jecur immortale cruentat
Vertice Caucaseo. Summa vi Sisiphus ingens
Saxum urget; praeceps rapido ruit impete monte.
Orpheus auritas silvas, montesque sequaces
Blandisona ducit cythara, lacrymansque fugacem
Respicit Euridicem: cernes tum cetera demens
Quae plebs effinxit. Qua majestate decorum
Numen adest, cultuque suo, simul ore verendum?
Hos loculos circum dilecta cubicula dicunt
Illius, hic stultae capiunt oracula gentes.
Callibus obtectis, nigranti nocte, ministri
Accedunt, responsa ferunt, incertaque dicta,
Queis dat credulitas demens certissima sensa.
Proh genus infelix hominum, vereque dolendum
Aeternum spectate Deum, agnoscite cultum,
Discite et aethereae venerari dogmata legis.
Hisce dedit lacrimas Senior: tum laetior ore
Fata legens animo, venturaque mente revolvens
Sint grates, inquit, Factori ante omnia mundi
Christiadumque Deo, qui tam dementia nostris
Cordibus eripuit, tenebrasque removit et omnem
Errorum seriem, reserans nova lumina Coeli
Christus ubi infernos pede pressit ovante triumphos.
Quali luce nitet Templum? Hoc subit ecce Joannes [28]
Italicis veniens oris. Ipse omnia circum
Conspicit, atque oculos flammato pectore tollens
Voce sonat grandi, simulacrum informe deorum
Corruit extemplo: trepidi fugiere ministri
Abditi et horrifico strepitu sonuere recessus,
Lux coeli effulget; bonitas et Numinis Usque
Enitet hic, Sanctique augusta extollitur ara.
Ponitur et Cathedrae solium venerabile in annos!
Is primus sedet Spalati memorabilis Auctor,
-- 61 --
Et Domni cineres lectos, atque ossa reponit
Integra Anastasii. Proh quae miracula cerno
Vulgari ante aras praedulce levamen egentum!
Aspice nunc seriem longam labentibus annis
Pontificum, teneant qui sedem summaque dona
Doctrinae intactae, cordisque ad grandia nati
In populum effundant faciles, virtute magistra,
Justinus [29] jam purgat aqua, qui foeda Naronae
Arva colunt. Primas decoratur honore Joannes [30]
Dalmaticos ultra fines. Incedere vidit
Victrices Venetum naves prope littora Petrus [31];
Mores informat Laurentius [32]. Hostis honorum
En silvas inter vitam Crescentius [33] egit,
Purpureo Albertus [34] sapiens vestitur amictu.
Eloquio grandis, sanctis virtutibus ingens
Nimbo saxorum moritur Rainerius [36], optans
Carnificum veniam. Praefert Crucis inclyta Petrus [36]
Munera. Bernardus [37] forti sermone fatigat
Usque hostes ; Bellae sociali foedere summos
Hugrinus [38] Patriae dat opes: Rogerius [39] adstat
Funeribus Thomae moerens: Venerabile Romae
Concilium Patres inter pervisere gaudet
Zannius [40]: Intactum fulgens te purpura vestit
Cornelî [41]. Solium linquens quae dogmata fundis
Antonî [42] infelix! Turrim Ponzonius [43] ornat
Marmoream. Quid te Mariae sudantis imago
Perturbat, Praesul [44]? Recreas dulcedine morum
Sic cives, Albane [45], tuos. Tu claudis alumnos
Cosme [46] tibi caros, plantas ceu cultor in horto.
Te Cupille [47] nitens Virtus comitatur euntem,
Dum Turcas cernis multa formidine turbas
Effugere ad montes Bosnaeque revisere campos,
Effulget pietasque tua, Lage [48]. Insignis ab Urbe
Antonî [49] Mucari vitae sacra munera praebes
-- 62 --
Dalmatico sermone valens. Coluisse viretum
Bizza [50], cupis studiis Tiluri prope fluminis oras.
Integritas Dinaricii [51]
pulcherima splendet.
Virtutum dilecta cohors, caritasque coruscans,
Te Garanine [52] trahunt, laudant rerum omnium egentes.
Cippice [53] candidula late bonitate renides.
Paule [54] venis. Populum patriae facundia linguae
Usque rapit: docto sophiae recludere in horto
Intactam gaudes sedem, praegrandia
Templo Dona ferens, majora dares; ni tristia fata
Tam cito te raperent! Densa caligine rerum
Obvolvor circum: mentem nox invida late
Obtegit. Egredior Templo: loca prisca revisens,
Tecta peto, parvamque casam prope littora Jadri.
