EPISTOLA I. AD GEORGIUM FERRICHIUM FABULARUM AUCTOREM
Gallica Teutonicis contraria castra maniplis,
Sarmaticasque acies, et pinguia caedibus arva,
Et quaecumque nihil didicisse juvabit, omitto
Quaerere, inutilium non segnis transfuga, contra
Impiger utilium sectator; moribus et me
Noscendis totum addico. Sic fiet, ut ante
Si quid peccatum in vita est, detergere discam,
Meque intra proprios cogam consistere fines,
Dum satago humanos penitus dignoscere mores,
Nostra quibus tantum pollet natura, vigetque,
Impietas quam post pecudes detrudere certat.
Prima verecundos revocavit fabula mores,
Naturaeque viam digito monstravit, et acre
Indixit vitiis bellum, haud cujusque notando
Turpia facta palam, sed clam sumta atque pudenter
Nunc persona hominis, nunc arboris, atque caballi.
Sic delectando juvit, juvitque monendo
Ante Phryga Aesopum, Thracisque poemata Phaedri;
Quorum hic versibus, ille autem sermone pedestri
Simplex argumentum animis posuere tenellis,
Longe infra Satyrae fines, et comica scripta

-- 212 --

Aetatis primae doctores atque magistri.
His non deterior vates Venusinus, in arte
Quid posset, docuit, convivia dum parat ille
Rusticus urbano muri mus, plenaque vulpes
Dum prodire cavo non quit, quem macra subisset.
Horum a principiis ad tempora nostra perenni
Annorum serie neglecta est fabula, acuti
Donec Fontaeni consurgeret aemula virtus,
Quam generosa tulit felici Gallia partu,
Gallia doctorum mater fecunda virorum,
Quae potis et socco scenam et calcare cothurno.
Post hunc nonnulli, quorum haud ignobile nomen,
Ad Tamesin Gaeus, Tuscum Pignottus ad Arnum
Par opus aggressi miseram fecere ruinam;
Nec pulcrum ingenium, numerorum aut mira venustas
Profuerunt quidquam, rerum nec lucidus ordo.
Nam semota nimis vulgi a ratione sequuti
Naturaeque ipsi non responedentia rectos
Haud bene restituunt exempla per invia mores,
Nec mala naturae designant, sed quod ab arte
In vitam invectum est, melius comoedia possit
Quod risu, aut mordax satyris purgare Thalia.
Inde fit, ut possint (fateor) scripsisse libellum,
Quem legat in media Lais formosa Corintho,
Dum nugatores inter vult docta videri.
Verum a natura deflectunt no secus, atque
Qui speculatus avem ramo super arboris auceps,
Trajicit explosa frondes, vurgultaque glande;
Ales at intactis volitans exterrita pennis

-- 213 --

Ad dulcem remeat nidum, natosque revisit
Consilio huic dispar nil tu moliris inepte,
Sed quas quid deceat personas, quid loca, quid res
Usque memor, naturae incedis simplice vultu,
Qualem nulla habeat meretrix, sed nobile adepta
Conjugium virgo, aut magni matrona tyranni.
Detrectavit epos commune per Itala regna
Circumferre Maro: tu tanta exempla sequutus
Sumere ab externo segetem indignaris acervo;
Fundamenta operis patria sed quaeris ab ipsa,
Et cives pariter catus, et lactare tribules,
Dum prisca Illyricae quae sunt proverbia gentis
Parvo fabellarum aperis, ornasque libello.
Sic patrias ostendis opes, et commoda spargis
Non fluxa in vulgus. Stupet inscia turba legentum,
Quae tulerit nostrae sapientia mascula gentis.
Quae neque saltandi, neque dat praecepta bibendi,
Verum ad virtutem mores informat, et aptis
Imbuit exemplis mentes, animosque tenellos,
Ut possint, cum mox suberit maturior aetas,
Et patriae, et caris tamdem prodesse propinquis,
Turpi ab avaritia cavisse, at parcere sumtu,
Et frugi esse, atque invidiam compescere, et iram,
Acrius et quavis fugisse mala otia peste,
exercendo bonas artes, agrumve colendo.
Moribus ex istis porro, vitaque virili
Magnanimi vates exorti, qui ore rotundo
Carmina divinum Lucretî imitantia carmen
Arcibus intulerunt Latiis, magnoque Quirino,

-- 214 --

Et merito quibus ipse parens applaudat Homerus,
Cum audiet Iliacas acies, tractataque quondam
Bella sibi. Quid? num Siculas egisse capellas
Est minus, aut docti ad normam scripsisse Catulli?
Interea summo Rhacusae it gloria caelo.
Quam numquam illius pigeat (tibi spondeo) alumni,
Lucida qui exiguo deducere carmina filo
Ad citharam Phaedri potuit, tenuesque Camenas
Multum laudandus, Musae quia sponte sequuntur
Jampridem assuetae non vota ad inepta vocari.
Ac ne forte putes facilem legisse tuis te
Materiam numeris, ut cum dictata magistri
Dant pueris, quaeso, paucis ita collige mecum,
Ut facilis minus est epicis res comica rebus
Angustos propter fines, et verba, stylumque
Communem, longe sic vincit fabula soccum,
Quae omnia versiculis paucis panditque, secatque,
Nec licet obscurae minimum, doctaeque videri,
Vulgarique ex usu convenientia verba
Deligit, et sola est brevitate diserta, placetque
Non secus, ac per saxa fluit qui interlita musco
Rivulus illimis villam prope ruris amoeni,
Et purae leni cursu pellucet aquai:
At Rhodani praeceps vasto cum murmure flumen
In mare fert Ararin, haurit spectantia mirus
Corda pavor, mediisque anceps vox faucibus haeret.
Quod multis opus est? quot habet fabella poetas?
Ast elegi innumeros, multos epigramma facetum,
Carmen et heroum, et comoedia. Rectius ergo

-- 215 --

Quod pueris possit carmen placuisse, virisque,
Hoc mediocre genus censere cave. Veluti non
Est satyra, aut summi mediocris epistola Flacci,
Sic illum mediocribus annumerare poetis
Usque veto, qui dum satagit componere mores
Immemor haud delectandi punctum tulit omne,
Lectorisque egit jucundo carmine mentem
Per mare, quo voluit, per sylvas, ruraque, et urbes
Gnarus ovem, et saevum proprie induxisse leonem,
Et sublime hominum genus, alituumque, novos par
Sufficere affectus semper praedivite vena
Optimaque a quovis educere gramine mella.

-- 216 --

EPISTOLA II. FRANCISCO MARIAE APPENDINO SCHOLARUM PIARUM
Quid nunc te dicam facere in regione Gravossae?
Certe aliquid meditari insigne, novumque, quod aetas
Altera post genitis tradat: nam si bene de te
Quid novi, spectas venturos providus annos.
Ergo age, dic, quinam Aonidum te flosculus hortis,
Quaeve tenent, Francisce, thyma; aut quaenam antra, specusve
Concelebras coetus ausus sprevisse profanos,
Dum te Musa potens ducit quocumque sequentem?
An magis Illyrici laudes sermonis, et artes
Aggressus priscis confers nova, et omnia solers
Verba minutatim, ceu porrum, et caepe, trucidas?
Quippe unus doctrinarum percurrere certo
Ipse potes gressu salebras, quin aspera rerum
Ingenio nubem offundant. Hinc te Illyris ora
Coetibus annumerat patriae, licet aeriis sub
Alpibus, et magna Eridani prope flumina cretum,
Quod veterem latio princeps de fronte coronam
Deripis, et magna nobis cum laude reponis.
Magna quidem messis surgit tibi: vivida sed vis
Quid non praeclarae properans ad praemia laudis

-- 217 --

Fortiter exsuperet? Quanti est res digna laboris
Prima per Illyricae vestigia lubrica linguae
Vocibus Ausoniis, et adhuc haerentia Grajis
Sermones hominum antiquosque expendere mores,
Sacrorum ritus, bellique, et foedera pacis,
Artium et inceptus primis evolvere ab orsis,
Et nova cum priscis componere saecula saeclis!
Germanisque ideo bellum, atque indicere Gallis,
et neque Hiberis, neu qua consentire Britannis,
Sed validum robur, conjuratasque phalanges
Aurorae a populis, et primo arcessere Eoo,
Ut sacra Pieridum, Phoebique, et sacra Minervae
Trans gelidos Scythiae montes, Tanaimque nivalem,
Et trans Caucaseas possis detrudere rupes,
Donec Celtarum gentes, et Slavica regna
Propositi victor multa cum pace revisas!
A quibus omnigenas artes, usumque loquendi
Threicios Orphei per ritus Graecia primum,
Sed sylvestris adhuc, nimiumque inculta recepit.
Mox aliena sibi mendax, ceu propria, dona
Affinxit, primos et dedignata magistros,
Unde bibit sitiens, illum obruit improba fontem.
Graecia condocuit Romam: tenuere Quirites
Regni sceptra diu, atque diu tenuere leporum,
Sed tamdem eripuit Romano Gallia victrix;
At praedae in partem venit Germanica pubes,
Venit et Anglorum validis exercitus armis,
Venit Arabs, et Hiber, Latiae et telluris alumnus.
Hinc fit, ut Aonidum Libethris turba sororum

-- 218 --

Nulli addicta loco, nulliusque incola sedis,
Certaque nullius victoris jura sequuta
Per varios late populos sine lege vagetur
Libera. Sic veteri Pindo, veterique Aganippe
Decidit omnis honos. At tempore semper ab illo
Aonides errant modo Sorgae valle virenti,
Valclusaeque jugis, ubi tu, Petrarcha, choreas
Ducis ovans Cytheraea incinctus tempora myrto.
Et quoties urbem, seu limina magna potentum,
Regalemque placet Musis invisere luxum,
Sedibus haud videas gaudere libentius ullis,
Quam grandaevus ubi Ausonia testudine fretus
Arma, virumque canit priscos Areostus amores,
Atque omnes unus vocat in certamina vates
Altior Eridano, Rhodano violentior, Arno
Purior, Aegypti nigro fecundior amne.
Illyricos etiam colles, atque alta Rhacusae
Moenia, Dalmaticosque Deae subiere recessus,
et saepe aprico luserunt littore Breni,
Saepe etiam placidis laverunt fontibus Umblae,
Tunc cum Staiades ad carmina docta vocabat,
Vel tu elegos molles, mollis Raymunde, canebas;
Cui Cyrenaeos hederae permisit honores,
Maeoniamque simul Clarius dedit ore rotundo
Increpuisse tubam: Latium stupet omne: nec ipse
Maeonides senior talem indignatur alumnum.
Sic veteres inter Celtas, primosque parentes
Illyridum Aonii cum munera prima leporis
Coepissent, variasque artes extundere Musae,

-- 219 --

Rursus apud tardos gentis rediere nepotes.
Quod tu acer veteris per manca vocabula linguae,
Perque novas voces suadere negantibus audes;
Atque omnes ideo verborum immaniter artus
Discrepis misere, ac truncas, lacerasque, secasque,
Nec caput huic dubitas, mediumque abscindere ventrem,
Ast illi caudam ferro truncare, pedesve,
Littera si jussit, Busiride saevior. Immo
In nova semineces artus mox corpora rerum
mille modis mutare vafer, componere mille
Colchiaco Aesonem mactatum decoquis igne,
Littera Hyperboreae, Slavaeque ut originis index
Tibridis ipsius tibi deprendatur in alveo.
Quas tu nec salebras quidquam, nec caeca viarum
Formidans densis rem protinus eripis omnem
E tenebris, mediaque locas in luce diei,
Ut Labyrinthaeos cum flexus Atticus olim
Monstra subacturus Minotauri invaserat heros,
Ut thalamo exciperet vicotrem regia conjux,
Et patria urbs regnis quandoque locaret avitis.
Sed tibi post operis metam, cursusque peractos
Quae speranda, rogo, sunt praemia, quaeque labore
Defuncto exspectanda quies est? At tibi tute
Tempora mente animi fortassis praeripis illa,
Cum titulo aurato, et Sosiorum pumice mundus
Tranquillos poteris somnos jam carpere laudum
Securus populique placens volitare per ora.
Quos prius ac fortuna tibi pertingere fines,
Et viruts dederit, mecum, quae praelia paucis,

-- 220 --

Et quam debellanda supersunt, collige, monstra.
Obtrectatorum primum genus acre caveto,
Invidia exagitat stimulis quos atra malignis,
Et quos vile odium subitas accendit in iras,
Inventisque velat praebere recentibus aurem,
Quod neque sic pueros doctor, nec anicula nutrix
Instituit, sed sunt dediscenda omnia, quaevis
Imberbes a barbatis didicere magistris,
Tanta est segnities, caecaque superbia mentis!
Atqui irrisorum longe est damnosius agmen,
Qui omnia in incertum revocant. Hae praelia plena
Luce agitat, tacitaque cohors haec noctis in umbra
Insidias struit, et semper nocuisse laborat,
Vitandus grex, et nulla lustrabilis unda.
Quid quod et unanimes censu venisse sub isto
Saepe solent dulcis frater, Cosintius acer,
Naris et emunctae, Lucaeque a moenibus ille
Seu doctor, seu tu mavis, Etruscus Aruspex?
At tibi par cantare, et respondere paratus
Non hercle imbellis vulgares intulit ictus,
Vulnera neu fecit levia. Hosne tibi ulla potestas
Exorare datur, sociasque adjungere vires?
Suadeo, et expugnes: nam animas neque candidiores
Usquam terra tulit, nec postera proferet aetas.
Sed vos, o moniti, vatem ne spernite, amici.
Jam satis est risus: jam salsis parcite rixis:
Gratia nunc coeat, nunc fidas jungite dextras.
Fallor, an evenit? laetor, plaudoque libenter.
At tu, ne, Francisce, putes, me poscere pacem

-- 221 --

Forte tuis diffisum humeris, validisque lacertis;
Non est conditio vestris tam perdita regnis.
Nam tua nec risu quatientur scripta dicaci,
Nec quisquam obtineat ratione, atque arte loquendi,
Ut verum non sit, quod verum invita fatetur
Invidia ipsa, Asiae nimirum ex ubere gleba,
Impia cum moles ipsum affectabat Olympum
Scandere, et extemplo ratio est turbata loquendi,
Antiquis laribus proscos cessisse parentes.
Atque adeo imprimis Phrygiae Maeandria regna
Japetidum fundata manu: nec tempore multo
Post Arctoos ad Scythiae digressa recessus
Japetidum suboles. Titanum hinc Celtica pubes
Imperium Oceano, famam exaequavit Olympo,
Saturnus, Pluto, Neptunus, Jupiret, Hermes,
Atque aetas morum Scythico Saturnia ab auro.
Et Scythicis, quaeso, quam magna potentia rebus!
Calliopea hinc matre satus Rhodopeius Orpheus,
Qui citharae fidibus, materna et carminis arte
Mutum et turpe pecus, crudelia pectora, Grajos
Instituens jussit mores posuisse ferinos.
At quis Japetides, ignis qui semina fertur
Subduxisse Diis, populo et vulgasse Prometheus?
Hic ille est porro Scythica de gente magister,
Prima per Europen dii qui semina cultus
Dididit, et vitam solers per prima reperta
Excoluit, meditando et primas extudit artes.
Atque adeo historiis dignum famaque perenni
Sacravit fastis non veri ignara vetustas

-- 222 --

Audacem Iapeti merita de stirpe nepotem.
Quare age, et inceptos persta transmittere cursus;
Perge viam, multis quam non sine laudibus urges.
An non et fremitum populi, plaususque faventum
Audis? Victrici jam cingis tempora lauro,
Jam te secernis populo, famaque ministra
Illyricas jam per gentes, mediasque per urbes
Victor agis merita dignos cum laude triumphos.
Hae tibi sub platano dictabam octobribus horis
Otia agens curvae prope littus lene Gravosae.

-- 223 --

EPISTOLA III. AD JACOBUM BETONDIUM SPONSUM NOVELLUM
». . . . . . . . Te nostrae, Vare, myricae,
Te nemus omne refert; nec Phoebo gratior ulla est
Quam sibi quae Vari praescripsit pagina nomen.« Virgil. Eclog.
Nil admireris, tibi quod munuscula sero
Nostra ferens adsim, et quod ego desiderer unus,
Cum tibi cycnaeo tot plaudunt carmine vates;
Ille ego, quem tu adeo tali es complexus amore,
Ille ego, qui te adeo tali complector amore.
A scribendo etenim, Pindi et per inane vagando
Me, teneas ut vera, pudor deterruit infans
Ne arguerer blandos inter malus anser olores.
Verum ubi nunc omnes, Maeandria turba, quierunt
Cycni, et mane salutantum omnis desiit unda,
Accipe, Betondi, quae mittit amicus, et olli
Plaude, habeat si quid dignum sapiente, bonoque.
Sanctior augusto mos hic solemnis honore
Atque hominum priscis, notusque recentibus aeque
Qui facibus datur, et servatur ubique maritis,

-- 224 --

Et cui forma decens pompae cumulatur honestae
Sacrorum ritu, pactisque ad sidera votis,
Dicite qui sapitis, per quem venit, unde datus, cur?
Non ego de officiis vitae nunc certo maritae,
Aut quaenam in natos est matri, aut gratia patri;
Scilicet hoc unum quaero: quid nuptiae? et ecquid
Hoc voluit ritu indicto nature monere?
Omnia dispicias si magni haec moenia mundi,
Orbem terrarum, tractus maris, aeris auras
Quam vario videas animante scatere referta!
Atque adeo sylvis campisque patentibus errant
Innumerae pecudes, pictis petit aera pennis
Turba ingens volucrum, liquido nant aequore pisces,
Natura ingenioque cohors atque indole dispar,
Vulgivaga exercens, tetraque libidine lustra,
Cognatis maculis contenta, sed inscia formae.
Sic unam ex alia reparant in tempora prolem,
Instaurantque vices, brevis aevi, et debita leto
Corpora, ne quando intereat genus omne peremptum
Sed prudens recti, et moris natura pudici
Altius intendit quiddam, et praestantius ultro
Largita est homini, dum oculis sentire, et honestam
Edixit speciem pulcra distinguere forma;
Quo placitae Veneris sociam, non amplius una.
E multis legeret, non foede incurreret omnes.
Huic formae sensu ingenitaque cupidine pulcri,
Unde amor in sociam, officium pietasque venustam,
Adjice susceptis gratissima pignora natis.
Debilis, atque viri auxilio turba indiga fortis,

-- 225 --

Conscia promeriti, numquam oblitura receptum
Munus, et officiis olim certare parata est.
Surgit in unanimes eadem quoque gratia fratres:
Sic domus officio patrii fulcitur amoris;
Sic sua quisque habet, et novit, curatque, suoque
Contentus frugi ducit sine crimine vitam.
Inde omnis series oritur pulcherrima morum,
Naturae digito primis inscripta hymenaeis.
Contra haec in brutis. Lex ollis quantula amoris!
Quam spatio finita brevi! Dic, quis pater, ecquae
est soror, aut mater. Materno, non nego, blande
Inter se catuli luserunt saepe cubili.
Da vires: irae crescent, atque horrida caedes
Exitio fratres uno et stratura parentes.
Dic, indistincto quae servat saecla ferarum
Concubitu natura, pari servare negat cur
Arte homines, Veneremque illis permittere foedam,
Eripere officium, moremque negare pudoris?
Cur diversa struit varia sic arte laboris,
Quae nihil incassum, nihil et molitur inepte,
Posset utrisque unam pariter cum imponere legem?
Dicam. Sed modo nescio quam praevertere praestat
Erroris nebulam, ne caecus decipiare;
Publicam ob utilitatem, et magni commoda quaestus
Hoc homines statuisse incredula turba recentum
Dixit, natura nil usquam tale jubente.
Verum, hoc revera inventum omnibus utile si das
Esse, cadis causa. Anne aliqua est sapientia inepta
Aut stulta, aut nocua? anne aliud sapientia, virtus

-- 226 --

Estque aliud natura, boni quae provida finem
Utilitate tenet, cuncta ut juvet optima mater?
Publica posthabuit: contra sua commoda curat
Impia fraus. Agedum quaenam ars, poenave potestas
Hanc hominum vulgo potuisset sciscere legem,
Pectoris affectum mallent evellere ut omnes
Sponte sua, innatum cordi et composcere sensum?
Scilicet haec frena imperio natura potente
Imposuit, legemque dedit, no aere, papyro,
Non saxo, medio penitus sed pectore scripsit.
Sed nunc tempus adest, illum ut redeamus in orbem,
Unde sumus nuper digressi, quaerere aventes,
Concubitu indulgere vago natura vetet cur
Solum hominem, cum contra animalia cetera cogat.
Vultu in consimili similis discrimina formae
Sentit homo, cupit hanc laudatque, illam improbat, inde
Cognatos indignatus confundere, et una hac
Re doctus placitam proprios seponit in usus,
Rejicit exosam, quacum haud potis oblectari est;
hac natos re agnoscit, amat, fovet, atque tuetur,
Prosequiturque suum sapiens, aliena relinquit.
Inde orta humani prima incunabula moris
Natorum dum ultro curam subiere parentes,
Debuerant quos nosse prius. Mos, officiumque hinc
Incipit: hinc vitam sese diffundit in omnem.
Suaviter ut fieri hoc queat, et procedere tuto.
Nec genus humanum spe dejiceretur ab alta,
Commisit justis natura hoc omne hymenaeis,
Ipsorum auspiciis ut nata eductaque proles

-- 227 --

Sensim incorruptam monstrante exempla parente,
Disceret ire viam, mox et volventibus annis
Ipsa suis documenta aperire domestica natis,
Et magnam in seros artem proferre nepotes.
Ergo nonne homini sacri est dana lex hymenaei
Moribus ut coleret vitam, usuque officiorum?
Quin age nunc rudia illa hominum, et sylvestria saecla,
Barbara quos vastis America recessibus abdit,
Et quot inhospita monstrorum tenet Africa nutrix,
Montanosque Scythas mecum percurre. Vagantur
montibus, ut pecudes, passim sylvisque, nec ullas
Aut miseri fruges, alimenta aut mitia norunt,
Nec torrere igni praedam, sed viscera cruda
Horrendum dictu! mandunt, et corpore vivo
Sapius ingluviem explevere. Vides quo apud ipsos
Nuptiae ubique in honore, qui avis cultus, proavisque,
Atque ut majorum sacris posita ossa sepulcris!
Mos humanior a cultu vitaque ferina
Quicumque hos inter distat paulisper, ab uno hoc
manavit fonte, et naturae linea victrix
Nulla alia est usquam, pecudumque quae immania lustra
Secrevit nobis, nisi casto nuptiae amore.
Ah! nihil officium, nihil ipsa est denique virtus
Praeterquam vox, et sonitus, vel nomen inane,
Connubii si forte velis concludere fines
Tanrum inter nostra haec humanae commoda vitae,
Fluxa, incerta, operosa, pusilla, et inepta, quibus non
Naturae haec possit moles contenta quiesse.
Altius ergo animis quiddam, et divinius, atque

-- 228 --

Magnificentius est spectandtum, quo imbuit, ad quod
Nos voce impellit mater natura potente,
Seu potius Deus, ille Deus rerum et melioris origo
Atque opifex naturae, cui natura ministrat.
Scilicet ille hominem caelo miseratus ab alto
Magna mente creat, magnique dat esse capacem
Consilii, et volucri ad superos vi tendere mentis,
Degeneremque indignari et contemnere terram:
Alte participem sortis, genitumque beata
Olim in fata immortali sic destinat aevo.
Hinc omne officium, hinc omnis virtutis honestas;
Hinc homo per connubia legitimosque hymenaeos
A brutis sine lege vagis secernitur, atque
partes ipse suas, virtutemque agnoscit; amantum
Hinc crescens proles exemplo imbuta parentum
Illum sponte colit merito pietatis amore,
A quo principium omne, in quem est rerum exitus omnis.

-- 229 --

EPISTOLA IV. AD ADOLESCENTEM AMICUM DUBIAE SPEI
Quid faciam potius vacuo nunc rure solutus,
Liberaque impendam queis otia rebus honeste
Fallere languentis dum conor taedia vitae,
Quam tecum ingenuas Musarum aliquando per artes
Colloquar, et presso delibem carmine, qui sit
Finis amicitiae, qua se tenus exerat usus
Illius, unanimesque inter quae jura sodales?
Haec ego praeteritis vigilavi noctibus: haec nunc
Ultro tibi expediam; tantoque libentius istas
Doctoris tecum tribuam mihi, Pontice, partes,
Quo mihi plus veri sermonis egere videris
Jampridem, dubius primum mihi detulit ex quo
Rumor, te in pejus vitam vertisse priorem.
Jungere amicitiae quidquid mortalia nexu
Corda putes, diamque humano pectore flammam
Gignere, vel tu hoc affectum, vel dixeris usum
Posse, unumque duos sentire, idemque cupisse;
Caelesti oblatam dicas rem minere Divum,
Nil moror utrumvis: firmo nostra undique talo

-- 230 --

Stat ratio, neque enim haec nimium quaesisse laborat;
Quin magis officium unanimi nos, Pontice, amici
Vestigare decet, vetus et quibus arctior actis
Gratia consistat, majoraque robora ducat.
Primum ab amicitia impensis explodere curis
Somnia quemque velim, fictasque abolere Chimaeras,
Queis illam misere corrupit falsa vetustas
Olim, ast in populos manavit fabula discors,
Stultisque infecit rem sacram erroribus. Illa
Thesea, Pirithoum, et furiosi finxit Orestae
Prodigia, et Phthium male sana creavit Achillem.
Scilicet a vero quae tam sunt absona, quantum
Humanos colubri prodisse e dentibus artus,
Aut volucrem Thebis cecinisse aenigmata Sphingem,
Motaque sponte Deûm simulacra, bovesque locutas.
Quidquid enim exacto deflectit limite veri
Judice damnatur natura: quisquis et hujus
Legibus abludit, caecis ambagibus ipsum
Se misere impediit. Sed enim vis noscere, simplex
Quid natura velit? Gaudet mediocribus illa
Providaque utilium sectatrix vana refugit.
Quapropter mihi ne nubes, et inania captet
Quisquam, aut ampullas et sesquipedalia jactet
Sensa animi, mentisque emotae velle videri
Gestiat, insigni donari qui cupiat se
Laurea amicitiae. magna et praeclara professi
Plerumque exiguum praestant. Pars maxima quorsum
Fucat amicitiam scurrili vana colore,
Et tragicam quarit matronae imponere larvam

-- 231 --

Omnia magna crepans? Magno hanc constare labore,
Et vulgare nihil fungi, sed sanguine pasci,
Fortunis, fama, et cruciatu affirmat amici.
Quorsum tam vanis certant illudere tricis?
Praesertim facilem cum usum natura paravit
Rerum, queis eadem poterat doluisse negatis?
Nimirum pars, sese ut purgent, nemo quod illos
Vidit amicitiis ferri, quasi mutua nusquam
Pectora amicorum cupidis deprendere detur.
Altera conusulto mentitur pars, uti nempe
Majores vera species, incredibilesque
Ingenuo obtrudant animo, quo credulus ille
Ambiat immodico meritorum pondere scurram,
Atque ipsam pro illo certet deponere vitam.
O mihi perfricta execrandum fronte procacis
Monstrum hominis, sibi qui tantum arrogat! et quem
Non alium puduit pro se mactari, et amici
Incisis sua qui servavit commoda venis.
Quare justitiae, ipsius finitur et aequi
Foedus amicitiae modulis. Sed partibus aequum
nascitur e paribus, tantumdem ut det, habeatque
Alteruter, nullique super fas poscere quidquam est.
Plurima contra aliis largiri nil vetat: immo hic
Incipiunt pulcrae virtutis limina. Sed nec
Invidia est, quaecumque tener donavit, amicus
Accepisse. Pia scis vere ubi vivitur, atque
Optima amicitia? Vixere ubi nempe pudenter
Inter se, minimumque affectavere sodales
Quisque sibi, at largo ipsi ornarunt munere se se

-- 232 --

Sponte sua, et nullum detrectavere laborem.
Hos ego jucundam victuros dicere vitam
Non dubitem: his dextro riserunt numine quondam
Dii faciles, Charitumque cohors, super atque benigno
Plena voluptatem diffudit copia cornu.
Dia sed utilitas est justi mater, et aequi,
Et fons, unde omnes virtutum divite vena
Erumpunt rivi, et campis spatiantur apertis.
Quid mihi contracta dissensum hic fronte minaris?
Pone supercilium: neque te aurea nomine quidquam
Terreat utilitas: natura sed duce quo rem
Deducam, audi. Quid cessas? Nullis te ego quaero
Excipere incautum insidiis, neu lubrica contra
Arma fero, arguto rixantum more sophorum,
Intempestiva qui garrulitate potentes
Tempus abutuntur, de lana ubi forte caprina
Irarum ingenti molimine vociferantes
Digladiantur, uti jurgandi ambagibus, atque
Ancipiti gyro, tortaque indagine possint
Aemulum in occultos luctantem cogere casses,
Fungunturque vicem modo araneolae, et modo muscae.
Humanos foede mores natura jacere
Cum persensisset, rituque per antra ferino
Victurum mortale genus tabo atque cruore
Inter cognatae respersum stragis acervos,
Emollire animos nimium sapienter agrestes
Instituit, blandoque ferocia corda resolvit
Affectu, molli contingens pectora pulsu,
Et dedit alterius miseris succurrere rebus,

-- 233 --

Et sanctam coluisse fidem, vitamque benigno
Leniter officiorum usu traducere jussit,
Omniaque ingessit virtutum semina. Jamque
Prima pudicitiam tum per connubia templis
Dignavere homines, tum primum dulcia juvit
Pignora natorum, et proprios habuisse penates.
Condita quin etiam tunc oppida prima fuerunt,
Legumque, et belli discreta et foedera pacis,
Improbaque inventis repressa injuria poenis.
Ac dum jucundis lentas sermonibus horas
Fallunt, aut molli superant fastidia risu
primi hominum, humanos qui coetus concelebrarunt.
Coepit amicitiae sensim se promere sensus,
Mutuaque officia, aut benefacta in rebus egenis
ingenuos pepulere animos testarier ultro
Pectoris affectum. Novitas pulcherrima certe
Longe alio ornavit cultu mortalia rerum,
Atque voluptatis perfudit nectare quidquid
Sola prius tenui meta finibat egestas.
Omnia quae vario frustra est molita labore
Inventrix rerum, atque opifex natura bonarum,
Humanos ni aliqua coetus augere putemus
Utilitate: queant nempe ut mortalia saecla
Longius angustae protendere commoda vitae.
Rebus at humanis quam consulit ille maligne
Utile qui certat secernere falsus honesto!
Hic omnes una causas evertit honesti.
Quod, si nimirum nihil ulli contulit unquam,
Interius nulla fungi bonitate necesse est,

-- 234 --

Qua nos ad sese alliciat, blandeque retentet.
Deme rei causas, quis rem sectarier ipsam
Sanus contendat, laticemque infundat aquai
Pertusum in vas, omnis ut ex illo effluat humor?
Aut quorsum hunc nobis pulcrae virtutis amorem
Ingessit natura potens? Cur aurea virtus
Adjuvat ingenti nosta haec, et perficit usu?
Noxia cur contra est vitiis natura? Quid ultra?
Donec non sociae communia foedera vitae
Insidiae, caedes, perjuria, furta, rapinae
Rectius emendent, stringantque potentius, atque
Ipsa perficiant melius virtute, fideque,
hactenus utilitas virtutem publica gignet.
Quem quid amicitiae finem posuisse negemus,
Utilitas si prima fidem fundavit, et aequum
Et jus? quae tu non quidquam spientius ipsa
Deripias ab amicitia, quam corpus ab umbra
Si fors abstraxisse, animumque a corpore certes.
Quidquid erat, primos animis quod mollibus ignes
Funderet, utilitas primos sociavit amicos:
Haec quoque nos ipsos istum pellexit in usum
Suavis amicitiae, qua tot consuevimus annos.
Teque mihi primum studiis communibus, atque
Moribus ingenuis, et simplicitate pudica
Devinxit, celerem irasci, flectique benignum.
Profuit ambobus parili pietate vicissim
Nostrorum alternas animorum evellere spinas
Optima sectando pariter, pariterque monendo:
Auribus et fidis committier omnia tuto

-- 235 --

Sensa animi potuisse, merum quod nectar, et ipse
Succus amicitiae est, et pulcri fructus amoris.
Qua quisquis penitum tangi dulcedine sensum
Non sentit, procul humanis a moribus exul
Protinus iligna tollat jejunia glande.
Quin etiam facilesque jocos, facilesque lepores,
Ridiculisque salem urbanum conspergere rebus,
Multum in amicitia nostra potuisse fateris.
Quae res invidiae careat si dente maligno,
Iraque atque odio si secludatur ab omni,
Ac modicos parce si depromatur in usus,
Discincti paucos cum inter nugamur amicos,
pabula amicitiae mirum quam laeta ministret!
Dum nimium segnes prohibet languescere mentes,
Tardaque blandidulo dispellit taedia risu.
Nulla filix teneris damnum praesentius herbis
Intulit, et tenerae subduxit pabula messi,
Lenta ut amicitiam dissolvunt taedia, et atra
Absumunt imas sanie, taboque medullas,
Et gelidam virus laxis compagibus afflant.
Praeterea asperitas procul inconcinna facessat
Omni ab amicitia, feritas et rustica morum.
Illa mihi potius conjunctio quippe videtur,
Setigerumque suum, vesanorumque leonum,
Non hominum esse, ubi ego quaecunque probavi,
Ilicet oppugnes tu asperrima tollere contra
Cornua, et insanas rixas movisse paratus.
Quo misere aegrotat lymphatus Caepio morbo,
Ut fruere incepit semel haud re laetior ulla,

-- 236 --

Quam cum dissentit caris violentus amicis.
Altera quin etiam gravior diffusaque longe
Latius est, atque huic pestis contraria pesti
Caecus adulator: foedum, servileque probrum!
Forsitan hoc etiam prosit novisse: suopte
Ut nihil arbitrio curat vixisse! alienos
Ut sese vafer ad mores accommodat! utque
Iram, odium, luctus, terrorem, gaudia, amores
Explorat, vultumque, et lumina servat amici!
Irasci, odisse, atque eadem mutatus amare
Cum ipso, mentiri omnia, laudare omnia, sed nil
Sentire, aut tacita diversum volvere mente.
Planius haec eadem et melius vis? sylla paternas
Postquam Faustus opes, atque oblimavit avitas,
Faustus vapparum stolidissimus, atque nepotum,
Et postquam coepit de tot modo rebus habere
Nil, nisi villam, equum, et uxorem, sortisque beatae
Relliquias magnas, Burrhi balatronis amores,
Instituit subito fortunae damna prioris
Ingenio, seraque catus pensare Minerva,
Differtam et libris villae addere bibliothecam.
Quapropter structo ille fenestram pariete circum
Claudit, ubi cum pulvino vix parva locari
Sella queat, regumque super busta, effigiemque
Magnanimum heroum valvis bipatentibus addit,
Sumeret unde novae leges exemplaque vitae.
Mox invitatum lauta ad convivia Burrhum
Praeclaram ducit convisere bibliothecam.
Fornice in angusto librorum splendidus ordo

-- 237 --

Hic erat: aurati plutei: membrana recensa
Pumice, fusca notas, et multo discolor auro,
Scriptoremque suum titulo testata rubenti.
Quid plura? haud locus hic ullus mediocribus: ipse
Namque repertores doctrinarum, atque leporum
Dispositos pulcra Faustus delegerat arte
Hesiodum, Archilochum, et cantorem fortis Achilei,
Chrysippum, docto stipatumque platona menandro,
Compluresque alios: quos vidit ubi ordine longo
Burrhus, Aristophanis palmam porrexit utramque
Ad Nubes: sed nullus Aristophanes ibi erat, nec
Ullus praeterea liber. Ergo quid? Omnia ficta,
Et tantum liquido per murum ducta colore
Librorum species, segetem mentita Minervae,
Et domini fucus, figmentum, insania, nubes.
Burrhus ad haec; Non, o vesani macte cerebri
Fauste, exclamavit? Non. Sed caelo extulit acre
Judicium egregii functum novitate reperti.
En, ait, en dignam rem Fausto Sylla. Imitari
Humanos vultus licuit pictoribus, omnem
Praeterea in tabulas naturam cogere pictas
Fas. Utique. At quae picturae pars sola superstes
Hac fuerat tenus, et nulli tentata priorum,
Heu quanti ingenii, et quanti est reperisse laboris!
Pictas librorum species ostendere muris!
Et pariter pictis suspendere bibliothecis!
Cur patris, matrisve domi servatur imago?
Nempe ideo quoniam matre, aut genitore caremus.
Hoc est inventis feliciter addere magnis

-- 238 --

Inventum majus! minio libros emere, ipse
Queis careas, et vitam sis cariturus in omnem.
Perfidus incautum nebulo sic lusit amicum,
Et misere toti ridendum tradidit urbi,
Haud ita facturus, picta si fercula mensa
Falsus apud Syllam Burrhus coenare soleret.
Verum nec balathronem aliquem, nec Sylla tulisset
Infractis animis dicentem vera sodalem.
At tales ut devites bene cautus amicos,
Cui tu te credas prudenti mente revolve.
Nonne vides, veluti externas delatus ad oras
Nauta diu faciem tacitus caelique, marisque
Ante exploravit, quam aut se committeret alto,
Aut super ignota somnos captaret arena?
Sic tibi principio faciendum est inter amicos.
Res equidem magni momenti, judiciique,
At non difficilis: paucis quin pandere possum
Hanc verbis. Mores, et sedulus inspice vitam
Omnium, erit sic ut tuto deprendere possis
Quiquid amicitia dignum, indignumque tua sit.
Est aliquis ganeo? Cane vita pejus, et angue:
Est fur, aut latro? Vivit uti Sempronius, una
Dumtaxat re, deceptis praeclarus amicis?
Monstrum execrator. Famae parsisse alienae
Nescit? Famoso proscidit carmine quemquam?
Noster uti Bavius fecit quandoque, poetae
Versibus incultis nomen mercatus inepti?
Hunc ab amicitia omni, convictuque repellas.
Scilicet hic te unum parcat tetigisse? animique

-- 239 --

Non secreta tui cupide rimetur, amaris.
Illinere ut possit dicenda, tacendaque chartis?
Estne aliquis contra, quem nec male sana libido,
Nec levis ambitio, nec amor divexat habendi?
Cui incorrupta fides, et nuda modestia cordi,
Et sua posthabuit qui alienis commoda rebus?
Qualis Pisonum minor est, quem candida culti
Simplicitas animi, morumque urbana supellex
Illa virtutis sublimem in sede locavit,
Ut nihil elato verear promittere versu?
En tibi, tantopere quem frustra quaeris, amicum,
Si modo te stimulis natura exercet eisdem,
Atque parem sentire dedit virtutis amorem.
Quare in amicitia hic tibi murus alienus esto,
Te dignum legisse virum, teres atque rotundus,
Qui nihil in vita cupiat purgasse priori.
Omnis amicitiae solido fundamine semper
Prima basim jaciat virtus: virtute remota
Tendere non ultra possis, praestare nec ullum
Factum aliud, tenuis praeterquam nomen amici
Ceu quae cum Gallae est moechis concordia Gallo.
Nec tamen ille boni famam mercatur amici,
Qui sola tantum vitute involvere sese
Contentus, male sprevit cetera: sit licet ille
Fabricio, prisco sit par probitate Catoni,
Punctum in amicitia nequeat tamen omne tulisse.
Illius est virtus etenim quasi gemma: sed auro
Includas gemmam, cupias si vertere in usus,
Nam secus haud vario ludet tam pulcra colore.

-- 240 --

Sic tu virtutis nactus fundamina firmo
Constabilita solo spatioque extructa capaci,
Ornamenta etiam quaere illius. Aedificata
Jejuno nimium domus est, et paupere censu,
Quae tantum domini non corruat in caput, et quae
Possit ab hibernis latebram praebere procellis.
Sic in amicitia virtutibus adde decoram
Ornatus speciem. Famae est Quintilla pudicae,
Unaque de priscis vere matrona Sabinis
laudo pudicitiam, miror magis: Accipe, si quis
Hanc, dicat, nolim. Quia mores nulla pudicos
Commendat species, nec tantum Juno pudica
Est, sed pulcra etiam. Doctus, jucundus amicus
Sit, comis, lepideque urbanus, amabilis idem,
Et morum facilis, vitiis qui ignoscere parvis
Possit Aristippo propior, quem vita decere
Alterno rerum possit quaecumque colore.
Nempe ita virtuti virtutis commoda demum
Accedent, motoque micabit dia voluptas
Pectore, et in vitae princeps consentiet usum,
Dum laeta ornabit, recreabit tristia, semper
Humanos animos pennis fotura benignis.

-- 241 --

EPISTOLA V. AD AMICOS CARMEN POSCENTES
Nempe quod a vana paulo secessimus urbe,
Et quia supplendi nulla est mihi cura senatus,
Idcirco vacuum me vos cessare putatis,
Et mala discinctum pravis terere otia nugis?
Optatisque adeo me vobis mittere carmen,
Quo sum digressos nuper complexus amicos,
Quos non ulla dies nostro, dum vita manebit,
Eximere ex animo, memorique e pectore possit.
Maxima pars hominum morbum ridetur ob istum
Qui non illepide vobis incidit, ut res
Longe aliter se habeant, ac illis forte videtur.
Accipite ergo ambo, atque animis bene figite vestris,
Quantum hic indigeat cessator tempore, meque
Distineant quantis cumulata negotia curis.
Principio legisse oleas, lectasque juvabat
Convectare domum, plenis et condere cellis,
Atque ideo longinquum invisere saepius agrum.
Inde revertentis, teterrima pestis, ineptus
Haerebat lateri surdusque cliens, locupletis
Collegae nimium quaerens abradere censum,
Et spoliis ditari alienis. Auster amicus

-- 242 --

Huic me surripuit quandoque malo: abditus ille
Aedibus et ventos, et vitat sedulus imbres.
At mihi nunc volucri baccas trivisse licebit
Orbe molae, succumque educere pinguis olivae:
Quae non tam flavis distendet dolia guttis,
Quam bene deliciis animum perfundet herilem.
Sentio ridentes quid me moneatis amici.
Turpis avarities non est haec. omnia vecors
Namque bona argenti modulo metitur avarus,
Et mala: non ipsi est alius delectus honesti
Nec pravi: tantum sit salva pecunia, et orbe
Dispereant hominum quotquot sunt milia toto
Spondeo, non haec est nobis insania. Verum
Divitias nemo sprevit sanus, patrioque
E fundo fructus contracta fronte legendos
Censuit. Unde aliter victus, munda unde supellex
Arceat a domino frigusque famemque? paranda
Vel sine nummis unde beatae commoda vitae?
Quare sic reputo: non digna videtur avari
Explodi in totum ratio: in quo is denique peccat?
Nempe errat finemque modumque imponere vero,
Nescius: hoc quovis evincam judice, stulte
Perdere opes nimium nebulones, atque nepotes.
Namque homines inter sortita pecunia regnum
Est aliquod, sese quo sanus nemo libenter
Abdicet, aut temere. Pulcre. Ergo quot assibus ipsos
Venales homines habeamus? Quandoquidem tu
Callidus in laevam detorques omnia partem
Quae dixi, porro, sic accipe. Tu meliores,

-- 243 --

Atque pares tibi smper praeposuisse memento,
Atque tuis rebus: magna est sapientia amicis
Utendum sese ingenuis praebere, bonisque.
Hinc si forte potes benefacta rependere, dignumque
Obstrinxisse virum, res sit tibi vilior alga.
Attamen indigno nummos postponere furi,
Aut sceleratorum vitiis proprio aere alimenta
Praebere insignis fuerit vecordia, qualis
Sumptibus in caedem propriis aluisse leonem.
Omne etenim cum jus fasque improbus ille nocendo
Posthabeat, me illi rursum praeponere nummos,
Et rem nolle meam nocituris perdere, quaenam
Invidia est? en rursus homo mihi vilior alga.
Nunc, quo discessi, melius fortasse revertar.
Usque adeo vobis nullius rem esse putatis
Momenti instantis meditari arguta decembris,
Et certanda foro mox praelia? Jam puto, nil est,
Undique fraudandis praevertere legibus acrem
Perque dolos mille, et divortia mille fugacem
Turbam agere in praeceps tamdem, laqueoque tenere?
Quas inter curas, rerumque negotia nemo
Sic est importunus, tanta et nemo molestus
Hactenus ingessit misero fastidia, quantum
Nescio quis, legum qui se jurisque peritum
Esse ait, ignarusque jocos, risusque movere,
Insulso stomachum movit, bilemque libello.
Illi Unum latio, atque Omnes, Aliquosque sonare
Inquit idem, et nulla his discrimina vocibus esse
Praefracte contendit, et hoc firmasse laborat;

-- 244 --

Immo etiam lepidus lectori aliquando videri,
Naris et emunctae conatur, nam sale multo
Perfricat interdum me. Juppiter o! sileat quis
Illius indictas charites, atque joci sal,
Quo me grammatici ablegat in ludum, ferulaeque
Ecce manus iterum submittere suadet acerbae?
O bone, quid tantum peccavi? Corrigo, ait, quod
Verbo Aliquis plures comprendis, non, ut ego, unum; et
Nescio quos mihi quod sensus effingis ineptos.
Nonne id me puerum docuissent aere parati
Doctores genera et numeros, casusque adamussim
Callentes? Quare bis ter modo concoque plagas,
Inque rudimentis melius de nomine scriptum
Disce caput: Tum te nobis conferre valebis.
Huic ego tam stulte insipienti, tamque superbe
Quid faciam? medio ridendum sufficiat ne
Traduxisse foro, et vultu elicuisse pudorem
Inter cursorum plausus, interque protervos
Clamosae plebis risus? Quam velim, ut ille
Perlegat haec idem, movisse et jurgia primum
Poeniteat, qui numquam a me expugnatus acerbo
Dicto est, in quem irasci jam nolo acrius. Atqui
Quod petitis carmen me mox reduce ambo feretis:
Donec enim istis distringor, non mittere possum.

-- 245 --