SATYRA XXIV. CACODAEMON, ET ARTES AB EO INVENTAE
Egressus Stygio Cacodaemon fertur ab antro
Nescio cui Monacho occurrisse, ministerioque
Hujus, et artifici usus confecisse labore
Exitiale novi quoddam genus instrumenti
Horrendum, indignum! quo ferrea fistula nitro, et
Sulphuris accensi, et carbonis pulvere mixto
Fulmineo missam jaculatur turbine glandem.
It volucris glans, et tenues dum trajicit auras
Sternit quodcumque objectum est, hominesque, ferasque,
Roboream quercum, ipso et propugnacula saxo.
Protinus e castris miser est ejectus Achilles,
Virtutisque locum Thersites occupat heres.
Quare dimidia coeptorum parte potitus,
Quantum corporibus perdendis nempe sat esset,
Non requievit adhuc, donec pars altera regno
Incolumis staret, mores qua perdere detur,
Et vitiis hominum foede corrumpere vitam.
Ergo hominem invadit Germanum, infusus et olli
Ingenii specie, et subtilis imagine mentis
Fatalis dat posse modis componere miris
Machinae opus novum, inauditum, tot nobile ad usus.
Exsculptas chalybis lamnarum in mole minuta
Litterulas cavat introrsum, et verso ordine (postquam
-- 157 --
Non bene prima rudi cessere pericula ligno)
Componit, delecta queant ut reddere verba.
Mox nigrum atramenti illevit sepia rorem:
Verbaque fida refert prelis inscripta papyris
Formarum interpres speculo constantior omni
Atque adeo doctrinarum primi, atque leporum
Delecti auctores, proceres Graji, atque Latini
Vulgantur prelis. Quis non exordia laudet?
Scilicet his vitam, aeternaeque haec praemia famae
Maeonidae ac Tullî victrix facundia debet,
Servataeque tot heroum illustres animae, tu
Imprimis periture Maro, et periture Lucretî,
Barbara opem nisi summo in tempore dextra tulisset!
Mirantur docti grande, indoctique repertum:
Conquirunt omnes, imitantur; totaque fervet,
Et tamdem tot victa typis Europa fatiscit.
Prodit et Aldorum, et Gryphiorum natio quaedam,
Praesertim Batavûm, meliori cudere forma
Litterulas certans, et doctae commoda frugis
Transmutare sagax, cupidum et diferre per orbem.
Germanus laetari, et se mirarier ipsum
Ante omnes, artesque suas: ridere malignus
Ille opifex Cacodaemon, dum sua praemia quorsum
Evadant, agitat secum, tacitusque revolvit.
Continuo immensum in numerum exemplaria passim
Excrevere: libri crescunt, crescuntque lepores,
Ut fungi ad pluviam: tolerat bene copia sumptum.
Mox ubi philosophi asse, obolo venire poetae
Incipiunt, data Suffenis audacia, e torti
-- 158 --
Annales Volusi sunt. Quis, nisi prela fuissent,
Exscripsisse tuos mallet, Philodeme, tragoedos,
Quam mulgere caprum, aut Ulubris conducere fumum?
Posset ephemeridum quis inepto pascere foeno
Stultorum primores? Verbo exercitum et uno
Ad nutum aeria eduxisse via? mare totum
Classibus adversis opplere, et tristia ubique
Praelia quotidie miscere triente redempta?
Quodque magis lepidum est, indorum, Arabumque tetrarchas
Proferre in medium, penitusque latentia Serum
Rimari, vulgique efferre arcana per aures.
Quid ni! vix uno haec constat sapientia nummo!
Doctrinarum apices etiam, mersasque profunde
Rerum notitias abstrusarum, atque latentum,
Forte leves, si vis, sed certe difficiles, quas
Propter philosophi certant adeo, et tot iere
In sectas nulli ut liceat componere litem,
Humanasque artes, confusaque sacra profanis,
Detrudunt in ephemeridas. Male sana movebat
Scribendi ambitio, at cacoethes mira legendi
Tonsorum invadit collegia, pharmacopolas,
Mendicos, scurras. Meretrix placuisse legendo
Discit, et affectat juvenis peccare legendo.
Quaque magis quisquam est rudis, atque indoctus in arte
Majore arbitrii de illa ardet amore ferendi:
Sic coiere novi illa incommoda pessima saecli
Lexica, doctrinaeque omnes per Lexica , tamquam
In digitis ratio est digesta. Recede, magister:
-- 159 --
Jam triduo sapiens fiet, doctore libello,
Cotta cinaedorum flos, et meretricula Phyllis.
Sic etiam absurdo Milesia fabula amore
Languorem nervis, capiti dare idonea somnum,
In magnam excrevit molem. Sed maxime amica
Prela vetant peregrinantes mori. Ahenea signa
Non adeo stabunt, quam horum mendacia vivent.
Quas illi historias, quae monstra, animantia, facta
Ignotos per montes, per maria invia vecti
Narrant, et scribunt! It felix naenia, vulgi
Occupat auriculas: coemunt venalia monstra
Creduli, et acclines falsis aeque, ac bibulas cum
Narranti nato praebet Pomponius aures.
Fescennina per hunc invecta licentia morem,
Donec ad imberbes facile pervenit ephebos,
Nota nec innuptis etiam, neque parcere nuptis.
Fescennina rudes frugis melioris, et artis
Afficiunt. Fescenninis, mihi crede, pusillum
Ingenium lector misere, obvolvitque poeta:
Longe aliud sectaturus, si posset, uterque.
Tu quoque nequitia, Voltairi, hac scandere caelum
Affectas, pennisque bono, doctoque negatis
Praetervectus Parnassum, et felicia Tempe,
Ut passer, matrisque columbulus ut Cythereae
Urbanum omne petis, circumvolitasque cubile,
Publicus ut placeas intonsis scurra cinaedis.
Infelix studium! veluti magnum qui epos orsus,
Non numeris facere id, verum sermone pedestri,
Atque oratoris conetur more, styloque
-- 160 --
(Sit licet ille ipsius Telemachi aureus auctor)
Se versus faciendi artem nescire fatetur.
Hoc rerum motu paulatim, et grandibus orsis
Defluxere ad inane typi: ceu cum pareret mons,
Magna olim in terris erat exspectatio, at ecce
Ille parit murem. Primum praeclara minati
Invexere typi mediocria, inepta, pusilla,
Exitiosa, agrestia: quae constant quia parvo,
Invenere viam facile mala commoda ad illos,
Quos sane indociles, ignorantesque leporum
Seposuit magno in vulgo natura, deditque
Servitio vitam, duroque juvare labore:
Unde bonus miles, bonus et fit navita, arator,
Fullo, mercator: sociae qui publica vitae
Commoda fabriles meriti excoluere per artes.
Primi hominum caelo nullum posuere Platonem,
Nulla Maeonidem, sed te, o Vulcane faber, teque,
Alma Ceres potius, lanaeque, oleaeque Minerva
Inventrix, teque auctor vini, et potor Iacche.
Contra postgeniti diversa exempla sequuti;
Queis pulcrum fuit a media revocare taberna
Sutorem, et fabros librum adjecisse dolabrae.
Pastores adeo, et duros miserata colonos
Luce nova invisit docti sapientia preli,
Ingentesque urbes emensa perambulat agros,
Montanasque vetat Nymphas nescire per hortos.
Anne putas homines medio in novitatis amore
Forte Stagiritae, aut praecepta optasse Platonis
Virtutis vere cupidos, puroque bibisse
-- 161 --
Fonte voluptatem Graeci de […]mite rivi
Unice Athenarum studiosos? Noni ta pol! non,
Sed pertaesa statim pars maxima quaerere vera,
Quorum est ad vulgi mer[…] exiguissima captum,
Otia dum certant, longumque levare laborem,
Heu! propere digressi ad ludicra, inepta librorum
Mirati, pretium vanis populare dederunt.
Erroris lapsi mox flebiliore tenebra
Extremae in pejora gradum struxere ruinae:
Prava secundavit funestum lectio virus,
Et tamdem ars facta est ridendo perdere mores.
Sic quidquid vulgo pueri aut didicere puellae
Aut pravum est, aut falsum et stultum: totaque doctis,
Credite debetur, quaecumque ea gratia, prelis.
Quorum ope decessit chartis pretium, exiguoque
De prelo librum pauperrimus aere ferebat,
Sollicitatque typos parvo pauperrimus auctor.
Sic ad inaccessos fontes, atque abdita sacra
Indignis patuere fores, quas prima vetustas
Sumptu, et scribendi servaverat usque labore,
Ingenii ut fretus vena vix unus, et alter
Prodire indociles vellet mediocrium ad aures,
Praeterea auditor rarus. Discrimina prelis
Haec sunt fortunae sublata, aequataque priscae.
Sic nova frigidulo infelix te insania morbo
Correptam algenti male, Julia, torquet amore,
Praecipitemque in prela vocat. Farrago libelli
Stoica epistoliorum ad moechum mittitur, et fit
Juliola. Heu! vulnus belle morientis Elisae.
-- 162 --
Plumbeus heu! gladius, verbosae et lenta puellae
Garrulitas, castaeque pu[…(di)]caque licentia culpae.
Sume stylum: ardentes i p[…]ne, Cupido, sagittas,
Extinctasque faces hominis […]m merge lemani
Dictatis, et quantus es obriguisse memento,
Si vis esse aliquis. Turba o fi[…] […]ulnea vatum,
Qui Venerem glacie colitis, procul, o procul ite,
Turpiculis obolo sellis cessura supellex!
Per vos heu! purae vestis detracta Minervae est,
Et Charisin Charites ereptae, sanus et ille,
Quo nituere prius, color. Horrida turba procaci
Barbarie, coenoque, meris et sordibus, atque
Immunda illuvie invadit Permessia templa,
Musaeos flores, lectum et sibi visa leporem
Ferre manu, infelici impressas aere papyros
Congerit urbanos imitari insana lepores,
Illa nihil sani potis, et nihil assequi honesti.
Aonio summi, miserae vix vertice clivi
Stipatae objiciunt extremo in tempore pectus,
Ut periturae, acri et contendunt Marte Camenae
Scandentes furcillis dejecisse poetas.
Sic nostro in populo, et forte in majore videtis
Accitus quoties medio quis rure, repente,
Invento velut argento ditescit, et auro,
Urbanorum hominum mores, captatque lepores,
Diffluere et luxu certat, sumptuque perire,
Dum cultos non parce imitatur. Rustica luxus
Sed facies, pinguis sed multa opulentia sorde est,
Sed laevum urbani fastidivere leporem,
-- 163 --
Ejectumque suis hominem risere palaestris.
Heu! quantum est prisci fortuna beatior aevi!
Cum neque tot ranae, nec turba canora cicadae
Rumpebant somnos meliorum, cum sine prelis
Corda quiescebant curarum expertia, vates!
Quanti nunc culices, et quantus nunc strepit anser!
Nunc velut effusos primo in certamine currus
Aurigae egissent, scriptores atque poetae
Certatim properant rauco clamore, ruuntque
Felices tetigisse typos, felicia prela
Rore beare suo, si nomen mittere grande
Trans Arabas detur, trans ultima littora Thules,
Et prima nitidi proscriptam fronte libelli
Effigiem ad seros transmittere posse nepotes,
Cum plectro, et fidibus, laurique virentis honore.
Tempora quis retro me nunc deducat ad illa, aut
Quis Deus in placidis me collibus Exquilini
Nunc sistat, queis Flaccus, Virgiliusque poetae
Carmina scribebant, Maecenas scripta legebat,
Tota quiescebant magnae at pecuaria Romae
Arte Palatinus quae nulla excepit Apollo!
Evenient. Olim magnus cum iterabitur orbis,
Omnibus atque iterum in se cum redeuntibus annis
Exactis magnus procedet mensibus annus,
Sideraque, et rapidi species haec aurea caeli,
Quem primo coepere locum nascentia in ortu
Conversis illum spatiis volventur in orbem.
Ascensus rota, descensusque ita semper eosdem
Integrat, et pariles agitat versatilis orbes.
