SATYRA II. PLATO
Si qua iterum, Cynicos inter lux prima, Menippe,
Remigium alarum praepes tibi sumere detur,
Et lunam atque ipsum rapide transcurrere solem,
Et Jovis ad solium medio consistere Olympo,
Suppositae circumspicias unde aequora terrae,
Montesque, et pronos summis de montibus amnes,
Non tu Philosophos sapientem pascere barbam,
Non sylvas Academi, argutaque somnia Stoae,
Neu temere Metrodori atomos volitare per hortos
Curares quidquam. Longe majora tuenti
Excuterent merito risum salsosque cachinnos.
Nam nunc nemo fores vetitas effringit ephebus,
Nec belli causa amplius est Venus: ipse resedit
Jampridem furialis amor, frigetque libido.
Mortales alios, alios, mea tempora, mores
Narro tibi: mixtos juvenes, mixtasque puellas
Castos exercere, Platonica somnia, amores.
Ferte rosas citius, manibus date lilia nostris,
Purpurei spargam meritos ut floris honores,
Atque his accumulem felicia saecula donis,
Quae cum fele putant mures impune vagari
O vere sani felicia saecla cerebri!
Femineas igitur mecum si forte cathedras

-- 10 --

Semivirumque vacat coetus adiise virorum,
Principio hellebori multo te providus haustu
Prolue, et epoto bilem compesce meraco.
Regia Stultitiae haec sedes est: araque Divae
Maxima tercentum fumat cumulata cerebris.
Hic tura, hic pingues ad pulvinaria pompae:
Ventosi folles, mixtisque cucurbita betis.
Templum it turba frequens: manibusque papavera gestant
Caule coronati: capita alta supervolat ingens
Bubo, atque obscenos cantus dat foeda volucris.
Quali progreditur stipata satellite Diva!
Quam vario atque levi! Eja agedum, turmae hujus honores
Vestigare juvat, Satyraeque intendere nervos.
Summa mali labes, quod nil Natura sapit, sed
Omnibus haec sordet, senioque effeta videtur.
Atque adeo indicit Naturae Ars nescio quaenam
Horrida bella, velut Romano Punicus hostis.
Jam nihil est Natura: Ars, omnia vincat, oportet.
Inficit hinc nigro flaventem pulcra colore
Galla comam, ferroque secat malesana capillos,
Horridulam affectans speciem, vultusque viriles,
Immeritasque genas minio, turpataque fuco
Inscripsit frontem rugis, et pulcra videri
Dum cupit, ore nigros edentula pandit hiatus,
Et Cois induta leves it nuda lacertos.
In manibus liber est. Desperet posse placere,
Sit formosa licet, quae non docta puella est.
Molliter illa caput pulvino effluta resedit,
Et legit, et librum intentis evolvit ocellis,

-- 11 --

Imbibit atque animo vitae praecepta futurae,
Historias turpes, quibus aut patre nata relicto
Furtivam ob venerem moechum comitata profugit,
Sive viro fraudes innectit adultera conjux.
Has mirata artes discit peccare, cupitque:
Et doctae famam venatur, seque legendo.
Enecat, ut vulgo dicatur, Lectitat Iris!
Quingentos huc usque vicennis Naevia libros
Furfuris ejusdem sibi lectos dejerat, et se
Fallendi sic mille modos callere mariti,
Mille patris, nimium fastu tumefacta fatetur.
Hoc doctrinarum correpta Lycoris amore
Magnum iter ad Venetos Patavîque peregit ad urbem,
Illa quidem nullis mimos visura theatris,
Nec citharis aures oblectatura canoris,
Sed semel alloquio vel bis fruitura Poetae,
Qui verso Italiam princeps donavit Homero,
O felix Ave, nepte tua gaude! atque tuae nunc
Instrumenta oculis fabrilia cerne tabernae.
Sed nox atra diem humenti jam surripit umbra:
Vespertina vagi jam post diludia Circi,
Heroes lecti, nuptae, innuptaeque puellae
Tecta petunt, temploque parant succedere Divae,
Alternis ubi nocturnas sermonibus horas
Ducant, et cassae superent fastidia vitae.
Nec mora: convenere Chloe, formosaque Phyllis,
Et senior puero cum Thyodamante Lachetes,
Et pariter Salii, Consul, Flamenque Dialis,
Atque alii permulti: ingens diversaque turba,

-- 12 --

Quam ingenio atque aetate, habitu tam vestis et ore.
Cetera dissimiles hoc consensere, quod una
Omnibus est ars, vitam impendere rebus ineptis.
Principio vigiles jentacula sueta ministri,
Ancillaeque ferunt: nullos jentacula in usus,
Eoas sed opes, et Eois pocula vasis.
Intus aquae calidi latices, quales faba nigra
Arboris Arabicae potu submittit amaro:
Illius aut fervet succus pretiosior herbae,
Quam Seres longinqui potant, quamque recoctum
Oceano immenso Batavi, aut vexere Britanni.
His stomachum, his falsi recreant praecordia nugis.
Indociles quid vina juvent, quid lacteus humor
Prosit, Pomonae quid simplice victus ab horto.
Mox postquam cujusque satis laudata superque est
Materies cyathi peregrina, operisque facultas,
Serici in Hesperios figuli labor improbus usus,
Atque Indis pictum mantile coloribus, utque
Mensa remota tripes, et amor compressus edendi est,
Tum sibi quisque magis jucunda ad munia pernix
Exilit. Hi ludo exercent dispendia vitae
Dimensi solo ingenium mentemque fritillo.
Altera ludentes pars ridet, et ingenium illis
Segne, et hebes tardumque bonas contendit ad artes.
Hoc Pholoe ipsa putat: majoraque pectore volvens
Se a populo, et lectos circum secernit amicos.
Scilicet emunctae naris, cordataque vere est
Et sapiens haec turba, viam quae affectat Olympo
Musarum per delicias, floresque Minervae.

-- 13 --

Illi inter sese aut Voltaeri frigida scripta,
Aut duri evolvunt obscena poemata Casti,
Putidulumque novae conclamant nomen Elisae
His quaecumque sapit Milesia fabula, nuper
Invito quam scripsit Apolline cyclicus auctor.
Miratur Pholoe, laudatque, et comparat. Ejus
Dicta bibunt densi circum juvenesque virique:
Mox eadem recitant aliis oracula passim,
Ridiculi fatuae contagia spsrgere crambes.
Ast opere in medio Claudina supervenit: illi
Assurgat nemo: nemo audeat hiscere verbum:
Sed tantum inflexa paulum cervice salutem
Reddat, et accipiat. Statua taciturnior ipsa
Assidet illa toro, sed opis nihil indiga vestrae,
Attulit in loculis non parva viatica secum,
Exiguum, lepida forma, lepidumque libellum.
Hunc legit, inque hunc sollicitis incumbit ocellis.
Atque ubi sat lectum est, claudit, gremioque locat, mox,
Arrepto scribit calamo. Non ulla lituris
Menda dedere locum, faciles fluxere lepores
Sponte sua, constatque sibi sententia sponte.
I, puer, et Balbo scriptas perferre tabellas,
I, propera. »Mittit Balbo Claudina salutem.
Me tibi donaram: pretii munuscula parvi
Nil ultra, infelix, habui. Tu vive, valeque. «
O Medici, Medici! Vobis en docta puella
Traditur, Anticyra caput insanabile tota.
Nunc servata diu Claudina silentia rumpit,
Et Pholoen, Pholoesque benigne affatur amicos.

-- 14 --

Frivola de levibus non hîc oratio rebus,
Sed gravis et facundus et ornatissimus atque
Auditus nulli, nullo dicendus et ore,
Sermo de amicitia exoritur. Quo femina pacto
Formosi juvenis placito teneatur amore,
Ignibus et blandis respondeat, iste puellae,
Nec turpi alteruter face succendatur amoris,
Aut casti cupiat legem fregisse pudoris:
Verum convictu in praeclaro quam pote uterque
Longa queat duxisse pudicae gaudia vitae
Ceu cum fratre soror, cum natis optima mater.
Legibus his belle sexum ingeniosus utrumque
Devinxisse Plato, et cineri nova pabula prisco
Suffecisse, novas meditando et dicitur artes
Invenisse. Platonica sunt servata reperto
Nomina, militiaeque Platonica castra moventur.
Victa Venus cessit plus aequa parte Platoni,
Et sua dimidio contraxit regna Cupido.
Hac quoque amicitia persaepe puella puellam
Dignatur, meliorque pari concordia sexu est.
Dicam: nec Pholoes exemplum Aeglesque tacebo.
Nobile amicarum par Aegle erat, et Pholoe: illis
Flebile dissidium instabat, quia protinus Aegle
A patriis longe abscessura penatibus oras
Debuerat late populorum adiisse remotas.
Verba de amicitia ut coram audivere loquentum
Multa gemunt miserae, lacrymarumque ubere vena
Ora sinusque rigant certatim heroides ambae.
Utque vale extremum dixerunt, suppositisque

-- 15 --

Plumea pulvinis ut sella excepit utramque,
Tum vero falsi devictae vulnere amoris
Moestius ex imo suspira pectore mittunt,
Atque aegra aridulis singultibus ilia ducunt.
Ah! nostri extremum, Pholoe, cape pignus amoris
Atque tui mihi redde! inquit cum fletibus Aegle:
Lacrymulisque statim e crysrallo vasculum obortis
Implebat. Pholoe flens flentem imitatur amicam:
Mox inter sese permutant dona vicissim,
Vitrea amicitiae insignis monumenta ferentes,
Spctantum assensu laetae, tragicoque reperto.
Altera post, desit ne quidquam forte Platoni,
Pars sequitur: docta et morata apteque petita
Ex hortis, Epicure, tuis. Hac laeta voluptas
Non ambage humili, vulgaribus aut tenebrarum
Explicitur nebulis. Huc, huc accedite quotquot
Nomine virtutem, sed nomine discere tantum
Labrorumque tenus cupitis: nulli excidit ore
Hîc aliud verbum, praeter virtutis. At ipsa
Virtutem inclamat, limisque adspectat ocellis
Thyodamanta Chloe: virtutem dum crepat, Aeglen
Furtivo Glaucus pressit pede: Phyllidos Aruns
Implicuit manibus digitos, teneroque revincti
Nexu ambo appellant virtutem: ita foedere certo
Virtutem virtus ipsa virtute rependit.
Qui sapit, exemplis mecum bene colliget istis
Nil, nisi amicitiae hoc addisci foedera ludo.
Certe ita stultitiae grex autumat, et docet. Olli
Credite postgeniti, urbanos et discite cultus.

-- 16 --

Interea vestris procul importuna facessat
Et rudis ex animis suspicio, posse aliquando
Ulla sub ampullis verborum, et nubibus istis
Interius latitare mali mala semina virus,
Quo cultus vitiis, et disciplina paretur,
Ut lenocinio et formae melioris honore
Per fatuas impune domos, et per fora lata
Incedant urbanorum pars maxima morum.
Me si forte rogas de re quid censeo, dicam.
Et me stultitiae assentire fatebor alumnis,
Quorum nec mores, nec vitam carpo maligne
Candidus ac verax factorum scriptor. Ego nil
Interpres pravus fingo, nil mentior, ipsa
Parco uti consulto libertatre Poetae,
Atque modum teneo in Satyris, et contraho vela,
Omniaque accipere in partem aeque pronus utramque,
Non oculis credo ipse meis, non auribus. Atqui
Personat e contra abnormi crassaque Minerva
Nescio quis pulsam sapiens mihi rusticus aurem:
Cui pater exemplo mores firmaverat, et cui
Casta domum servat mater, plenosque sorores
Lanificae torquent studia in muliebria fusos,
Communi sensu bene praeditus ille, fideque, et
Religione pia vicinos inter, et inter
Aequales omnes princeps, atque optimus audit.
Ille mihi pro mille incorruptissimus aequi
Est judex. Dictata viri nunc scribimus: ille
Evulgare jubet: mihi jussa capessere fas est.
Aggredior. Dic rustice, quae vis. Rusticus infit.

-- 17 --

Novi urbem, et dominam novi, dominosque minores.
Pol! per doctrinae vana instrumenta recentis
Usque libido nova gliscit malesana sub arte, et
Publica materies morum sic crevit, eundo,
Olim celandus non sani pectoris aestus,
Nunc vitae studium, et quovis ars aere paranda,
Urbanos si inter cupias urbanus haberi.
Si potes, o urbane, mihi dic rure moranti
Vestra haec vivendi ratio quid protulit? aut quid
Grande bonumque paravit! Quae vos copia ditat?
Nam si forte ineas summam totius acervi,
Invenias mecum, in manibus superesse tuis nil
Praeter consimiles vetulis, pictasque puellas,
Atque famem integram quaesitas impare censu
Post epulas, et dextro haud umquam tempore lectam
Molem librorum ingentem, scriptasque ad amantem
Ridicule, missasque tabellas, atque loquendi
Tortile nodosumque genus, quod psittacus aut vix
Reddere pica queat, vestros imitata lepores:
Adde vitro inclusas lacrymas, et inutile pondus
Sortitas nugas non sani incommoda saecli.
O nuptae, innuptaeque colum capite: abjice nugas
Turba virum, et terram potius versato ligone:
Vel si in deliciis sunt otia, nocte dieque
Carpito felices Bacchi sub numine somnos.
Utilius sic vestrae ierint oblivia vitae,
Solbria ineptarum quam tanta negotia rerum.
Fors nova praecipites reparabunt saecula mores
Haec nos inculto viventes rure putamus.

-- 18 --

Rustice, vicisses, risum si forte movere
Scisses: nunc tua te solum sapientia servat,
Non allis prodesse potest. Nos ipse Menippus
Vix servet, Grajos inter salsissimus auctor
Ridendi, et prisci facile urbanissimus aevi.
Qui si vidisset fanda haec infandaque, prorsus
Enerves animos risisset, degeneresque
Vivendi cultus. Vitiorum haec frigida moles,
Si quod forte virile fuit vitium, obruit omne,
Semivirosque homines, muliebria monstra, creavit.
At quid si patruos nunc, patres, atque magistros,
Quos penes est morum censura, Menippe, videres?
Dic, quidnam de illis sentires! Illud opinor,
Quod dixit, tragicam ut vidit vulpecula larvam:
Quale caput cerebro caret! Heus! haec formula vos o
Majores natu compellat. Ego ut redeam illuc,
Unde viam incepi, hoc majoribus occino carmen,
Stultitia vestra parvi periere nepotes.