De Insula Melitae, illyricè Mljet. II.
Quae Jupanam inter sita, Corcyramque Melaenam [ERROR: no reftable :] Italicè Corzola.
Interdum antiquis Melitene est insula dicta,
Crebrius at Melita, è majoribus ultima, in ortum
Si tendis, contra in solem sed prima cadentem.
In longum tenuata jacet: si latius esset
Huic spatium, multum inde suo accessisset honori.
Quà pelago incumbit, scopulis ac cautibus altis,
Pars multa, in valli speciem praecingitur; at nec
Appulsus etiam lenes, accliviaque absunt
Littora. Rarescit numero, nam dena colentis
Pascere quae populi satis aptè millia posset,
Vix mille agricolis vicos in quinque reductis
Incolitur: reliquis Coritea nomine dictus,
Et Babinopole praestant. Praetoria surgit
Hîc domus, accedunt, cum lis insurgit, agrestes,
Et cunctis plerumque eadem, de finibus agri.
Judicio assistunt Melitae quatour, hique
Cum Praetore ferunt pariter suffragia, cujus
Si minus arridet sententia, rursus in urbe
Fas est ad gravius litem deferre tribunal.
Eximios aperit portus haec insula, classis
Quisque capax magnae est, celso quoque vertice montes
Illa habet, et multa frondentes ilice sylvas,
Pascuaque, et colles, atque arva feracia passim;
Nec fontes desunt haud una e rupe scatentes.
Ad Rhacusanos proceres suprema potestas,
Fructus ad Monachos, et caetera commoda spectant,
Quorum vel famulos, vel dixeris esse clientes.
Ante rudis nimium fuit incola, cunctaque prisco
More gerebantur, nam nec premere ubera vaccis
Ullus homo potuit suadere, oleasque feraces
Collibus apricis serere, aut a littore telis
Praedones arcere, necent ne forte, patrumque
Sic sacramentum violent, quod tale, prius se
Dent occidendos aliis ut scilicet ipsi,
Quam perimant illi quemquam: sic perditè amatur
Caprigenum pecus, ut reliquo concedere multa
Noluerint in secla locum, turpe unde profectum
Id genus est dicti, quo deridere solemus:
„Si pereant caprae, pariet Melitaeus, eumque,
Si pereat, parient caprae. Ex quo magnus at Ille,[ERROR: no reftable :] P. Ignatius Georgius Benedictinus Abbas Congregationis dictae Melitensis.
Marunci querulos miseri qui scripsit amores,
Hos inter longus caepit versarier hospes,
Paulatim is cultus agrestes, ut novus Orpheus,
Formavit catus: ille scopum proponere primus,
Quò plumbi glandem emittant ab arundine ferrea
Caepit, et insignes jaculandi reddidit arte.
Haec nautae Olchinii, queis rapto vivere dulce est,
Dum se se accingunt praedae, sensere priores:
Hosque apud hic sermo (cum longo a tempore frustra
Illi aliquem expectant) mansit: vel sorbuit aequor,
Vel Melitaeus homo occidit. Sic omnibus unus
Obtusum exacuit pectus, finxitque docendo.
Si tamen ad ripam accedens sine mente nocendi,
Pacificèque viros quis adiverit advena, mensa
Dum lauta accipiant, quantum sinit arcta supellex,
Pluribus esuriem haud dubitant exinde diebus
Ferre ipsi, hospitii accendit sic gloria pectus.
Ad cultum mediocre solum, sed fortia multò
Fert vina, et varios fructus: minus apta serendo
Frumento tellus; nec quod satis, incola verrit,
Secum ex urbe tamen cum vendita ligna reportat
Queis plenos lintres vehit huc plus mille quotannis.
Maximus hinc illis proventus, et una bipennis
Agrorum utilior cultu ipso; namque ubi centum
Ardua praecisis straverunt undique ramis
Robora, quà praeceps via fert, a culmine montis
Ad mare devolvunt: onerantur terque, quaterque
Navigia, et quae olim fuerat vilissima, magno
Nunc illis pretio merx venditur; idque perenni
Fit vice, nam tractu immenso viret ardua sylva,
Lethiferisque lares colubris, latebrasque ministrat.
Hujus ego magnam, casu quo nescio tristi,
Sylvae olim partem, cum forte per aequora noctu
Vela darem non longè illinc, ardescere vidi.[ERROR: no reftable :] Quadraginta circiter ab hinc annis.
Triste oculis spectaclum, et lamentabile, multos
Quippe dies horrenda dabant incendia lucem,
Cum latè immissis fureret Vulcanus habenis,
Nullus et aeria de nube extingueret imber:
Illa tamen viridi vernat nunc pulcrior aevo.
At vos, ut maneant hae sylvae in saecula vobis,
Vento ferre faces ah! Parcite flante, favilla
Una potest vobis immanes ferre ruinas.
His quoque caprini pecoris vis maxima, et haedos
Hic citius matres, aliis quam fiat in oris,
Parturiunt: nivei partem bibit incola lactis,
Cogitur utilius pars altera, nec Melitaeus
Caseus invisit mensas sine honore secundas.
Piscatus multis mediocri hic magna labore
Commoda fert pariter, patriusque quod ante vetabat
Mos, longos ineunt diversa per aequora cursus
Jam nautae facti, vitaeque hinc commoda multis
Ignorata prius duram accessere per artem.
Temperies coeli generatim sana per omnem
Hunc tractum, Blatti in pago sed morbidus aer;[ERROR: no reftable :] Blatto Illyrice, Stagnum latine significat.
Nec causam nescire licet: torpentibus undis
Hic stagnum, quod circa habitant, et nomen ab illo
Fert locus, anguillis locuples aqua, regiaque alti
Cum caeli tonat, è quodam egrediuntur hiatu
Immanes, numeroque adeo densantur, agrestes
Ut facile vel fuste necent: hoc provida culpam
Correxit natura bono. Sed mittere tempus
Haec levia, utiliusque aliquid rimarier istis,
Quo morer historiae veteris monumenta sequentes.
Quod Melitae Illyricae scriptoribus insula priscis
Nota foret (plures meminerunt quippe) negatum
Haud ulli; quidam addubitant, habuisset an umquam
Hic urbem locus; ipse autem vix posse vocari
In dubium reor. At quonam vel tempore structa
Haec fuerit, vel quo subversa, remota vetustas
Scire vetat: tantum superest (vestigia quamquam
Nulla manent) urbis nomen, quo tempus in omne
Quoddam accline jugum vocat incola. Si Melitussam,[ERROR: no reftable :] Polyb. apud Stephan. V. Melitussa. Volat. in Geogr. vet.
Polybio Illyrici urbs quae dicitur, hanc ego eandem
Dixero, non longè a vera ratione recedam.
Hic scripsisse Cylix Halieutica nobilis olim
Censetur vates, cujus mihi dicere nomen[ERROR: no reftable :] Oppianus Agesilai filius. Vide P. Ignat. Georg. in Divo Paulo naufrago, et speciatim in ejusdem super Melita Illyricana Notitia .V.
Musa vetat, facilè nosces, cum caetera pandam.
Ut fuit Agesilas, Romae imperitante Severo,
Exilii huc causa missus, patrique sodalem
Filius addiderat se se, ne taedia curas
Illo in secessu degentibus accumularent,
Magnificam portus sibi in interiore recessu
Extruxere domum, cujus pars multa superstes
Stet licet, illa tamen vel nunc penè integra cerni
Posset, ni Veneti, quoties hîc anchora naves
Belligeras tenuit, stimulis livoris iniqui
Illa vetustatis monumenta illustria saevi
Sulphureo igne pilis contortis saepe petentes
Perpluere ex alto fecissent culmine saxa.
Ipse Palatinus nunc audit portus ab illis[ERROR: no reftable :] Communiter vocatur Porto palazzo.
Aedibus: hîc Grajas animi in solatia musas
Filius accersens docto genus omne natantum,
Et varias cujusque expressit carmine formas.
Fertur ab Agesila Romam pars missa deinceps
Arboris, in cujus frondenti vertice nidum
Cernere erat constructũ avibus, dum hinc ostrea, et illinc
Et varia haerebant flexis conchylia ramis.
Haec ubi, ab Illyrio revocatum, et plausibus omnes
Laetis gratatos reduci, sui amoenus ita esset
Quod locus exilii, pareret qui talia monstra.
Forte operae fuerit pretium, gratumque legenti,
Si paucis hîc ipse Lacum, unde haec miserat exul,
Quamquam pro merito haud sperem, describere coner.
Insula in occasum quà desinit, est sinus ingens
Aequoris, in longum se extendens tramite multo:
Angusti huc ducunt aditus, cymbaeque minores
Vix etiam penetrare queunt, quin objice saxi
Has quoque a ingressu facilis prohibere potestas.
Dixeris hunc naturam oculis voluisse profanis
Consultò celare locum: sinus incipit ergo
Ille perangustis a faucibus, in craterem
Mox dilatatur satis amplum: hunc pinea circum
Sponte sua enascens sylva omni a parte coronat:
Utque supercilio clivosi è collis ad aequor
Descendunt picearum aliquae, qui lintre vehatur,
Quà ripa assurgit paulò altior, ille virenti
Navigat in sylva attonitus. Maris unda silescens
In morem speculi, atque oleo pacatior ipso
Pellucet: fundum late dispersa per omnem
Omnigena hîc species concharum, atque ostrea stagno
Quae neque Lucrino invideant, Bajisve beatis.
Squammigeri hîc varios lusus, pugnasque frequentes
Dulce etiam spectare gregis: tu retia tantum
Mitte, domum mox ut referas mullosque trilibres,
Conque colorem auro piscem, immanesque locustas,
Totque alios, antiqua quibus nomenque, decusque
Splendida luxuries caenarum fecit: hic arti
Nil locus humanae debet: praestantior arte
Quidquid conveniens, quidquid fuit utile, compta
Divitiis satis ipsa suis natura paravit.
Illi tanta loco stat gratia, quique vocavit
Haec nemora, hos colles, atque haec clausa aequora circum
(8) [ERROR: no reftable :] Nicholaus Jo. de Bona in Descriptione ditionis Rhacusanae pag. 31. quae inserta in Opusculo supracit. Michaelis de Sorgo. Naturae ludentis opus, verbo aptius uno
Laudavit, quam qui, multis describere tentat.
Parva sinu penè in medio jacet insula: qua nil
Gratius aspicias; quasi circumscripserit ipse
Circinus, in teretem formam se obliquat: ibi ingens
Caenobium erigitur, soboles Magni illius unde,
Nursia quem peperit, nostras diffusa per oras
Coepit, et eximium nostrae decus addidit urbi.
Caelicolûm regina, potens hîc nobile templum
Obsequiis populorum, et regum cognita donis[ERROR: no reftable :] Vide Ign. Georg. §. IX. in Notit. Melit. Illyr.
Juxta habet: hic varia scopulus circumundique mole est
Sic omnis praestructus, ut area nulla supersit
Ulterius, nequeasque extra haec defigere gressum:
Praesidiumque loci geminae hinc, atque inde minantes
In coelum assurgunt turres, tormentaque belli
Ignivoma insedere rotis, malus otia nequis
Haec ausit turbare Patrum, sedesque beatas.
Nec locus hîc reticere, alter quod vitreus illic
Stet lacus: hic primo longe arctior: undique clausus
Olim erat, excisa parva mox rupe per artem,
Ille quoque adjectus magno est, atque efficit unum.
Permultos inter, quos haec habet insula, montes
Unius indetonsus apex sic eminet, idem
Non inconcinnè in vastum ut desidat hiatum.
Nympharum credunt antrum, Ostasceviaque audit
Nomine spelunca haec proprio, permultaque narrat
Vana superstitio Melitaeûm: hîc orbe molari
Frumentum nymphis subigi, excretaeque farinae
Haud semel inventos cumulos, et quisque adire
Haec secreta ausus fuerit loca, vivere nullum
Posse diu, ut violantem adyti penetrale verendi.
Naturae occultas quicumque haud noscere causas
Ingenio potuere rudes sic somnia fingunt.
Scilicet hoc antro nympham vixisse Calypso 10 [ERROR: no reftable :] §. V. Notit. supracit.
Vir sapiens patriae immodico succensus amore,
Non sine laude tamen, docuit prior, ingenioque
Multa movens Melitam Corcyrae ab littore nympham
Joniae nostras facilè deduxit ad oras,
Conceptumque Hyllum congressu ex Herculis; ast haec
Ut nimis antiqua, et caeca caligine mersa
Mitto ego; et ut referar multò ad vicinus aevum,
Augusti regno quod Caesaris insula florens
Haec armis, opibusque fuit, sat constat, et arcto[ERROR: no reftable :]1 Vide Appianum in Bel. Illyr. Et alios. 1
Foedere Corcyrae quod juncta, aliisque propinquis
Forte etiam Illyriae populis pollentibus aequè
Non tantum Hadriacas classe infestaverit undas,
Sed maria ulteriora etiam, ingentique quod aegrè
Mole illam belli superarit denique Caesar.
Tradita ab antiquis proavis haec incola narrat
Ulterius (factoque fidem natura colentum
Conciliat) quod majores, piratica quos ars,
Atque famis tolerandae usus durarat, habena
Fidentes etiam, lapides qua mittere certo
Stridentes soliti ictu, atque asperitate locorum
Protecti, et nemorum vastis anfractibus aequè ac
Magno pugnantum numero valideque, diuque
Deditione tenus vim sustinere Quiritum.
Nec mihi quisquã adeo gravis hoc dissuadeat auctor,
Illud quod lapidis vulnus memorabile, bello
Dalmatico in quodam Augustus quod rettulit idem, (12) [ERROR: no reftable :]12 Sveton. in Octav.
Haud potius, quam quisquam alia de gente, peritus
Funditor intulerit Melitaeus. Plus tamen aequo
Rebus in antiquis aliquis me forte morantem
Arguat; at possem, modo vellem, quidquid in Afram
Congessere alii Melitam, hinc avertere, nostraque
Aptius in monumenta levi asportare labore.
Quamquam etiam haec ausis felicibus Ille peregit, (13) [ERROR: no reftable :]13 Idem praelaud. Ignat. Georg. in D. Paulo Naufrago
Cujus ego in multis sequor hîc vestigia, quoque
Auspice jactatum tumido aequore, vique procellae
Horrisonae Paulum Melitae licet addere nostrae.
Quid ni, si Cretae solventem a littore puppim
Scriptor in Hadriacas actam sacer indicat undas,
Non verò in Lybicum, Melite altera quo jacet, aequor?
Nec furiosa Euri vis mixta aquilonibus Afrum
In mare tum quibat propellere, barbara dici
Gens ea nec poterat, si forte illius ad oram
Naufragus accesset Paulus, neque vipera morsu
Saeva venenifero, quales haud insula nutrit,
Illic laesisset miserum, verùm hîc, ubi semper
Et numero innumerae, et turgent praesente veneno.
Degener haud aevo gens posteriore, potenti
Nam populo ipsa quidem veteris sociata Naronae,
Issoque, et Phariae, Corcyraeisque propinquis,
Ac Bratiae bellis operam navalibus acrem
Praestitit, atque metum conjunctis viribus unà
Hadriacam Tethyn sulcantibus incutiebant.
Verùm ubi ab his populis se se Rhacusa remotat,
Dux Venetûm Urseolus felici marte Naronam 14 [ERROR: no reftable :]14 Hoc fuit Saecul. X.
Atterit, aligeroque jubet servire Leoni.
Mox Melita accessit nobis, nec jam incola raptas
Vertebat praedas ad littora: parta labore
Res proprio coepit jucundior esse, soloque
Non tantum robusta virorum corpora, se se
Foeminae at ipsae etiam tunc addixere colendo.
Veste harum nil simplicius, quae crassa, rudisque
Crus media vix parte tegit, manibusque quod ipsae
Ducunt, caprino texta haec e vellere: nullum
Corporis illae inhiant cultum, similesque Sabinis
Matribus ad duros callum obduxere labores,
Queis pariter parvam cogunt assuescere prolem.
Has sua perpetuò stabili tenet insula sede,
Raraque in urbe mihi, quantum meminisse potestas,
Visa loci illius multos est foemina in annos.
Sic et stant prisci, et stabunt in saecula mores,
Agrestes porrò, at facere, et servare beatas
Qui valeant, vitae haud mollis si commoda norint.
Hîc quoque (quod commune locis agrestibus orae
Pluribus est nostrae) foemellae pharmaca miscent
Herbarum vario è succo, ac radicibus, atque
Ad laesas fomenta adhibent non irrita partes.
Contra difficili si foemina forte laboret
Hîc partu, quidam pago reperitur in omni
(Altior hic aliis legitur, validusque juventa)
Obstetricis obit tali qui munia pacto.
Valle sub alarum comprensam utroque lacerto
Primùm ille in sublime levat, mox leniter aegram,
Sic tamen ut pedibus nequeat contingere terram,
Succutit, ingeminatque frequens, dum denique foetus
Motu illo avulsus materna decidat alvo.
Hîc illud saxi niveo candore relucens[ERROR: no reftable :]5 Vulgo vocatur il Travertino, vel ut nostri, Scarpello.5
Est passim reperire genus, quo cingere circum
Mos nobis portasque domus, altasque fenestras.
Noram ego complures, docti qui caedere adibant
Illa loca: artifices nunc defecere, vehitque
Huc Corcyraeus rate sector, qui sua nobis
Pluris (nostra licet praecellant) marmora vendit.
Plurima sic rerum, nemo dum promovet artes,
Sublabi in patria rerum praeclara videmus.
Ipse ad se facilè queat id genus incola lucri
Pertrahere, assiduòque domos, quas surgere passim
Aspicimus, decorare suo sit gloria saxo,
Nec petere ex alia regione, quod intus habemus.