De Pagis vulgo dictis Superioribus, deinde de terris quae sub Slanensis comitatus nomine comprehenduntur. IX.
Asperiora situ describere carminis ordo
Me loca nunc, populosque jubet percurrere agrestes.
Longus ab Osonico Slanensia littora ad usque
Materies mihi tractus erit, cui accedet et alter
Longior, horridiorque, novas quem dicere terras
Coepimus, ex quo abiit vetus incola: non ego multis
Haec peragam, longoque morer sermone legentes.
Montosa haec omnis regio plerumque, et in Arctos
Quà flectit, gelidis magis est objecta pruinis.
Rara Ceres seritur, veniunt felicius illic[ERROR: no reftable :] Hordea apud nos in terris solutioribus melius, quam in spissis provenire plerumque solent. Tam autem illa, quam triticum nostrates coloni fere in montium jugis ante crematis serunt, quod illi dicunt palit laʃine.
Hordea, sed multa passim juga consita vite,
Serius etsi illis coquitur vindemia saxis.
Hîc ego nec numerum referam, nec cuncta locorum
Nomina, cursim aliquos attingam, teque rigenti
Gromacja impositam saxo, quae docta tenaci
Fingere vasa luto figulos agrestibus addis,
Aptior ut gemina veniat tibi victus ab arte;
Nec te Cliscevium sileam, aut te Gljubcia tellus.
Ut verò haec illi, propria quam voce vocamus
Morlacham, durae loca sunt contermina genti,
Multum illi et noster par incola, moribus asper,
Incultusque nimis. Quoties sale navis onusta
Ingreditur portum, pagis accedere plures
Agricolae ex illis, suus ordo ut cuique, jubentur
Ad loca vecturi, Turcae unde imponere equorum
Commodius dorso, et confestim abscedere possint.
Nempe datum hoc nostrae pridem urbi, ut proxima quaeque
A nobis regna accipiant, pretiumque vel ipsum,
Quo coemant, per nos decernitur, ubere quaestu.
Nunc age, quandoquidem prope in omnes foemina luces
Plurima ab Osonico venit huc, exilia quaedam,
Quae vidi, expediam fors arrisura legenti,
Hic licet urbe locus distantior, et via longe
Aspera, per salebras incurvae fasce feruntur
Ad maris Umblaei devexum littus, et inde
Portitor, accepto naulo, ut traduxit in oram
Littoris oppositi, duo rursum ad milia passûm
Incedunt, quae verò illis, nunc accipe merces.
Sarcina prima humeris est tantum straminis, apte
Ut queat inferior repleri culcita, paucae
Aridulae accedunt frondes, et ligna, manuque
Inseritur qualus modo simplex, et modo duplex,
Quos replere ovis, mos caseolisque, rotunda
Vimine de lento quos fiscina texta coercet.
Ast alias saccus teneri quoque germine caulis,
Asparagis, betis, vel[ERROR: no reftable :] Rapa hujus loci peculiari quodam, eoque eximio sapore dotata sunt, quod illius soli ingenio tribuendum, cum his similia vel ex eodem semine alibi provenire haud posse compertum sit. rapis fertur onustus;
Nunc turdos, pedicis si vel puer, aut leporem vir
Coeperit, adjiciunt oneri, et beneolens apiastrum
Saepe ferunt etiam, quod vendant pharmacopolis,
Quosque sua struxere manu rhombosque, colosque:
Exigui cuncta haec pretii, et sic parva peculî
Summa redit miseris, apprime stramine in urbem
Cum solo venere graves, ut ob illa laborem
Longae adeo subiisse viae mirere; beatas
Se tamen hae reputant, si possit ab aere recepto
Plena oleo flavente domum vesica referri.
Non longe hinc pagus, terraeque a nomine Petri,
Quas dicunt: Slavi quondam voluere rapaces[ERROR: no reftable :] Vide Jacobum Luccari Lib. 2. pag. 81. Editionis Rhacusanae anno 1790.
Adjecisse sibi: rex lite Uroscius illa
Aequius expensa nobis firmavit habendas.
His ego sed missis Slanaeas jam invehor oras:
Commodus hîc nautis aperitur portus, et omnem
Penè locum hac illac cinxere haud vilia tecta.
Pauperis hîc soboles Francisci degit, et Aedem
Divus habet Stridone satus, nostrae inclyta gentis
Gloria. Non cultu hîc horret sic incola agresti,
Ut reliqui, qui circum habitant, queisque imminet alto[ERROR: no reftable :] Mons altisimus, sub quo locus dictus Banichi est positus: longe autem a nautis, et ex adversa Italiae ora conspicitur.
Vertice Tmorus, Olympo audens, et Pelio, et Ossae
Aemulus ostentare caput: feliciter illis
Collibus et pingues oleae, vitesque coluntur.
Nec verò et moros illic oblita virentes
Inserere est solers industria, et aurea nentem
Stamina vere novo incumbunt educere prolem.[ERROR: no reftable :] In multis aliis Rhacusanae ditionis locis, et praecipuè in regione Stagnensi gens rustica educendis bombycibus operam navat. Haec commercii pars multo magis excoli posset, cum et sua sponte apud nos mori proveniant, et citissimè crescant.
Emolumentum ingens, nam multo et serica in urbe
Venduntur pretio fila, et sibi foemina partem
Servat, qua summas fluitantis cycladis oras
Pingat acu, mos ut priscus gestare, colore
Fucatis roseo filis, croceove. Sed artis
Nauticae eos longe, cui se se addicere gaudet
Incola, quaque adeo valet, experientia ditat.
Ast alio quam major opum vis tempore, magnas[ERROR: no reftable :] Vide P. Anselmum Bandurium Tom. 2. Pag. 71. in Antiquit. Constantin.
Cum triginta rates, atque amplius unus habebat
Hic locus, et regi servibat Ivelia Ibero [ERROR: no reftable :] Ad uberiorem sequentium intelligentiam do verba D. Eusebii Caboga Monachi Benedict. Lib. III. suae Rhacusanae historiae citatae a Benedicto Ursino in opere, cui titulus Le glorie cadute dell'antichissima, ed augustissima famiglia Comnena pag. 121. Hoc ann. MDLXVIII. 10. Id. Januarii portui Slani insignis Comitatus nostrae Republicae secundo vento appulit Alexius Comnenus, Trapezuntis princeps, filius alterius Alexii supra memorati, qui annis praeteritis una cum aliis Graeciae Regulis ad nos confugerat. Hunc comitabantur septem propriae cataphractae naves omnes pene devastatae ex proelio gloriose protinus acto contra tresdecim Turcarum triremium classem sub imperio Caracossae, piratae Turcae acerrimi, quae et armis, et remigio ita pollebant, ut communiter dicerentur Adriatici maris terror: sed istas Comnenus summopere afflixit, alias in ima maris immergendo, alias ad pugnam invalidas reddendo non sine maxima Turcarum occisione. Ut igitur Alexius Slanum tenuit, eum Dux Iveglia Ohmuchievichius Gargurichius propria domo excepit, et paucos ad inde menses ejus cataphractas naves uti rei maritimae peritissimus instauravit, munivit. Adiit interim ad videndam urbem magna cum omnium laetitia .... Classe verò egrediens Hispaniam versus ultimo loco natum Petrum nomine adolescentem aegra valetudine affectum .... apud hospitem ducem Ivegliam reliquit. Et paulo post. Sed ad Principem Trapezuntis supramemoratum redeamus. Tribus vix elapsis mensibus renuntiatum nobis fuit, hunc misere in Lugdunensi sinu periisse una cum submersis 7. Cataphractis navibus, totaque caterva supra duo millia militumque, nautarumque, 30. vix superstitibus miraculo evasis, quorum aliqui hoc nuntium nostram ad regionem non sine maximo audientium dolore, foemineoque ululatu, deplorantibus singulatim omnibus amicis amissum virum, parentem, filium, germanum. Unde Petrus ultimogenitus .... miserando casu audito tristitiam in imam, acerbissimumque dolorem incidit. Sed summus consolator Deus .... adolescentem hunc a Divi Francisci religiosis consolari disposuit, et apprime a Ven. Fr. Francisco Radagljevichio .... qui efficaci exhortatione, innumeris adductis sacris et profanis exemplis ejus permaximum dolorem penitus sedavit, ipsumque induxit ad se matrimonio copulandum cum Helena dicti Ducis Ivegliae ultima filia, puella pari gratia et pulcritudine conspicua, uti evenit summa cum parentum, et adjacentium incolarum exultatione, inter quos usque adhuc asservatur memoria tragici casus; illumque rustici nostri vetustis cantilenis (a nobis Illyrice Popjevkigne dictis) maxima auscultantium commiseratione in dies recolunt.
Missus in Angligenas classis pugnare magister!
Cujus mox suboles Comneno tradita nuptum
Pulcra Helene, ut ratibus genitor post proelia quassis
Slanaeos subiit portus miserandus Alexis,
Qui, nisi Thrax spoliasset avos, sua regna teneret.
Nunc age, quo sponsae genitor sit sanguine cretus,
Expediam. A proavis genus huic Bosnensibus, olim
Quos de se meritos gens Cotromana superbis
Nominibusque una, atque agris ingentibus auxit,
Adjecitque urbes geminas sibi regia jura
Pendentes; ferus at Bosnam ut Thrax occupat armis,
Omnia disperiere levis fumi instar, et ad nos
Concessit dives titulorum, atque indigus aeris,
Terrai in parva servans sola vasta papyro,
Queis modo vel tenuis longe praestaret agellus.
Haud alia Arcadicae pastorum praedia turbae
Esse videmus, et a longo quos tempore nobis
Roma assignavit Tegeaeos prodiga campos,
Hos fera Threiciûm nunc ungula pulsat equorum.
Hic locus emporium Turcis, frumentaque vendi
Egregii quondam generis sine fine solebant,
Nunc et rara illis, et deteriora feruntur,
Carior atque omnes annona evadit in annos,
Causa mali assiduò spargens bella impia Mavors.
Huc qua Virgo die terris post fata relictis
Sidereas invecta domos radiantis Olympi,
Multus ab urbe venit festa ad ruralia civis,
Mercatusque haud vile genus celebratur, et omnis
Indulget genio pagus, dum laeta resultat
Pulveris ad pyrii strepitus in collibus Echo.
Mos etiam dulces tunc est agitare choreas
Fistulae ad agrestis sonitum, cantusque ciere;
Laetitiaeque dator reduces comitatur in urbem
Bacchus, agente ratem sanae vix remige mentis.
Hîc quoddam propriumque loci, multosque sapore
Quod grato delectat, ab ovis, caseolisque,
Queis lac accedit commixtum melle, placentae[ERROR: no reftable :] Illyrice Prjesnaz dicitur.
Fit genus, et mitti dono solet urbis amicis.
Ulteriora sequi sed jam loca tempus, et orae
Illius breviter reliquum percurrere tractum.
Janska maris sinus est, statioque minoribus apta
Navigiis, illuc pagis e pluribus unà
Conveniunt urbem petituri, octavaque quaevis
Ad nos adducunt agrestem Sabbata turbam.
Alter ei similis, Dolli quem nomine dicunt,
Est sinus, isque etiam percommodus: inde feruntur
Gravosium, pedibusque viae quod restat onusti
Permultis humeros rebus, quas vendere portant,
Sive e condicto dominis, donove daturi,
Conficiunt; nec res sane injucunda tenellis
Non sine balatu centum comitantibus haedis
Intrantes urbem aspicere. Acceptissimus his fit
Caseus similis cono, nam quatuor apte[ERROR: no reftable :] Prozjep a nostris dicitur.
Diviso in partes norunt includere ligno:
Hunc sparto innectunt, qua latior, inde per ignem
Trajiciunt, summasque jubent nigrescere partes,
Unde novus sapor adveniat pergratus edenti.
Nec verò, quamvis deserta haec littoris ora,
Negligitur penitus piscatio, Lissatiique
Incola subjectum descendens ad mare captu
Sardarum hac etiam fit dives in aequoris unda.
Lanae erat haec multum regio olim, ac mellis abundans,
Nunc minus, ut coepta est industria, amorque laboris
Imminui. Quid enim videas modo? Ludere talis,
Fumificaeque dies haustu consumere frondis,
Vina haurire, lyraque insulsos edere cantus:
Cura viros haec vana tenet, vix caetera curant.
Foemina plus illis certe valet, et nisi terram
Haec foederet rastris olus insertura, gregique
Lac premeret, neretque domi sua pensa, nec unctos
Illi ederent caules, tegerent neque vestibus artus,
Venalisve ullus ferretur caseus urbi.
Horum ego, cum senio effoeti, morbisve, petentem
Haud unum parvae stipis aera per ostia vidi.
Scilicet hoc coepit contingere, rusticus ex quo
(Usque novam execere insuetis obfuit artem)
Qui fuerat, voluit fieri institor, atque bovilli
Cum Turcis ausus pecoris commercia inire.
Permultis haec parva scatet provincia pagis
Praecipuos obiter memoro, nam barbara centum
Nomina quis latio resonantem carmine ferret?
Cepicuchi vicus non contemnendus, eòque,
Finitimis quoties accessus liber ab oris,
Mercatus causa Turcae sine fine feruntur.
Corrupto at coeli tractu cum tabida pestis
Se in terris aperit Bosnensibus, hic locus omnis
Castrorum in morem vallis cingentibus horret
Ordine tergemino fixis: vigilantia fines
Assiduo obtutu servat noctesque, diesque:
Nec cessatur, ab ima omnis ni stirpe revulsa
Saeva lues jam nulla sui vestigia liquat.
Hîc mediocrem etiam, et sementi rusticus aptum
Campum habet, hîc scabro de pumice prosilit unda,
Optima potu, ipsoque placens vel nomine priscis,
Lumine nam cassi optabant requiescere juxta,[ERROR: no reftable :]10 Usque ad hodiernam diem hanc aquam Turcae finitimi dobra voda appellant, hoc est aquam bonam. Nostri autem Dobaersctack vocant. Plura dici possent de hisce sepulcris, sed nunc non est his locus.
Unde sepulcrorum nunc est tot cernere moles.
Hîc mihi cordatus forte ut narrabat agrestis,
Post paucas traducendam solemniter horas
Aspectare novam me sponsam posse, rogavi,
Conjugii ut patrios mihi panderet ordine ritus.
Tres leviri tecta ad sponsae (tunc ille) sub armis
Signifero incedunt praeeunte: ut limina clausa
Inveniunt, pulsant. Quae causa accedere jussit,
Poscit herus. – Poma ut demus tibi, tuque puellam.
Queis ille, hinc aliò vos gressum avertite. Pulsant
Illi iterum, atque iterum, tum janua panditur: arma
Ille jubet poni, sponsam hi sibi tradier ante.
Ut dedit ille, exuti armis dant poma, simulque
Dignior hanc levirûm dextra accipit, atque ter actam
Se circum in gyrum ducit. Post talia mensis
Accumbunt, dapibusque refecti pocula siccant.
Flammeolo velata caput tum virgo pudico
Hos inter graditur media, ad templumque feruntur.
Hîc sponsus, magna comitum stipante caterva,
Expectat venientem: ut sacra in foedera ritu
Solemni dextras junxere, en altera turba
Pars in equis, multi pedites reboantia crebro
Tormenta explodunt strepitu, ad sponsaeque penates
Approperant: ruralis ibi convivia pompa
Exstruit, haud aries unus torretur, et ollis
Secti membra bovis fervent in grandibus: offas
Immanes Cereris coctae, innumerasque lagenas
Expediunt Bromio plenas, centumque vocati
Vescuntur, potantque, et quicumque advenit ultro.
Iam mensa instruitur, nurus hanc inscendit ab uno
Margine, mox pedibus spondam percurrit ad imam.
Assistit paulum illa epulo, nec vescitur, exin
Cum leviris capit illa dapes, aliaque recumbit
In mensa. Ut saturi, dotalisque arca puellae
Vestibus omnigenis, tela et Memphitide dives
Panditur, huc dona iniciunt, ut cuique libido,
Lemniscos, strophia, et nummos: hanc quatuor aevo
Florenti juvenes pendentem hinc inde duabus
A trabibus portant alacres: nova nupta marito
Tum primum sociata venit: turba omnis euntem
Ad sponsi sedes pyrii inter murmura crebra
Pulveris, et citharae sonitus ac carmina laeta
Prosequitur. Postquam intulerunt in limina gressum,
Hîc omnes laute coenant: nunc accipe, quales
Post coenam ritus. Posito sponsus pede dextro
In dextro sponsae mucronem desuper ensis
Imponit, capuloque super stat dextera sponsae,
Quam dextra tegit ille sua: bona verba parentes
Tum gemini dicunt, crustisque ad quodlibet omen
In caput infligunt sponsae cerealibus ictum.
His actis, nuptam matrum non una, patescunt
Queis arcana thori, et Cypriae mysteria divae,
Ad thalamum adducit, pugnandique edocet artem,
Ne sit virgineo obluctari dura pudori.
Hanc ubi composuere thoro, sibi ut ostia pandant
Exclusus juvenis rogitat bis, terque magistras.
Pandimus, at quid erit praemî? Tunc ille daturum
Se quiddam promittit, et his abeuntibus intrat.
Post noctem exactam, claro cum lucifer ortu
Fulsit, aquam manibus levirorum sponsa ministrat,
Dein in amicitiae signum parat oscula, contra
Haec illi vitare fuga, nam turpe putatur
Oscula ab hac capere, amplexu quae fota recenti est.
Pompa haec conjugii, hi ritus, nec plura locutus
Me liquit, coepti at revocat me carminis ordo.
Lissatium in media penè hac regione locatum
Non aliquo clueret sine nomine, magna lacuna
Ni stagnantis aquae (portat grex inde) jaceret.
Non semel haec coeli puras spirabilis auras
Infecit, tremulam adducens in corpora febrim.
Populea antiquum quae servat ab arbore nomen
Hoc est Topolea in tractu, cui adjungit honorem
Nunc quoque quod vivo sit populus adsita fonti.
Rusticitas his magna locis dominatur, agresti
Longe omnes feritate alios Imotiça vincit.
Haud alibi plures scelerati, nec caput unum[ERROR: no reftable :]11 Haec facinorosorum hominum major copia inde procul dubio provenit, quia hic pagus ad ultima Turcarum confinia situs est; solentque finitimi ubique pejores aliis esse ob facilitatem transitus in alieni Principis fines, et impunitatis spem. 1
Damnatum ex illis furca, exiliove; feruntque,
Cum moriens quidam sua crimina mystae aperiret,
Hoc prae aliis fassum (peteret ne spiritus Orcum)
Clam sibi Turcarum in vita bis quinque necatos.
Haud alias gestat vestes hîc foemina, quam queis
Morlachas uti aspicimus: caput utraque nummis[ERROR: no reftable :]12 Hi veteres Rhacusani ex argento plerumque solent esse, licet quaedam et aureos nummos Venetos interserant.
Exiguis ex argento, in formamque venustam
Dispositis ornare solet: nova nupta tiarae
Hanc speciem assumit, mox deserit: haud Erythraeis
Ornatum hunc mutent gemmis: nitet uncta butyro
His coma rancidulo, tum longo limite odoris,
Quà tenuere viam, sulcum post terga relinquunt.
At quid ego foeda haec? Si quae potiora supersunt,
Haec vestigemus potius. Smocovglja quod olim[ERROR: no reftable :]13 Quasi ficulnea illyrice sonat.
Quid majus fuerit, quam nunc, mihi nobilis ille,
Antiquusque lapis dudum hoc effossus in agro[ERROR: no reftable :] 14 Haec in illo lapide Inscriptio AELEPIDIE.
INFELICISSIMAE.
DEF. ANN. XXX.
PAELCASSIANV
MARITVS.
CONIVGI PI
ENTISSIME. POS.

Vix dubitare sinit, quo vir flet funera raptae
Conjugis, heu! Sexti sibi raptae in tempore lustri.
Hunc ego Sorgiadae suasi hinc ut tolleret, olim
Ne rudis agricolae saevo confrigeret ictu
Malleus, hincve aliquis peregrinas ferret ad oras.
Hic possessorem contentum munere reddens
Abstulit, urbanaeque domus in pariete fixit.
Hic Rhacusanae tractus prope tempore eodem, 15 [ERROR: no reftable :]15 Circa finem Saeculi XIV.
Quo Stagnaeus ager ditioni accessit, uterque
Verùm pestifero Manicheae dogmate sectae
Infectus, Monachorum animis quod inhaeserat alte,
Imbuerantque rudis facile quo pectora vulgi.
Nostri, ne infandus per gentes serperet error,
Quo geminam rerum Causam illi, Principiumque
Jactabant duplex, jussere has linquere terras.
Mox quia se questi non tantum a sede moveri,
Sed, queis vivebant, rebus privarier ipsis,
Foedere sancitum, vis certa pecuniae ut illi 16 [ERROR: no reftable :]16 Vide Monumenta Historica Provinciae Rhacusanae Ordin. Min. Auctore F. Sebastiano Dolci Pag. 19. § VII.
Annua caenobio, quod tum petiere, daretur.
Dimidia allata nunc parte numismatis aurei
Hanc capere hi veniunt (confertur quippe relictae
Nos penès haec parti) : rectè hoc, ne indutus amictum
Quis Monachi, barbamque gerens illuderet urbi.