De Valle Nucis, illiricè Orascjaz. VII.
Occasum versus post Malphum pulcra videri
Intratur vallis: nomen nux plurima patrum
Consita temporibus fecit, nunc nomen inane.
Nam vix quod pueris ludendo sit satis, agro
Nascitur, at quoties bene reddidit annus, olivi
Inveniat ter mille cados mercator emendos,
Cannosamque petens, Barsecinemque propinquam
Hinc parta simili contentus merce recedat.
Namque olearum ingens hic, continuataque sylva
A Malpho incipiens est tractus scilicet omnis:
Rarus honos nunc Baccho, habuit sua tempora Bacchus.
Hîc et succosi fructus, et copia: credam,
Irriguis large quia circumspergitur undis
Ille locus, cui sex saltem, septemve perennes
Natura indulsit latices, quorum utilis aegris
Non unus, parvamque apte appellaveris Idam.
Rure sub hoc magnis statio solet esse carinis,
Nec semel hîc tenuit numerosas anchora classes,[ERROR: no reftable :] Classes Turcica, Russa, et Gallica annis proximè elapsis illic per plures dies, diversis tamen temporibus pacificè, jactis anchoris, sunt commoratae.
Quarum aevo non una brevi mihi visa, per orbem
Cum strepitu horrisono feralia bella tonabant.
Olim hujus populi bis denae corpore magno
Sulcabant pontum puppes, nunc ille alienas
Penè suarum expers ad ripam accedere cernit.
Durior a pelago ascensus, lapidosaque ducit
Semita, sed terrae pariter prospectus amoenae
Scandentem recreat, partem nam plurima in omnem
Frondentes inter frutices, glebasque virentes
Et domus agricolûm stetit, et quae splendida multus
Hîc tecta exstruxit civis: nil purius aura
Coeli hujus spirare queas. Hîc pluribus annis
Ignatî soboli steterat cultissima villa,
Quò post exhaustos animum recreare labores
Ibant aspectu nemorum septembribus horis.
At quia et altera erat pariter vicinior, [ERROR: no reftable :] In ultimo portus Gravosani recessu octo stadiis Rhacusio distans haec villula rusticationi percommoda ab iis cum voluptate invisebatur. illam
Distraxere: hercle! Hi melius, queis empta, benigno
Lumine nam Pallas spectant, Pomona, Cereresque.
Utile nec tantum capitur, conjungitur unà
Dulce etiam, hîc vacuum curis quia degitur aevum.
Publica per medium via rus: hac pulcrius ipse,
Commodiusque meis nil optem gressibus, aequa
Nam longo tractu se porrigit, et simul offert
Prospectus laetos passîm terraeque marisque
Suppositi, quà multa meat ratis omnibus horis.
Quem Rhacusanis agrum Nemagnus ab ora[ERROR: no reftable :] Stephanus dictus Nemagna rex Bossinatium, qui in Rhacusanos animo se perbenevolo semper exhibuit.
Rex Epidaurea quondam donarat habendum
Desinit hîc, aptoque illum, quod prima teneri
Urbi coepissent ea praedia, nomine dicunt
Astaream, veteres possis quod vertere terras.
Illarum dominos lex indulgentius ipsa
Respicit, et multos est elargita favores.
Nec rudis hîc populus, nec cultu pauper, et oris
Gratia commendat, vestisque decentia sexum.
Hoc nostrae commune locis penè omnibus orae,
Res ubi, praeter agri culturam, et nautica cordi.
Qua causa huc ierim, nunc accipe, ne mihi forte
Hoc vitio vertas, alienis si te ego rebus
Plus justo hîc teneam patrias audire volentem.
Id mihi Malphaeo degenti rure Rhacusae [ERROR: no reftable :] Nicolaus Puliesius Archiepiscopus Rhacusanus, deinde archiepiscopus Thessalonicensis; et Vicarius Patriarchalis in Constatinopolitana Civitate, ubi diem supremum obiit.
Suasit iter bonus antistes, quem mira tenebat
Cura sui tenuem gregis hanc invisere partem,
Corpore quamquam esset tunc aegrior, accieratque
Qui sibi suppetias obeundo in munere ferrent.
Nos pedites, morbus cui regius, ille caballo
Invehitur. Titan radios vix spargere terris
Coeperat, et multo advectos nos incola sacri
Aeris suscepit sonitu. Post sacra peracta
Auribus ad multam commissa fidelibus horam
Secreta excipimus, sacra et dape pascimus omnes.
Cum sol jam faceret breviores altior umbras,
Illius nos mysta loci, populique magister
Ante fores templi sub tecto, ubi proxima rauco
Lympha cadit strepitu, mensis accumbere jussit.
Postquam epulis exempta fames, mensasque removit
Sedulus, atque opera fervens vehemente minister,
Jucundo vacuas sermone exegimus horas.
Tempus erat sacro pueris jam tingere frontem
Unguine, cum quidam casus miserè omnia turbat.
Namque advectus equo vir se obtulit unus ab illis,
Consilia ad secreta adhibet quos curia patrum.
Pontificem hic subitò occupat, enixeque rogare,
Ut rem differat, et praesens in tempus omittat.
Quippe locuturum se maxima, et illico in aurim
Arcani stillare aliquid, mox quaerere, an esset
In promptu quadrupes, socio quem mittat, eundem
Cum nequeat, soleam a pedibus nam amisit eundo.
Hic erat ille, sacro fulgentes murice Patres
Quem curare suas hîc res voluere, quibusque
Relligionis ab almae auctu stat nobile nomen.
Mittitur illi equus, at sacrum differre recusat
Praesul opus, praestare brevi quod possit in hora.
Advenit interea comes, et cum Praesule munus
Jam functo, secretò agere hic quoque, nec mihi quisquam
Illum Tiresias poterat dissolvere nodum
Nos porta exclusi, submissa loquentibus est vox,
Compositi vultus consultò, et denique cuncta
Apparere mihi rem pure posse vetabant.
Hîc ego, quando mihi arcanum expugnare potestas
Restabat jam nulla, affinem Praesulis ipsum,
Qui mihi rem visus subolere, ita tento: quid horum
Esse putas causam adventus, dic oro: Senatus
Ob grave porro aliquid, magnumque accedere jussit.
Da nosse id, nam si ignarum te dixeris, hercle
Haud credam. Ille ideo, qui missos novit, in ipsa ut
Re cras Pontifici certus queat ordo teneri,
Caetera secreti in facto nil esse videbat,
Haec orsus mihi verba. „Fuit, fuit inclytus ille,
„ Auspice qui coepit Lojola coetus, in omnes
„ Diffusus terras, quem Clemens quidquid habebant
„ Templorum domuumque relinquere jussit, et omne
„ Delevit penitus corpus, dicique priore
„ Voce vetat, causam servans in pectore facti,
„ Hi fugere licet praeroso saepius hamo,
„ Felici tandem Piscator arundine summus
„ Coepit, et instabili Pax aurea reddita ponto est,[ERROR: no reftable :] Hoc verbo Pacis alluditur ad ipsum Abolitionis Jesuviticae Breve emanatum die 16. Augusti anno 1772. Cujus unicus finis videtur fuisse Christianae Rei publicae tranquillitas, in quam unam Pontifex maximopere se incumbere profitebantur.
„ Quem saevi insano miscebant turbine venti.
Tunc ego: summa dies miseris si venit, agetque
Rerum inopes, multosque inter sors dura labores,
Damna etiam quondam sua sentiet orbis ab illo
Excidio. His mage fida Patri custodia summo
Christicolûm, columenque potentius haud erat arci
Vaticanae aliud: non Relligionis amore
Vincebat quisquam, teneram ingenuasque per artes
Moribus atque bonis melius formare juventam
Noverat: hi vitae exemplis illustribus, atque
Eloquii arte sacri magnas cum civibus urbes
Crimine ab omnigeno absterrebant. Una sed auctos
Tot tantisque bonis labes maculabant, ob illam
Et periere, animis dominandi immensa cupido
Hos tenuit, regum haud facile toleranda ministris,
Quo clades, mihi crede, uno de fonte profecta,
Quidquid mox mendax sparsura est fama per orbem.
Sed tempus veniet, cum tot labentibus unà
Praesidiis scelerum se turba effundet Averno,
Et modo quos delent, fors delevisse pigebit.
At quid ego haec ultra? Jam desine Musa. Relicta
Valle nucis, petitur Malphanum,et jam sole caduco
Adveniens vesper sua quemque in tecta reduxit.