De Puncta, seu peninsula Rathanaea, Illyrice Ràt, Et de Sabioncello, Illyrice Peljezas. XI
Longa mihi tellus, Stagni quae clauditur isthmo, (1) [ERROR: no reftable :] (1) Haec regio protenditur ad 50. circiter milliaria, hinc inde mari cincta, paeninsulamque Rathanam, seu Puncta dictam efficit.
Quamque Rathanaeam mos dicere chresonesum,
Describenda manet: nostrae hic est ultimus orae
Terminus, hac fessae sistent in sede camoenae.
Nunc ego vellem equidem memorare ante omnia, quinam
Hunc populi tenuere locum, et quo nomine dicti,
Pilarii hi veteres an sint, potiusne Pleraei,
Tum regioni ipsi fuerit quid nominis olim,
Hyllis, an Onaeum vocitata: at cum omnia caecae
Haec caliginis in nebula videantur egere
Lucis adhuc, aliis ego perscutanda relinquo.
Sat mihi si memorem, quae sunt modo nomina, quique
Est hodie rerum status, et quae forma locorum.
A parte hanc austri rauco fluctu alluit oram
Hadria, ab opposita quantum se porrigit usque
Ad Stagnum, interior placido sinus aequore lambit,
Ipse quoque Hadriaci pars haud disjuncta profundi,
Quodque huc praecipiti Naro defert impete fluctus, (2) [ERROR: no reftable :] (2) Vulgo Golfo di Narenta, seu ut nostri dicunt malo more, parvum mare.
Inde Naronaeus sinus audit: tota feroces (3) [ERROR: no reftable :] Septemtrionalis nempe, quae paucis ab hinc annis Caesareo addita imperio fuit. Hujus regionis potissima civitas Macarsca dicta cum amplissimis circum territoriis.
Ora haec enutrit populos, Macarica quorum
Est regio caput, et Krainae quae nomine nota.
Nostri saepe homines illuc (nam transitus hora
Exigua fieri ille potest) illique vicissim
Ad nos adveniunt, varia ut commercia jungant.
Aequore nil illo piscosius: his acipenser,
Dentexque, et quidquid praestantius in grege Prothei
Expatiatur aquis: verùm haec magis apta voraci
Inservire gulae, licet ipsa haec parcior est qui
Exsiccet sale sparsa prius. Sed lucra quotannis
Sardarum ex uno piscatu immensa trahuntur.
Incipit hic primi sub tempora veris ad usque
Circiter Octobres idus, noctesque per omnes,
Cum vel luna latet, modicam vel splendet ad horam,
Ardente assiduò taeda, semperque novatis
Ignibus allectos luce illa in retia pisces
Ire vident, plenasque trahunt ad littora cymbas.
Tum sale perfundunt, inque aedibus ad mare structis
Interdum ter mille cados, pluresque reponunt,
Navigiisque Italae portant divendere genti.
Prae reliquis hac merce locis, hanc dum excolit artem,
Tarpanium ex humili crevit, factumque opulenti
Hospitium est populi, semperque augescit habendo.
Ad Boream oppositus locus est, multumque frequentat
Dalmata, seque juvant in rebus mutùa egenis.
Non ego cuncta meis hujus loca versibus orae
Complectar, memorabo aliquot, sed plurima mittam,
Ordine nec certo peragam. Tu Jagnina carmen
Prima aperis, populo namque et numerosius aucta es,
Nomen et ipsa viro, qui late his praesidet arvis (4) [ERROR: no reftable :] (4) Hujus regionis Praetor vulgò vocatur il Capitano di Jagnina.
Adjicis, hoc pro laude unum tibi sufficit omni.
Ossobiava (5) [ERROR: no reftable :] Hic locus, et alia quae post hunc nominantur in parte Boreae opposita sita sunt. Quae ex adversa Hadriatici maris sunt, seorsim nominantur. mari pulcra imminet, unde solebant
Haud multum a pario abludentia marmore saxa
Nostri olim resecare patres, altasque columnas, (6) [ERROR: no reftable :] (6) Haec condita fuit Anno MCCCCXXXV . ut ex Inscriptione ibi apposita patet, quae quia longior, eam omitto.
Queis urbis sufulta Aedes est publica nostrae,
Novimus excisas hujus de viscere rupis,
Quae modo neglecta, et malleo cessante quiescit.
Insigni gaudet delubro Cunna, dicavit (7) [ERROR: no reftable :] (7) Haec Ecclesia, Virgini Lauretanae sacra, exaedificata fuit sub initium XVIII. Saeculi.
Incola Parthenidi collecto ex aere piorum;
Utque foret sacrae cultus reventior Aedi,
Francisci assèclis data cura, et commoda sedes
His posita, ut populorum per relligiosa juvarent
Munia, et exemplis vitae, verboque docerent.
Haud procul hinc dum lento olim vestigia gressu
Per vicum incomitatus ago, mihi perculit aures
Immanis subitò gemitus, confusaque flentum
Murmura: sisto gradum, ingentemque ex aedibus ecce
Prodire aspicio turbam maesto ore dolentem,
Prae magno et tacitam luctu, juvenisque cadaver
Ferri exangue humeris; claudebant funeris agmen,
Qui Cereris coctaeque ferunt magno orbe placentas,
Fumosique cadum repletum nectare Bacchi.
Ut templum ingressi, feretrum posuere: sacerdos
Divinam rem primùm obit, hinc pro manibus orat.
Infertur tumulo corpus, rursumque precantur,
Ut posito sit terra levis: tum in cespite molli,
Inque sepulcreto comedunt, potantque, placentae
Parte sacerdoti missa, Bacchique lagena.
Hi dum abeunt, mystã aggredior: dic quaeso, quid omnis
Illa manus? Tantumne sui, an se miscuit illis
Unà externo aliquis de sanguine? Quid sibi in ipso
Tot, tantique volunt ululatus limine tecti?
Qui subeunt onus? Atque hujus da caetera pompae.
Tunc ille: aeternus simulac cui lumina somnus
Hîc pressit, tecta defuncti quisque propinquûm,
Vicini, noti approperant: hîc ubere lucem
In solidam fletu ora rigant, ululantque gementes.
Maximus ast oritur luctus, cum corpus ab ipsis
Aedibus effertur tumulandum: ibi vel pater orbus
Extinctae soboli, germanae aut frater ademptae,
Aut sponsus dulci extremum vale dicere sponsae
Cogitur heu! neque enim hi funus comitantur, ut angor
Plus cruciat, feretrum portant qui sanguine juncti,
Quorum unus tumulo, aut aliis qui carior, infert.
Dat Cererem, Bacchumque domus, vivumque tegebat
Quae melior vestis, tegit haec et lumine cassum,
Sic placitum priscis, haec funeris unica pompa,
Sed jam me abruptum monet ordo resumere carmen.
Sreserium sequitur, piscatu indulget, habetque
Tres contra scopulos in longum uno ordine ductos.
Juxta illos alii totidem, quos nomine dicunt
Quemque suo: pecus huc agitur, seriturque, vel ultrò
Nascens jumentis in commoda stringitur herba.
Parte ex opposita, Melitaeque littora contra
Est Tarstenici portus, quò vina ferentes
Pluribus è pagis videas longo agmine mulas.
Innumeras habet haec regio, nam dissita longis
Cum loca sint spatiis, illarum haud deside tergo
Dura ministeria expediunt penè omnibus horis.
Navigia hîc onerat non segnis villicus, atque
Vis magna it pelago Bacchi, cum lege colonis
Vina licet ferre illius regionis in urbem.
Praedita sunt multis haec viribus, et simul apta
Ferre vetustatem, sunt quaedam enervia, tentant
Haec caput, illa solent brevi acescere. At unde, nisi ille
Quod corrumpit aqua, labruscam hic miscet, amarae
Thetyos haec alter latice inficit? Haud tamen omnes
Sic vitiant, multa et nobis sincera bibuntur.
Hic devotus ager Baccho est, immensaque dici
Vinea jure potest: nullo hîc in honore Minerva
Inventrix oleae, Pomonaque; nil nisi sorbi
Durantes ventrem, et cerasi plantantur agrestes.
Magna adeo illorum seges hîc, ut nomine pagum[ERROR: no reftable :] Oskoruscno vocatur ab Illyrico oskoruscja sorbus.
Nunc quoque ab his dicant: non, quod mage nobilis arbos
Radices agere haud posset, contraria patrum
Sed quia in his etiam (cujus vis maxima) rebus
Consuetudo obstat: seritur quoque, parva sed affert
Dona Ceres, primoque hortis plantare phaselum
Vere student, ut brumae habeant in tempora victum.
Fons illis lucri non unicus, et mare postquam
Hi quoque coeperunt ratibus percurrere magnis,
Divitiae crevere loco; partumque periclo est
Quod capitis, studio norunt servare tenaci.
Vivitur antiquo ritu, non foemina luxu
Indulget, vestisque genus retinetur avitae
Perpetuò: sola illa placet, mutare perosae
Hanc aliis, quas quottidie novus invenit usus.
Non mihi nutritae suis hîc suffita sileri
Perna potest, multumque obeas regionis oportet,
Dum similem comedas, non quos, ut servet, aceto
Ingentes mullos industrius incola condit,
Bacchaeique album succi genus ambrosiai (9) [ERROR: no reftable :] (9) Hoc vinum vocat Trebbiano.
Assimile, ex illa incurvi quod littoris ora (10) [ERROR: no reftable :](10) Giuliana, ubi portus mediocris minoribus aptus navigiis: ex hoc sinu Boreas horrendum in morem perflans periculosam tunc temporis navigationem reddit.
Mittitur, insano Boreas unde impete perflat,
Deprensosque illic cumulat formidine nautas.
Utuntur puteis, laticis nam vena perennis
Deficit, hinc quoties aestus rabiosior, undam (11) [ERROR: no reftable :](11) Horum insula paucis milliariis a peninsula abest Rathanaea.
A Corcyraeis quaerunt sibi: non gregis ingens
Copia; nec multo subigit bos vomere campos.
Melle tamen, subamari aliquid quod servat, abundans
Est regio, montesque thymo redolente virescunt.
Finibus in multis nostros (nam in talia vulgus
Pendet ubique rude) agricolas, sed maximè in illo
Vana superstitio tractu tenet: hos apud umbrae
Per noctem volitare leves, lemuresque maligni,
Et larvae horribili aspectu creduntur, ibi esse (12) [ERROR: no reftable :](12) Erroneae illae opiniones, sive praejudicia, ut vulgo dicimus, licet in magnam partem abolita sint, nonnulla adhuc remanent, quae absque senioris philosophiae lumine minime avelli funditus possunt.
Et sagas jurant, lamiasque, et Thessala quidquid
Terra venenorum parit, herbarumque nocentum.
Tarpanii residet Praetor plerumque, daturque
Lege illi capti pars piscis, ditior auget
Proventus huic praeda suos, exilior arctat.
Multa regenda soli data pars, verùm ultima, nomen (13) [ERROR: no reftable :](13) Sabioncello, illyrice peljesaz: antiquorum Onaeum esse creditur.
Exiguo a sabulo cui vox dedit Itala, tellus
Addicta alterius curae est Praetoris: agendum
De hac modo, supremo Musae aspirate labori.
Moribus hîc longe est excultior incola, in ipsis
Utpote qui pagis similes habet aedibus aedes
Urbanis, amplas mole, ornatasque decorè.
Haud eget argenti locus hic, nam plurimus illa
Navis obit maria experiens de gente magister,
Tum nautae innumeri, quorum non unus ob omni
Puppe Rhacusana, externisque adducitur, arte
Quippe valent multumque illa, a teneris secuti
Vix aliam noscunt: pauci, quibus arcta supellex,
Addicuntur agro. Sed, quod mireris, olusque
Ipsa suis serit hîc manibus, nudoque rubentes,
Despumante mero, pede foemina comprimit uvas:
Multaque praeterea, agrorum quae postulat usus,
Exequitur muliebre genus: labor ille seniles
Nec rugas fert ante diem, pulcrosve colores
Imminuit, namque haec opera et mediocris, et ipsae
Os utraque pari malarum a parte profuso
Velo, stramineoque tegunt sibi solis ab aestu
Pileolo: sic haeret honos nativus, et idem
Ore color, sani haud dubius qui corporis index,
Quique illo potior, quem fuco inducit inani
Vana cuti mulier, longa haud fruitura juventa.
Has ego in Ausoniam tendens, cum carbasa vento
Cessante inciperent demitti, exscendere in oras
Dum cupio, mollique premo vestigia arena,
Ecce mihi aspicitur gradiens in littore multa
Foemina, (eratque dies quia festa) decentius omnes
Indutae, et plures praestantes munere formae.
Hîc mora facta brevis mihi tunc, dein rursus eòdem
Post paucas redii messes. Mollissima in omni
Tractu hoc temperies, maturius omnia in auras
Erumpunt, dosque haec illi ceu propria terrae est,
Ut, quaecumque parit, sint optima: amygdala mole
Hinc majore aliis, molli et sic cortice, frangi
Ut digitis valeant, nascuntur, vitigenusque[ERROR: no reftable :]4 Hoc vinum illyrice appellant peceno, quod Itali proseco vocant. Cyprio vino multum assimile est, eosdemque effectus praestat. 4
Hîc palmes profert uvae genus, unde beatus
Ille liquor premitur, multis jam cognitus oris.
Quin etiam Florae hîc sobolem vivacius ipsam
Sole colorari videas, urbisque puellae
Hinc Caryophyllon, immortalesque amaranthos,
Ut speciem educant similem, sibi mittier optant.
Mulorum hîc ingens (homines acquirere nostri
A Turcis hos ante solent, ut vendere rursum
Cum lucro valeant) certa fit luce quotannis[ERROR: no reftable :]5 hae nundinae fiunt die natali S. Joannis Baptistae, aliae die Assumptionis B. M. Virginis, In aliis verò locis statis pariter diebus multae per annum celebrantur. 5
Mercatus: quidam aere parant, aliique vicissim
Mercibus immutant aliis; nec rarus ab urbe
Huc quoque se nostra defert mercator onusto
Navigio rebus, sibi quae nostrisque parantur,
Dalmaticisque viris pariter venientibus illuc.
Relligiosa domus (dispar colit ordo virorum)
His duplex fundata locis. Quae colle supino (16) [ERROR: no reftable :]16 Prior Franciscanorum, alter Dominicanorum Conventus est.
Structa sedet, pulcro prospectu gaudet, et ipsa
Longè prospicitur celsis decorata cupressis.
Littus ad aequoreum fonte altera prosiliente
Dives: turba venit sitiens huc nautica aquatum.
Quidquid in occasum restat, nil praeter acutas,
Quae longo se se protendunt tramite cautes,
Quàque incurvantur, portum fecere carinis.
[ERROR: no reftable :]17 Vulgo Capo Cumano, o Ponta di Loviscte vocantur. (17) Comenium caput appellant: hîc ultima nostrae,
Quae mihi jam descripta omnis, pars desinit orae. (18) [ERROR: no reftable :]18 Tota in longitudinem extenditur spatio centum viginti milliariorum circiter, si littorum curvitatem sequaris: minori autem, si recta linea, et ad graduum ac meridiani longitudinem applicetur regionis extensio. Aliud caput Orientem versus, a quo Rhacusana incipit ditio, vocatur Ponta d' Ostro.