AD BENEDICTUM STAJUM VIRUM CL., ATQUE AMPLISS. PRAESULEM
O qui Nestoream non longa aetate senectam
Sed multa virtute ac mentis acumine, Staji,
Longe antecellis, num forte videbor ineptus,
De lingua tecum si fabor pauca Latina?
Hujus tu antistes cunctis praestantior; in quem,
Ni ridenda foret sententia Pithagoraeum,
Grandiloqui migrasse animamque ipsumque Lucreti
Credam animi ardorem. Namque ut quondam ille coronam,
Unde prius nulli velarant tempora Musae,
Detulit ex Helicone intactam, ingressus in hortos
Suave exhalantes Epicuri; ita victor et ipse
Cartesii placita et Neutoni dia reperta
Ausus es in resonas Parnassi extollere sedes,
Spargere Musaei sic dulci et nectaris haustu,
Nil ut lucidius, nil esse venustius, et nil
Grandius ut possit. Quare immortale manebit
Et decus et nomen semper, tui et inclyta facta
Ingenii volvenda omnis mirabitur aetas:
Cum tibi praesertim gemini plausere diserto
Clementes, atque ipse Pius, quo Roma superbit,
Per te transmitti sua scite oracula gaudet.
Sed quid ego certem multis te ornare, nitori et
Majus Apollineo jubar addere garrulus? Haec tu
Quae crasso intexam filo, nulloque lepore,
Ni melius quid habes, podagram quod mulceat, audi.
Ante quidem geminae per doctas undique terras
Sunt linguae imprimis dominatae, nempe Latina,
Graecaque. Majestas utrique est insita, utrique
Dignus honos; plenumque sonant, facileque per aures
Insinuant animis ludos, et seria, quoscumque
Ad numeros formamque aptae. Locupletior usu,
Mollior et cultu Graecorum lingua; Quiritum
Pauperior, graviorque, ut erat pollentius armis,
Ceu nosti, Latium quam Musis. Sed mala fata
Grajugenum mittamus, et in sermone moremur
Nunc Latio tantum, varia alternante revisit
Quem fortuna oculo. Nam cum superante duello
Barbarico jacuit Romani exangue cadaver
Imperii, et Scythicae diffusa examina gentis
Dira per Europam, nova regna exsurgere visa,
Inductique novi mores. Vetus omnis abacta
Mundities sermonis, et atrum virus obortum
Mixtis connubiis populorum ac lege superbi
Victoris: plusquam Saturnius inruit horror,
Totque fere enatae, quot regum nomina, linguae.
Pauca tamen mansere bonae ceu semina frugis,
Paulatim ingeniis quae culta sagacibus, altam
Crevere in messem. Rursum florescere visus
Est decor, et victrix Romanae gratia linguae
Auspicibus rediit Naugeris, et Sadoletis,
Cum Bembo, cum Manutiis, cum Perpiniano,
Flaminio, Vidaque, et Cotta, Sigonioque,
Et Fracastorio, et Mureto, aliisque sequutis
Sexcentis. Eadem nigro velut excita ab Orco
Splendida duravit nostri hanc ad temporis usque
Aetatem, quam nulli aevo par cedere, tantum
In te praesidium cum nacta est, cumque tueri
Vindice se tanto, jactari et gaudet alumno.
Quorsum haec tam longo repetita a tempore, dices?
Nimirum ut mirere, in tantum evecta Latinae
Vis linguae cum sit culmen, cur rursus eamdem
Maxima pars quorumdam hominum, queis non leve Pallas
Addidit ingenii munus, fastidit et odit?
Jamque relegare e terrae parat omnibus oris
Dulce sonaturam fortasse Catonibus atque
Fabriciis pigram trans Lethen, Cerberus umbras
Terret ubi exsangues, resonantque Acherusia stagna?
Quin major nunc spes abolendi est addita, et actam
Hinc procul exturbandi; ex quo ceu fulminis ictu
Ogniadum manus illa feris metuenda tyrannis
Scilicet, ac late totum bacchata per orbem,
Exiguae jactu chartae compressa quievit.
Unde odium improvisum, unde haec fastidia? Quaeris
Si causas, referam. Longum consumere tempus,
Clamant esse nefas in lingua tantopere illa
Discenda, nullo quae jam verancula floret
In populo: simul ipsa sua cum gente refrixit.
Esse autem satius complere recentibus aures
Divitiis vacuas puerorum, animosque severis
Artibus informare rudes, quam, pinacothecis
Quae melius starent servata ancilia juxta
Atque Numae lituum, semper resonare cathedras
Nil aliud, tumidi nisi sesquipedalia Tulli
Verba, et Plautini coenum salis. Omnia vivos,
Quae prisci scitu scriptores digna tulere,
Versa in sermones cessere ad commoda nostra;
Illae et opes celebratae in nostra venire coactae
Sunt jura, aeternum quin sit pallere necesse
Grammaticas inter tricas et inania monstra.
Si qua amissa Charis, facilis jactura leporum
Et venerum, quas nunc vix sentiat unus et alter,
Heu miserum trivere diu qui talibus aevum
Deliciis, Flaccum soliti et cantare Maronem,
Pascere non solidae doctrinae pectus amore.
Quod caput est, sua quisque colat: qua quilibet ortus
In regione, ejus curet cognoscere linguae
Naturam et formas et vim, si scribere recte,
Ac velut in proprio vestigia figere regno
Libera si cupiat. Tum se facundia promit,
Ardor et in verbis, pedicis sine vivida cum mens
Arbitrio versat nativa vocabula, agitque
Quo vult cumque suos, ceu sponte sequentia, nutus.
Haec clamant, haec saepe iterant, haec damna juventae
Objiciunt. Quae vera licet sint pleraque, non et
Cuncta probem: miscent fanda atque infanda, nec ad rem
Semper. Nam primum videant, num mollibus annis
Mobilium puerorum animus sit idoenus istis
Praeclaris sophies elementis; deinde referre
Ne renuant, cur sola vetant cognoscere scripta
Romulidum nativo in fonte, monentque vicissim
Discere complures et eodem in tempore linguas
Gallorumque, Italumque, ipsorum et forte Britannum,
Si dis et placeat, Thracum quoque? Nempe vigent, et
Usui erunt omnes, magnae quando modo gentes
His inter sese commissa negotia tractant,
Conficiuntque libros, et dulcia carmina pangunt.
Esto! Sed jungas si prisca recentibus, addes
Haud leve sic pretium: quae matrem adjungere natis
Invidia impediat? Vulgares inter honore
Fulgeat eximio, solidoque perennior aere
Lingua stet, Augusti sonuit quae in Caesaris aula.
Quid terrere juvat? Non hunc ediscere tantus
Sermonem labor est, ut credas profore multum,
Si intermittatur; quasi nobis tota trahenda
Vita sit in verbis discendis, parvaque contra
Particula ad rerum maneat data notitias et
Scrutandam ad sophiam. Quin cernimus acrius istis
E salebris veluti elapsos sublimia ferre
Ad studia ingenium pueros. Ita lingua nec aevum
Vindicat haec longum, via si directa docendi
Servetur, brevibusque adsit qui certa magister
Instillet praecepta notis; nec quotquot honorem
Hinc petiere sibi, doctrinae luce carentes
Vitam exegerunt stolidi, brutumque pecus ceu
Sunt resonos tantum balatus edere sueti.
Quid quod, uti fertur, non lingua haec mortua prorsus
Nec misera est adeo: monumenta tot aurea restant,
Doctorumque manu et cura vigilante teruntur,
Vivaque adhuc spirantque, atque intellecta loquuntur
Plena voluptatis? Capitoli immobile saxum
Dum bona relligio, pater et Romanus habebit,
Haec lingua haec vivet non turpi obnoxia letho,
Sacrorum fida interpres, ac digna Tonante.
At mitto haec, quae vana putant, quibus impia sedit
Nescio quae novitas. Non id contemnere, credo,
Nec parvi facere audebunt; namque utile, et almae
Multum frugis habet, quod dicam, omnesque juvabit.
Quaerendae nunc magnus amor naturae, hominesque
Secretas rerum causas et munera gaudent
Eruere e latebris; sed iidem saepe queruntur,
Signa sibi communia deesse videlicet; usus
Quorum sit constans, potiori et notus ubique
Parti hominum. Experiar, si convenientia justis
Dicta queam votis proferre. Ergo illa colenda
Lingua foret, quae sola inter se jungere saecla,
Inventasque in iis artes, doctosque labores
In commune bonum facile convertere possit?
At quae, si excipias Romanam, latius orbe
Lingua patet doctos inter, quaeve aemula laudem
Detrahat hanc illi stabili sic jure manentem?
O vere lymphata hominum, vesanaque turba,
Luxurie et nimia studiorum turgida, quid te
Nequidquam vanis agitas conatibus, atque
Ingenium torques? Aut nusquam est, fingere sollers
Quam cuperes, aut haec in lingua inventa Latina est.
Haud potiorem aliam excudes: licet omnia miscens
Rerum elementa sagax imitari Protea cures;
Tu prius in coelo classes innare jubebis
Successu meliore expilans scrinia Lanae,
Quam voti compos laetere hac dives in arte.
Lingua regat Romana illsutres una catervas,
Quae nunc Europen complent, suaque acta propagant
Nec sermone omnes nec iisdem vocibus usae;
Ipsaque sit, quam dia sibi sapientia jungat
Depositi custodem una, fidamque minstram;
Sola feret, naris quaecumque Britannus acutae
Extudit ingenii sollers intendere nisum
Ante alios; Italum clarabit sole decorem,
Sola acres Gallorum ausus, et mentis Hiberae,
Teutonicae et pariter tentamina lumine puro
Vestiet, atque dabit supposta trionibus ora
Solis uti a radiis, non Palladis avia luce,
Quae spectiosa tulit vitae melioris in usum.
Est ne hoc in votis? Europae hoc angulus omnis
Tam varia tandem fessus farragine vocum
Et petit et vestigat inaniter? Ecce repertum
Inque manu est: communis lingua habeatur
Romula, et ut victo quondam regnavit in orbe,
Sic nunc doctrinae atque annalibus una sophorum
Praesit, et alma sono gentes conjungat eodem
Inter se varias, monumentaque publica servet.
Heus! Tu me insanire putes solemnia, scribo
Talia dum natus trans et mare, et altus acutis
Illyriae in scopulis? Atqui me corrige sodes,
Vana movent captam si fors insomnia mentem;
Aut tua quae virtus, quae fama est nominis, adde
His aliquod pondus, quo possint lecta probari
Judicio firmata tuo, atque innoxia ferri.
Si vero videas defendi haud posse, relinque
Blattis scripta malis latebrosa in sede voranda,
Ne grex doctorum contra consurgat, et aures
Midae cognatas in apertum educere cogat,
Stultitiam ridere volet cum civis amici.