Max: Hic assiste, polita genas et pulchra papillas
Virgo! Agedum incipitote viri: at ne forte fatiger,
Sit, qui pro cunctis numero delectus ab omni
Vincat et exsuperet doceatque dometque puellam!
Sin nequeat, reliqui succedent ordine victo.
Phi.1: Regnator late rutilantibus inclyte gemmis,
Patrator magnorum operum praestantibus ausis,
Stamus ad omne tuum imperium nutumque parati.
Quandoquidem nunc ergo iubes cum Costide pulchra
Egregium linguis certamen inire disertis
Ac de numinibus divum tractare, iubenti
Pareo, nulla mora est, magnorum o maxime, et ingens
Divorum cultor. Quamquam, quis numina fando
Explicet aut digna valeat pietate tueri?
Pro re pauca loquar causamque tuebor apertam,
Quam nunc proferimus nec opis, nec lucis egentem: 1122 est] erat B; corr. metri causa. 1131] C 1177. 1143] C 1190sq. 1136–249] dact. hexam.
An non hos patet esse deos, quos tota vetustas,
Tot proavi, tot avi, iam tot labentibus annis
Agnovere deos, tam Graecae ab origine gentis,

Quam Latiae, tanta insignes virtute fideque?
Tot tantique viri, primaeva ab origine rerum?
An non hos patet esse deos, quos maxima lati
Regna colunt mundi regesque virique potentes,
Regna ubi tot, tantorum hominum doctrina, ubi tanta
Ingenia et magnis multi ac praestantibus ausis?
O divum indubitata fides certissima, magnos
Per tot ducta viros iam tot volventibus annis,
Te sequar!
At quis progenitum segni propagine Christum
Numen habere putet? Coniurant maxima mundi
Imperia et regnatores bellique potentes
Et populi et linguae, coniurat mundus et omnes
Terrigenae obscuri contra nova numina Christi.
Sanguine Christiadum caesorum territa tellus
Et maria et virides inter labentia ripas
Flumina: cur igitur, claro sata sanguine Costis,
Sponte tibi mala tanta paras? Cur vulnera, mortem
Et tantos dura contemnis mente dolores?
Ah, miserere tui, victae tibi gloria maior
Consurget quam victrici. Te celsa receptam

Atria gaudebunt, quae quondam habitare suësti.
Costiadis spes una domus, te non ego, virgo,
Ad scelus impello vel non tolerabile factum
Urgeo, opus leve, iucundum, laudabile, sanctum
Expeto, quod proceres optant, quod supplicat omnis
Urbs tua. Quid? Tantis et sola et faemina votis
Obsistes? Absit: divis da thura et honorem!
Dux tibi Caesar erit, cuncti comitamur euntem! 1156 iam ... annis] 1165, 2019, 2052; Verg. Aen. 2,14 tot iam labentibus annis (cf. Ov. trist. 4,10,27; Stat. silv. 4,1,31). 1157 ab origine gentis] Verg. Aen. 1,642 (cf. ad 1165). 1161 virique potentes] Ricardus 1,182. 1165] Verg. Aen. 1,642 per tot ducta viros antiqua ab origine gentis. 1172] Verg. Aen. 3,673 exterrita tellus; Sil. 15,451 conterrita tellus. 1173] Lucr. 2,362 fluminaque ulla queunt summis labentia ripis. 1175 Sponte ... paras] BM 2,703. 1176 vulnera, mortem] BM 2,705; Verg. Aen. 9,401. 1177sq. victae … victrici] BM 710sq. Tibi gloria victae / Maior erit quam victrici. 1180] BM 2,711sq. Spes unica tanti / Sanguinis. 1180–86] BM 2,719–25 Nec te clementia Caesaris ullum / Ad scelus invitat nec ad importabile pondus / Urget: opus leve, iucundum, laudabile, sanctum / Imperat. Id proceres optant, id supplicat omnis / Urbs tua. Quid tantis et sola et foemina votis / Non parere potes? Da thura calentia Marti! / Dux tibi Caesar erit; nos te comitamur euntem.
Cat: Si mea mens ullo poterat sermone moveri,
Hoc, fateor, commota foret. Namque omnia verbis
Attigit, humanum quibus est mutabile pectus.
Sed mihi numen adest, semper quo fixa manet mens.
Non superos odi neque numina sacra nec aras
Sacras numinibus. Verum quae numina vanum
Vulgus ait, tenebrosa sequens vestigia patrum,
Numen habere nego: deus est aeternus et ingens,
Unus et in plures nunquam divisus, ab omni
Conditione procul nostra, virtute perenni.
Solus hic immensos fecit, non Iuppiter, orbes.
Mundus enim fuit ante Iovem, qui raptus ab ipsa

Fauce patris, Corybantum opera translatus ad Idam
Gnosiacasque domos, Cretaeo crevit in antro.
Iuppiter est igitur proles humana. Quod autem
Confingunt de prole Iovis, de stirpe deorum,
Scenica sunt, levibus vulgo recitata poetis.
Non ita naturae speculati arcana sagaci
Ingenio sensere viri, quos Attica tellus
Aegyptusque tulit Babyloniaque arva magorum
Clara voluminibus Bragmanarumque reposto
Ora iacens mundo, nudis vicina sophistis.
Phi.2: Ast ostende precor loca diis contraria –
Cat: Fiet.
Doctus Anaxagoras an non docet omnia quadam
Mente regi? Non ille Iovem, non ille Minervam,
Non Maia Semeleve satum praefecit Olympo,
Non hominum quenquam, brevibus qui tanta lacertis
Corpora perpetuo nequeat convolvere gyro.
Vos legite, en loca monstrabo, spectate, videte!

Phi.3: Solus Anaxagoras non me, mihi crede, movebit. 1215 monstrabo] mostrabo B. 1187–89] BM 3,6–8 Si mea mens ullo poterat sermone moveri, / Hoc, fateor, compulsa foret. Namque omnia rhetor / Attigit, humanum quibus est mutabile pectus. 1190 Sed ... adest] BM 3,15. 1191–94 Non … nego] BM 3,22–25 Nec superos odi nec numina sancta nec aras / Numinibus sacras, verum quae numina vanum / Vulgus ait tenebrosa sequens vestigia patrum, / Numen habere nego. 1194 Deus ... ingens] BM 3,51. 1195–97] BM 3,55–58 Unus et in plures nunquam divisus, ab omni / Condicione procul nostra; mortalia nedum … Solus hic immensum fecit, non Iuppiter, orbem. 1198–201 Mundus … humana] BM 3,41–44. 1201–03] BM 3,62sq. Quae narras de prole Iovis, de stirpe deorum, / Scaenica sunt levibus vulgo recitata poetis. 1204–08] BM 3,73–77 Non ita naturae speculati arcana sagaci / Ingenio sensere viri, quos Attica tellus, / Quos Iudaea tulit Babylonque antiqua magorum / Clara rudimentis Bragmanarumque reposto / Ora iacens mundo nudis vicina sophistis. 1209–40] C 1220–37. 1210–14] BM 3,78–82 Primus Anaxagoras quadam coelestia dixit / Mente regi. Non ille Iovem … nequeat convolvere gyro.
Cat: Nonne et Aristoteles hominum figmenta perosus,
Lyncea in aethereos attollens lumina tractus,
Vidit in hac unum mundi testudine numen
Et coluit? Patrios ideo fugisse Penates
Euboicosque Lares fertur petiisse diemque
Chalcide supremum longa clausisse senecta.
Ecce ubi motoris primi indubitabile numen
Asserit et physica monstrat ratione, videte!
Phi.4: Miror, nunc tandem video, nunc denique cerno!
Cat: Nonne et Aristocles, humeris Plato dictus ab amplis,
Cum comite Eudoxo, Graiisque academia terris
Orta, deos plures aufert unumque fatetur
Artificem mundi dominatoremque deumque?
Vos legite, en loca monstrabo, legitote, videte!
Phi.5: Obstupeo surguntque comae, vox faucibus haeret.

Cat: Nonne ideo sophiae princeps potare cicutam
Iussus? –
Phi.6: Te stupeo admirans, doctissima virgo.
Cat: En loca Pythagorae clarissima rite docentis
Unum numen. Et hoc ipsum quoque maximus Orpheus
Testatur, monstrabo locum, legitote, videte!
Phi.7: Nunc tenebris video discussis, reddita mens est.
Cat: Non Solymi quondam vates vestraeque Sibyllae
Testabantur idem venturaque regna docebant
Christi et Christiadum? En, vestras legitote Sibyllas!
Phi.8: Mens fugit, obstupeo, timidis vox faucibus haeret.
Cat: At Christum esse deum testantur plurima signa,
Quae fieri humana nequeunt virtute, sed uni
Sunt tribuenda deo. Nam vitae lumine cassos

Ex Erebo eripuit, revocans ad munera vitae,
Totumque egregiis factis insigniit orbem.
Desinite ergo, viri, Christi indubitata negare
Numina et infandos divosque deasque tueri!
Max: Respondete viri, non respondetis, inepti?
Chorus: Improbas Christus temerariasque
Comprimit linguas cohibetque dentes
Impios, fraudem laqueosque solvit
Vindice dextra. 1217–22] BM 3,94–99 Magnus Aristoteles hominum …Calcide …senecta. 1226–30] BM 3,88–93 Clarus Aristocles humeris humeris Plato dictus ab amplis / Cum comite Eudoxo nostram pervenvenit ad urbem. / Quicquid ab Habramo nostri didicere parentes, / Transtulit ad Graios, et ab his Academia terris / Orta deos plures … dominatoremque deumque. 1231] Verg. Aen. 2,774; 3,48 opstipui steteruntque comae et vox faucibus haesit. 1232sq.] BM 3,85sq. Risit, et hic sophiae princeps ab Apolline vestro / Dictus et iccirco iussus potare cicutam. 1238] BM 3,110 Hunc Solymi vates perhibent vestraeque Sibyllae. 1249] 1254. 1250–53] Sapphicum.
Max: Respondete viri, non respondetis, inepti?
Vos quoque faemineae potuerunt fallere nugae?
Stulta puella viros tantos superavit? O ingens
Dedecus, o asini! Baculis expellite pestes!
Ecce puella, sophi, nam verba superba recordor:
„Promittimus victoriam. Novissimus
Nostrum vocandus erat et indoctissimus.“
Ecce puella, sophe, en, tua nunc promissa reposco.

Phi.1: Caesar, magne opibus, regnis, prudentia et armis,
Vincimur a Christo, Christi transimus ad aras.
Da promtam victis veniam! Terrere minando
Non potes. Illabi manifestum in pectora numen
Sensimus et rutilare sacro caput illius igne
Vidimus et labi flammas ex ore loquentis.
Iam valeant, valeant veterum portenta deorum!
Rel.Phi: Credimus in Christum. Valeant portenta deorum!
Max: O stolidi, o asini, o pestes, portenta, diabli!
An non haec illa est? An non haec illa puella,
Quam temnebatis, cum stulto hanc pectore vocem
Rupistis (neque enim promissa indicta silebo):
„An ut in puellam disputemus garrulam,
Tantis philosophis opus erat? Promittimus
Victoriam. Discipulus huc novissimus
Noster vocandus erat et indoctissimus.“
Ecce puella, sophi, promissa superba reposco.
Ergo sophus nostris illuserit advena regnis?

Non fero, ferte citi flammas, comburite, abite!
Tollite sacrilegos canibusque rapacibus escas
Proicite aut mora nulla feris date corpora flammis,
Et cinis aequoreas vento rapiatur in undas!
Vos autem cito, vos illam virgis lacerate!
Mac: Electa martyrum o cohors, contendite
Crucis per arctam semitam ad aurea sidera,
Pro veritate obite constanter necem!
O quam beatas, gloriosas, splendidas
Animas ad aeternum patrem transmittitis! 1256sq.] BM 3,169sq. Multos / Una puella viros superat! Proh dedecus. 1263–68] BM 3,173–79 Quid nos terrere minando / Illabi manifestum in pectora numen / Sensimus et rutilare sacro caput illius igne / Vidimus et labi flammas ex ore loquentis. / Vincimur a superis, et victi ponimus arma. / Da veniam, Caesar! Christi transimus ad aras. / Iuppiter et proles et numina falsa, valete! 1261] 1278; Verg. Aen. 12,2 sua nunc promissa reposci. 1272sq. hanc … Rupistis] Cf. ad 916. 1279 nostris … regnis] Verg. Aen. 4,591. 1280 ferte citi flammas] Cf. ad 1795. 1281sq.] BM 3,184–86 Tollite sacriclegos!, clamat, … Avibusque epulanda per agros / Exta date! 1283] BM 3,190; C 1351. 1285–89] A 1016–22. 1254–58, 1261–73, 1278–84] dact. hexam.
Cat: Ite triumphales animae, superate tyrannum,
Ite, domos caeli sacrosque intrate penates,
Ite, sequar! Nec vos sacri lavacri iactura
Terreat: abradet scelus omne salutifer ignis.
Iamque propinquabit Christus metamque tenentes
Numine propitio excipiet caeloque locabit.
Corpora tarda quidem tremulis incendia flammis
Urent, ast animas capient stellantia templa.

Phi.1: Ergo agite, o socii, laeto stat pectore ad ignes
Ire. Vale, virgo, nostrae dux magna salutis,
Verba deae similis vultumque oculosque nitentes!
Doctor magne, vale, Machari, o maxime doctor!
Phi.2: Christi sponsa, vale, vale, o inclyta et optima virgo!
Doctor magne, vale, vale, o inclyte et optime doctor!
Phi.3: Virgo beata vale, vale, o intemerata virago!
Doctor magne vale etc.
Rel.Phi: O pia virgo, vale, vale, o sanctissima virgo!
Doctor magne vale, vale, o inclyte et optime doctor!
Cat: Ite alacres, nam Christus erit laetissima vobis
Merces ac miseri praesens medicina doloris!