Sonhovius, Johannes; 1543-1580 (1543-1580) [1577], Catharinias, versio electronica (), 2073 versus, Ed. Tilg, Stefan [word count] [sonhovius-j-catharinias].
Catharinias, (B, 1577)
-- -- IHS
Salutatio principum
Prima ad omnes principes
Faustis, o simul, o adeste, votis
Oenipontiadum duces sororum
Et vatum chorus! I, procul minaci
Adversum feriens scopum sagitta!
I, contemptor et arrogans, abito,
Non spectata tibi duces pararunt.
At vos, aurifero fluentis alveo,
Cinctae montibus Oeni adeste valles!
Gaudete, o iuga montium, pruinis
Alteque umbriferis operta silvis!
En vestrum geminant duces honorem,
Ingentes animis duces et armis
Potentes, columen Carinthiorum
-- -- Et lux Austriacae decusque gentis,
Flos, laus, lux Bavarae decusque terrae,
Sperati toties, semel recepti.
Quos salvere cavis sonorus Oeni
Plectris alveus, et iubet valere.
Secunda ad Carolum archiducem
State, silete, animis omnes linguisque favete!
Salve quanta salus caelo data maxima ab alto
Carole, honorato sate sanguine! Caesaris ingens
Fernandi genus horrendi fera robora Turcae
Frangens, arma Erebi cohibens victricibus armis.
Te propter silvis ingens, et vallibus Oenus
Laetior auriferos interfluit agmine montes.
Laus surgat tua mansuris super aethera factis.
21] sato B.
11] Ov. Pont. 3,4,99 geminabit honorem. 21 sate sanguine] 66, 238,
781 sata sanguine regum; 228 sate sanguine divum; 874 regio sata sanguine; 1174
claro sata sanguine; Verg. Aen. 6,125 sate sanguine divum; BM 2,699 sata
sanguine regum. 22 fera robora] Ov. met. 14,391 ... duro fera robora rostro /
figit. 23 victricibus armis] Paul. Nol. carm. 13,29; 14,87. 25 agmine montes]
Claud. 24,3,263. 26 Laus … factis] 32, 41, 49; cf. 622 et Verg. Aen. 1,379 fama
super aethera notus.
1–18] phal. hendecasyll. 19–49] dact. hexam.
Tertia ad ducem Guglielmum
Salve quanta salus caelo data maxima ab alto
Dux Gulielme ducum nulli pietate secunde,
Multorum, ac magnorum operum ditissime, summos
-- -- Inter habende viros, stabili virtute fideque
Gratus ades rutili riguis in vallibus Oeni.
Laus surgat tua mansuris super aethera factis.
Quarta ad ducem Ferdinandum
Salve quanta salus caelo data maxima ab alto
Dux Fernande animis ingens et fortibus ausis,
Quem fecit virtute deus belloque potentem,
Terrorem haereseon, fidei solamen avitae.
Gratus ades rutili ripis, et pontibus Oeni.
En tibi plectra sonant, nemorosa cacumina montes,
Oenigenum montes, spelaea umbrosa ferarum:
Teque adamant virides, atque umbriferae convalles.
Laus surgat tua mansuris super aethera factis.
Quinta ad archiducem Ferdinandum
Salve quanta salus caelo data maxima ab alto
Caesareum Fernande genus, ter magne ducum dux,
Consiliis et agendarum moderamine rerum
Primus Bella gerens valida virtute, manuque
-- -- Dira fidem propter qui mille pericla tulisti,
Pignora prima tori domino, velut Abra, sacrasti:
Belligerae auxilio Patriae dans rite secunda.
Laus surgat tua mansuris super aethera factis.
Ad serenissimam Annam Mariam coniugem Caroli
Salve benignis auxiliis potens,
Et inclytorum sanguine Caesarum
Sata Maria, fertilique magni
Connubio ducis aucta coniunx.
30 Inter habende] 2083; Ov. am. 1,11,2 et fast. 5,348 inter
habenda. 31 riguis in vallibus Oeni] 2053. 34 fortibus ausis] 780 immortalibus
ausis, 836 ingentibus ausis, 933 plenis Maxentius ausis, 1145 et 1163
praestantibus ausis, 1946 praestantior ausis; Verg. Aen. 9, 281; Sil. 1,151;
3,179. 38 nemorosa cacumina montes] 73, 1392; BM 1,444 nemorosa cacumina montis.
39] Verg. ecl. 10,52 inter spelea ferarum. 44 moderamine rerum] Prisc. Anast.
251.
50–57] Alcaicum.
O liberali munere pauperes
Quae iuvas, iram numinis et minas
Avertis, o salve, benignum
In meliora deum reflectens.
Ad serenissimam Reginam Magdalenam
Venisti nuruum multis prae millibus una
Virgineis celebranda choris Pia Magdalena.
O Regina deo soli quae tempora vitae
-- -- Mortalis tribuens, animum ad caelestia regna,
Ac thalamos immortales, superosque levasti:
Posthabitisque deum longe omnibus ante tulisti,
Grata et amica venis, ripis et vallibus Oeni.
Ad serenissimam ducem Renatam coniugem Gulielmi
Grata Renata venis! Magni ducis inclyta coniunx,
Sceptrigerum quae Danorum sata sanguine regum
Belligerique ducis Lothringi nobile germen,
Vivis opum temtrix, miserorum dulce levamen,
Factis plena bonis, late virtutis amores
Diffundes fidei cultrix celeberrima avitae.
Ad serenissimam Philippinam archiducis Ferdinandi coniugem
Prima Philippinae merito sua vota sonoris
Oenus aquis resonare docens, sic infit ab alto
Gurgite, respondent nemorosa cacumina, montes.
Salve, dulce decus nostrum: quae germine fausto
-- -- Laeta parens, patriaeque duces, optataque latis
Auxilia imperiis felici sorte tulisti.
Huc ades, ac dulcis radios iaculare favoris.
Ad omnes auditores
Terrarum decora alta viri salvete, silete!
Prologus
State, silete, animis omnes linguisque favete!
Costida spectantes, quae vincula flagra rotasque,
67 nobile germen] Boeth. cons. 3,6,7. 68 miserorum dulce
levamen] 2024. 72 infit ab alto] Verg. Aen. 11,301. 72sq. alto / gurgite]
Ov. met. 9,226sq. 78 Terrarum … viri] 2058, 2104; Stat. Theb. 6,391 terrarum
decora ampla viri, decora aequa iugales.
58–83] dact. hexam.
Et mala multa dei propter toleravit amorem,
Caesaque virgineum profudit pectore flumen.
State, silete, animis omnes linguisque favete!
Teutscher Prologus
Durchleuchtigst Fürsten, Gnedigst Herren,
Grafn Freiherrn, Ritter, Frawn von ehrn,
Edel unedel, glert und weiß,
-- -- Versamlet hir auf disem kraiss
Zusehen diß Comediam
Von Sant Chatarin ist Ir nam,
Ist kain fabel, mehr, noch gedicht,
Sunder ein warhaffte geschicht,
Die Metaphrast der haylig Mann
Vor vilen Jaren beschriben than,
Anzaigt die straff und auch die Pein,
Welche Chatrin die Konigin fein,
Gelitten umb Christi wegen,
Alß Ir Im fortgang werd sehen,
Gefenknuß, gaisselung, hunger, schwert
Ir seel dann frolich ward bekhert,
In himels thron zur Seeligkait,
Die Gott sein kindern hatt berait.
Nun merktt aber die ganz geschicht,
In fünff tail zusamen gericht.
Im ersten tail des Kaysers Sohn,
Flavius Valerius ist sein Nam,
Stattlich bottschaft gen Alexandria
Schiktt wegen der hayligen Chatrina,
-- -- Begert sy znemen zu sein weib.
Chatrina vermelt Seel und leib
Christo, veracht die gaben gross,
Bitt den frummen Macharius
Der tauffet sy dabey sthen
Christus Maria und Engel schon.
Maxenz darnach wirt empfangen,
Vom Bischoff Rhat entgegen gangen,
Bringen d Schlissel der grossen statt,
Welche Alexander gebawen hatt.
Derwegen Er bevelhen thut,
Blast auf, Schlagt trumb, habt guten mut!
84–207] Cursiva Germanica.
82 profudit pectore flumen] Verg. Aen. 9,414 vomens
calidum de pectore flumen.
84–207] Paargereimte jambische Vierheber.
Im andern thail helt ainen rath,
Maxenz der Kayser mit was rath,
Er den verdammen mocht sein gut,
Behalt in frid und guter hut.
Der Abgottisch pfaffen hauff,
Auch die RathsHerren dringen drauff,
Das wider Christ ein scharpfs mandatt
Wirt außgerufft in der statt,
Die Christen soll man schlagen todt.
Daraus ervolgt grosse noth,
-- -- Darumb die Christen fliehen hin
Auff eim Schiff In Griegisch Athen.
Cathrina aber studiert eben,
Auß hailiger gschrifft, lest Almuß geben.
Ir hoffleuth aber fürchten sehr,
Dann solche selzame newe mehr
Maxentio werden fürkhommen,
Darauß Ihr noth und angst mocht khomen.
Aber Christi lieb uberwandts alß,
Die Muter, hoffleuth, klain und groß,
Nimbt urlaub von Inen lests hin,
Fur Christo zsterben sthet ir sinn.
Im tritten thail das opffer geschicht,
Das der Haidnisch pfaff hatt zugricht.
Dann Chatrina ein Audienz
Begeren lasst bey dem Maxenz,
Den sy seiner grossen tyrraney
Straffet, redet dapffer und frey.
Maxenz aber der gross Tyrann
Vervolgt d Christen durch Porphirium
Sy tödten stechen und wurgen lasst,
Die Pfaffen, teufel, In drumb loben fasst.
-- -- Nachdem Chatrina fast disputiert
Mit dem Kayser, ist er verwirt,
Will die Chatrinam legen ein,
Darfur bitten Ihr vil schon und fein
Die Hoffleuth der frummen Konigin
Sy mit Irem blut zuretten berait seindt,
Doch man zulest den friden macht.
Der Kayser dieweil ghet zu rath,
Wie er die Jungfrau Khatarrin,
Mocht machen ein abgotterrin.
Dieweil khommen die hauptleuth,
Bringen vil gefangne und gross beut.
Diß werdet Ihr zwar sehen alß
Zum beschluss dises tritten thailß.
Im vierten Macharius, der frumb man,
Mit einem geschray kumbt auf den plan:
Teufel, Götzen, holz, erz und stein,
Gold, Silber, der haiden Gozen sein.
Valerius In mit stekhen schlecht,
Er alles solchs gedultig tregt.
Die weysen mit Chatarina disputiern,
Meinten sy wurden all obsigen:
-- -- Ir funffzig ain Maide uberwandt
Drumb sy Maxenz mit feur verbrant,
Das doch Ir leiber gar nicht brent,
Sy that Macharius all begrabent.
In dem Kercher der Jungfrau
Erscheint Christus, d Engel, unser Frau,
Sterkhen sy die marter zleiden,
Sprechen, sy wenn Alzeit bey Ir bleiben,
Sy nit verlassen In der noth
Und helffen tragen den bittern todt.
Maxenz aber Helt ein geiadt
Von Hirsch, Schwein, Fux, wildtpret.
Zulest Porphirius und Kayserin
Zur gefenknuß haimlich gangen sein
Chatarinam trösten, werden Christen,
Darumb sy beydt Ir blut vergiessen.
Ob solchem Maxentiuß tobt und wuet,
Chatarinam gaisslet biß aufs blut,
Richt auf ein greulichß torment,
von Redern, aber es wardt verbrent
Durch ein pliz hagel und tundter,
-- -- Diß war Maxenz ein gross wunder.
Wirt aller toll auß grossem zagen,
Hiess der hailigen Jungfrau das haupt abschlagen,
Ir seel gen himel fur, aber der leib
Von Englen getragen wurdt mit grosser freudt
Hoch auff Sinay, den hailigen berg,
Darauf geschicht gross wunderwerkh,
Durch ein brunn der alda entsprang,
Hailt manches weib und auch Mann,
Lamb, aussezig und gebrechliche.
Also ehret Gott sein hailige,
Der wolt uns durch Ir hailig gebett
Behueten vor sundt in ewigkait.
Personae Cathariniadis
Maxentius
Imperator
Livia
Imperatrix
Philandra
Praefecta aulae Liviae
Claudia
Melite
Octavia
Drusilla
Virgines Liviae
-- --
Porphyrius
Archidux
Sigismundus
Capitaneus generalis
Phalaris
Sagaris
Galerius
Duces Maxentii
Tribunus
Octavianus
Brutus
Claudius
Marius
Hector
Camillus
Hannibal
Nobiles Maxentii
Milites acclamantes
Praeco
Flavius Valerius
Filius Valerii imperatoris
Cassius
Princeps legationis
Quatuor legati
Duodecim senatores Alexandrini
Catharina
Regina
Rosimunda
Aulae praefecta
Andridamia
Mater Chatharinae
-- --
Quatuor virgines
Duodecim nobiles anonymi
Pantaleon
Panticrates
Alexander
Leander
Bias
Amoraldes
Praecipui nobiles Catharinae
Macharius
Pater spiritualis Catharinae
Eubulus
Philaletes
Doctores Catharinae
Christus
B. Virgo
Angeli
Eulogus
Episcopus Christianorum
Fugitivi 20 anonymi
Pontifex idolorum
Mystae idolorum quatuor
Philosophi decem
Claudus
Caecus
Leprosus
Pauperes aliquot
Architectus cum tribus sociis
Architalassus
Pontidamas
Nautae
Carnifex cum quinque lictoribus
Diaboli quatuor
Duo sapientes
-- -- IHS
Actus I.
Scena I.
Flavius Valerius, filius Romani Imperatoris Valerii – Cassius, nobilis
Flavii, et quatuor socii
Ite agedum o socii, dextra laevaque frequentes:
Tuque alios longe ante omnes fidissime Cassi.
I comes, i veri non dissimulator amoris.
Pontigradisque procul cito per vada salsa carinis
Quaerite Alexandri turritam moenibus urbem.
Costida ubi Lagidam, qua non mihi dulcior ulla
Vivit faemineas inter pulcherrima turmas
Rite salutantes sic compellabitis ultro.
Costis opum dives, linguisque stupenda disertis,
Sola Paretonias inter celeberrima nymphas,
Cedunt Romulidum cui millia formosarum,
-- -- Ad te Romuleum genus alto a sanguine Divum,
Dux, genus egregium Valerii: belloque potentum
Quiritum imperii longe optatissimus haeres,
Nos maris Ausonii vada per ventosa profectos
Mittit: eum ut vinclo digneris sponsa iugali.
Haec petit, haec eadem missis sua verba tabellis
Scripta ferenda dedit; quin et venerabile donum
Aureaque Attalicis misit velamina limbis,
Crateres aureos, rutilisque monilia gemmis.
Cas: Princeps Romulidum claro sate sanguine
divum
Imus ad omne tuum imperium, nutumque parati
Costida quaeremus, flectemus munere, verbis,
Consiliis. Tua erit Costis. Te prole parentem
Efficiet: nisi me fallax male decipit omen.
Fla: Ite ad pontigradas isthaec auferte
carinas.
210] Ov. met. 5,61 et comes et veri non dissimulator
amoris. 211] Verg. Aen. 158 (=Sil. 17,155) vada salsa carina. 214–27]
307–18. 215] Verg. Aen. 4,304; 6,498 compellat vocibus ultro. 10,606
compellat Iuppiter ultro. 216] 308. – opum dives] Ov. fast. 3,570. –
linguisque stupenda disertis] 760 linguisque disertis; 812 linguamque
... disertam; 1136 linguis ... stupenda; 1148 linguis ... disertis. 217]
695; Ov. met. 5,412 inter Sicelidas Cyane celeberrima nymphas. 218
millia formosarum] 309; 247, 334 pulcherrima formosarum; 788 nitidissima
formosarum; Prop. 2,28,49. 220] Verg. Aen. 7,213 rex, genus egregium ...
224sq.] Ov. met. 14,707 saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis.
225 venerabile donum] Verg. Aen. 6,408; Sil. 7,81. 227] 318. – Crateres
aureos] 301, 318. 228 sate sanguine divum] Cf. ad 21. 231sq.] Verg. Aen.
1,75 ... pulchra faciat te prole parentem.
208–404] dact. hexam.
-- --
Scena II.
Andridamia mater Catharinae – Catharina cum pedissequis – Panticrates
– Pantaleon – Cassius cum sociis – Alexander – Leander
Panta: Impetus ire fuit, fuit impetus ire per
arva:
Imus, et en laetis respondent omnia votis.
Panti: Regia progenies, viden ut favet aura
solumque?
Quam te sublustris gradientem amplectitur umbra?
Panta: O virgo, Lagidum illustris sata sanguine
regum,
Fax iuvenum Costis, merito pulcherrima summas
Inter habenda deos, quis te dolor occupat ingens?
Panti: Principe digna viro, quid te maerore
fatigas?
Laeto corde decet per dulce comantia prata,
Arvaque et has viridi mutantes vertice quercus
Ire, per et gelidos saltus nemorosaque lustra.
-- -- And: Dulcis gnata, comas oculosque decora
nitentes:
Quid sibi vult haec frons, aut cur suspiria ducis?
Panta: O felix animi pulcherrima formosarum,
Cui pulchris rubicunda rosis labra aemula certant,
Gaude animo pellens conceptum corde dolorem !
Panti: En canimus plectro tibi nobile carmen
eburno,
Audi blandisono resonantia fila susurro!
Panta: Fundite dulce merum, Lagidae date vina
Phalerna,
Os humerosque deae simili crinesque decoros:
Gaude animo, en roseo florentia serta decore!
Panti: Hoc bibe dulce merum roseis o pulchra
labellis,
Ora talosque deae similis, teretesque papillas!
Panta: Si placet hoc propino merum. En me
proluit aurum,
Et verti pleno dulces crateres Iaccho.
Ecce viden? bibimus, fundoque exhausimus imo
-- -- Nunc age, ni grave sit, mihi respondere necessum est,
234 Impetus ire fuit] Ov. epist. 5,64. 235] Verg. ecl.
10,8 non canimus surdis, respondent omnia silvae. 236 Regia progenies]
Ov. Pont. 2,9,1; met. 11,754; Sil. 844; BM 1,226; 1,258; 2,15; 3,2;
3,237. 237] Verg. Aen. 9,371 (= Homer. 700) sublustri noctis in umbra;
Val. Fl. 3,142 sublustri...umbra; Stat. Theb. 11,761 nox favet et grata
profugos amplectitur umbra. 240] Ov. fast. 5,348 illa cothurnatas inter
habenda deas; Val. Fl. 6,398 pavor occupat ingens. 241 Principe digna
viro] 784, 788, 1443 Caesare digna viro; 881 Caesare sponso digna;
Epiced. Drusi 344; Ov. Pont. 1,4,55 cum coniuge Caesare digna; BM 3,737
Caesare digna marito. 243] Manil. 5 ... viridi nutantis vertice silvas.
245] 286, 812, 1300. 246 suspiria ducis] Ov. met. 1,656; Mart. 11,39,9.
248] Mart. 4,42,10 Paestanis rubeant aemula labra rosis. 249 conceptum
corde dolorem] 555, 1351. 250] Prop. 3,3,25 dixerat, et plectro sedem
mihi monstrat eburno. 252 vina Phalerna] Ov. Pont. 4,2,9. 253] 575,
1010, 1112sq. 254] Dirae 20 ... vario florentia serta decore. 256] Verg.
Aen. 1,589sq. os umerosque deo similis. – Ora talosque] 253, 305. –
teretesque papillas] 1847.
Dulcis, et omne decus superans longe optima virgo.
Cat: Nil possum gustare hodie potusve
cibive.
Ale: Virgo serena rosis pulchris longe omnibus
una
Pulchrior: ecce rosas, tibi quas mea dextera carpsit.
Lea: Ecce rubet rosa virgineo suffusa
pudore,
Ut rosa virgo rubes, ut candida lilia fulges.
And: Dic age, ne celes, thalamis ter digna
beatis,
Num te durus amor crudeli tabe peredit?
Non tibi nequiquam lugens per viscera pallor
Aegrotas tenui suffundit sanguine venas.
Aurum, et opes adsunt, et summi culmen honoris,
Cumque tot obtineas, ac tanta: quid insuper optas?
Cat: Mater, multa meis fateor, sunt commoda
rebus:
Exoptata tamen placidae solatia vitae
Deficiunt, subit ante oculos semperque subibit
-- -- Hoc unum, miseris lanians mea pectora curis,
Quod fugiunt anni, fugit aetas, labitur omne
Tempus, et ad finem properant praesentia vitae
Gaudia.
Quale secat flavas messor falcatus aristas,
Quale vel autumni venientis frigore primo
Lapsa cadunt folia, et concusso stipite frondes;
Sic omnes tandem abripimur, cinerescimus omnes.
Ast ego, quae tandem post ista caduca sequantur,
Nescio. Dii norunt caelestia templa colentes.
And: Desine, gnata, comas oculosque decora
nitentes,
Mecum erit iste labor. Veniet quo doctior alter
Non fuit in terris, nec erit venientibus annis,
Qui tibi recludet caeli decreta potentis.
Panti: Interea maestas animo procul abice
curas!
Panta: At quinam huc properant male fausto
sidere nati?
State viri iam nunc istic, et sistite gressum!
-- -- Panti: Quid petitis? Quae caussa viae? –
Panta: Quae caussa profectos
Litus ad Isiacum vos per vada caerula vexit?
Cas: Principis imperio Romana sede profecti
267 Dic age, ne celes] 789, 1784 Dic age, ne caela. 268]
Verg. Aen. 6,442 hic quos durus amor crudeli tabe peredit. 269sq.] Ciris
225sq. non tibi nequiquam viridis per viscera pallor / aegroto tenuis
suffundit sanguine venas. 280] Sil. 8,61 atque ea, dum flavas bis tondet
messor aristas. 281sq.] Verg. Aen. 6,309sq. quam multa in silvis autumni
frigore primo / lapsa cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto; ibid.
4,444 consternunt terram concusso stipite frondes. 287 Mecum erit iste
labor] Verg. Aen. 4,115. 288] Ov. am. 2,6,23 Non fuit in terris vocum
simulantior ales. – venientibus annis] 326, 404, 782, 2060. 292–94]
Verg. Aen. 9,376 state, viri. quae causa viae? quive estis in armis?;
ibid. 7,197sq. quid petitis? quae causa rates aut cuius egentis / litus
ad Ausonium tot per vada caerula vexit? – vada caerula] 561.
Consilio hoc omnes, animisque volentibus isthuc
Mittimur, et vestris laeti succedimus oris.
Purpureas formosa genas et eburnea colla
Costis ut accipiat magni ducis inclyta dona.
Costidis en auro pictas, et murice vestes,
Crateres aureos et Costidis aurea vasa,
Despondere cui iuvenem florente iuventa
Conspicuum, forma insignem, ditem ubere glebae
Venimus. –
Panti: Ergo agedum iuvenes accedite –
Panta: Pulchram.
Ora diserta talosque albos, en Costida, mater
Andridamia cui comes est dulcissima –
-- -- Cas: Eamus.
Laetare o Pharias inter pulcherrima nymphas
Costis opum dives, linguisque stupenda disertis,
Pulchrior Italidum quam millia formosarum.
Nympha decens, cuius terrarum it fama per orbem.
Ad te belligerum genus alto a sanguine divum
Romulidum imperii longe optatissimus haeres,
Nos Maris Ausonii vada per ventosa profectos
Mittit: ei ut vinclo coniunx sociere iugali.
Te solam petit. Haec missis sua verba tabellis
Ad te scripta dedit. Sed et haec pulcherrima dona
Aureaque Attalicis misit velamina limbis,
Crateres aureos, rutilisque monilia gemmis.
Cat: Pro re pauca loquar. Heroï haec dicite
vestro:
Nolo virum, ni dispiciam prius omnia, qualis,
Quisve sit ille, et an insano rapiatur amore:
An vero affectum certa ratione gubernet.
Nolo virum, quo sit praestantior alter amore,
Viribus, ingenio, sceptris, virtutibus, armis.
-- -- Cas: O Virgo, qua nec melior fuit altera
forma,
Ornatuque prior, nec erit venientibus annis.
Ne tibi sit ludus cupidum suspendere amantem.
Ille tui exarsit nimium crudeliter igne:
Utque rigor ferri rutila lentescere flamma
Assolet, haud secus ille tui mollescit amore.
298] 1848; BM 1,484 Lactentes aurora genas, per eburnea
colla; Ov. met. 3,422 inpubesque genas et eburnea colla decusque. 299]
Val. Fl. 3,340 dat pictas auro atque ardentes murice vestes. 301 aurea
vasa] 1052. 303 ubere glebae] Verg. Aen. 1,531; 3,164. 319] Verg. Aen.
4,337 pro re pauca loquar; Floruit insignis 2,229 Pro re pauca loquar
tamen, ambitione remota; Verg. Aen. 1,137 maturate fugam regique haec
dicite vestro. 322] BM 3,556 ratione gubernat.
Cat: Desinite, aut vos responso non amplius
ullo
Dignabor! Nolo ignoto me iungere amanti,
Nec vestris moveor donis, absistite, abite!
Cas: Vincis virgo decens pulcherrima
formosarum.
Triste vale dico, sed habent sua vela recursus,
Fitque quod haud fuerat momentaque cuncta novantur.
Scena III.
Andridamia – Macharius – Catharina
Optime Machari, quo non praestantior alter
Ore ciere dei laudes, Christumque sonare:
-- -- Quid fers consilii? vel quid nunc restat agendum?
Nam tibi consiliis animum sapientibus aptum,
Indidit omnipotens rerum pater, optima factu
Consule Cathrinae, cui te decet omnia longe
Prospicere, atque animis venturos cernere casus.
Mac: Consulo, mortales ut dedignata
hymenaeos
Caelesti nubat sponso: magis omnibus unum
Hunc penitus totis adametque petatque medullis,
Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur,
Cui comes est pax exsuperans, aeterna voluptas.
Cat: Sed quanam id fieri possit ratione,
docendum est.
Mac: Dicam. Hic sola manens ardentia vota,
precesque
Funde deo, ac precibus tollas super aethera mentem.
Sensibus ille tuis mox illabetur ab alto:
Quem praeter nihil ulterius, nil amplius optes.
Cat: Verum quid dicam? quae prima exordia
sumam?
-- -- Mac: Dices: Sancta parens, enixa puerpera
regem,
Mater virgo, mei, quaeso, miserere, tuumque
Fac videam gnatum caeli terraeque potentem!
Sim, precor, huic soli vinclo sociata iugali!
Cat: Sic faciam, vos interea paulisper
abite!
331sq.] 697sq. 335 habent … recursus] Ov. met. 9,594
obruor oceano, neque habent mea vela recursus. 336] Ov. met. 15,185. 337
quo … alter] Verg. Aen. 6,164. 346 penitus ... medullis] 362; Claud.
28,78 et penitus totis inolevit Roma medullis. 347] 391, 796, 805, 2072;
Manil. 1,27 quo cuncta reguntur; Carmelianus 577 cuius nutu sata cuncta
reguntur? 348 aeterna voluptas] 376. 353 nihil … optes] 378; Hor. epist.
1,2,46 nihil amplius optet. 354] Verg. Aen. 4,284 quae prima exordia
sumat? 355] Sedul. carm.pasqu. 2,63 Salve, sancta parens, enixa puerpera
regem. 356] 704 Ah virgo miserere tui, miserere tuorum!; 723 miserere
mei pereuntis; 732 Non matris miserere tuae tantique doloris; 1177 Ah
miserere tui; 2014 O virgo miserere mei, miserere precantis; C 389; Ov.
epist. 12,81 O virgo, miserere mei, miserere meorum; BM 2,706 Ah
miserere tui, saltem miserere tuorum. 357 caeli terraeque potentem] 389,
804, 1341, 1630 caeli, terraeque marisque potentem, 2070; BM 3,454 coeli
terraeque potentem et 2,28 maris terraeque potentem. 358 vinclo ...
iugali] 382.
Scena IIII.
Angeli – Christus – B. Virgo – Catharina – Macharius
Cat: Aeterni o nati genitrix, domina aetheris
alti,
Quae mortale genus caeli miseraris ab arce,
Gnatum ostende tuum, quem tota mente petivi,
Quem penitus totis dilexi suave medullis.
B. Vir: O multas inter dulces dulcissima
Costis,
Nam tibi Virgo, fide verum quia concipis alto
Corde deum, concessa mei consortia gnati.
Aspice divinam speciem, inviolabile corpus,
Insolitis radiis, insueta luce coruscum.
En tibi chara soror, tota quem mente petisti.
-- -- Praeside quo, quaecunque premant, secura malorum
Caelestem deges moribundo corpore vitam.
Chr: Ecce ego terrarum et pelagi dominator
aquosi
Ac tot syderibus late rutilantis Olympi,
Filius omnipotens patris omnipotentis et haeres,
Sole recens orto, et rutilis formosior astris,
Quem penes est aeterna salus aeterna voluptas,
Aeterni amplexus, aeternique ardor amoris.
Mene petis? Nihil ulterius, nihil amplius optas?
Cat: Rex dulcis, dulcem diffundens undique
amorem
Quanquam indigna tuo quo me dignare favore,
Te solum peto: nil aliud, nil apprecor ultra.
Da, precor, ut tecum vinclo sociata iugali
Aeternum vivens alios non secter amores.
Chr: Illius ergo sacro scelus illaetabile
fonte
Dilue, Machari, nostri eluvione cruoris,
Quem rubicunda notant Pharii vada transita ponti
Et Iordanis aquae permotaque caelitus unda!
Mac: -- -- Omne tuum imperium sequor, o rex
maxime et ingens!
Chorus: Laudemus dominum caeli terraeque
potentem,
Cuius habet nullos larga indulgentia fines!
Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur.
O deus, o rex omnipotens, o summa potestas,
Te decet omnis honos, maiestas, gloria, regnum,
Costida da caelo irradiet tua gratia ab alto!
Laudemus dominum etc.
362 tota mente petivi] Cf. ad 369. 365sq.] BM 1,258sq.
„Regia progenies“, dixit, „quia concipis alto / Corde deum, concessa
tibi consortia divum.“ 368 luce coruscum] 1565. 369 tota … petisti] 363;
Verg. Aen. 4,100 habes tota quod mente petisti. 375 Sole recens orto]
Verg. Aen. 3,156. 376] Ov. am. 2,2,1 Quem penes est. 389–91] 395,
2070–72. 392] 1137, 1628. 393 te … honos] 2048. 394] 1138.
Chr: Corda lavante mei lota eluvione cruoris
Cede manum. Nam perpetuis in secula soli
Te mihi connubiis iungo, dico, spondeo, iuro.
En tibi dulce mei, nec inutile pignus amoris.
Cat: Atque ego Christe tibi, aeternis in secula
soli
Meme connubiis iungo, dico, spondeo, iuro.
B. Vir: Serva virgo fidem sponso magis omnibus
uni.
Si facias: te felicem magis omnibus unam,
Et fortunatam dicent venientibus annis.
Chorus: Veni in hortum meum soror, mea
sponsa.
-- -- Scena V.
Maxentius cum suis – Senatores Alexandrini – Pontifex cum suis –
Chorus tubicinum
O quam secundis classis allabens fretis
Portum subivit nobilem aspectans Pharon:
Tetigimus urbem: magnus olim quam cavo
Fecit Asiae domitor Alexander sinu.
Isthuc eodem Caesar edictus feror,
Totius ut orbis Caesar unus efferar.
Placabo mille caesis hostiis deos,
Qui tam secundos navibus dederunt notos.
Precor, ut tenendum Caesaris donent decus:
Sceptrumque nostrum fausto firment omine:
Aquilas Quiritum signa ne frusta geram,
Diis laureatos auspicibus fasces levans.
Quod si recusent, iuro sceptrum hoc aureum,
Superos negabo, et inferos pariter deos.
At vos duces fulgentibus armis inclyti,
Virique militiae meae validum decus,
Non frustra animis, et robore invictissimi
-- -- Adeste, silete, si quid ingruat novi,
Signum dabo, hoc attendite, ut viros decet!
Pon: Auguste Caesar optime, atque maxime,
[ERROR: no reftable :](ad imperatorem)
Latum occidentis orbis imperium cui
Sortes, et ora sacra Phoebi personant,
Cui dexter ales omen accinit volans,
Gratus venis. Te dii superstitem diu
398 dico, spondeo, iuro] 401; 443 promitto, iuro, spondeo;
C 158. 402 omnibus uni] Verg. Aen. 10,691. 403 magis omnibus unam] Verg.
Aen. 1,15. 405] Vulg. cant. 5,1. 406–14] A 60–64, 78–81; C 432–35. 420
fulgentibus armis] 813; 1398 fulgentem … hastam; 798 cinctum ac
fulgentibus armis et Verg. Aen. 2,749 cingor fulgentibus armis, 11,188
cincti fulgentibus armis. 427] A 67. 428] A 70.
405] Extra metrum.
Servent, et incolumem tueantur comprecor.
Sen: Qualis sequuta turbinem serenitas
[ERROR: no reftable :](quorum primus urbis claves
imperatori offert)
Aut sol oriens iubarque spargens aureum:
Tam gratus ades, o imperator maxime,
Atque adeo ter optime atque clementissime.
Quapropter obviam gradu lato tibi
Placidus venit Senatus, atque fascibus
Se subicit: atque nobile submittit caput.
Nec imperii auspices aquilas aditu vetat.
Sed et urbis antiquae, atque nobilissimae
Magnas tibi claves Magistratus ferunt.
-- -- Penetrare in urbem amplissimam placidi sinunt.
Agnosce Maxenti potentes et bonos
Cives Alexandri potentis posteras,
Et inclytum potentis Aegypti decus.
Max: Quas debeo gratias agens amplissimas
En omnibus vobis, per hoc sceptrum potens
Mystae Iovis, virique nobilissimi,
Per et deos promitto, iuro, spondeo:
Pacem fero subditis, necem rebellibus,
Dominabor autem supplicibus tanquam pater.
Intermedium Satyrorum
post 450 Intermedium Satyrorum] in marg. add. man. al. B.
-- -- Actus II.
Scena I.
Maxentius cum suis – Porphyrius – Pontifex cum suis – Senatores
Alexandrini – Tribunus – Praeco
Viri optimi, clarissimi, et urbis inclytae
Iure optimo renunciati consules,
Mystae deorum, et maximi et optimi Iovis:
Quia consiliis prudentibus ac praesentibus,
Fidelibusque nos iuvare cogimur:
Quisque explicet, factu quid optimum putet,
Regnique rebus consulat communibus.
Quid primum agam, me certiorem reddite:
Quid persequendum ante omnia sit negocii.
Pon: Magne imperator id utilissimum
arbitror:
Primum, ut deos, qui te imperiorum compotem
Fecere, colendos publicis mandes sacris.
Nam principium omnium bonorum sunt dii,
Stellantis Olympi lucida templa qui colunt.
Nec pace fruentur regna dissidentia
-- -- Cultu deorum, qui coercet improbos,
Et omne bonum producit atque promovet.
Max: Prudenter istud asseruisti, o pontifex.
Sen.1: Auguste Caesar unum hoc insuper reor
Necesse ad integrum statum reipublicae
Debere videri, ut hostis omnis imperii,
Rebellis omnis, et tibi non subditus
Armis, et aperto praelio fusus cadat,
Finemque morte seditionibus ferat.
Nam quae potest pax esse firma, ubi complices
Rebellionis adiuvans impunitas
Origenes fovet, e quibus omne oritur malum?
Max: Longe optime dicis. Placet sententia.
Si quis aliud quid habet, nunc in medium adferat.
Por: Auguste Caesar optime, maxime, et inclyte,
Inanibus ne tempora verbis exterant
Viri senatores, magnique consules,
-- -- Sermonibusque postposita opera negligant:
Modo satis esse reor duo haec, quae dicta sunt.
Haec primum agemus, deinde videbimus alia.
Max: Superum deorum conscia veri numina,
470 ad … reipublicae] statum ad integrum B.
Quorum stupenda benignitas operam irritam
Mortalium iuvat, et laborem inutilem,
Per vos hodie mihi (ut aestimo) locuta sunt.
Consilium hoc integrum, intimum, sanum, sapiens.
Proinde, mora nulla, Porphyri, statim iube
Praeconis istud voce praecipi palam,
Clangentibus in latissimo foro tubis,
Deorum ut adsit omnis indigena sacris
Et incola omnis et exteri et omnis subditus
Nostrae potentiae et imperio invictissimo!
Absens erit rebellionis et necis reus.
Edicta scribas, scripta figas publice!
Por: Auguste Caesar, hoc mihi relinquito
Negocii, servo tibi ad omnia paratissimo.
Clangite, ohe, sonitus iteret tuba multa sonoros!
Pronuncianda tribune cura haec edicta Caesaris,
Decreta sancta maximi et invictissimi.
-- -- Tri: Pronuncia, praeco, haec edicta Caesaris!
Prae: Pronunciabo, o ductor illustrissime.
Audite cuncti, quae voluntas Caesaris
Maxentii servanda cunctis imperat!
Quoniam superum deorum avita numina
Nostro imperio multas opes et plurima
Praesidia contulere, volo immortalibus
Caelestium deorum numinibus sacrum
Litari hodie. Rebellis aut ferro neci
Dedetur, aut flammis peribit et ignibus.
Adeste cuncti, victimasque adducite.
Genibusque nixi thura Diis accendite.
Iubet haec voluntas Caesaris invictissimi.
Scena II.
Pon: Io triumphe, io socii nunc plaudite!
[ERROR: no reftable :](cum suis mystis)
Magnasque diis caelestibus agite gratias,
Et Caesari Maxentio invictissimo!
Mys: Vivat diu, vivat diu Maxentius,
-- -- Cultor deorum magnus immortalium!
Pon: O fausta dies, o ter beata tempora!
Aegyptiis tandem novabuntur diis
490] integrum, sanum, sapiens, et intimum B. 512] Solenne
hodie litari B.
506sq.] C 197sq. 512sq. rebellis … Dedetur] B 208. 517–27] C
929–36. 520] 525, 530, 858; C 223, 514, 518, 521, 543.
501] dact. hexam.
Altaria, templa, pinguia thura, victimae!
Mys: Vivat diu, vivat etc.
Pon: Nunc cornua tollemus, bibemus affatim
Mera vina, pinguia comedemus, et bonos
Iterum dies ducemus, aucti honoribus
Et divitiis. Deûm o favete numina!
Mys: Vivat diu, vivat etc.
Pon: Sed quid moramur templum ornare frondibus?
Peristromatibusque bissinis? et aureis?
Eamus, et in nostrum advigilemus commodum.
Scena III.
Eulogus Episcopus – Nobiles Christiani – Faeminae Christianae –
Philadelphus – Chorus – Pontidamas, Architalassus: nautae
Phi: Edictum o dirum, o atrox, miserabile, acerbum
-- -- Heu quis erit tandem finis, quae meta malorum?
Quid facimus? Fer opem, fer opem, fer, Christe, salutem!
Quin fugimus saevi truculentique ora leonis?
Nob.1: Stat celerare fugam. Verum en venit
Eulogus ille,
Digna deo responsa ferens, dubium omne resolvet.
Nob.2: Audistin pater insani fera iussa
tyranni?
Eul: Audivi, exiliumque peto. –
Nob.3: Comitamur euntem.
Nob.4: Non te deserimus, sequimur quacunque
viarum!
Nob.5: Heu, heu, quid facimus, quaenam haec
fortuna malorum est!
Liquimus heu dulcem patriam, bona multa, domosque,
Quas qui non habeant, possint optare: repostas
Et procul hinc petimus terras, et lustra ferarum.
Mulier: Luctus et ultrices laniant mea pectora
curae.
O dolor, o luctus quaenam haec fortuna malorum est.
-- -- Eul: Christigenae o fratres, brevis haec
afflictio ut umbra,
Ut vapor, ut fumus, tenues vanescat in auras.
Iam iam rex superum casus in prospera vertet.
Durate et vosmet rebus servate secundis!
526sq.] Liv. Andr. com. 4sq. affatim / Edi bibi lusi.
535sq.] 740sq., 923sq., 1347sq., 1967; 1633. 537] Ov. met. 2,81
violentique ora leonis. 538 celerare fugam] 565, 567, 1935; Verg. Aen.
1,357; 9,378; cf. 3,666. 541 comitamur euntem] 1186; BM 2,725. 542] 767,
769, 960. 543 fortuna malorum] 548, 605, 1663, 1794; Ov. fast. 6,355;
trist. 4,1,61. 546 lustra ferarum] 664sq., 817, 1031; BM 1,468; Verg.
georg. 271; Sil. 3,4,38; Nemes. cyn. 98. 547] 909 Ultricem … curam;
Verg. Aen. 6,274 Luctus et ultrices posuere cubilia Curae. 548 O dolor]
725, 765, 1744, 1783, 1952. 549sq. brevis … auras] 1370sq.; C 990sq.;
Floruit insignis 6,708sq. Brevis est instarque momenti / Que carini
debetur pena. – tenues vanescat in auras] Ov. epist. 1,79; 12,85. 552]
Verg. Aen. 1,207.
534–632] dact. hexam.
Numinis aetherei veniunt haec omnia nutu.
Frustra conficimur, fuit haec divina voluntas.
Excutite, o miseri, conceptum corde dolorem!
Sic opus est, sic res cogit, sic velle necesse est.
Repetit chorus: Numinis aetherei etc.
Pon: Si quis Erichtraeas proficisci exoptat
Athenas
Approperet, properet, velis, ventisque vocatus!
Arch: Approperate viri, celerate, volate, venite
– heus!
Accelerate citi, properate, venite, venite – heus!
Nob.2: Huc age Pontidama nos per vada caerula
vectos
Transfer Erichtraeas, quo tu contendis, Athenas!
Praemia iusta dabo. –
Pon: Iam iam, mora nulla, carinam
Cuncti intrate meam, placidis dabo carbasa ventis!
-- -- Eul: Stat celerare fugam, fugiamus dira
pericla!
Tempus erit, cum nos reduces haec terra videbit.
Cho: Stat celerare fugam, fugiamus dira pericla!
Scena IIII.
Maxentius cum suis – Pontifex cum suis
Sacra diis quoniam o socii solennia ritu
Caesareo litanda mihi, iam protinus ite,
Ite omnes procul ad piscosi flumina Nili
Atque papiriferae dulces Tritonidis undas
Et qua se viridi Mareotis arundine cingit.
Huc celeres delecta boum pinguissima centum
Corpora, lanigerosque greges adducite centum.
Marius: Os humerosque deo similis ter maxime Caesar,
Ecce imus, tua iussa facessimus –
Max: Ite citi, ite
At vos o Iovis aeterni divumque minorum
Pontifices, cito fumosi magna atria templi
Rite coronantes sertis ornate, et odores
Spargite honos nostrae quod maiestatis, et altis
554sq.] 1350sq. 556 velle necesse est] Lucan. 1,372. 564
carbasa ventis] Ov. epist. 7,171; Lucan. 3,596; 5,560. 565] 567. – dira
pericla] 567, 685, 714. 566] C 260. – Tempus erit] 1513, 2052. – haec
terra videbit] Verg. Aen. 12,645. 570–73 piscosa flumina Nili ...
centum] BM 1,408–11 Quae vicina bibunt piscosi flumina Nili / Atque
papyriferae dulcem Tritonidis undam, / Et qua se viridi Mareotis
harundine cingit: / Adducant delecta boum qui corpora centum. 574
lanigerosque greges] Ov. met. 6,395; Auson. 5,2. 575 ter maxime Caesar]
820.
-- -- Debita caelicolis merito reverentia poscit.
Pon: Caesar avis, atavisque potens et amice
deorum
Fiet, quicquid erit superum quod spectet honorem.
Scena V.
Macharius, Eubulus, Philaletes: Theologi – Bias – Pantaleon –
Amoraldes – Catharina et ancillae – Rosimunda Oeconoma – Pauperes
aliquot
Cat: Optime Machari, caeli stata sacra
docere
Iura potens, et virtutum documenta sonare.
Rursum iter ad caelum, et verae documenta salutis
Pande mihi.
Mac: Virgo decens, et sponsa dei supera alta
tenentis,
Si tibi lingua animam fando, manus aemula linguam
Scribendo, rebusque manum deus ornat agendis:
Magna eris, et tua laetiferas sapientia claro
Lumine dispellens tenebras in secla manebit.
-- -- Ergo age, (si placet hoc) divina volumina rursum
Scrutemur de more tuo, quem spiritus ille
Indidit omnipotens plenum omnipotentibus auris.
Cat: Perplacet. Incipite!
Phi: dAbk'w> !xe ~yhil{a/ hw"hy> !gEm'W
vm,v, yKi
[ERROR: no reftable :](Hebraice)
`~ymit'B. ~ykil.hol; bAj-[n:m.yI al{ hw"hy> !TeyI
Eub: Ὅτι ἔλεος καὶ ἀλήθειαν ἀγαπᾶ κύριος, ὅ
θεὸς
[ERROR: no reftable :]Graece
Χάριν καὶ δόξαν δώσει· Κύριος οὐ στερήσει
Τὰ ἀγαθὰ τοῖς πορευομένοις ἔν ἀκακίᾳ.
Mac: Misericordiam et veritatem diligit deus
etc. Ps. 83.
[ERROR: no reftable :](Latine)
Cat: Dicite quid fructus hinc consequar? –
Mac: Optima virgo,
Si fructum petis, et verae emolumenta salutis:
Haec sequere! Adfer opem miseris, quos turpis egestas
Et malesuada fames premit et fortuna malorum!
596 Cat] Chatarina B; item 666,
1634, 1852. 598–600] Non correxi diacritica superflua vel omissa in ὅ,
ἔν, ἀγαπᾶ. – ἔλεος] ἔλεον LXX. (cf. τὸ ἔλεος apud LSJ s.v.). – οὐ] οὗ B.
– τοῖς πορευομένοις] τοὺς πορευομένους LXX.
581 reverentia poscit] Claud. carm. min. 25, praef. 7. 582
avis, atavisque potens] 970 avis atavisque … inclyte, 1011 atavis
ingens; C 1099; Verg. Aen. 7,56. 588] Verg. Aen. 6,787 super alta
tenentis. 591sq.] Vulg. Iud. 11,21 magna eris et nomen tuum nominabitur
in universa terra. 598–600] LXX Ps. 83,12. 601] Vulg. psalm. 83,12 iuxta
LXX quia misericordiam et veritatem diligit Deus gratiam et gloriam
dabit Dominus, non privabit bonis eos qui ambulant in innocentia. 604sq.
turpis … fames] Verg. Aen. 6,276 malesuada Fames ac turpis Egestas.
597–601] Extra metrum.
Tunc caelo te respiciet miseratus ab alto
Rex superum, in melius tua, nam potis, orsa reflectens.
-- -- Eub: Vise inopi collapsa thoro, moribundaque longo
Membra fatigatum morbo, fractumque dolore,
Munera, opemque ferens duri solatia casus:
Talibus aeterno meritis celebraberis aevo.
Phi: Si quis amore dei gelidam sitientibus
undam
Porrigit, extinguet flammantem numinis iram,
Deinde et inexhaustos super aurea sidera fontes,
Ac fluvios bibet omnigenum sine fine bonorum.
Mac: Nudatos qui veste tegit, laetusque
laborum
Sponte piis inopes manibus qui velat amictu:
Illius omne teget crimen deus, Ille beatus
Vivet inextincta super aethera luce coruscans.
Eub: Hospes ut in tua divertat tecta hospita
Christus
Hospitio miseris sint officiosa iuvandis:
Gloria tunc tua mansuris super aethera factis
Surget, et aeternis succedes sedibus hospes.
Cat: Iam sat multa mihi o Patres virtutis amantes
-- -- Quae sequar, admiranda hodie documenta dedistis.
Cognita restat agam, Heus agedum cito adeste, venite,
Mi bone Pantaleon, et care Bia, cito vestes,
Has omnes, simul et nummos vinumque cibosque
Vasaque et ornatus, nostrique monilia regni
Didite pauperibus. Christum qui servat amicum
Cuncta sibi servat. –
Pan: Fiat, charissima Christi
Sponsa, deo dignis virtutibus admiranda.
Amo: Venite quotquot hic adestis pauperes!
Nummos pecunias, novasque et optimas
Vestes dabo. Has prime aureas phialas cape!
Reliqui cito sequimini, omnibus faciam satis!
Pau: Habemus omnes gratiam ter maximam,
Regina Costis vivat et regnet diu!
607] Verg. Aen. 10,632 in melius tua, qui potes, orsa
reflectas. 608sq. moribundaque ... membra] Verg. 6,732. 610] Nemes. ecl.
2,18 maesti solatia casus. 612sq.] Mart. Cap. 2,157 sitientibus undam
fontis exhibuit. 616 laetusque laborum] Claud. 8,394. 617 velat amictu]
Culex 75. 623] Verg. Aen. 4,10 successit sedibus hospes.
Scena IIIIII.
Panticrates – Alexander – Leander – Amoraldes – Bias – Pantaleon – -- -- Andridamia – Catharina –
Rosimunda cum ancillis – Chorus
Sponsa digna deo, superis dilecta virago,
Heu, heu nam infelix venio tibi nuncius, heu, heu.
Cat: Dic quid habes o Panticrates charissime
rerum?
Panti: Non ausim, ancipiti mentem formidine
pressus.
Cat: Dic tandem, varia est rerum fortuna
mearum.
Panti: Heu timeo –
Cat: Vanum procul hinc expelle timorem.
Panti: Quid dicam, quove ipse malum hoc exordiar
ore?
Eloquar an sileam? Timidis vox faucibus haeret.
Dicam equidem, quoniam o virgo me dicere cogis,
Heu doleo! Nam in te longinqua a Tibridis urbe
Et coniurata descendunt praelia Memphi.
-- -- Namque per Aegyptum praetentaque litora ponto
Conspexi venisse rates ex urbe Latina
Advectosque freto, contra qui numina Christi,
Sponsi o virgo tui, crudelia bella parabunt.
Lea: Quin etiam (horresco referens) o sacra
Virago
Iam nunc festa dies agitur, veterumque deorum
Sacra novabuntur, nitidis urbana iuventus
Vestibus et multo testatur gaudia cultu.
Sistra sonant, altis lucent altaribus ignes
Mugitu cava tecta sonant, strepit undique murmur
Purpureos spargunt flores, praeque aedibus adstant
Multa hecatombaeis mactanda animantia sacris.
Christiades tremuere metu, petiere Syenem,
639] Ov. met. 10,153 dilectos superis. 642 ancipiti ...
pressus] Verg. Aen. 3,47. 643 rerum fortuna mearum] Lucan. 7,250. 644
Heu timeo] Ov. epist. 13,164. 645] Ciris 265 quid dicam quove aegra
malum hoc exordiar ore? (aegra coni. Baehrens, codd. praebent et ipse et
ipsa; cf. ed. Knecht 1970). 646 Eloquar an sileam] Verg. Aen. 3,39. –
vox faucibus haeret] 1231, 1241; C 1306; Verg. Aen. 2,774; 3,48; 4,280;
12,868 vox faucibus haesit. 647] Ciris 266sq. dicam equidem, quoniam tu
nunc non dicere, nutrix, / non sinis. 648sq.] BM 1,284sq. Insidias, in
te longinqua a Thibridis urbe / Et coniurata descendunt proelia Memphi.
650–52] BM 1,366–68 Fama per Aegyptum pretentaque littora ponto /
Nunciat advenisse rates ex urbe Latina / Advectumque freto Romani regis
alumnum. 654 horresco referens] Verg. Aen. 2,204. 655–57] BM 1,371sq.
Festa dies agitur. Nitidis urbana iuventus / Vestibus et multo testantur
gaudia cultu. 655 veterumque deorum] 693; Verg. Aen. 9,785. 658] BM
1,378 Sistra sonant, altis lucent in turribus ignes. 659] BM 2,12; cf.
Hessus 1514, E3v Atria mugitu resonant: ferit aethera clamor. 660–63] BM
1,383–87 Purpureos spargi flores et rite parari, / Danda Ecatumbaeo quae
sunt animalia sacro. / Christigenae soliti crudis praeda esse tyrannis /
Contremuere metu et multi petiere Syenem / Thaebaeosque lares et
Cyrenaica regna. 662sq. petiere Syenem] C 256.
639–739] dact. hexam.
Thebaeosque lares et Syrenaica regna.
Pars procul horrentes silvas nemorosa ferarum
Lustra petunt, metuunt omnes fugiuntque latentque.
-- -- Cat: Ardeo visceribus. –
Ale: Bellumne lacessere tentas?
Cat: Non bellum, ast aliquid iam dudum invadere
maius
Mens agitat mihi, nec placida contenta quiete est.
Nam statui, firma haec imo stat corde voluntas,
Non hoc dissimulare nefas neque dira tyranni
Coepta, etenim res grata deo est, scelus omne malorum
Carpere et errantum prohibere per invia plantas,
Offenso titubare gradu vestigia donec
Prava citi relegant lictumque iter omne revolvant.
Panta: Crudelis prohibere paras fera coepta
tyranni?
Hoc deus avertat –
Lea: deus hoc averterit omen.
Virgo nonne vides manifesta pericula vitae?
Cat: Est hic, est animus vitae contemptor, et
istum
Qui vita bene credat emi, quo tendo, decorem.
-- -- Panti: Siccine et Ausonios fasces, Latiasque secures
Temnis?
Cat: Temno equidem quicquid Christi adversatur honori.
Bia: Heu, heu, quam timeo, ne te fata impia tangant!
Cat: Fata nihil possunt: solus regit omnia Christus.
Amo: Ah fugias, Regina, precor, tam dira pericla!
Non temere decet iratum irritare Leonem.
Dira laboriferis circumvallata periclis
Coepta paras, quae ni fugis, intemerata virago,
Tam tibi, quam nobis magno potes esse dolori.
Cat: Desinite! Hac etenim citius cervice recedet
Hoc caput, immanis quam Christo invisa tyranni
Aequo facta ferens animo dulcissima Christi
Numina contemni patiar veterumque deorum
Errores iterum veteres et sacra novari.
Panta: Nympha Paretonias inter dulcissima nymphas.
-- -- Parce tibi, matrique tuae, nobisque et amicis!
688] virgo B.
666] Iuv. 13,14sq. ardens / visceribus. 667sq.] Verg.
9,186sq. aut pugnam aut aliquid iamdudum invadere magnum / mens agitat
mihi nec placida contenta quietest. 669 corde voluntas] 1852; Verg. Aen.
6,675. 670 dira tyranni] Val. Fl. 5,659. 673 vestigia donec] Ov. met.
14,259; Paulin. Nol. carm. 9,44. 674] Verg. Aen. 9,391 iter omne
revolvens. 675 prohibere paras] Claud. 5,165. 678sq.] Verg. Aen.
9,206sq. est hic, est animus lucis contemptor et istum / qui vita bene
credat emi, quo tendis, honorem. 680sq.] 794sq.; cf. ad 1577sq. 683]
Verg. Aen. 4,596 nunc te facta impia tangunt? 690sq.] Ov. Pont. 2,8,65
nam caput hoc nostra citius cervice recedet.
Cat: Desinite, aut vos responso non amplius
ullo
Dignabor! Tandem ah vanis absistite verbis!
Panti: Heu dulcis virgo, pulcherrima reginarum,
Quo tua te pietas, quo te tuus impulit ardor?
Cat: Desine meque tuis teque irritare
querelis!
Ale: O genus egregium Costi, generosa
virago:
En tibi curva solo ponuntur genua precantum!
Ah virgo, miserere tui, miserere tuorum!
In te magna hominum turba inclinata recumbit.
Ah maneas! Tibi ne sub tanta pericula missae
Postea nec prodesse queam, nec adesse saluti!
Lea: Flectere nec nostros, virgo, contemne
dolores!
Bia: Respice nos patriamque tuam proceresque et
amicos,
Desistatque abitu generosum pectus ab isto!
Amo: Heu, quae coepta paras metuendi plena
doloris,
Coepta paras, virgo, tremebundi plena doloris?
-- -- Cat: Surgite! Quid
me conficitis? Discedite, abite!
Panta: Ibo equidem matrique tuae tam dira
pericla
Exponam haud unquam fines habitura petitos.
Cat: Quorsum opus est verbis, vel quo certamine
tanto?
Vincit amor Christi vestros, mihi credite, amores.
Panta: En matrem, regina, tuam proceresque et
amicos!
And: Heu heu gnata, quid admisi, charissima
gnata?
Mene igitur linques, poterisne relinquere matrem,
Nec moritura tenet crudeli funere mater?
Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam
Dulce meum: miserere mei pereuntis et istam,
Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem!
O dolor, heu tenebris oculi coguntur obortis!
Linquor, et excipienda cado. –
Ale: O miserabile factum!
Panta: Ecce iterum, o dulci prognata parente
virago,
-- -- Ecce iterum tibi curva solo stant genua precantum!
Respice nos matremque tuam proceresque et amicos!
En iacet exanimis duroque simillima saxo,
706] manes B; cf. 739.
700] C 394. 703] 728, 918sq., 1680, 2050sq. 705] Verg.
Aen. 12,59 in te omnis domus inclinata recumbit. 706] Verg. Aen. 9,483
nec te, sub tanta pericula missum. 709] 718, 729. 713] 742–44, 922, 925,
1349sq.; C 398. 716] Verg. Aen. 4,98 aut quo nunc certamine tanto? 717]
742–44. 720] 747sq. 721] Verg. Aen. 4,308 nec moritura tenet crudeli
funere Dido? 722–24] Verg. Aen. 4,317–19 si bene quid de te merui, fuit
aut tibi quicquam / dulce meum, miserere domus labentis et istam, / oro,
si quis adhuc precibus locus, exue mentem. 725] Ov. met. 2,181 suntque
oculis tenebrae per tantum lumen obortae. 726] Ov. epist. 2,130 Linquor
et ancillis excipienda cado. 730 duroque simillima saxo] Ov. met.
13,540.
Et silet et pallet, misero obstupefacta dolore.
Non matris miserere tuae tantique doloris?
Panti: Nosne fugis? Per ego hanc matrem, per
viscera, quae te
Progenuere, precor, tantis absiste periclis!
Panta: Filia formosae matris, formosior
ipsa,
Ne contemne preces, quae corda adamantina possent
Flectere, quaeque feros poterant movisse leones!
Amo: Ah fuge virgo manus crudeliaque arma
tyranni!
Anc: Ah regina mane, maneas regina precamur!
Cho: Heu quis erit tandem finis, quae meta
malorum?
Heu heu quid facimus? Christe deus, fer opem!
Cat: Quid me conficitis? Christi constringor
amore,
-- -- Qui vestros longe exsuperans evincit amores.
Surgite! Non contemno preces, sed praefero Christum.
And: Heu rediit, rediit mens et rediere
dolores!
Ibo iterum in lachrymas, iterum tentabo precando.
Siccine me linques, gnata o charissima, solam?
Siccine me linques sub tanta pericula missam?
Cat: Andridamia, mihi longe charissima,
mater:
Testor siderei praesentia numina caeli,
Quam cupiam ex animo tantas tibi demere curas,
Dulcibus et verbis miseros lenire dolores.
Verum amor iste tui Christi superatur amore.
Ibo. Valete omnes! Durum ad certamen adibo,
Praeside freta deo. Valeas dulcissima mater,
Tuque, o Alexander, valeas charissime, Christi
Vive memor! Simul et valeas, dilecte Leander!
Et tu Panticrates, longe gratissime rerum,
Tuque, Amoraldes, vale! Et, o Bia amabilis, et tu
Consiliis, Rosimunda, potens linguisque disertis,
Tu quoque Pantaleon, quo non mihi carior alter!
-- -- Quid fletis? Cunctis unum praeponere amorem
Cogor. Abite omnes, ego sola iter istud inibo!
Panta: Heu heu qui potero tantos perferre
dolores?
Panti: Heu heu, o dolor, o luctus, o tristia
fata!
Cat: Sic volo, sic iubeo. Procul hinc discedite
cuncti!
733] Verg. Aen. 4,314 mene fugis? per ego has lacrimas
dextramque tuam te … 735] Colum. 10,299 Formoso Nais puero formosior
ipsa. 738 arma tyranni] Sil. 1,75.662. 743sq.] C 388. 745] Ov. epist.
13,29 Ut rediit animus, pariter rediere dolores. 747sq.] Verg Aen.
9,481–84 tune ille senectae / sera meae requies, potuisti linquere
solam, / crudelis? nec te, sub tanta pericula missum, / adfari extremum
miserae data copia matri? 752 lenire dolores] Ov. met. 13,317. 761]
Verg. Aen. 12,639 quo non superat mihi carior alter; Ov. epist 4,4,17
quo non tibi carior alter. 765 tristia fata] 1783, 1798.
740sq.] dist. 742–839] dact. hexam.
Panta: Absit! Non te deserimus, quacumque
viarum
Consequimur, vivo fuerit dum in corpore sanguis.
Panti: Non te deserimus: sequimur quocunque
locorum!
-- -- Actus III.
Scena I.
Pontifex – Maxentius – Catharina cum suis – Galerius
Sacra Iovi stygio, quae rite incepta paravi,
Sacra Dionaeae matri, Divisque feremus.
Quaeque Serapis amat, et quem veneramur Osyris:
Proinde veni o Caesar, decus et nova gloria Divum,
Ad stata sacra veni. Vitam pacemque per aras
Legiferae Cereris, Phoebique Patrisque Lyaei
Exquire inspiciens sectas de more bidentes,
Et dato thura Diis. –
Max: Venio. Praecedite. Abite.
Instaurabo diem donis, pecudumque reclusis
Pectoribus inhiare iuvat, dum numina firmant
Imperiumque decusque meum immortalibus ausis.
Gal: Caesar, virgo tibi veterum sata sanguine
Regum
-- -- Costis, qua melior nec erit venientibus annis,
Nec fuit aeterni primaeva ab origine mundi,
Caesare digna viro, flavisque decora capillis,
Et niveos formosa talos occurrit et ultro
Ipsa tibi roseo quaedam cupit ore profari.
Max: Fac veniat!
Caesare digna viro, nitidissima formosarum,
Dic age, ne caela, quid habes, bene culta virago?
Iuncea virgo, age dic, quae sunt tua vota, quid optas?
Cat: Me tibi Maxenti solitam exoptare
salutem,
Fausta tuo imperio ac felicia cuncta precari,
Maiestatis honos atque inviolabile regni
Impulerat sublime decus Latiaeque secures
Fascesque Ausonii: at Christi laus summa repugnat,
Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur.
Qui, cum regna tibi dederit belloque potentem
Fecerit, invictis cinctum ac fulgentibus armis,
770] Verg. Aen. 4,638. 771] Verg. Aen. 3,19 sacra Dionaeae
matri divisque ferebam. 774] Ricardus 1,154 locus ad stata sacra
paratur. 774–76] Verg. Aen. 4,56–58 principio delubra adeunt pacemque
per aras / exquirunt; mactant lectas de more bidentis / legiferae Cereri
Phoeboque patrique Lyaeo. 778sq.] Verg. Aen. 4,63sq. instauratque diem
donis, pecudumque reclusis / pectoribus inhians spirantia consulit exta.
783 ab origine mundi] 1157 ab origine gentis; 1159 primaeva ab origine
rerum. 791–97] BM 2,23–28 Me tibi, Maxenti, solitam praeferre salutem /
Admonuit regalis apex summusque paternae / Maiestatis honor; pietas
violata repugnat. / Nam colis haec simulachra deo peritura relicto, /
Qui tibi solus opes tantas Romanaque patri / Regna dedit fecitque maris
terraeque potentem. 794sq.] cf. ad 1577sq.
Armipotente manu peditumque equitumque cohorte,
Tu tamen immemorem tete ingratumque salutis
-- -- Erga illum ostendis, Caesar, simulacra deorum
Execranda colens fictorum et saxea signa,
Quaeque hominum fecere manus. Ah, desine tandem,
Desine Maxenti, caeli terraeque potentem,
Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur,
Irritare deum! Ne te fata impia mergant
Suppliciis dignum aeternis Erebique profundo!
Max: Audi, pulchra genas, verum nimis ausa
puella:
Nunc graviora vocant alio, post sacra deorum
Rite peracta tuas statui exaudire querelas.
Interea ito domum, donec te deinde vocabo,
Virgo, comas, oculos linguamque stupenda disertam!
Scena II.
Maxentius – Porphyrius – Phalaris – Sagaris
Interea citus i, ductor, fulgentibus armis
Inclyte, belligeraque manu et mucrone corusca,
Armatas glomerans equitum peditumque cohortes
Christiadumque ferox sterne obvia corpora morti!
-- -- Quin etiam silvas nemorosaque lustra ferarum
Explorans, quando invenies data nomina Christo,
Irrue mox agili ferro et vibrantibus armis!
Por: Caelicolis adamate diis, ter maxime
Caesar,
Iuro per has virides, nemorosa cacumina, quercus,
Per curvum teretemque arcum teretesque sagittas
Et mea levato radiantia spicula ferro,
Iuro per et Stigii caput implacabile fontis,
Per solem auricomum et flammis rutilantia longe
Sidera: eo comitante manu dabo fortibus armis
Funera Christiadum, sternam mittamque sub Orcum!
Pha: Nec mihi languida erit nec inerti frigida
bello
Dextera, pallentes mittam sed funera ad umbras
799] 815 equitum peditumque cohortes, 835 peditumque
equitumque cohortes; 1035 equitum peditumque cohorti. 803–06] BM 2,58–60
Desine, Maxenti, superos offendere tanta / Impietate! Scelus, Rex o
Romane, quod audes, / Suppliciis dignum aeternis!; ibid. 3,491 Irritare
deum. 806sq. Ne … profundo] C 496sq. 814 mucrone corusca] 1670. 816]
Verg. Aen. 10,662 obvia multa virum demittit corpora Morti et 12,464
ipse neque aversos dignatur sternere Morti. 822] 1023. 823] 1021; Verg.
Aen. 5,306sq. Cnosia bina dabo levato lucida ferro / spicula; Sil.
14,542 spicula ferro. 824] Verg. Aen. 12,816 adiuro Stygii caput
inplacabile fontis. 827] 833 demisero ad Orcum, 1042 demisimus Orco.
828sq. frigida bello / Dextera] Verg. Aen. 11,338sq.
Multa, priusquam luciferum caput abdiderit sol!
Sag: Ast ego, ut impastus leo turbat ovilia
victor
Manditque occiditque pecus: furialibus armis
Imbellis ita Christigenas demisero ad Orcum!
Max: Ite viri, glomerate manum, fera clangite ad
arma,
-- -- Rite recensentes peditumque equitumque cohortes!
Por: Rem nunc aggredimur, mora nulla, ingentibus
ausis,
Tollo moram, peragro Isiacas interritus oras,
Aptans ensem humeris, per quem me gloria divis
Aequat, et adversos fidum fero pectus in hostes!
Scena III.
Maxentius – Pontifex cum suis – Milites aliquot – Daemones
Quid ait Serapis? An nihil spondet mihi?
Dic, o deorum maxime et optime pontifex!
Pon: Ingentia dona pollicentur ac dies
Diu secundos dii, deaeque caelites.
Magni subacta mundi regna servient
Soli tibi vivesque secula plurima.
Max: Audite et acclamate fausta, milites!
Mil: Monarcha mundi floreat Maxentius!
-- -- Pon: En unguibus astantes deos rapacibus
Interroga quaecunque lubet et consule!
Si sic placet, ipse lubens rogabo. –
Max: Perplacet.
Pon: Eruntne fausta fata magni Caesaris?
Dae: Faustissima, donec imperet apud inferos.
Pon: Audite et acclamate fausta milites!
Mil: Monarcha mundi floreat Maxentius!
Pon: Romamne salvus perveniet Maxentius?
Dae: Veniet, nihil dubites, bene si colat deos.
Pon: Audite et acclamate fausta milites!
Mil: Vivat diu Maxentius, vivat diu!
Pon: Abite dii caelumque habitate lucidum,
Vel ad infera regna, si velitis, tendite!
830] Ov. 15,30 candidus Oceano nitidum caput abdiderat
Sol. 831sq.] Verg. Aen. 9,339–441 inpastus ceu plena leo per ovilia
turbans / (suadet enim vaesana fames) manditque trahitque / molle pecus.
834] Verg. Aen. 2,315 et 9,792 glomerare manum. 838] Verg. 8,459 tum
lateri atque umeris Tegeaeum subligat ensem et 12,88sq. circumdat
loricam umeris, simul aptat habendo / ensemque clipeumque. 842–44] C
510sq. 846] 853, 857; C 517, 520. 855] C 519.
-- -- Scena IIII.
Maxentius – Galerius – Catharina cum suis: Pantaleon, Panticrates,
Alexander, Leander, Bias etc.
Postquam deum placavi magna numina,
Pulcherrimae recordor ora virginis,
Roseis diserta verba labris, quae mihi
Paulo ante sonabat, gestu amabili et oculis,
Stellantium instar siderum radiantibus.
Abite, eamque vocate, quid velit ut sciam!
Gal: Ad omne, Caesar, promptus obsequium
feror,
Quodcumque forti iusseris agendum manu,
Eaque, quam tu comprobes merito, fide!
Iam iam revertor, amabilemque Costida,
Coram ut veniat, mecum simul deduxero.
Sed ecce flos et nobile virginum decus,
Ter amabilis illa Costis obviam venit!
Salve serena, regio sata sanguine
Costis decus inclytum Isiacarum virginum!
Si sic placet, veni ut loquare Caesari!
-- -- Cat: Christo duce et auspice veniam, amice, lubens. Praei!
Max: O virgo, pulchritudine sidera quae poli
Vincis rutilantia et aureum lunae decus,
O inclytarum gloria prima virginum
Et Caesare sponso digna praeter ceteras,
Dic, quid tibi vis, vel quid boni desideras?
Responde animo fac sis bono! Clementiam
Te maximam decet experiri Caesaris.
Cat: Unum est bonum, Caesar, quod expeto
mihi
Tibique pariter et omnibus mortalibus.
Max: Fierine potest, ut ego bona plurima
cupiam,
Tuque unico contenta puella sis bono?
Cat: Summum bonum, quod caetera bona
continet,
Desideriis ardentibus et flammantibus
Solum expetendum censeo: nihil caetera
Nisi huc relata, beatitudinis adferunt.
Max: Quodnam istud est summum bonum? –
-- -- Cat: Solus deus.
Max: Quisnam iste deus solus bona omnia
continens?
Cat: Caeli rutilantis principium atque conditor
Terraeque iacentis et procellosi maris,
867–69] A 478–80, C 557, 559. 877 duce et auspice] Hor.
carm. 1,7,27. 883] Ter. Ad. 511 Bono animo fac sis. 887–901] C
730–40.
IESUS, dominus dominantium, rex omnium
Regum, gubernans omnia et omnia dirigens
Summa potentia et insuperabili imperio.
Max: O virgo, Christus, quem deum esse
praedicas,
Infestus hostis et inimicus est mihi.
Proinde, cum tuae eloquentiae satis
Nequeam facere aut responsa commoda reddere,
Hac ampla et alta clausa teneberis domo,
Donec quid agendum sit melius perspexero.
Properate fortes armigerique milites,
Deducite Costida in abditam procul domum,
Vel squallidum, tetrum et tenebrosum in carcerem!
Scena V.
Maxentius – Galerius – Catharina – Pantaleon – Panticrates – Alexander
– Leander – Bias – Musici
-- -- Panta: Ultricem hanc, Caesar, animo procul abice curam,
Tum tua rex superum posita placabilis ira
Vota secundabit facilis veniaeque paratus.
Non decet, ut clausam tenebris et carcere caeco
Costida formosam concludas inque merentem.
Max: Non hoc consiliis, non hoc monitoribus
istis
Tempus eget! Procul hinc tacitus tibi consulo, abito,
Et nullam audaci prorumpas pectore vocem!
Panti: Caesar magne, precor supplex, ne Costida
tetris
Insontem claudas tenebris: en curva precantum
Genua tibi, ne sperne preces vocesque piorum,
Ne mens concipiat furias evicta dolore!
Ale: Nosque omnes eadem unanimi te voce
precamur!
Max: Surgite, nolo, nolo! Viri, hanc abducite,
abite!
Mus: Heu quis erit tandem finis, quae meta
malorum?
Heu, heu, quid facimus? Christe deus fer opem!
-- -- Max:
Surgite, nolo, nolo; viri, hanc abducite, abite!
Panta: Siccine? Non patiar: prius hic occumbere
ferro
Fert animus, prius hanc fundam cum sanguine vitam!
Quis bonus egregiusque animi haec crudelia cernens,
Tam crudele nefas rutilis non vindicet armis?
897sq.] Vulg. 1 Tim. 6,15 et apoc. 19,16 rex regum et
dominus dominantium. 910sq.] Ov. Pont. 2,2,15 placidus facilisque parens
veniaeque paratus. – Vota secundabit] BM 2,688. 912] 1445; Verg. Aen.
6,734 clausae tenebris et carcere caeco. 914sq.] Verg. Aen. 2,521sq. non
tali auxilio nec defensoribus istis / tempus eget. 916] 1272sq. hanc
pectore vocem / Rupistis; Verg. Aen. 3,246 rumpitque hanc pectore vocem;
Carmelianus 175 rupitque hanc pectore vocem. 920] Verg. Aen. 4,447
concepit furias evicta dolore.
909–22, 925–42] dact. hexam. 923sq.] dist.
Cat: Desinite indomitos animo versare
furores!
Desine Panticrates!
Ale: Et quanquam se posse putat regere omnia
nutu
Impius et scelerum plenis Maxentius ausis:
Non tamen abstulerit generosam Costida, qualem
Secula viderunt nullam anteriora puellam,
-- -- Nec deinceps aliis annis ventura videbunt!
Cat: Pacem optate viri, flammantem pectoris
iram
Comprimite!
Lea: Huc ades adversusque veni, male sane
Galeri,
Aut quicunque voles, prior incipe, consere dextram!
Cat: Desinite et laeti unanimem componite
pacem!
Bia: Iam iam bella manus poscunt, accurrite,
adeste!
Mus: Non ferat impune crudelis ductor,
adeste!
Talia, o impostor, facta ferenda putas?
Non ita! Ad arma viri, lapidum iuvat imbre nefandum
Cominuisse caput! Veh, scelus! Arma, viri!
Cat: Desinite indomitos animo versare
furores,
Pacem optate viri, flammantem pectoris iram
Comprimite et placidae coeant in faedera dextrae!
Hoc precor, atque armis concurrant arma cavete!
-- -- Nolo ego me propter furialia bella parari.
Desinite et laeti unanimem componite pacem!
Quis fortunatus superumque in lumen iturus?
Qui patitur superis par mansuetudine divis.
Ille deum per acerba sequi discrimina laetus
Ardet, ut ad supera alta ducem comitetur ovantem.
Max: Quandoquidem pacem petiit regina
virago,
Permitto, placide coeant ut faedere dextrae
Attamen ipsa veni caecis claudenda tenebris!
Cat: Sponte mea venio. –
Panta: Sequimur quacumque viarum.
Cat: Christum ego per flammas, per mille
volantia tela,
Perque omnes sequar horrores tenebrasque necesque.
930] 947. 937sq.] 948 sq. 940] Verg. Aen. 9,741 incipe,
siqua animo virtus, et consere dextram. 941] 952. 942] Verg. Aen.
11,379sq. tum, cum bella manus poscunt … / primus ades. 949sq.] 958;
Verg. Aen. 11,292sq. coeant in foedera dextrae / qua datur; ast armis
concurrant arma cavete. 953 superumque … iturus] 1525; Verg. Aen. 6,680
superumque ad lumen ituras; Serv. Aen. 6,179 superumque in lumen ituras. 956] 1512. – comitetur
ovantem] Verg. Aen. 4,543 comitabor ovantis; georg. 1,346 comitentur
ovantes. 961] 1449sq.; Verg. Aen. 6,110sq. illum ego per flammas et
mille sequentia tela / eripui.
943–46] dist. 947–62] dact. hexam.
Scena VI.
Maxentius cum suis – Senatores Alexandrini – Pontifex cum suis
-- -- Vos consiliis, armis potentes
et gravi
Rerum peragendarum scientia inclytos
Precor, viri optimi, atque pontifices Iovis:
Dicite, quid optimum factu arbitramini,
Superos, micantia coeli templa qui incolunt,
Veneretur ut alto nata Costis sanguine
Christumque negans fidem relinquat impiam?
Sen.1: O Caesar avis atavisque ingentibus
inclyte,
Haec ingeniosa virago cum facundia
Et pulchritudine et omnibus superet bonis
Cunctos, Alexandrina maenia quos tenent.
Poenis minisque (ut aestimo) non flectenda erit.
Semper fuit alto interritoque pectore
Et regii prae se tulit ingenii decus.
Odiosum erit atque obnoxium periculis,
Tam nobilem necare regis filiam.
Sed mollibus virgunculam sermonibus
Flectes reflectes, ut voles, facillime.
Virguncularum talis etenim est indoles.
Tuisque digna virgo erit haec amoribus.
Pon: O Caesar, quem magnus honos, quem gloria
sceptri
-- -- Quem meriti decus Imperii decet atque triumphus,
Ista virago omnes inter facunda videri
Cum soleat, nec dii, stellans quos portat Olympus,
Gentibus humanis dent omnibus omnia ab alto
Dona, sed his unum, ast aliud sapienter et alto
Consilio tribuant aliis, sententia visa est
Haec potior: memori hanc Caesar tu pectore conde!
Ad claram Zenone Cyprum Mendesiaque arva,
Illustrem Hermopolin et aquosas Naucratis oras,
Ad Solymos, Idumaeos vicinaque regna
Mittito, qui vocet eximios fandoque potentes,
Argumentosos linguisque vibrantibus aureis
977sq.] C 756sq. 985 facunda videri] BM 2,321; Iuv. 6,445.
986–89] BM 2,326 Nemo est omnis homo, non omnes omnibus artes. 989sq.]
Verg. Aen. 4,287 haec alternanti potior sententia visa est. 991–94] BM
2,337–44 Mittitur ad Solymos, ad Idumeos et Erembos, / Ad claram Zenone
Cyprum, licet aequora ventus … Mittitur ad Schediae campos Mendesiaque
arva / Hermopolisque lares, ad aquosam Naucratis oram, / Necropolim et
claram Menelai classe Canopum, / Qui uocet eloquio insignes fandique
peritos. 995] 1009; linguis vibrantibus] Verg. Aen. 2,211.
983–1084] dact. hexam.
Et magna virtute viros: quos docta virago
Audiat aeterna de relligione sonantes,
Ut victam pudeat frustra carpsisse potentum
Numina divorum, sua confutata recantans
Dogmata et errores. Si nolit, sanguine acerbas
Victa statim poenas et morte et sanguine solvat!
Max: Utrorumque placent data prudentissima
longe
Consilia. Ito igitur iam iam, generose, potenti
-- -- Pectore, dux Galeri, currusque rotasque volucres,
Quadriiugos et equos celeres Mendesia ad arva
Et magnam Hermopolin, Cyprum, vicinaque regna
Mitte virosque voca insignes, quos virgo diserta
Obstupeat, disceptandi fandique peritos,
Argumentosos linguisque vibrantibus aureis!
Galerius: Os humerosque deo assimilis, ter
amabilis heros,
Belligeris atavis ingens, ingentior ipse:
Ibo virosque, ut ais, iam iam, mora nulla, vocabo!
Scena VII.
Porphyrius – Phalarus – Sigismundus – Sagaris cum suis –
Maxentius
O ferrum, o tinctum scelerato sanguine ferrum,
Tete hodie lavi! –
Pha: Bibit haec sitibunda cruorem
Hasta novum. O quot Christiadum praecordia rupit,
Nobilis hasta, meos nunquam frustrata vocatus,
Transadigens costas et fata celerrima portans!
-- -- Sag: Et mea dextra hodie multos sub Tartara misit,
Dextra potens arcu longeque volante sagitta,
Dextera curvato dispergens spicula cornu,
Gnosia levato radiantia spicula ferro!
Senserunt arcus imbutaque tela veneno,
Hunc curvum teretemque arcum teretesque sagittas!
997–1001] BM 2,329–32 Audiat hos mulier de relligione
loquentes / Et pudeat carpsisse deos … Si neget, impietas ferro
plectetur et igne. 1008 fandique peritos] Cf. ad 991–94. 1013sq.]
1045sq. – scelerato sanguine ferrum] Ov. fast. 5,575. 1016] Verg. Aen.
12,95sq. nunc, o numquam frustrata vocatus / hasta meos, nunc tempus
adest. 1017] Verg. Aen. 12,507sq. qua fata celerruma, crudum /
transadigit costas et cratis pectoris ensem. 1018] 1058 multosque ad
Tartara misi.; Germ. 540 sub Tartara misit. 1019] Ov. trist. 3,10,55
hostis equo pollens longeque volante sagitta. 1020] Verg. Aen. 7,497
Horrida contento derexit spicula cornu. 1022 tela veneno] Lucan. 8,304;
Prud. psych. 436.
Por: Christicolae calidum vomuerunt pectore
flumen,
Purpureas vomuere animas et ferreus illis
Somnus in aeternam morientia lumina noctem
Clausit, clausa manent, et longa nocte quiescunt!
Pha: Stravimus immanes hostes, periere
rebelles!
Pars tamen effugere, timor fugientibus alas
Addidit, utque lepus, fugitans latrantia rostra,
Cursitat antra petens nemorosaque lustra ferarum:
Sic illi exilia atque ignotas quaerere terras
Coguntur miseri, scelerati, monstra. Sed ecce
Caesar adest! –
Por: Salve divum inclyta gloria Caesar,
-- -- Belligerae imperitans equitum peditumque cohorti
Gentesque innumeras sceptro qui dirigis aureo!
Vicimus! Immanem valida vi stravimus hostem,
Iamque iacent avibus canibusque rapacibus esca.
Pha: Corpora strata iacent, veluti cum putrida
quassis
Poma cadunt ramis, quanquam effugere periclum
Non pauci, quorum pedibus timor addidit alas.
Sag: O quantos hodie nigro demisimus Orco
Christiades! –
Max: Bene habet, proceres, fortissima bello
Pectora.
Sig: O ferrum, o ductum per plurima vulnera
ferrum,
Tete hodie lavi, multo te sanguine lavi!
En capita, armipotens Maxenti, caesaque truncis
Membra cadaveribus! En quae spolia ampla secundis
Auspiciis refero, laeti spectacla triumphi!
Christiadesne viden’ miseranda compede vinctos,
-- -- Et ferro et laqueis strictos? Haec dextera bellum
Gessit in hos omnes. Argentea et aurea vasa
En tibi, quae rapui dextra armipotente coruscans!
Ecce, videsne istos crudelia vulnera passos?
Hos ego servitiis, genus execrabile, duris
Mancipia advexi. Quibus, ut placet, utere Caesar!
1026 aeternam] aeternum B. 1051 dextera] dextra B.
1024 calidum … flumen] Verg. Aen. 9,414 volvitur ille
vomens calidum de pectore flumen; Homer. 411sq. fundentem calidum de
pectore flumen / Versantemque oculos animamque per ora vomentem.
1025–27] Verg. Aen. 10,745sq. olli dura quies oculos et ferreus urget /
somnus, in aeternam clauduntur lumina noctem. 1029sq.] 1041; Verg. Aen.
8,224 pedibus timor addidit alas. 1032] Verg. Aen. 3,4 diversa exilia et
desertas quaerere terras. 1037] Plaut. Amph. 236sq. Hostes … cadunt … /
Vicimus vi feroces. 1038] 1667, 1697, 1737; Culex 238 iacet alitis esca.
1039sq.] Ov. met. 7,585sq. vulgus erat stratum, veluti cum putria motis
/ poma cadunt ramis agitataque ilice glandes. 1045 per plurima vulnera]
Ov. met. 3,251.
Victricem en dextram, qua tanta trophaea paravi,
Qua stravi, occidi multosque ad tartara misi,
Maxenti armipotens, ter maxime et inclyte Caesar!
Max: Gaudeo, non hodie mihi non donatus
abibis.
En tibi digna tua victricia praemia dextra!
Sig: Maxenti armipotens, superum tibi maxima
dignas
Numina persolvant grates! Mihi semper honore
Dignus et obsequio fueris, dum vita manebit.
Max: Nunc agedum, tantis laeti felicibus
orsis
Haec ferte Euryalo: spectacula, si qua parata
Nunc habet, effundat seseque ostendat in armis,
Victores lusu excipiat recreetque tuentes!
-- -- Ipse, suique omnes pugnae simulachra sub armis
Exhibeant! Nunc terga fugae, nunc spicula ad hostem
Vertant convertantque vias simulataque bella,
Atque alios ineant cursus aliosque recursus!
Laetitiam variis referant solennia ludis!
Invito preciis animos et praemia pono,
Quae iam iam in medio ante oculos circoque locavi.
Ite citi, magna praeconis voce tubisque
Declarate novam, dederunt quam numina sortem!
Tympana pulsa sonent, sonitu resonante tubarum,
Victores viridi advelent sua tempora lauro!
Solennique ornate diem, mora nulla, triumpho!
Por: Omnia quae memoras, Caesar, mecum ante
peregi,
Mox aderunt positae merituri praemia palmae.
En veniunt paribus prompti colludere telis!
Caetera linque mihi fieri, quaecunque petisti.
Monomachia
1060] Verg. Aen. 5,305 nemo ex hoc numero mihi non donatus
abibit. 1062sq.] Verg. Aen. 2,536sq. di, siqua est caelo pietas, quae talia
curet, / persolvant grates dignas et praemia reddant. 1064 dum vita manebit]
1444, 2023; Sil. 10,439; 16,609. 1066sq.] Verg. Aen. 5,548–50 vade age et
Ascanio, si iam puerile paratum / agmen habet se cum cursusque instruxit
equorum, / ducat avo turmas et sese ostendat in armis. 1068] Verg. Aen.
5,575 excipiunt plausu pavidos gaudentque tuentes. 1069–72] Verg. Aen.
5,582–86 convertere vias infestaque tela tulere. / inde alios ineunt cursus
aliosque recursus / adversi spatiis, alternosque orbibus orbis / impediunt
pugnaeque cient simulacra sub armis; / et nunc terga fuga nudant, nunc
spicula vertunt. 1073] Verg. Aen. 5,605 dum variis tumulo referunt sollemnia
ludis. 1074] Verg. Aen. 5,292 invitat pretiis animos, et praemia ponit.
1075] Verg. Aen. 5,109sq. munera principio ante oculos circoque locantur /
in medio. 1076–79] Verg. Aen. 5,245sq. victorem magna praeconis voce
Cloanthum / declarat viridique advelat tempora lauro. 1081] Verg. Aen. 6,105
omnia praecepi atque animo mecum ante peregi. 1082] Verg. Aen. 5,70 cuncti
adsint meritaeque expectent praemia palmae. 1083] Verg. georg. 1,489 paribus
concurrere telis.
-- -- Actus IIII.
Scena I.
Macharius – Philosophi – Maxentius cum suis – Galerius – Catharina cum
suis
Dii gentium sunt daemones, dii gentium
Turpissimi ac teterrimi sunt daemones,
Feri, superbi et impotentes daemones!
Dii gentium sunt ligna, saxa et daemones,
Dolata ligna, sculpta saxa et daemones!
Phi.1: Quid ille gannit improbus vel ebrius
Et impudens clamator? En, viden huc, quis est?
Mac: Dii gentium sunt execrandi daemones,
Sunt fumiferi, sunt flammiferi, sunt daemones,
Truces, feroces ac furiosi daemones!
Gal: Stolidus senex, oberrans compita et
vicos
Totos dies, Macharium vulgus vocat.
-- -- Mac: Saevi furentes asperique daemones,
Dii gentium sunt saxa, ligna et daemones!
O infideles, opificem rerum omnium
Verum deum deique veri filium
Veneremini! Dii gentium sunt daemones!
Gal: Stolidissme senex, comprime garrulam nimis
Loquacitatem, aut senties aliquid novi!
Mac: Ita est, ita est, dii gentium sunt
daemones,
Rabidi, nefandi sordidique daemones!
Gal: Hem vapula, delire, inepte, vapula!
Mac: Ut mille fustibus diverberer, hoc tamen
Pronuncio: dii gentium sunt daemones!
Phi.1: Mitte fatuum! –
Mac: Deo rebelles daemones,
-- -- Dii gentium sunt daemones, sunt daemones!
Gal: En, Caesar egreditur foras, accedite!
Phi.1: O Caesar, os humerosque diis
stellantium
Caelorum amoena templa habitantibus similis,
Regnis tuis decus precor inviolabile,
En ad imperium tuum parati advenimus!
Max: Gratissimus est vester mihi adventus viri.
Habeo puellam nobilem et eloquentia
Mirabili nostros refutantem deos.
1089] Litteris minoribus inseruit B.
1085–130] A 705–21, 731–64. 1090 Quid ille gannit] Ter.
Ad. 556.
Hanc ut superetis disputando alacriter,
Vos advocavi, adeste fortibus animis!
Phi.1: An ut in puellam disputemus garrulam,
Tantis philosophis opus est, invictissime
Caesar? Vocandus erat potius novissimus
Discipulus aliquis noster et indoctissimus.
Max: Aliud, aliud statim canetis, bestiam
-- -- Mox audientes, obstupefacti maximo
Et ingenioso dictionis flumine,
Sua quo stupenda redundabit mysteria,
Diserta nympha, docta et admirabilis.
Octaviane, abi, huc adducito virginem!
Phi.1: Certam tamen promittimus victoriam.
Quid enim, tenera puella nos superet sophos?
Max: Nunc ista capite dona, quae dono lubens!
Maiora dabo victoriam obtinentibus.
Phi.1: Habemus omnes gratiam ter maximam!
Scena II.
Maxentius cum suis – Catharina – Philosophi – Porphyrius
Ecce venit linguis, animis oculisque stupenda !
Cat: O deus, o rex omnipotens, o summa
potestas,
Me super irradiet caelo tua gratia ab alto!
-- -- Max:
Hic assiste, polita genas et pulchra papillas
Virgo! Agedum incipitote viri: at ne forte fatiger,
Sit, qui pro cunctis numero delectus ab omni
Vincat et exsuperet doceatque dometque puellam!
Sin nequeat, reliqui succedent ordine victo.
Phi.1: Regnator late rutilantibus inclyte
gemmis,
Patrator magnorum operum praestantibus ausis,
Stamus ad omne tuum imperium nutumque parati.
Quandoquidem nunc ergo iubes cum Costide pulchra
Egregium linguis certamen inire disertis
Ac de numinibus divum tractare, iubenti
Pareo, nulla mora est, magnorum o maxime, et ingens
Divorum cultor. Quamquam, quis numina fando
Explicet aut digna valeat pietate tueri?
Pro re pauca loquar causamque tuebor apertam,
Quam nunc proferimus nec opis, nec lucis egentem:
1122 est] erat B; corr. metri causa.
1131] C 1177. 1143] C 1190sq.
1136–249] dact. hexam.
An non hos patet esse deos, quos tota vetustas,
Tot proavi, tot avi, iam tot labentibus annis
Agnovere deos, tam Graecae ab origine gentis,
-- -- Quam Latiae, tanta insignes virtute fideque?
Tot tantique viri, primaeva ab origine rerum?
An non hos patet esse deos, quos maxima lati
Regna colunt mundi regesque virique potentes,
Regna ubi tot, tantorum hominum doctrina, ubi tanta
Ingenia et magnis multi ac praestantibus ausis?
O divum indubitata fides certissima, magnos
Per tot ducta viros iam tot volventibus annis,
Te sequar!
At quis progenitum segni propagine Christum
Numen habere putet? Coniurant maxima mundi
Imperia et regnatores bellique potentes
Et populi et linguae, coniurat mundus et omnes
Terrigenae obscuri contra nova numina Christi.
Sanguine Christiadum caesorum territa tellus
Et maria et virides inter labentia ripas
Flumina: cur igitur, claro sata sanguine Costis,
Sponte tibi mala tanta paras? Cur vulnera, mortem
Et tantos dura contemnis mente dolores?
Ah, miserere tui, victae tibi gloria maior
Consurget quam victrici. Te celsa receptam
-- -- Atria gaudebunt, quae quondam habitare suësti.
Costiadis spes una domus, te non ego, virgo,
Ad scelus impello vel non tolerabile factum
Urgeo, opus leve, iucundum, laudabile, sanctum
Expeto, quod proceres optant, quod supplicat omnis
Urbs tua. Quid? Tantis et sola et faemina votis
Obsistes? Absit: divis da thura et honorem!
Dux tibi Caesar erit, cuncti comitamur euntem!
1156 iam ... annis] 1165, 2019, 2052; Verg. Aen. 2,14 tot
iam labentibus annis (cf. Ov. trist. 4,10,27; Stat. silv. 4,1,31). 1157
ab origine gentis] Verg. Aen. 1,642 (cf. ad 1165). 1161 virique
potentes] Ricardus 1,182. 1165] Verg. Aen. 1,642 per tot ducta viros
antiqua ab origine gentis. 1172] Verg. Aen. 3,673 exterrita tellus; Sil.
15,451 conterrita tellus. 1173] Lucr. 2,362 fluminaque ulla queunt
summis labentia ripis. 1175 Sponte ... paras] BM 2,703. 1176 vulnera,
mortem] BM 2,705; Verg. Aen. 9,401. 1177sq. victae … victrici] BM 710sq.
Tibi gloria victae / Maior erit quam victrici. 1180] BM 2,711sq. Spes
unica tanti / Sanguinis. 1180–86] BM 2,719–25 Nec te clementia Caesaris
ullum / Ad scelus invitat nec ad importabile pondus / Urget: opus leve,
iucundum, laudabile, sanctum / Imperat. Id proceres optant, id supplicat
omnis / Urbs tua. Quid tantis et sola et foemina votis / Non parere
potes? Da thura calentia Marti! / Dux tibi Caesar erit; nos te comitamur
euntem.
Cat: Si mea mens ullo poterat sermone moveri,
Hoc, fateor, commota foret. Namque omnia verbis
Attigit, humanum quibus est mutabile pectus.
Sed mihi numen adest, semper quo fixa manet mens.
Non superos odi neque numina sacra nec aras
Sacras numinibus. Verum quae numina vanum
Vulgus ait, tenebrosa sequens vestigia patrum,
Numen habere nego: deus est aeternus et ingens,
Unus et in plures nunquam divisus, ab omni
Conditione procul nostra, virtute perenni.
Solus hic immensos fecit, non Iuppiter, orbes.
Mundus enim fuit ante Iovem, qui raptus ab ipsa
-- -- Fauce patris, Corybantum opera translatus ad Idam
Gnosiacasque domos, Cretaeo crevit in antro.
Iuppiter est igitur proles humana. Quod autem
Confingunt de prole Iovis, de stirpe deorum,
Scenica sunt, levibus vulgo recitata poetis.
Non ita naturae speculati arcana sagaci
Ingenio sensere viri, quos Attica tellus
Aegyptusque tulit Babyloniaque arva magorum
Clara voluminibus Bragmanarumque reposto
Ora iacens mundo, nudis vicina sophistis.
Phi.2: Ast ostende precor loca diis contraria –
Cat: Fiet.
Doctus Anaxagoras an non docet omnia quadam
Mente regi? Non ille Iovem, non ille Minervam,
Non Maia Semeleve satum praefecit Olympo,
Non hominum quenquam, brevibus qui tanta lacertis
Corpora perpetuo nequeat convolvere gyro.
Vos legite, en loca monstrabo, spectate, videte!
-- -- Phi.3: Solus Anaxagoras non me, mihi crede, movebit.
1215 monstrabo] mostrabo B.
1187–89] BM 3,6–8 Si mea mens ullo poterat sermone moveri,
/ Hoc, fateor, compulsa foret. Namque omnia rhetor / Attigit, humanum
quibus est mutabile pectus. 1190 Sed ... adest] BM 3,15. 1191–94 Non …
nego] BM 3,22–25 Nec superos odi nec numina sancta nec aras / Numinibus
sacras, verum quae numina vanum / Vulgus ait tenebrosa sequens vestigia
patrum, / Numen habere nego. 1194 Deus ... ingens] BM 3,51. 1195–97] BM
3,55–58 Unus et in plures nunquam divisus, ab omni / Condicione procul
nostra; mortalia nedum … Solus hic immensum fecit, non Iuppiter, orbem.
1198–201 Mundus … humana] BM 3,41–44. 1201–03] BM 3,62sq. Quae narras de
prole Iovis, de stirpe deorum, / Scaenica sunt levibus vulgo recitata
poetis. 1204–08] BM 3,73–77 Non ita naturae speculati arcana sagaci /
Ingenio sensere viri, quos Attica tellus, / Quos Iudaea tulit Babylonque
antiqua magorum / Clara rudimentis Bragmanarumque reposto / Ora iacens
mundo nudis vicina sophistis. 1209–40] C 1220–37. 1210–14] BM 3,78–82
Primus Anaxagoras quadam coelestia dixit / Mente regi. Non ille Iovem …
nequeat convolvere gyro.
Cat: Nonne et Aristoteles hominum figmenta
perosus,
Lyncea in aethereos attollens lumina tractus,
Vidit in hac unum mundi testudine numen
Et coluit? Patrios ideo fugisse Penates
Euboicosque Lares fertur petiisse diemque
Chalcide supremum longa clausisse senecta.
Ecce ubi motoris primi indubitabile numen
Asserit et physica monstrat ratione, videte!
Phi.4: Miror, nunc tandem video, nunc denique
cerno!
Cat: Nonne et Aristocles, humeris Plato dictus
ab amplis,
Cum comite Eudoxo, Graiisque academia terris
Orta, deos plures aufert unumque fatetur
Artificem mundi dominatoremque deumque?
Vos legite, en loca monstrabo, legitote, videte!
Phi.5: Obstupeo surguntque comae, vox faucibus
haeret.
-- -- Cat: Nonne ideo sophiae princeps potare cicutam
Iussus? –
Phi.6: Te stupeo admirans, doctissima
virgo.
Cat: En loca Pythagorae clarissima rite
docentis
Unum numen. Et hoc ipsum quoque maximus Orpheus
Testatur, monstrabo locum, legitote, videte!
Phi.7: Nunc tenebris video discussis, reddita
mens est.
Cat: Non Solymi quondam vates vestraeque
Sibyllae
Testabantur idem venturaque regna docebant
Christi et Christiadum? En, vestras legitote Sibyllas!
Phi.8: Mens fugit, obstupeo, timidis vox
faucibus haeret.
Cat: At Christum esse deum testantur plurima
signa,
Quae fieri humana nequeunt virtute, sed uni
Sunt tribuenda deo. Nam vitae lumine cassos
-- -- Ex Erebo eripuit, revocans ad munera vitae,
Totumque egregiis factis insigniit orbem.
Desinite ergo, viri, Christi indubitata negare
Numina et infandos divosque deasque tueri!
Max: Respondete viri, non respondetis, inepti?
Chorus: Improbas Christus temerariasque
Comprimit linguas cohibetque dentes
Impios, fraudem laqueosque solvit
Vindice dextra.
1217–22] BM 3,94–99 Magnus Aristoteles hominum …Calcide
…senecta. 1226–30] BM 3,88–93 Clarus Aristocles humeris humeris Plato
dictus ab amplis / Cum comite Eudoxo nostram pervenvenit ad urbem. /
Quicquid ab Habramo nostri didicere parentes, / Transtulit ad Graios, et
ab his Academia terris / Orta deos plures … dominatoremque deumque.
1231] Verg. Aen. 2,774; 3,48 opstipui steteruntque comae et vox faucibus
haesit. 1232sq.] BM 3,85sq. Risit, et hic sophiae princeps ab Apolline
vestro / Dictus et iccirco iussus potare cicutam. 1238] BM 3,110 Hunc
Solymi vates perhibent vestraeque Sibyllae. 1249] 1254.
1250–53] Sapphicum.
Max: Respondete viri, non respondetis, inepti?
Vos quoque faemineae potuerunt fallere nugae?
Stulta puella viros tantos superavit? O ingens
Dedecus, o asini! Baculis expellite pestes!
Ecce puella, sophi, nam verba superba recordor:
„Promittimus victoriam. Novissimus
Nostrum vocandus erat et indoctissimus.“
Ecce puella, sophe, en, tua nunc promissa reposco.
-- -- Phi.1: Caesar, magne opibus, regnis, prudentia et armis,
Vincimur a Christo, Christi transimus ad aras.
Da promtam victis veniam! Terrere minando
Non potes. Illabi manifestum in pectora numen
Sensimus et rutilare sacro caput illius igne
Vidimus et labi flammas ex ore loquentis.
Iam valeant, valeant veterum portenta deorum!
Rel.Phi: Credimus in Christum. Valeant portenta
deorum!
Max: O stolidi, o asini, o pestes, portenta,
diabli!
An non haec illa est? An non haec illa puella,
Quam temnebatis, cum stulto hanc pectore vocem
Rupistis (neque enim promissa indicta silebo):
„An ut in puellam disputemus garrulam,
Tantis philosophis opus erat? Promittimus
Victoriam. Discipulus huc novissimus
Noster vocandus erat et indoctissimus.“
Ecce puella, sophi, promissa superba reposco.
Ergo sophus nostris illuserit advena regnis?
-- -- Non fero, ferte citi flammas, comburite, abite!
Tollite sacrilegos canibusque rapacibus escas
Proicite aut mora nulla feris date corpora flammis,
Et cinis aequoreas vento rapiatur in undas!
Vos autem cito, vos illam virgis lacerate!
Mac: Electa martyrum o cohors, contendite
Crucis per arctam semitam ad aurea sidera,
Pro veritate obite constanter necem!
O quam beatas, gloriosas, splendidas
Animas ad aeternum patrem transmittitis!
1256sq.] BM 3,169sq. Multos / Una puella viros superat!
Proh dedecus. 1263–68] BM 3,173–79 Quid nos terrere minando / Illabi
manifestum in pectora numen / Sensimus et rutilare sacro caput illius
igne / Vidimus et labi flammas ex ore loquentis. / Vincimur a superis,
et victi ponimus arma. / Da veniam, Caesar! Christi transimus ad aras. /
Iuppiter et proles et numina falsa, valete! 1261] 1278; Verg. Aen. 12,2
sua nunc promissa reposci. 1272sq. hanc … Rupistis] Cf. ad 916. 1279
nostris … regnis] Verg. Aen. 4,591. 1280 ferte citi flammas] Cf. ad
1795. 1281sq.] BM 3,184–86 Tollite sacriclegos!, clamat, … Avibusque
epulanda per agros / Exta date! 1283] BM 3,190; C 1351. 1285–89] A
1016–22.
1254–58, 1261–73, 1278–84] dact. hexam.
Cat: Ite triumphales animae, superate
tyrannum,
Ite, domos caeli sacrosque intrate penates,
Ite, sequar! Nec vos sacri lavacri iactura
Terreat: abradet scelus omne salutifer ignis.
Iamque propinquabit Christus metamque tenentes
Numine propitio excipiet caeloque locabit.
Corpora tarda quidem tremulis incendia flammis
Urent, ast animas capient stellantia templa.
-- -- Phi.1: Ergo agite, o socii, laeto stat pectore ad ignes
Ire. Vale, virgo, nostrae dux magna salutis,
Verba deae similis vultumque oculosque nitentes!
Doctor magne, vale, Machari, o maxime doctor!
Phi.2: Christi sponsa, vale, vale, o inclyta et optima virgo!
Doctor magne, vale, vale, o inclyte et optime doctor!
Phi.3: Virgo beata vale, vale, o intemerata
virago!
Doctor magne vale etc.
Rel.Phi: O pia virgo, vale, vale, o sanctissima
virgo!
Doctor magne vale, vale, o inclyte et optime doctor!
Cat: Ite alacres, nam Christus erit laetissima vobis
Merces ac miseri praesens medicina doloris!
Scena III.
Carnifex – Lictores
Lic.1: Quid hominibus conducit eruditio,
-- -- Qui propter illam mortis incurrunt malum?
Mortis timore vel deos omnes negem.
Sed ut frequens huc turba visum convolet,
Inflate claras compitatim buccinas!
Lic.2: Sed iam manus post terga fune stringite!
Eia, sophistae, nunc subite in hunc rogum!
Hic disputate plurima, et concludite,
Tondebit istas flamma mox barbas levis!
Car: Nunc flamma et igne torreamus turgidos!
Mitto supremum lucis aspectum facem.
1290–93] BM 3,196.200–02 Ite, triumphales animae, superate
tyrannum! … Ite, domos coeli sanctosque intrate penates! / Ite! Sequar.
Nec vos sacri iactura lavacri / Terreat: abradet scelus omne salutifer
ignis. 1294] Verg. Aen. 5,159 iamque propinquabant scopulo metamque
tenebant. 1296 tremulis … flammis] Verg. ecl. 8,105. 1308 Ite alacres]
BM 3,197. 1309 medicina doloris] Ps. Cato. dist. 4,41. 1310–14] A
1009–13. 1315–18] A 1029–31, 1036. 1319sq.] A 1035, 1037.
1290–309] dact. hexam.
Scena IIII.
Macharius – Eubulus
Cineres et ossa tam virorum illustrium
Tumulo carere et honore sepulchri dedecet.
Ergo auferamus et obruamus cespite
Fortissimorum sacrosancta corpora!
-- -- Eub: Sed hui, quid hic non usitatum conspicor?
Vestem integram barbasque flamma, en, hispidas
Reliquit. Obstupeo! Quid hoc rei novae?
Mac: Stupenda signa martyrum probant fidem
Monentque cunctos hos imitari et consequi.
Eub: Sublata sed domum efferamus corpora,
Quae praepotentis templa fuere numinis!
Scena V.
Maxentius – Carnifex – Catharina
Heus agedum, o famuli, prodite, venite! –
Car: Quid autem
O Caesar? –
Max: Cito dic, virgisne illam lacerastis,
Ut largo undarit foedatum sanguine corpus,
Perfusique artus tabo et liventia colla?
-- -- Car: Fecimus id vero egregie. –
Max: Nunc ergo vocate,
Huc agite! –
Car: En, tenero foedatum sanguine corpus!
Max: Nondum, o virgo, sapis, nondum mea numina
honoras?
Cat: O Caesar, frustra gemmis redimitus et
auro:
Frigida situ saxa colis cariosaque ligna,
Quae tandem invidia est, caeli terraeque potentem
Si colo? Tu tua saxa colas, sine numina nobis!
Max: Ite iterum, ite feris iterum date verbera
flagris,
Vulnifico ferro corpus lacerate superbum,
Nullaque bis senis praebete alimenta diebus!
I pestis, dii te sceleratam fulmine perdant!
1324] sacro sancta B.
1321sq.] A 1052sq. 1325–27] A 1063, 1071sq., 1064.
1330sq.] A 1094, 1092. 1335 liventia colla] Epiced. Drusi 273. 1341 Quae
… est] Stat. Theb. 1,280. 1342] BM 3,244 Tu saxa colas, sine numina
nobis. 1345] BM 3,261 Nullaque bissenis praeberi alimenta diebus;
Carmelianus 488 Nec sibi bissenis custos alimenta diebus.
1332–46] dact. hexam.
Musici: Heu quis erit tandem finis, quae meta
malorum?
Heu heu quid facimus? Christe deus fer opem!
-- -- Cat: Surgite! Nonne dei veniunt haec omnia nutu?
Quid vos conficitis? Fuit haec divina voluntas.
Excutite, o miseri, conceptum corde dolorem!
Sic opus est, sic res cogit, sic velle necessum est.
Gaudia venturis dolor hic mihi proferet annis.
Scena VI.
Christus – B. Virgo – Angeli- Catharina
Salve, o sponsa, meis thalamis dignata beatis!
B.Vir: O felix animi, iam iam manus aethere ab
alto
Auxilium feret et sponso omnipotente frueris.
Chr: Hactenus ex stellante polo tua praelia
vidi,
Virtutem viresque dedi. Iam proxima palmae
Curris et accedit gravium suprema laborum
Meta. Dies feret haec finem tibi, sponsa, beatum.
Tu cave, ne caepto deflectas limite cursum
Aut pertaesa mali relegas vestigia retro!
Insuper ambrosia et dulci te nectare pascam.
-- -- Iamque dies aderit laetissima, qua tibi terras
Linquere fas erit et claro succedere caelo.
Cat: O laeto mihi quam saliunt praecordia
motu?
Nec mihi quicquam defit, habet quando omnia sponsus,
Quo fruor et quo tota feror. Nunc astra peragro,
Te thalamosque tuos volvens, dulcissime Iesu.
B.Vir: Esto animo forti! Brevis haec afflictio,
ut umbra,
Ut vapor, ut fumus tenues vanescet in auras.
Chr: Te moritura die laudum praeconia nullo
Dulciaque aethereis laudabunt carmina templis.
B.Vir: Virgo beata vale! –
Chr: Fac ut in me tota recumbas!
1351 conceptum corde dolorem] Cf. ad 249. 1353] Ov. am.
3,11,7 Perfer et obdura! dolor hic tibi proderit olim. 1355 aethere ab
alto] 1455; Verg. Aen. 7,25. 1357–61] BM 3,423–30 Hactenus ex alto
pugnam spectavimus orbe / Occulteque tuis procul aspiravimus orsis …
Machte et in extremo palmam ne desere cursu! / Pars superest tibi parva
viae, iam proxima palmae / Curris et apparet gravium suprema laborum /
Meta. Dies feret optatum tibi crastina finem. 1363] Verg. georg. 4,227
alto succedere caelo. 1367] Ter. Eun. 243 omnia habeo neque quicquam
habeo; nil quom est, nil defit tamen. 1370 Esto animo forti] Floruit
insignis 6,705. 1370sq. Brevis … auras] Cf. ad 549sq.
1347sq.] dist.
Scena VII.
Maxentius – Sagaris – Galerius – Lucius – Octavianus – Jegermaister –
Maxentius
-- -- Du Jagermaister khom herbey,
Sich ob wildtpret verhanden sey!
Komme baldt, zaig unß diß an,
Wir dann ein kurzweil wollen han
Mit iagen, bayssen und hezen,
Unser herz ein wenig zuergezen.
Jeg: Grossmechtigster Kayser und Herr,
Ich darff nit lauffen in die ferr,
Vil meyl, dann es ist nahet
Allerlay kostlich wildtprett:
Hirschen, Hasen, Saue und Fuchß,
Wolff, Schwein Hendl, wilde Luchß.
Wilß doch besehen etwaß eben,
Eur Mayestet gwiß antwurt geben.
Max: Vos etiam solitas venandi accedite ad
artes,
Ad nemorum suaves umbras, ubi mobilis aura
Temperat ardentes gelidis afflatibus aestus,
Vallesque et celsos, nemorosa cacumina, montes!
Oct: Huc ades ad silvas iterum, generosa
iuventus,
-- -- Retia rara, plagas, lato venabula ferro
Telaque ferte, viri, comitetur odora canum vis!
Iuro ego capripedes faunos Satyrosque bicornes:
His hodie manibus praedam venabor, habebo.
Luc: Fulgentem hanc quatiens hastam celer obvius
ibo,
Si qua adversa mihi veniet fera. Sentiet: ibo,
Confodiam, invadam, feriam, dabo vulnera, sternam.
O mihi saepe alias iugulotenus abdita magnis
Hasta feris, nunc nunc hodie tete ipsa vocat res.
Sag: Iuro meum Ichnobaten celeremque agilemque
Melampum:
Auritos lepores capiam, venabor, habebo.
Max: Ast ego, sive ursos truculentorumve
leonum
Fortuna obiciat catulum, seu torva luporum
Agmina, seu lynces: capiam, venabor, habebo.
1375–88] Cursiva Germanica.
1390sq.] BM 2,178sq. Et nemorum suaves umbras, ubi mobilis
aura / Temperat ardentem placidis afflatibus aestum. 1393–95] Verg. Aen.
4,130–32 it portis iubare exorto delecta iuventus; / retia rara, plagae,
lato venabula ferro / Massylique ruunt equites et odora canum vis. 1397
venabor, habebo] 1404, 1407. 1402 nunc … res] Verg. Aen. 9,320. 1404
Auritos lepores capiam] Verg. georg. 1,308 auritosque sequi lepores.
1375–88] Paargereimte jambische Vierheber. 1389–422] dact.
hexam.
Iuro meam pharetram iaculatricesque sagittas:
Non hodie manibus vacuis ad celsa redibo
Atria, in his silvis dabitur mihi maxima praeda.
Gal: At mihi praeda lepus timidisque cuniculus
antris
-- -- Forte agitandus erit, vel quod sors prima favebit.
Ista coturnices capiet mihi fistula, magni
Fercula Maxentii. Praedam, stat prendere praedam.
Oct: Huc Dromas, huc Leucon et acutae vocis
Hylactor!
Per rupes, scopulos adituque carentia saxa,
Quaque est difficilis, quaque est via nulla, sequendum est!
Luc: Nunc agedum, accipiter, saxo, meus ales, ab
alto
Fac volites, timidas capiens in nube columbas,
Sublimem flectens liquidum per inane volatum!
En caro, quam reduci dulcem dabo, prandia certe
Grata futura tibi, si te fortuna secundet.
Jeg: Gnedigster Kayser wie ich sag,
Ist allerley wildt im nechsten hag,
Daß geiadt ist fertig, hundt und garn.
Max: Wolan blaß auff dein Jagerhorn!
Oct: O cornu, o curvum cornu, te si fera
silvis
-- -- Nata tulit, cur tute feras terrere suësti?
Te lepus exhorret timidusque cuniculus antris,
Verum inflare iuvat: tremulo cane carmine, cornu!
Luc: Rauca sonante iuvat cornu strepuisse
recurvo.
O cornu curvum, terrens animantia, densas
Quae silvas et lustra colunt: cane carmina silvis,
Et lepores longe auritos dulci excute somno!
1423–26] Cursiva Germanica.
1408] Ov. met. 5,375 et fast. 2,155 iaculatricemque Dianam.
1411 cuniculus antris] 1429; Mart. 13,60,1. 1416sq.] Ov. met. 3,226sq. Per
rupes … sequuntur. 1418sq.] Verg. Aen. 11,721sq. quam facile accipiter saxo
sacer ales ab alto / consequitur pennis sublimem in nube columbam. 1420] Ov.
met. 4,718 per ianane volatu; Stat. Theb. 1,310 per inance volatus.
1423–26] Paargereimte jambische Vierheber. 1427–34] dact.
hexam.
Venatio
-- -- Actus V.
Scena I.
Livia imperatrix – Porphyrius – Tribunus – Claudia, Octavia,
Melite etc. Pedissequae – Catharina
Miseret profecto, Porphyri, virgunculae,
Quam clausit impius specu Maxentius
Virgisque caedi iussit immitis diu.
Deinde caeco membra clausit carcere
Vacua medelae pharmaco et solatio
Illique crudelis prohibet escam dari.
Vereor, ut illa semiviva langueat
Vel mortua sit, migrans ad aetheris polos.
Por: Caesare digna viro, pulchris, regina, papillis,
Hac vita mihi cara magis, dum vita manebit,
Vise cavis clausam tenebris et carcere caeco,
Atque illam monitis solare atque erige pulchram,
Tale opus arcta meo quanquam circumdata collo
-- -- Vincla necis paret aut discrimina mille malorum
Per flammas, gladios, per mille volantia tela
Persequar. Haud quemquam veritus sententia certa est:
Ibo comes lateri, comes imperterritus ibo.
Imp: Sed est timendus Caesaris furor, fame
Voluit miseranda qui puellam confici.
Por: Parce metu, regina, malo male nupta tyranno!
Nil te sollicitet, etenim deus aethere ab alto
Dirigit usque pios praesenti numine gressus.
Ibimus obscuri sola sub nocte per umbram.
Imp: Visamus illam clam remoto Caesare
Et teste nullo, ne quis istud deferat!
Cavete, dulces o meae puellulae,
Cavete, ne quod nunc facimus, statim foras
Eliminetis: os sit arcani tenax!
Clau: Domine, priusquam, quod tacendum praecipis,
Perfide revelem, vita tolletur mihi!
-- -- Mel: Secreta, quae vis nemini innotescere,
Secreta erunt, dum vita superstes erit mihi.
Oct: Sed et ego, quam silentii vivam tenax,
1435–37] A 1097–99. 1438–41] A 1104–07. 1444] Verg. Aen. 5,724sq.
nate, mihi vita quondam, dum vita manebat, / care magis. 1452sq.] A 1110sq. 1454
parce metu] 1597; Verg. Aen. 1,257; Sil. 5,372. – malo … tyranno] Plaut. Men.
602 Viro me malo male nuptam. 1457] Verg. Aen. 6,268 Ibant obscuri sola sub
nocte per umbram. 1458sq.] A 1136sq. 1460–62] A 1153sq. 1460] 1724, 1922.
1463sq.] A 1155sq. 1465] A 1158.
1443–51, 1454–57] dact. hexam.
Regina, non absconditum arbitror tibi.
Por: I prae, tribune, hoc turgidum marsupium
Da praesidi, custodibus carceris!
Taceant sileantque nos adiisse carcerem!
Tri: Factum puta, princeps, facile istis clavibus
Cunctas ergastuli fores aperuero.
Splendor nummorum recreati milites
Omnes seras parati erunt recludere.
Por: Tendimus horrentes obscuri ad carceris umbras
Et tenui densam superamus lumine noctem.
Imp: I prae, lucernam praefer istuc, Claudia,
Offendat atro ne specu incertus gradus!
Tu post, Melite, ne quis occupet, vide!
Por: At miror, quaenam aspicio miracula rerum,
-- -- Quaenam oculos fulgore novo lux occupat ingens?
Imp: Non iam laterna clarus indiget locus,
Relucet intus obstupenda claritas,
Quale exoriens sol mane diffundit iubar.
Por: Quisne odor ignoti nares mihi complet amomi,
Quale Syri regnatores Persaeque suërunt
Delicias inter gemmis includere et auro!
Ecce, videsne illustre iubar clarescere visu,
Dulcisonas audin voces caeleste canentum
Ignotumque melos? O qua dulcedine mentem
Imbuor! O quam gratum animi solamen ab alto
Defluit atque imo sensus mihi flammat amore!
Imp: Quidnam istud omen, unde voces cantuum?
Non hic, ut ante rebar, est luctus miser,
Sed laeta quies, pax dulcis et securitas.
Spectemus intro curiosi, quid gerant!
Por: Salve, virgo, amplum quam didita fama per orbem
-- -- Nobilitat, multos flammans virtutis amore!
Credimus haec non te sine celso numine divum
Tanta pati nec te sine numine tanta sonare.
Imp: Salve, virago nobilis, magnum decus
Mundi universi virginumque ingens honos!
Iam iam tibi nodosa solvam vincula,
1469–75] A 1140–48. 1476sq.] BM 2,388sq. Tendit ad horrentes
obscuri carceris umbras. / Et tenui densam superat vix lumine noctem. 1478–80] A
1160–62. 1481] 1931, 2005, 2018. – miracula rerum] 1655, 2005, 2018. 1482
occupat ingens] Val. Fl. 6,398. 1483sq.] A 1163sq. 1486–88] BM 2,397–99 Impulit
ignotus nares odor, omnia vincens, / Quae reges unguenta Syri Persaeque solebant
/ Delitias inter gemmis includere et auro. 1489] BM 2,402 Mox rimis illustre
iubar clarescere visum. 1494–97] A 1168–72. 1500sq.] BM 2,511sq. Credimus, o
virgo, coeli te arcana tenere / Nec te tanta pati nec te sine numine fari.
1504sq.] A 1205.
1476sq., 1481sq., 1486–93, 1498–501] dact. hexam.
Liberrima carcere ut exeas teterrimo!
Cat: Desine, nolo, mihi haec sunt optima vincla
volenti
Pauca pati potius, mea dum mala purgat acerbo
Rex superum, quam Tartareos descendere ad ignes.
Nunc faelix animi, nunc fortunatus habendus,
Qui patitur superis par mansuetudine divis,
Quique deum per acerba sequi discrimina laetus,
Ardet, ut ad supera alta ducem comitetur ovantem.
Tempus erit, quo pastor oves discernet ab haedis
Et magnum discrimen oves dabit inter et haedos.
Praemia tunc optata ferent benefacta piorum,
Quas meruere pati solvent scelera impia poenas.
Interea mala multa bonos perferre necessum est.
Por: Iam nova lux, nova mens, nova caelo gratia ab
alto
-- -- Defluit et Christi legemque fidemque secutos
Participes iubet esse tui. Documenta salutis
Accipimus sequimurque animis in cuncta paratis.
Imp: Et nunc ego Christi cognitam sequor fidem,
Deumque Christum diis reiectis assero.
Christum ut deum semper venerabor et colam.
Cat: O vos felices mecumque in lumen ituros
Aethereum: mecum caelos visetis uterque.
Ite, autem interea haud segnes in vota precesque
Cessate: haud etenim mora erit, breve tempus habet res.
Por: Imus, quodque refers, cupimus. Vale, o inclyta
virgo!
Imp: Vale, o amore virago digna maximo,
Opto tuis perennibus frui amoribus.
Scena II.
Maxentius – Catharina – Primus Senator – Pontifex – Architectus
Vos agedum, mora nulla, illam producite, abite!
-- -- Ut dura cautes quassa marinis fluctibus,
Nec caerulis movetur aquis nec flatibus,
Sic tu preces minasque temnis omnium.
Non te cruentis afflixi vibicibus,
Squallore tetri carceris longo domans?
O te superbam prorsus et indomabilem!
1508 descendere ad ignes] Val. Fl. 4,353. 1513sq.] Vulg.
Matth. 25,32sq. et congregabuntur ante eum omnes gentes et separabit eos
ab invicem, sicut pastor segregat oves ab hedis, et statuet oves quidem
a dextris suis, hedos autem a sinistris. 1516] Ov. met. 1,243 quas
meruere pati, sic stat sententia, poenas. 1520] Prud. ham. 661
participes iubet esse sui. 1527sq.] Verg. Aen. 6,51 cessas in vota
precesque. 1533–37] A 1315–19, 1330; C 1634–37. 1539] C 1672.
1506–21, 1525–29, 1532] dact. hexam.
Unde igitur iste nitor faciesque plenior
Ac laetior priore? Quisnam in carceres
Tenebricosos intulit dapes tibi?
O si resciscam, quas dabit poenas mihi!
Serasque clausi quis fefellit carceris?
Cat: Non ego terrenis epulis in carcere,
Caesar,
Sed dape caelesti iam tot nutrita diebus.
En valeo, en vivo, Solymae qui pabula genti
Per deserta dedit loca, me quoque pascit egentem.
Desuper ambrosia et dulci me nectare pascit
Sanavitque meos laceros crudeliter artus.
Max: I, lictor, i, custodibus auferas caput!
O vah, furor, pestis, rabies, diaboli, o,
Quid hoc? Stupeo admirans, stupeo fallaciam!
-- -- Magicisne putas ludibriis me ludere?
Audi, loquar tibi ultimam sententiam,
Nec prece nec auro flexilem sententiam:
Vel sacra supplex thura succendas diis
Christumque verbis execrantibus nega,
Vel te thalamis propriam dica sponsam meis
Sceptrique nostri comparem et sociam thori.
Vel si repugnas mente praefracta manens,
Tibi stupenda mortis exquiram novae
Tormenta, quae parere recusantem doment.
Cat: Desine plura loqui, Caesar, sententia firma
est.
Quo maiora mihi mala Christi propter amorem
Intuleris, tanto maiori luce coruscam
Me facis. Ergo mihi fuerit dum in corpore sanguis,
Unius usque sequar Christi data iussa et amores.
Non alius me tanget amor, non altera taeda:
Nulla meum tetigit tangetve libido cubile.
Max: O bestiam intolerabilem, o summum
nefas!
Vah, quin trucido bestiam statim? O scelus,
Quis hoc ferat? Vah, rumpor ira, proh furor,
-- -- Quae digna tantis poena superbiis erit?
Quid? Ungulisne lancinabo ferreis?
An igne potius concremandam dicitis?
Pon: O Caesar, divis quem magna potentia
adaequat,
Quandoquidem Ausonios fasces Latiasque secures
1543] A 1346; C 1673. 1544–47] BM 3,338 Non ego terrenis
epulis, sed ab aethere missa / Sum dape pasta dies bissex. Qui pabula
genti / Per deserta dedit Solymae, … / Me quoque certantem pro
relligione fidemque / Asserer audentem pavit, sanavit. 1554–59] A
1364–69; C 1686–93. 1560–62] A 1371sq. 1564sq.] A 1380sq. 1570 O bestiam
intolerabilem] C 1701. 1572 rumpor ira] C 1740. 1573–75] A 1389–91.
1576] C 450sq. 1577sq.] BM 3,383sq. Ausonios fasces nostrasque secures /
Ridet et imperio divum parere recusat.
1544–49, 1563–69, 1576–83] dact. hexam.
Temnit et imperio divum parere recusat:
Finge rotas, immensae aliquot vertiginis orbes,
Et crebris armetur opus mucronibus omne,
Et radii cultros et curvatura rotarum
Ancipites habeant: orbis contrarius orbi
Currat et affixam verso secet impetus axe!
Max: Ostende nobis ergo, qui sis artifex!
Sen: O Caesar, acerba erunt nimis spectacula,
Inusitatam plaebs tyrannidem arguet.
Pon: Nulla in deorum hostes nimis poena est
gravis.
En Caesar, inclytam rotarum imaginem!
Hanc architectis archetypon machinae dabo.
Max: Placet, propera! –
-- -- Pon: Heus, o architecte, adesdum, ad hanc
Formam rotas cito fabrica versatiles!
Caesar iubet. –
Arch: Faciam sine mora, o pontifex,
Rotas stupendas fabricabo protinus.
Socii, venite, res moram non sustinet!
Max: Vos interea hanc in carcerem reducite!
Scena III.
Christus – B. Virgo – Catharina
Pax et amica salus tibi, ter charissima sponsa!
B.Vir: Parce metu Costis! Transit dolor atque
malorum
Meta venit. Sperata dein te gaudia tutam
Excipiunt sponsoque tuo per secla frueris.
Chr: Interea obdura paulum, dulcissima
sponsa!
Horrida tempestas subito transibit, amaris
Dulcia succedent. Adero adiutor. Nova iam iam
-- -- Lux pellet tenebras: rerum hic tibi vertitur ordo,
Quem statui aeternoque immotum numine fixi.
Ecce ego, tam diri merces immensa laboris.
Cat: O mea spes, lux, laus mea gloria et una
voluptas,
Christe: tibi vitam corpusque animamque dicavi.
Fiat quicquid erit, tua quod volet alta voluntas,
Quam merito solam quaecunque creata sequuntur.
Chr: Sponsa, vale, iam iamque veni! –
B.Vir: Vale, o inclyta virgo!
1579–83] BM 3,392–96 Finge rotas magnaeque aliquot
vertiginis orbes! … Currat et affixos verso secet impetus axe. 1584] A
1404. 1585–87] A 1435–38; C 1658–60. 1603 vertitur ordo] Verg. Aen.
3,376.
1596–610] dact. hexam.
Scena IIII.
Maxentius – Catharina – Phalaris – Sagaris – Porphyrius – Livia
imperatrix – Philandra, Octavia, Melite, Claudia etc. – Chorus
Agedum, citi producite bestiam statim!
Miseranda Costis, percipe quae serio loquar:
-- -- Postquam mea mansuetudo proficit nihil,
Sed pertinacem Costida reddit lenitas,
Redeo ad feroces mortis infandae minas.
Viden rotas, tormenta dentibus horrida
Saevissimis gladiisque micantia plurimis?
Quamvis amor flammans tui me conficit,
Tamen nefandas te pati cogam rotas.
Non ille Christus turpiter fixus cruci
Te liberabit, his quin iam pereas rotis,
O stulta, iners, insana, proterva bestia!
Cat: O genus insolitum poenae, o miserabile
visu!
Strident horrifici quantis terroribus orbes!
Quamque micant gladiorum acies curvisque minantur
Dentibus! Heu, solo aspectu miserabile lignum
Terret et adversis armata volumina rostris!
O deus, o rex omnipotens, o summa potestas,
Percute dentatos orbes, ostende tyranno
Te dominum caeli terraeque marisque potentem!
Agnoscant populi venturaque secula narrent,
Quam sit magna tuae metuenda potentia dextrae!
Cho: -- -- Christe deus, fer opem, fer opem,
fer, Christe, salutem!
Cat: Quid, Caesar miserande, tremis? Si numina
Christi
Haec faciunt, ubi sunt Iovis altae fulmina dextrae?
Quisnam illi eripuit rapido igne micantia tela?
Max: Pro Cerberum! Pro inferam Proserpinam!
Veh, non feram! Non hoc patiar dirum nefas!
Victus puellae cantibus cessem potens?
Non per trisulcum fulmen aeterni Iovis:
Venefica populi necem poenis luat!
I, lictor, i, caput auferas veneficum,
I, tolle caput, iam mille commeritum neces!
1611] 1831. 1612 Miseranda ... percipe] C 1904. 1613–15] A
1464–66; C 1702. 1618sq.] A 1460–62. 1620sq.] A 1469sq.; C 1705sq.
1624–26] BM 3,439–41 Impulsi magnis strident conatibus orbes. /
Rostratique micant gladii, curvisque minantur / Dentibus. 1626 solo
aspectu miserabile] BM 3,446 Aspectuque nocens solo. 1627 adversis …
rostris] BM 3,450 protensis armata volumina rostris. 1629–32] BM
3,453–56 Percute dentatos orbes, ostende tyranno / Te Iove contempto
coeli terraeque potentem! / Infelix videat contabescatque videndo, /
Quanta tuae virtus et quanta potentia dextrae. 1634 Quid … tremis] C
1718. 1637–41] A 1501–05; C 1714, 1719–23.
1623–36] dact. hexam.
Imp: Non ita, o exspecta paullum! Fare, inclyte
Caesar,
Quod tantum irrepsit menti scelus? Omnia tanta
Non te signa movent? Non haec sine numine divum
Eveniunt, Christi sunt haec miracla potentis.
Quid facis, infelix? Quaenam, quae secula porro
Sera adeo tantum scelus unquam oblita silebunt?
Parce manus scelerare, pio, peto, parce cruori!
-- -- Quid lentus dubitas? Quid inexorabilis haeres?
Exerces odium nec iniqua finis in ira est.
Max: O misera, nefandae vocis ora
comprime,
Patrona Christi, ne necem incurres malam!
Imp: Caesar, non manifesta vides miracula
rerum?
Ah cessa irritare deum, tibi me quoque Christus
Abstulit, et vivo caput hoc in flumine lavi.
Puellae: Ah cessa irritare deum, tibi nos quoque
Christus
Abstulit, et vivo capita haec in flumine lavit.
Imp: Non posthac tua sum, neque me reverentia
Martis
Nec Iovis ulla tenet. Tua sint haec numina. Vincet
Christus et occumbes cum relligione deorum.
Max: O furor, o rabies, quaenam haec fortuna
malorum!
Pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis.
Ah quo me vertam? Rumpuntur nescia ferre
Pectora. At heus, properate viri, properate, volate!
Hanc rapite, hanc rapidis avibus vel piscibus escam
-- -- Proicite, hanc ferro iugulate, et honore sepulchri
Aeternum careat miseranda morte cadaver!
Huic, miles, cito tolle caput mucrone corusco!
Imp: Absit recusem, si necem intentes mihi.
Sum Christiana. Christianum aufer caput!
Por: O Caesar absit, facinus ut tantum
patres,
Paulum efferatae mentis iram concoque!
Videbis huius turpitudinem mali:
Vocaberis enim coniugis tortor tuae,
Humanitatis immemor ac prudentiae,
Grave quod inuret nomini probrum tuo.
Ah parce, quaeso, vel mori una nos sine!
1648 Quid … infelix] Ov. am. 3,2,71; ars 3,735. 1648sq.
secula … oblita silebunt] 2083sq. 1650] Verg. Aen. 3,42 parce pias
scelerare manus. 1651sq.] Ov. met. 5,244sq. ... inexorabile durus /
exerces odium, nec iniqua finis in ira est. 1653sq.] A 1536sq. 1655–62]
BM 3,490–95 Manifesta vides miracula, necdum / Irritare deum cessas.
Tibi me quoque Christus / Abstulit, et vivo crines in flumine lavi. /
Nec tua sum posthac nec me reverentia Martis / Nec Iovis ulla tenet
…deorum. 1663 O furor, o rabies] BM 3,650. 1664] Verg. Aen. 3,215.
1665sq.] Verg. Aen. 12,527sq. ... rumpuntur nescia uinci / pectora. 1669
miseranda morte] Carmelianus 394; Ricardus 6,435. 1671sq.] A 1539, 1541;
C 1737. 1673–79] A 1557–64; C 1742sq.
1644–52, 1655–70] dact. hexam.
En posta solo genua tibi precantium!
Pha: Mitius in amabilem desaevias tori
Tui sociam, illud stirpis Augustae decus
Ne turbido furore inique deprimas!
Sag: Saltem remorare terribilem sententiam,
Donec tuos sensus parumper colligas
Cordisque generosi refrigescat furor!
Clau: -- -- Eheu dolor, sic nos, Augusta,
deseret?
Oct: Pro summe deus, Augusta siccine
occidet?
Mel: Sic imperatrix, lumen imperii, occidet?
Heu, heu dolor, heu, heu luctus, heu calamitas!
Max: Perage, satelles, imperata, percute!
Tollamus omnes dogmatis stirpes novi,
Ne quid veneni rursus usquam pullulet!
Imp: O Christe deus, miserere, et hanc animam
excipe!
Max: Heu quin abeo, quis haec feret
ludibria?
Nemo cadaver, praecipio, truncum auferat:
Sit esca canibus et feris volucribus!
Sed et hanc magam hinc adducite in abditam specum!
Imp: Lumen animae meae, Costis, vale! –
Cat: Vale!
O imperatrix, imperium iam iam tibi
-- -- Praestantius longe dabitur, quam liqueris.
Iam iam sequar, praecede, beata, fortiter!
Macharius: Occumbe fortiter, imperatrix
optima!
Propter deum vitam quia perdis, invenis.
Nihil vereare! Vale, o deo charissima!
Tibi benedicat rex superum omnipotens deus.
Imp: Vale, et deum optimum atque maximum,
precor,
Pro me ut precere, Machari, pater optime!
Eubulus: O ter beata sponsa Christi, iam
vale!
Imp: Eubule, vale, commendo me precibus
tuis!
Philaletes: O sempiternis digna laudibus,
vale!
Imp: Vale, Philaletes optime et ornatissime!
Pantaleon: O digna amore et honore maximo,
vale!
Non frigido tibi corde vale extremum precor.
Imp: O Pantaleon merito redamande mihi,
vale!
-- -- Panticrates: En pectoris atque amoris indicem manum!
Vale, o intimi cordis mei pars altera,
Dum vivo tui honoris et amoris ero memor!
Imp: Fortissime Panticrates et amantissime,
vale!
1681–83] A 1568–70. 1684–86] A 1575–77; C 1744sq. 1687] A
1547; C 1760. 1688sq.] A 1555sq.; C 1763. 1691–93] A 1580–82; C 1746sq.
1696sq.] A 1583sq.; C 1757sq. 1704] Vulg. Matth. 10,39 qui perdiderit
animam suam propter me inveniet eam.
Alexander: O digna perennibus dei thalamis,
vale!
Imp: Carissime Alexander, mei memor vale!
Leander: O sempiterno amore dignissima, vale!
Imp: Vale, Leander optime et dulcissime!
Valete, dulces o meae puellulae!
Puellae: Vale, o imperatrix optima et
amantissima!
Phi: Quanto dolore tibi ultimum dico vale,
Dignissima, quae vivas diu ac feliciter!
Dilecta, vale, quam commori velim tibi,
Si res ferat! –
Imp: Vale, o mihi fidissima
Philandra, virtutem sequens me dilige!
-- -- Scena V.
Octavianus – Porphyrius – Macharius – Octavia, Melite, Claudia,
Drusilla Puellae
Ah, Regina, iaces! Heu, nunc ubi splendidus ille
Frontis honos? Heu, illa decens pia frontis imago?
Sed non degeneri et pudibundo vulnere caesa es,
Stellantis pro rege poli quae senseris ensem.
Por: Quaenam haec ferocitas, immanitas,
crudelitas!
Tori iugalis comparem spreta fide
Iussit necari et bestiis escam dari?
Ah quis ferat? Nolit velit, stat commori
Potius necatae, quam volucribus feris
Corpus lacerandum linquere. O dirum nefas! –
Quid hic puellae funeri astatis sacro?
Oct: Lugemus ambae, flemus, heu, dominae
necem.
Dru: Crudeliter illa perempta iacet ter
amabilis.
Clau: O luctus, o dolor, o stupenda
immanitas!
Mel: -- -- Nostrum iacet peremptum maximum
decus.
Por: Tollamus intro, humemus illud
clanculum!
Aliterne, Machari, faciendum existimas?
Humanitatis an causa mori decet?
Mac: Audi, dux fortis, dux optime et inclyte et
ingens,
Funera si tumulans isthaec inhumata recondes,
Muta tuam monumenta fidem per secla sonabunt
Et rediviva tuas in laudes ora resolvent,
Quos gelido tegit atra sinu sua pignora tellus.
1735–38] A 1588, 1591; C 1774sq. 1740 o dirum nefas] Sen
Herc.O. 1232. 1741sq.] A 1599sq. 1746] A 1609sq. 1748] A 1612.
1731–34, 1749–53] dact. hexam.
Scena VI.
Maxentius – Phalaris – Sagaris – Phalerius
O quis malorum me rapit torrens novus?
Rapior furore! Adesdum! Abite, coniugis
Cadaver huc celeres trahitote! Addam novum
Huius nefasti sceleris auctorem magam.
Pha: Caesar, miserabile funus coniugis tuae,
-- -- Quisquam abstulit alio, nec usquam cernitur.
Max: Quis daemonum? Quis terrigenum hoc ausus
nefas?
Per solis orientis rutilum iuro iubar:
Peribit ille, quisquis admisit scelus.
Siccine reiciunt imperata Caesarum?
Videbo. Dicite, quis sceleris tanti artifex!
Pha: Ignoro. –
Sag: Non si mortis intentes minas,
Possim referre. –
Gal: Nescio, Caesar maxime.
Max: O furciferi, scelerata cohors,
absistite!
Date, date, quas meremini poenas, statim,
Statim iugulabo, quotquot estis perfidi!
Scena VII.
Maxentius – Claudius – Octavianus – Brutus – Camillus – Hector –
Hannibal – Porphyrius – Carnifex
-- -- Oct: Quid, Caesar, inceptas? Furorem comprime,
Iram refrena turbidam, te collige!
Max: Absistite, sic volo, peribunt perfidi!
Por: Meme gladio pete, Caesar, adsum, qui
nefas
Istud patravi, si quod est istud nefas.
Porphyrius multo rapuit cum milite corpus
Coniugis occisae. Raptum miserabile funus
Texit humo lachrymans vetitosque exsolvit honores.
Oct: Et ego patravi, si quod est istud
nefas:
Dedimus sepulchro coniugis funus tuae.
Clau: Dedimus sepulchro coniugem, id scias,
tuam!
Max: Pro Iuppiter divumque hominumque pro
fidem!
Siccine mea iussa flocci penditis? O furor,
1754–69] C 1843–57. 1757–62] A 1624, 1629–32. 1765sq.] A
1635sq. 1768sq.] A 1641. 1774] 1778; A 1643; C 1859. 1775–77] BM
3,521sq. Porphirius multo raptum cum milite corpus / Texit humo
lachrymans meritosque exsolvit honores. 1779sq. Dedimus sepulchro] A
1647–49. 1781] A 1662.
1775–77] dact. hexam.
O dolor, o luctus, o tristia fata! Quid autem?
Dic age, ne caela frustra, dux inclyte bello:
Quae tibi religio vana atque indigna suasit
Me licet invito, corpus mandare sepulchro
Coniugis infandae? –
-- -- Por: Dominam sepelire iacentem
Magni relligio Christi me iussit, et ipsum
Propter id, his manibus feci: nam flumine vivo
Me quoque, si nescis, lavit regnator Olympi.
Fac quodcumque voles, duro rape viscera ferro,
Aut aliud meditare nefas! Me maxima caeli
Regna manent, meritas sed tu dabis improbe poenas.
Max: O scelus, o facinus, vah quae fortuna
malorum!
Ferte citi flammas, date tela, occidite ferro,
Cumque suo duce Christiadem iugulate cohortem,
Quae ducis infecti traxit contagia! Finem
Sacrilegis dabit ista dies. Vah, tristia fata!
Oct: Fateor benigni numen aternum dei,
Etsi mineris, Caesar, horrendam necem.
Clau: Si crimen est deum vereri maximum,
Non fugio poenas Christianus quaslibet.
Bru: Et ego simul tecum cupio, princeps,
mori.
Hec: -- -- Et nos lubentibus animis tecum
necem
Subibimus Christi sacro pro nomine.
Cam: Christo duci nunc militare statuimus,
[ERROR: no reftable :](cum reliquis)
Nostrae salutis ille portus et anchora.
Han: Christum intimis gestamus in
praecordiis,
Christique fuso sanguine testamur fidem.
Max: Cito, cito facesse, quod iuberis,
carnifex!
Oct: Estote fortes, o generosi milites!
Iam iam deus celique tota curia
Sese exhibebit obvios victoribus.
Por: O socii pelago terraque pericula passi,
Ponite corde metus, pavidas secludite curas!
1787–90] BM 3,583–86 Sepelire iacentem / Relligio Christi
dominam me iussit, et ipsos / Rhetoras ante dedi tumulo. Nam flumine
vivo … Olympi. 1791] Ricardus 4,264sq. Fac, quodcumque cupis! Face,
ferro, framgime rupis / In me desevi! – duro … ferro] BM 3,592. 1793] BM
3,595 Meritas dabis, impie, poenas. 1794] Mart. 11,94 o scelus, o magnum
facinus. 1795–98] BM 3,642–45 Ferte citi procul hinc hominem, date
vincula, clamat, / Cumque suo totam domino iugulate cohortem … dies.
1795 Ferte … tela] Verg. Aen. 4,594. 1799sq.] A 1653, 1594. 1801sq.] A
1655sq.; C 1866sq. 1803–10] A 1689–91, 1693, 1695, 1713, 1715sq., 1720.
1811–13] C 1890–92; A 1703, 1729, 1731. 1814] BM 3,428sq. O socii mecum
terrae pelagique labores / Experti totiens longaeque pericula passi; Ov.
trist. 3,2,7 plurima sed pelago terraque pericula passum. 1815] Verg.
Aen. 1,562 solvite corde metum, Teucri, secludite curas; Ov. fast. 1,16
deque meo pavidos excute corde metus.
1783–98, 1814–25] dact. hexam.
Aspicite aeterni stellantia lumina caeli
Sidereasque domos: animos ea patria nostros
Excipiet, iam iam rutilantia adibimus astra,
Astra supervecti Christo Paeana canemus.
Oct: -- -- Ergo agedum, stat inire viam,
fortissime auctor.
Defuncti careamus humo, careamus arena,
Et lanianda feris maneant in littore membra!
Tete, magnanimis ductor, per et aspera fata
Consequimur. Tantum, o deus optime, nostris
Parce malis, regnique tui da luce potiri!
Por: Mucrone, miles, hoc statim caput feri,
Facesse cruenti dira iussa Caesaris!
Car: Invitus ego tam bellicosum principem,
Quem mille timuit hostium valida phalanx,
Miles timida segnis feriam – heu dolor – manu?
Scena VIII.
Maxentius cum suis – Catharina cum suis – Pontifex cum suis –
Senatores – Macharius
Agedum famuli, producite feram bestiam,
Immaniorem tigride indomabili,
Truculentiorem magnanimis leonibus!
Mac: -- -- Audin, tyranne? Dii tui sunt
daemones,
Feri, superbi pessimique daemones,
Deo rebelles, impotentes daemones.
Audin, superbe tyranne, crudelis, miser,
Pudeat, pudeat te parricidii, o latro!
Non Porphyrii pudet innocentem sanguinem
Fudisse? Scelus! Vah pudeat, quin et me necas?
Sum Christianus. En, caput quin amputas?
Christus deus est, sed dii tui sunt daemones,
Teterrimi, turpissimi, miserrimi.
Gal: Insanus homo est, o imperator, qui
cupit
Martyr vocari. Fustibus tundi solet
Nec conqueri de iniuria. –
Max: Fustes date!
O frustra teretes virgo formosa papillas,
Frustra purpureas ornata genas fera virgo,
1816–19] BM 3,662–66 Cernite perpetuo fulgentem lumine
mundum / Aethereasque domos! Animis ea patria nostris. … Hodie veniemus
in astra. / Sic ait et Christo sacrum Paeana canentes... 1821sq.] BM
3,630sq. Membra iube lanianda feris in littore spargi! / Defuncti …
harena. 1825 luce potiri] Paul. Nol. 32,231. 1826sq.] A 1733sq. 1828–30]
A 1722–24. 1834] A 1750. 1844–46] A 1758–60.
1847–80] dact. hexam.
Assentire meis aliquando et subde rebelles
Imperiis animos! Non te servilibus utar
-- -- Obsequiis, nec enim id patitur tua forma nec aetas.
Cat: O utinam taceas, Caesar: stat corde
voluntas
Iussa dei praeferre tuis. –
Max: O virgo superba!
Durior es ferro, nam blandimenta minasque
Despicis et surda perstas immobilis aure.
Tu populo spolias urbem, tu coniuge regem
Militibusque ducem, duce Cyrenensia regna.
Et miseremur adhuc? Et te servare parati,
Mitibus alloquimur verbis? Genus aspice quanta
Romanum pietate valet! Mitesce parumper!
Si servire pudet, mecum regnabis. Habeto
Coniugis extinctae thalamos! Romana videbis
Moenia, et incedes Latiam regina per urbem.
Accipe – largimur sine bello et sanguine – regnum!
Quae potiora petis? –
Cat: Iam tandem desine, Caesar!
Desine plura! Nefas iterum me nubere. Christo
-- -- Nupsimus. Inserto nuptam manus indicat auro.
Et mihi nunc laeti superis convivia mensis
Virque socerque parant. Hodie subitura mariti
Limen in aeternos coniunx penetrabo Penates.
Nec sum dura, fidem servo. Tu sanguine gaudes:
Non ego, tu tanti sceleris durissimus auctor.
Max: Quid cesso, quin dedo neci? Veh pessima,
tune
Haec impune feres verba? O male sana, videbis!
Pon: Hanc agedum, mora nulla, oro, fortissime
Caesar,
Dede neci, ne thuricremas, quibus imminet, aras
Destruat, et posthac non ausit talia quisquam!
Dede neci! Prohibe infandos altaribus ignes,
Hauriat ut meritas non uno crimine poenas!
Max: Sed quibus haec poenis, quo funere digna
virago?
Senator: O Caesar inclyte, principum ter
maxime,
Considero domum genusque virginis
Et dona plurima, quibus illa resplenduit.
Proinde consulo suaviter neci:
-- -- Gladio cadat, multi ut cecidere nobiles!
1849–51] BM 3,359–62 Non te servilibus utar / Obsequiis:
nec enim id patitur tua forma nec aetas. / Assentire meis aliquando et
subde rebelles / Imperiis animos! 1852 corde voluntas] Cf. ad 669.
1854–64] BM 3,726–38 Ah demens, tu blandimenta minasque … genus aspice
quantum … regnum. 1866–72] BM 3,742–48 Desine plura! Nefas iterum me
nubere, dixit / Nupsimus … Et mihi nunc alacres nitidis convivia mensis
… Limen et e tenebris claros aditura penates … auctor. 1873 Quid cesso]
C 1925.
Max: Agedum satelles, aufer infandum caput!
–
Repetamus arces, ut novos legam duces!
Nolo amplius magam intueri: abi, morere,
Morere, execranda bestia, pestis, veh, nefas,
Diaboli! O pro, pro scelus, o non fero, abeo.
Scena IX.
Macharius – Andridamia – Catharina – Pantaleon – Panticrates –
Alexander – Leander – Amoraldes – Eubulus – Philaletes – Angeli –
Carnifex – Maxentius
O sponsa Christi, virgo nobilissima,
Certaminis, i, palmam cape, virgo, et omnium
Nostrum memor precibus clementiam dei
Nunquam impetrare desinas! Vale o pia,
O ter benigna virgo, virginum decus!
And: Heu, heu, nata, vale! Vale o dulcissima
nata!
Nata dolor matris, fessae miseranda senectae
-- -- Rapta quies, quo me, tantis iactata periclis,
Duxisti? Heu saevis hodie ruitura sub armis,
Quo tua te praestans animi constantia vexit?
Cat: Parce pio maerore, parens, absiste
querelis!
Illum cerno diem, quem toto corde petivi,
Quo mihi fas erit ad superos migrare triumphos.
Iamque vale, o mater, Christi te numina firment!
And: Heu doleo, tenebris oculi coguntur
obortis,
Deficiunt vires, et genua labantia sidunt.
Eub: Vale, o beata, deprecare caelitum
Regem, mihi ut protector esse velit pius!
Cat: Eubule, vale, charissime! –
Phi: Valeas, deo
Dilecta! –
Cat: Vale, praeceptor optatissime!
Panta: Vale, o serena! O si meum nunc
sanguinem
-- -- Pro te profundere rex superum tribuat mihi!
Vale, o decora! –
Cat: Vale dei atque mei memor!
Panti: Regina, vale! Vah, quam cupio tecum
mori!
Cat: Vale et studeas mecum super astra
vivere!
Ale: Vale amabilis! Me dicere plura vetat
dolor.
Cat: Vale et deum super omnia mecum dilige!
1886 infandum caput] Sen. Oed. 871. 1887] A 1749. 1888] C
1926sq. 1898] Verg. Aen. 6,693 ... quantis iactatum, nate, periclis.
1896–906] dact. hexam.
Lea: Carissima domina mea, vale! –
Cat: Vale, optime
Leander, et Christum sequi, ut sequor, velis!
Amo: Dulcissima, o vale! –
Cat: Vale, Amoraldes, vale!
Puellae: Vale, beata virgo, mei vale memor!
(simul)
-- -- Cat: Valete dei memores, meae puellulae!
Nunc sanguine testabor meam in Christum fidem.
O deus, aeterno imperio qui cuncta gubernas,
In patriam caelique domos hanc accipe mentem,
Et quicunque mei memor et certaminis huius
Poscet opem, ferat ille, precor, decus omne quod optat,
Quicquid id est, et fine bono da, Christe, quiescat!
Nunc pectus et caput lubens neci paro:
Accede, miles, amputa ferro caput!
Car: Obstupeo admirans: vah, quae miracula
cerno?
O monstrum! Nam purpureo pro sanguine fluxit
Lac niveum, lac virgineum niveique pudoris
Indicium, micat et subito cum lumine fulgor.
Stat celerare fugam, peream ne fulmine et igne!
Mac: Expectate, viri! Quoniam – mora nulla –
superna
Illam spirituum legio a tellure receptam
Aereum per iter, rubri trans aequora ponti,
In montes Arabum summaeque cacumina Synae
Transferet et Pario concludet marmore bustum.
Quod tibi celituum fecere manus, pia virgo.
And: -- -- Hic clarae virtutis honos? Haec
gloria sceptri?
Nunc, heu nata, iaces miserandum et flebile corpus
Et mutum sine voce caput, quo pulchrior ulla
Non fuit in tota Aegypto nec gratior ulla
Eloquio nec divinis praestantior ausis.
Panta: Heu, formosa, iaces, pressoque obmutuit
ore
Lingua diserta nimis, quae nil mortale sonabat.
Panti: Salve, nympha, decus caeli, pulcherrima
Costis!
Non te compellet nequicquam nomine quisquam
Deinceps. O facilis nostris, diva, annue votis!
1925] BM 3,785. 1926sq.] A 1765; C 1950sq.; BM 3,788sq. Et
si quando memor quisquam certaminis huius / Implorabit opem, pater,
exorabilis esto! 1929] A 1766. 1930 ferro caput] Cf. ad A 1683sq.
1932sq.] Ricardus 6,644 lac pro sanguine fluxit; BM 3,793sq. pro caede
cruenta / Lac niveum fluxit. 1934] BM 3,803sq. Atque repentinum subito
cum lumine fulgur / Emicuit. 1937–41] BM 3,818–24 Altera spirituum legio
collegit ab hortis … Aereum per iter Rubri trans aequora ponti / In
montes Arabum summaeque cacumina Sinae / Transtulit. Et corpus Pario
clausere sepulchro, / Quod superum fecere manus. 1943 flebile corpus] BM
1,401. 1944sq.] Verg. Aen. 7,649sq. et 9,179sq. quo pulchrior alter /
non fuit. 1947 pressoque ... ore] Verg. Aen. 6,155. 1948] Ricardus 3,403
Nil mortale sonat; Verg. Aen. 6,50 nec mortale sonans.
1924–28, 1931–54] dact. hexam.
Ale: O dolor, horrendae morti quis crederet
illam
Deberi? –
Lea: Nunc astra tenet, caelumque petivit
Virgineas inter fortunatissima turmas.
Eub: O fascinata daemonum ludibriis
Et obstinato faedo errore pectora,
Quae tam stupendis nil moventur caelitum,
Virgo quibus coruscat haec, miraculis,
-- -- Sed obstinata mente propugnant, suae
Hostes salutis, daemonas teterrimos,
Et arma in ipsum commovent stolidi deum!
Phi: Heu caeca corda, immaniora tigride,
Humanitatis prorsus omnis nescia,
Qui tam innocentem et singulari praeditam
Sapientia, pietate, castimonia
Tam perdiderunt et necarunt impie!
Chorus: Heu etc.
Max: Quid audio? Nunquid adhuc monstris et
artibus
Viget? Oculosque fascinans pro sanguine
Rubro niveum lac effluit? –
Car: Verissime,
Ita est, o imperator. –
Max: Ite cito, viri,
Sustollite inde corporis truncum procul,
Ne virgo magica fiat arte septiceps
-- -- Novoque lacte capita nova repullulent!
Sed quid tonitru? Quid fulmina? Aut quid fulgor hic
Sibi vult? Venire numina quaedam conspicor.
Celerate, venite, viri! Fugite monstra horrida!
Ang.1: Inimica Christi turba, cito fugite hinc
procul,
Nam Christus istud virginis corpus suae
Condi et sepeliri in monte Synai iubet,
Ne virginale corpus attrectet furor.
Ang.2: Tollamus igitur martyris virgunculae
Artus pudicos numinis Christi domum!
Laudemus aeternum decus aeterni patris!
Ang.3: O ter beato sidere passi,
Quos Christus voluit suos!
O ter beato numine passi,
Quos legit sibi martyres,
Ut sub tyranno vindice palmam
De falsis referant diis,
1955–65] A 1788–98. 1972–76] A 1805–08. 1978–84] A 1810,
1815–19, 1821. 1985–92] H 1563–70.
1985–92] alc. 1 + adon. (cf. Sen. Ag. 608); glyc.
Christique sanctum numen in orbe
Testes omnibus asserant!
-- -- Ang.4: Felix o ter et amplius beatum
Costis, virginei decus triumphi!
Decus nobile, dulce, delicatum,
Adsis virgineis patrona turmis!
Ang.5: Martyrum o ingens decus et beati
Agminis lumen ter amable Costis,
Huc ades, diros miserata, dulcis
Virgo, labores!
Ang.6: O eruditis eloquiis potens,
Virago Costis, o studiis data
Bonis patrona: tuos benignis
Desuper auxiliis tuere!
Scena X.
Macharius – Andridamia – Pantaleon – Panticrates – Eubulus –
Philaletes – Alexander – Leander – Pontifex cum suis – Senator cum suis
– Caecus – Leprosus – Claudus
-- -- Hui miror, quaenam haec iterum
miracula rerum?
O socii, en nova diffundens opobalsama marmor,
Marmor odoriferos alte diffundit odores!
Panta: O virgo aeternis deinceps venerabilis
annis,
Salve, virgo decens, caeli decus! Haud tibi quisquam
Caelicolas inter divos certarit honore!
Panti: Huc ades, morbosque graves pestemque
famemque
Avertes caelique minas et inhospita tela,
In studiis lumen tribuens, in prospera casus
Vertens. Da, pia virgo, dies, venerata, secundos!
Clau: O virgo, miserere mei, miserere
precantis!
Nam decet, ut laetis surgat tibi gloria factis,
Pro superum regno quae tristia tanta tulisti.
Hui miror, quaenam haec iterum miracula rerum?
Ecce ego, qui claudus iam tot labentibus annis
Semper eram, tam divini virtute liquoris
En salio, abicio baculos, en curro, recurro!
Quid faciam prae laetitia? O generosa virago,
-- -- Te veneror, te laude feram, dum vita manebit!
Cae: O Costis virgo, miserorum dulce
levamen,
1993] C 508; Hor. carm. 1,13,17 felices ter et amplius.
2006sq.] BM 3,824sq. Opobalsama semper / Marmor odoratum sudat. 2014 Da
... secundos] 2032, 2044, 2047, 2057, 2062, 2065, 2068. 2023] 2031.
1993–96] phal. hendecasyll. 1997–2000] Sapphicum. 2001–04]
Alcaicum. 2005–37] dact. hexam.
Huc ades, o nostros adimens miserata dolores!
Vah, miror socii, en video! Mihi lumina luce
Cassa aperit sacrum fontisque oleique fluentum,
Didita gutta cadens, rigido de marmore gutta.
En video caelum aethereum terrasque iacentes!
O felix, o fausta dies! Te, sacra virago,
Te veneror, te laude feram, dum vita manebit.
Lep: Da, Costis, da, virgo, dies, venerata,
secundos!
Ecce iterum o socii, vah, vah, quam gaudeo! Lepra
Lurida discutitur, squamoso corpore lepra
Ecce abiit, cessit. Nitida est caro. Sacra virago,
Costis, te scio mirandi miracula fontis
Edere, nec fallax animum mihi decipit omen!
Sen: Considero Christum deum esse maximum,
Qui Costidem tantis potest miraculis
Illustriorem facere summis regibus.
Quapropter, heu, me paenitet erroris mei.
Idola linquo, Costidis amplector fidem,
-- -- Christum sequar. Precare, Costis, ut assequar!
Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos!
Pon: Sed et ego tot miraculis moneor fidem
Christi ut sequar: tuam sequor, Costis, fidem.
Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos!
Mac: Te decet omnis honos, deus, o qui Costida
tantis
Muneribus cumulas, altum super aethra locatam.
Iamque tibi, o Costis, ponuntur genua precantum
Curva solo. O nostros, Costis, miserare dolores!
Tempus erit (fore praedico) labentibus annis,
Auriferi tibi cum riguis in vallibus Oeni
Caesareum genus eximios renovabit honores.
Belligeri proceres tua tam miranda stupebunt
Facta. Tibi sese totos felicibus orsis
Committent. Da, virgo, dies, venerata, secundos!
Panti: Terrarum decora alta viri tibi plectra
sonabunt,
Laude ferent Graeci mirabunturque Latini,
Et tua facta canent vates venientibus annis,
Vates auriferi curvis in vallibus Oeni.
Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos!
-- -- Panta: Te iuvenes mirabuntur teneraeque puellae
Et genus omne hominum curvis in vallibus Oeni.
Da, Costis, da, virgo, dies, venerata, secundos!
And: Et tempus fore praedico, laetabile
tempus,
2027sq.] BM 3,828sq. oleique fluentis / accipiunt guttas.
2060 Et … canent] 2100. 2061 curvis in vallibus Oeni] 2064, 2069,
2073.
2044, 2047–109] dact. hexam.
Acceptamque ferent magnam tibi secula lucem.
Da, Costis, da, gnata, dies, venerata, secundos!
Da lucem auriferi curvis in vallibus Oeni!
Mac: Laudemus dominum caeli terraeque
potentem,
Cuius habet nullos larga indulgentia fines,
Qui solus tenet imperium, quo cuncta reguntur!
Laus domino auriferi curvis in vallibus Oeni!
Epilogus et gratiarum actiones
Prima gratiarum actio ad Carolum archiducem
Gratia debetur merito tibi maxima, magno,
CAROLE, Fernando, ductor, sate, Caesare, et ingens
Austriaca spes orta domo, insuperabilis armis,
Multa fidem propter durans ac frena furori
-- -- Turcarum iniciens, it cuius fama per orbem
Didita terrarum. Salve, optime, maxime ductor!
Persolvant meritas superum tibi numina grates!
II. Ad ducem Gulielmum
Gratia debetur merito tibi maxima et ingens,
Dux GULIELME, deum magna pietate colentes
Inter habende duces, quem nulla oblita silebunt
Secula nec silvis cinctus viridantibus Oenus.
Immensas agimus laeto tibi pectore grates!
I, veterum exsuperans decus egrediaris avorum!
III. Ad ducem Ferdinandum
Gratia debetur merito tibi maxima et ingens,
Fortunate animi ductor, Fernande, beata
Quem pietate et avita fides, quem cincta tot armis
Relligio et latis diffusa Ecclesia terris
Tutorem novere suum. Immortalia caeli
Persolvant meritas superum tibi numina grates!
IIII. Ad archiducem Ferdinandum
Gratia debetur merito tibi maxima et ingens,
Caesaris, o FERNANDE, ingens genus atque ducum dux.
-- -- Multi quem populi multaeque per oppida gentes
Agnovere pium ac fortem, quique optima longe
Prospicere atque animis venturos cernere casus
Possit, consiliis plenus sapientibus. In te
Secula respicient ventura abeuntibus annis,
Et tua facta canent mirabunturque minores
2099 respicient] respicent B.
2074sq. Gratia … ingens] 2081, 2087, 2093. 2080 Persolvant …
grates] 2092. 2085 Immensas … grates] 2103, 2107.
Facta fidem propter metuenda pericla ferentis
Ac valida in bellum virtute manuque ruentis.
Immensas agimus toto tibi pectore grates.
Ad omnes auditores
Terrarum decora alta viri, celeberrime coetus,
Turma serenarum nympharum candida et altis
Ac magnis merito virtutibus admiranda:
Immensas agimus vobis ante omnia grates.
Omnibus et vobis, quorum praesentia nostram
Condecorat scenam, similem spondemus honorem.
2103 toto] totos B.
|
