ยง 10 De religionis negotiis
1.1 In Portugallia aeque ac Hispania unica religio catholica viget; sunt
aeque zelotae in negotiis religionis; maxime Mahometani et Judaei ipsis odio sunt, Judaeorum
tamen latentium ingens est copia. 2 In cultu sanctorum plane excedunt; beatam
Virginem, sanctum Antonium de Padua et Franciscus Sarefia maxime reverentur. 3
Clerus in maxima existimatione est; ritus externos maximi habent, cum saepissime essentialia
ignorant. 4 Olim ecclesia tota per 3, hodie per 4 archiepiscopos regebatur:
per Ulissiponensem, Bragensem, Eborensem; hoc saeculo Ioannes regiam cappellam levavit ad
patriarchatum, hinc Ulissiponae 2 archiepiscopi
2-260
resident; patriarcha habet capitulum 24 canonicorum qui principales compellantur,
opulentissime fundati sunt. 4 Habet 5 episcopos subordinatos et est caput
ecclesiae. 5 Bragensis habet 4 suffraganeos; antiquus Ulissiponensis habet 5
suffraganeos, quo etiam episcopus Bonae spei pertinet; Eborensis 2 habet sufraganeos, sunt
ergo 20 diaeceses in parvo hoc regno; in Indiis orientalibus archiepiscopus Goae residet et
primas Indiarum vocatur; habet in urbe Macao suffraganeum suum. 6 In Brasilia
in fano Sancti Salvatoris residet archiepiscopus qui 4 habet suffraganeos. 7
Archiepiscopi cum marchionibus, episcopi vero cum comitibus habent praerogativam, et hinc
alternant in functionibus; patriarcha omnes praecedit. 8 Pontifices magna
semper jura habebant in Portugallia; anno tamen '554. regnante Emmanuele Magno per
conventionem cum pontifice initam etiam regibus concessa sunt multa jura circa sacra; sic jus
episcopos, archiepiscopos creandi regibus cessum est, sed confirmari debent; 4--tam partem
redituum ecclesiasticorum trahit rex, quos in pias causas convertit; in subjectis tamen bonis,
cum clerici stipendio habeant, rex non trahit 4--am partem; omnis immunitas viget clericorum
in Portugallia vigore conventionis, vi huius nec jus placeti regii locum habet circa bullas
pontificias, interim tamen diversae bullae pontificum subpressae sunt. 9
Tribunal ecclesiasticorum habetur Lissabonae, quod nunciatura dicitur, in quo nomine
pontificis causae spirituales deciduntur, et amplos reditus percipit aula Romana; haec jura
ampla pontificum maxime a temporibus Alfonsi originem repetunt, qui tributarium fecit regnum
suum subjecitque pontifici, quae subjectio tardius quidem multis controversiis et tricis inter
reges et pontifices ansam dedit, in quibus plerumque pontifices per copiosum clerum suffulti
triumfarunt. 10 Fulcrum maximum auctoritatis pontificae est inquisitio sacra
et copiosi monachi.
2.1 Primum inquisitionis tribunal Ioannes 3. induxit; hodie Ollissiponae,
Coimbriae et Egorae habetur; est autem in omnibus Hispanicae inquisitioni
aequalis; in urbe Goa etiam habetur inquisitionis tribunal; in Brasilia nullum unquam
exstitit; processus severior et occultior adhuc est in Portugallia quam Hispania, regesque
irrito conatu cogitarunt de hoc tribunali restringendo; proceditur maxime contra novos
Christianos, generatim delicta eadem sunt quae in Hispania; haec tamen tantum de domesticis,
exteros tamen tolerant. 2 Bona confiscata dividebantur inter cameram et
2-262
tribunal ipsum, Iosephus tamen restrinxit solum ad poenam mortis confiscationem anno 1775;
exsecutio aeque solemniter fit ac in Hispania. 3 900 monasteria numerantur in
exiguo hoc regno, Cistercitarum monasterium de Alco Bacza ab Alfonso 1--o fundatum
celeberrimum est, plerumque nobiles depauperati hic suscipiuntur; numerus monachorum completus
est 130, splendidissime vivunt, reditus eorum 180 000 Cruczados aestimantur.