ยง 10 De religionis negotio.
1.1 In hoc regno unica deprehenditur religio Chatolica, neque alteri
conceditur usus; ipsi referunt Hispani Chatolicam religionem primas cepisse radices in hoc
regno, ferunt eam per apostolum Iacobum introductam esse, qui etiam patronus tutelaris totius
monarchiae est; Carolus quidem 3--us anno '760. cum jurasset immaculatam conceptionem Beatae
Mariae Virginis eam insimul pro patrona tutelari totius regni constituit, et hic duplex
habetur patronus. 2 Hispani maximo cultu venerantur ea quae ad religionem
spectant, copiosissimi hic monachi, innumera eorum coenobia; hinc superstitio summa non inter
plebem solum, sed et nobiliores, adeo ut nulla gens sit, Portugallica excepta, quae caecae
superstitioni immersa plus haereret; archiepiscopus Toletanus est caput
domesticum, est primas regni, natus ! consiliarius status, cancellariusque
Castiliae; hic habet maximam activitatem per totum regnum, habet 8 suos suffraganeos; 5000
praesbiterorum habet, reditus ad 300 000 ducados aestimantur; praeter hunc 7 archiepiscopi
habentur, talis est Seviliensis qui 4 sufraganeos habet; 3) S. Iacobi de Compostella 12
sufraganeos; 4) Granatensis 5 suf.; 5) Burgensis habet 4; 6) Daragonensis cum 7 suf.; 7)
Caesaraugustanus habet 6; 8) Valentinus cum 3 suf. 3 Praeter hos adsunt adhuc
2 episcopi exempti, Legionensis et Ovietensis, proin 48 sunt episcopi in Europa.
4 In America aeque copiosus adest clerus, 6 nempe metropolitae: S. Domingo in
Mexico, Quadimala, Lima, Carcos, et Santa fee, et 28 suffraganei episcopi.
2.1 Ius publicum ecclesiasticum duabus nititur concordatis, unum inter
Carolum 5. imperatorem et Hadrianum 6. et Clementem 7. de anno '524; 2-222 alterum
est inter Benedictum 14. et Ferdinandum 2. de anno '753--o. 2 Olim pontificum
summa erant jura in Hispania, pontifices enim omnia jura majestatica circa sacra exercebant;
sed per concordata haec jura vindicata sunt regibus; confirmatione tamen pontificis opus est;
pontifici reservati sunt 52 pingues canonicatus, hos pontifex confert, in ceteris rex aut
conventione aliorum renunciat; etiam annatis et juri spolii renunciarunt pontifices; nuncius
pontificis hodie adhuc tribunal suum Madritti habet, in quo causae nomine pontificis
deciduntur. 3 Anno '761. Carolus 3. solemne decretum edidit, solemniterque
cavit nullas bullas, nullum breve pontificum per diaeceses circulare, quin judicio et
revisioni regio substernantur; placetum ergo regium anno primo '61. introductum est in
Hispaniam. 4 Praecipuum pontificis reique ecclesiasticae fulcrum est
inquisitio sacra, seu sanctum tribunal inquisitionis haereticae pravitatis; hoc officium a
temporibus Ferdinandi Chatolici viget Seviliae, anno '478. vel '80. 5 Primus
inquisitor fuit Thomas Torquemada monachus Dominicanus, ad hoc ergo tribunal adhibebantur meri
Dominicani. 6 Imprimis ergo tantum ad Iudaeos et Mahometanos restrictum est
hoc tribunal, tardius ad omnes haereticos, imo minimas violationes legum ecclesiasticorum;
hodie 18 sunt talia tribunalia, celeberrimum est Madrittense, in quo residet Magnus
inquisitor; per universam Hispaniam sparsi habentur sic dicti familiares, qui sunt
exploratores Inquisitionis et ad 20 000 aestimantur.
3.1 Ab institutione sua tantum illi referebantur ad haec tribunalia, qui
Iudaismo et Mahometanismo suspecti erant, tardius omnis haeresis relata est his tribunalibus,
apostasia, impietas sodomiae, bigamiae, praeceptorum ecclesiasticorum violatio; processus in
his tribunalibus distinctus est ab omnibus aliis procedendi modis, formam suam accepit partim
ab abusibus monachorum et ignorantia iuris, partim etiam ab instructionibus Roma acceptis;
tribunal hoc distinctum et independens est ab omni forma, ab omni rectoris civilis influxu,
proin in eo nec rex, aut quodpiam aliud tribunal influit, nec causae nunquam !
revidentur, nec quidpiam mutari potest in sententia, nulla apellatio locum habet a sententia
huius tribunalis; proceditur erga denunciationem familiarium vel aliorum quorumcumque, adeo ut
filius patrem, consanguineus consanguineam prodere possit, quin detegatur denuncians, nulla
locum habet confrontatio, tortura in summo vigore est,
2-224
omnis condemnatus bona sua amisit partim ad ratam camerae partim ad ratam inquisitionis;
descendentibus convictorum macula infamiae inhaeret perpetua; hoc ergo tribunal non tantum
episcoporum sed et regis jurisdictioni praejudicat.
4.1 Poena ordinaria fuit poena rogi; fiebat tamen distinctio, qui contumaces
permanserunt comburebantur vivi, suspecti vero tantum jugulabantur prius, dein comburebantur;
alia delicta carcere perpetuo plectebantur, confiscatione bonorum, et macula infamiae.
5.1 Ad mortem condemnati solemniter et publicae executioni tradebantur;
solemnis ducebatur processio constans ex ordinibus religiosis omnibus, confraternitatibus, ex
nobilitate, imo ipse rex saepissime praesens fuit, celebrabatur prius sacrum; ad mortem
damnati ducebantur in medio ad locum suplicii; actus hic Auto da fee (Actus fidei)
compellatur; leguntur intra 14 anos a fine saec. 15. et initium 16. combusta fuisse 6000
hominum. 2 Anno '782. et '3. lectum quidem est inquisitionem cessasse in
Hispania, sed anno '784. adhuc solemne Auto da fe celebratum est; plebs veneratur hoc
tribunal, eruditiores tamen aversantur totum institutum, sed nihil in contrarium possunt; ea
tamen ex parte prodest hoc tribunal, quod populus in obsequio retineatur, et omnia
praecaveantur mala, quae ex turbis religionis in alia regna promanarunt. 3
Clerus in Hispania copiosus et potens est, adsunt facile 3000 monasteriorum in Hispania,
praeter capitula infinita; monachorum numerus ad 69 664 capita, monialium ad 38 089 capita
collocatur; universim status ecclesiasticus ad 250 000 hominum aestimatur; tanta multitudo non
potest non obesse statui.