ยง 8 De agricultura, manufacturis, etc.
1.1 Industria huius gentis omni tempore stupenda fuit parsimoniaque eorum
summa; obest tamen ipsorum diligentiae nativa sterilitas omnium provinciarum; meliorationes
tamen copiosas susceperunt, praesertim in domandis aggeribus aquis, exsiccandisque superfluis
aquis, ita ut paucissimis incorrigibilibus desertis exceptis omne frustum terrae fructificare
cogatur.
2.1 Belgae agricultura non poterant operam navare ob sterilitatem, sed eo
magis rei pecuariae, hinc boves, oves in copia habentur; fructus hortenses non desiderantur;
ex piscatura quoque ramum maximum commercii et sustentationis effecerunt; prima piscatura
Belgarum est Cabelliau Fischfang, est species salsae; hac piscatura facile 150 naves
occupantur; pisces hi partim ad littora Belgii partim intra Islandiam et Luttiam capiuntur;
pisces hos partim vivos perferunt in patria, partim statim in mari insalsant et hic est piscis
Laberdan. 2 Alia est piscatura Halecum, Herringfischerei; haec est maxima
eorum piscatio, praesertim ab eo tempore quo arcanum saliendi detectum est; hac piscatura
1500, imo etiam 2000 naves occupabantur, haec piscatura 25--a Iunii initium sumit et durat
usque 25 Novembris, incipiendo in septemtrione, regrediendo semper ad patriam suam; perampla
haec occupatio novissimis temporibus valde imminuta est, respublica tamen omni possibili modo
fovet hanc hominum occupationem. 3 Tertia piscatio est Cetria, Wallfischfang,
haec parva piscatura dicitur, cum paucos homines respective occupent: anno '615. in finem
huius piscationis coaluit societas piscatoria septentrionalis, quae tamen anno '645. cessavit;
modo ad litora Grenlandiae piscantur hunc piscem; olim 160, etiam 200 naves occupabantur ea,
hodie aegre 100; haec piscatio est valde pretiosa, 35 000 f. una solum navis constat pro hoc
negotio.
4.1 Fabricae, manufacturae, opificia omnis generis apud populum hunc
florent; florent fabricae ipsorum quam maxime ob leve manupretium, 2-170 homines
enim nimis parce vivunt, hinc paucissimis sibi provident de rebus necessariis; census exigui
sunt, hinc facile pecuniae haberi possunt pro speculatione, hinc etiam minori lucro contenti
esse possunt quam aliae gentes; hodie tamen fabricae non sunt in eo flore in quo erant prius,
potissimum ex eo quod etiam aliae gentes suas fabricas habeant; dein ipse luxus et frugalitas
Belgarum maius manupretium produxit pretiumque mercium auxit. 2 Maxime
florentes manufacturae sunt Amsterodami et Harlemi, ubi sericeae maximae, byssus praeparatur.
3 Lugduni, Utrajecti florent pannificinae; textura lini omnis generis hodie
quoque in maximo flore est; Harlemii habent ingens insolatorium (Bleiche); in Geldria et
Hollandia charta optima conficitur; Delphis conficiuntur vasa figuli optima, alibi etiam
porcelana; in arte petras poliendi excellunt Belgae Amsterodami et Antverpiae.
4 Conficiuntur horologia quoque, artefacta, instrumenta diversa Amsterodami;
Utrajecti sclopi conficiuntur optimi; Amsterodami infinita multitudo habentur fabricarum
Vulcani, sic enses, sclopi, tormenta, pulvis pyraeus pro Hispania, Italia, et Turcia ibi
paratur. 5 Typographiam habent praestantissimam.
5.1 Ex fabricatis tam copiosis necessario commercium tam externum quam
internum resultat; commercium ipsorum maximum est in Hispania, ab illis coemunt vinum, lanam,
ferrum et poma citri; vendunt ibi fabricata sua omnis generis. 2 Frequentes
sunt Belgicae naves in Portugallia, hic vendunt aeque aromata sua et artefacta omnis generis,
emunt vinum et fructus. 3 In Francia praeter pisces et aromata vix aliquid
vendunt, emunt vinum, salem, vitra et pro parte papyrum; in Anglia utut portus ingredi non
audeant, tamen commercium magnum cum illis habent; Scotiam enim et Hyberniam ingredi audent,
emunt lanam, stannum et plumbum; lanae Anglicanae exportatio furtiva plerumque est.
4 Cum Belgio Austriaco et toto Imperio florens commercium habent per Rhenum;
in partibus septemtrionalibus, Russia, Svecia, Norvegia, Dania, aeque floret commercium; sic
ferrum, cuprum in Svecia emunt; in Norvegia ligna et pisces; in Dania legumina, pelles; in
Polonia cerum, mel et frumentum; distrahunt ubique artefacta sua et aromata. 5
Ex Italia vina, olea, amigdala, ficus etc. coemunt; in partibus orientalibus maris
Mediterranei aeque florent; sic Smirnae, per universam Greciam, Aegyptum, per insulas
Archipelagi, Alexandriae etc. coemunt gossipium, thus, lanam etc; hoc
2-172
commercium regitur per commissionem seu societatem Levantinam, unicuique tamen liberum est
in his partibus commercium exercere soluta certa taxa; per Africam, Americam aeque commercium
exercent; in Africa coemunt nigrites, aurum, pelles, aromata, ebur, venduntque aromata sua et
artefacta. 6 In America exiguum quidem habent commercium, non tamen
contemnendum caffee, sacharum, gossipium, cacao et tabacam evehunt ex America; commercium
tamen furtivum habent etiam cum coloniis aliarum gentium, in quo exercitatissimi sunt. -
7 In Asia aeque florentissimum commercium habent non obstantibus impedimentis
per alias gentes positis. 8 Sic cum Iaponensibus illi solent habere commercium
ceteris Europeis exclusis, et cum ceteris quoque Indiarum orientalium gentibus; omne hoc
commercium exercet societas commercialis; cogebantur enim Belgae statim initio reipublicae se
consociare ad superanda omnia impedimenta quae Hispani, Portugallique ipsis objiciebant in hoc
commercio; enatis autem pluribus societatibus cum sibi ipsi impedimento essent perque
concursum pretium mercium ipsi adaugerent, hic societates hae minores conjunctae sunt in unam
magnam anno '602--o privilegioque firmata est; fundus huius societatis fuit antea 6 million et
600 000 fl., sed tardius reductus est ad 6 milliones 441 000 fl. qui fundus in 2147 accias
divisus est, proin quaevis accia ex 3000 fl. constat; haec societas, uti scimus, amplissimas
possessiones habet et integra regna, intuitu quarum provinciarum societas omnia jura
majestatica exercet; dependet tamen societas tota a statibus generalibus, omnia enim ex
privilegio habent; societas haec in partibus provinciarum suarum 12 000 regulatae militiae
habent, belli vero tempore duplicatur et triplicatur etiam, si necesse sit; praeterea 100
naves bellicas habent quae armantur tormentis a 20 usque 60; tota societas divisa est in 6
cameras, nempe Amsterodamensis, Midelburgensis, Delfensis, Rhaeterodamensis, Harlemensis et
Encusiensis, singula camera habet suum praefectum, qui eliguntur plerumque ex iis qui plurimas
accias possident. 9 Sex istae camerae subordinantur collegio 17 virorum qui ex
singula camera eliguntur; sic Amsterodamensis eligit 8 membra, Midelburgensis 4, reliquae
camerae singulae seorsim 1; decimus septimus alternatim a minoribus eligitur cameris.
10 Omni anno ter congregatur hoc collegium alternatim Amsterodami et
Midelbourgi. 11 Datur etiam collegium 10--virale quod instar
2-174
cancellariae magni collegii habetur, nam hoc executioni dare solet decreta collegii 17
virorum; ipse vicarius sessionem et reditus habet ex hac societate.
6.1 Duo sunt distincti gubernatores, in civilibus supremus gubernator
residet Iava insula in urbe Batavia; hic est supremus gubernator et admiralis totius classis
socialis; confertur ista dignitas in annos 5, quia hi homines habent oportunitatem divitias
comparandi; ut ergo etiam alter hoc favore gaudeat, conferunt tantum in 5 annos; dein etiam ne
usurpatio fiat dignitatum. 2 Post gubernatorem est director generalis qui
summa potestate in negotiis mercaturae gaudet; praeter hunc habentur directores commercii
particulares, qui in partibus dirigunt et referre debent ad generalem directorum.
3 Habetur praeter hos consilium status Bataviae residens, quod ex 14 membris
constat, quod exsequitur decisa Europae.
7.1 Habetur etiam collegium justitiae in quo processus revidentur; hoc
collegium ex 8 ordinariis constat viris; portus, urbes rursus habent suos gubernatores, qui
subsunt consilio status. 2 Opes huius societatis sunt amplae in commercio;
juxta pretium emptionis aestimatae sunt merces invectae ad 360 milliones, quae ab origine
societatis invectae sunt; 1260 milliones lucrati sunt; anno 1672. lucrum ad 10 milliones
aestimatum est, modo vero ad 3 aureorum milliones aestimatur lucrum quotannis.
3 Habet societas suas 35 vel 40 naves commerciales, quae diversis anni
temporibus expediuntur; modo tamen male geri negotia socialia fertur, large agi cum pecuniis
socialibus.
8.1 Alia est societas occidentalis Indica, quae in America et Africa
commercium exercet; haec societas anno '621. coaluit et fundus eius ad 7 milliones et 200 000
aestimatur; haec societas '628. classem argentariam Hispanicam intercepit, quae ad 11
milliones aestimabatur; haec tamen societas anno '674. cassata est, ob exortas turbas anno
tamen '675. nova societas fundata est, quae hodie adhuc viget, sed rursus in turbis existit.
9.1 Omne commercium Bellgicum facilitat Banco Amsterodamense quod '609.
erectum est; communiter pecuniae in hac mensa argentaria existentes ad 400 milliones
existimantur; hic ergo pecuniae privatorum sub cura publica existunt pro commercii
facilitatione; apochae seu chartae huius banco per totam Europam circulant, et quidem sub
maxima fide, quia quaevis charta habet suam pecuniam repraesentatam in banco.
2-176
10.1 Belgae pro commercio promovente in omnibus mundi partibus habent suos
portus, factores, procuratores et emporia; Amsterodamum est sedes totius commercii, bilanx
commercii tam numerica, quam utilitatis summa est in Belgio; pannus, tela, aromata et pisces
sunt praecipuae rubricae commercii Belgici; quaevis natio libenter commercium exercet cum
Belgis, quia Belga nunquam ad credit accipit, sed potius anticipat pecunias; magnam etiam
facilitatem in eo habent, quod omnes Europeae aulae sint debitores Belgarum ob ingentem vim
pecuniarum praesentium. 2 Per cambium aeque ingens emolumentum habent
Belgae.