§.24. Populi ab Industriam Dispositio.

Hungaria adnexaeque partes non a solis Hungaris, sed ab aliis etiam gentibus Croatis, Sclavis, Germanis, Rascianis, Armenis, Ruttenis, Valachis, Iudaeis, Zingaris coluntur. Hungara Plebs vetus rei pecuariae studium, velut genus vitae minime laboriosum, si Loci Circumstantiae admittant adhucdum ultro consectatur. Et ideo nulla Regni pars ita pure ab Hungaris insidetur sicut illa Danubiana et Tibiscana plaga, in qua Latifundia istud vitae Institutum admittunt. Croatae et Slavi, seu constrictae quam habitant regionis necessitate, seu animi indole in agriculturam proniores videntur. Germani ne quidem agriculturam abhorrent, ad opificia tamen et commercium magis inclinant. Rasciani, Armeni et Iudaei in commercium suapte propendent. Valachi ad ignaviam quaeque eam commitari solent scelera proiecti, ipsam agriculturam oscitanter et quasi inviti exercent, reliquos industriae ramos aspernantur. Zingari his adhuc segniores praeter minutos fabriles labores nullam industriam exercent.

Si res universim spectetur, industriam incolarum Hungariae haud magnum adhuc gradum attigisse vel inde apparet, quod institutum rei sericeae, licet certam et facili labore parabilem adferat utilitatem, tam lentum progressum habeat; verum hac quidem in re eadem est Hungariae conditio, quae condam florentissimorum modo Populorum fuit, dum in pari adhuc culturae suae epocha versarentur: nimirum medium et quod paulum supra excurrit pacis saeculum non potuit adhuc tot priorum saeculorum clades reparare, nec populatio adhuc adeo increvit, nec omnes educendorum productorum Regni viae ita adhuc apertae sunt, ut auctis rerum pretiis necessitas industriam imperare potuerit, denique necdum circulanti pecuniae omnes canales ita reserati sunt, ut haec ad eam incolarum classem, cuius plane industria florentem efficit civitatem, sat aequabiliter pertingere, sicque maius adhuc sui desiderium in eadem excitare potuerit.