Ut Status Commercii penitius cognoscatur nosse1 interest qualiter duo eius vehicula, viae nempe et navigatio se habeant? Viis commercialibus nullum tantisper regnum carere potest. Ipsa enim localium situationum varietas non admittit, ut canales per totum regnum ita aequaliter distribui possint, quo per hos solos interna communicatio, sine qua externum commercium exurgere non potest, facilis efficiatur.

Quod maritimam Navigationem attinet, habet quidem Littorale Hungaricum et necessaria pro Construendi Navibus Ligna et Populum ad rem Nauticam ita comparatum, ut ipsae Naves Tergestinae Nautas inde adsciscere debeant; nationalem tamen navigationem vix adhuc aliquam habet. Anno 1784. nonnisi 30 Naves domesticas numeravit, et hae nonnisi pondus a 100 usque 300 toleratum sustinebant, et earum maximae vix 20 Nautas occupabant. De Segnia et Carlobagho quae ad militarem Iurisdictionem pertinent quot naves habeant? Statui non potest. Portus tamen hos pauciores adhuc numerari, tuto affirmare licet. Ipsae paucae hae Naves advehendo e Sicilia maritimo Sale potissimum occupantur pro aliis Commercii articulis paucae supersunt, et ideo ipsum exiguum illud, quod per tanta superius recensita Vectigalis Impedimenta Locum habere potuit, exoticae Importationis Commercium exteris plerumque Navibus perficitur, ipsa Domesticorum Productorum exportatio, si eam Solito Copiosiorem esse contingat, veluti in casu vigentis in Italia Frumenti Caristiae exteras potissimum naves occupare solet.

Proponebatur quidem identidem primum ut ad formandum Nautarum Seminarium piscatura excitetur. Omniumque quos Domestici Piscatores Capturi sunt, maritimorum Piscium libera ab omni Portorio Inductio admittatur. Dein ut ad excitandam Nationalem Navigationem exoticis illis articulis, qui Domesticis Navibus fuerint importati, favores aliqui concedantur; neque tamen seu unum, seu aliud hactenus perfici potuit: credebaturque sat esse si ad derivandum sensim ad Littorale tam Germanicum, quam et Hungaricum Commercii Ductum Certis exoticis articulis si hac via seu deinde per domesticas seu per exteras Naves inducti fuerint aliqua Portorii diminutio concedatur.

Quod Navigationem intra continentem concernit, Hungaria ut iam § 3. ostensum est, naturalis Navigationis Canales plurimos habet. Princeps omnium est quem illi Danubius praebet, qui medium ferme Regnum intersecat. Tibiscus Dravus et Savus licet Danubio illabantur, cum tamen longum antea terrarum tractum emetiantur, adeoque copiosis ripparum suarum accolis Beneficium praestent, pro Capitalibus Canalibus merito haberi possunt, reliqui, qui in hos influunt fluvii, qua parte seu ratibus seu navigiis patent, pro collateralibus censeri debent.

Extrinseci Navigationis Danubianae defectus ad tria Capita se vocantur: 1o Quod Naves e molli ligno constructae vulgo Pelfammerplerumque adhibeantur, 2o Quod Navium Structura Capacitati fluvii non sit accomodata. 3o Quod imperitis et saepe dissolutis Nautis Directio Navium Concredi debeat.

Quod primum attinet: plerasque quibus Danubialis Navigatio perficiatur Naves, Quaestores Viennenses ex Imperio coemunt, iisdemque merces suas Pestinum demittunt, seu quod raro fit, quod inde revehere possint, seu vero attractio Navium, si voluminosis Articulis impleantur, adversa aqua, nimis sumptuosa evadat, has Pestini divendere solent. Pestienses vicissim iisdem Navibus merces suas Zemlinum devehunt: ibi eas aliis, qui in adverso Savo et Collapi navigare consveverunt saepius distrahunt, raro iisdem aliquid revehunt quandoque praevie dissolutas instar asserum et Lignorum focalium vendere leguntur, atque ita primum singulae eiusmodi Navis pretium e Provinciis haereditariis effertur, licet Hungaria abundet Quercinis Lignis, constructae vero e hoc Ligno Naves tres etiam Aetates earum sustineant, quae e molli ligno consistunt.

Ad 2um constat maiorem esse Danubii, quam Rheni capacitatem, et tamen per hunc constructis e duro ligno maioris longe ponderis, atque Danubianae sustinent capacibus, malis praeterea velis et anchoris provisis navibus Commercium exercetur. Cum Subsidia haec magnum et itineris, et Sumptuosum Compendium procurent, iam Augusta Maria Theresia, quo florentiorem reddat Hungaricam Navigationem usum eiusmodi Navium per Danubium introducere constituerat. Evocavit illa hunc in finem e Rhenanis partibus Navarchum Heppe per hunc duas eiusmodi Naves Speciminis Causa Sumptibus Regiis construi curavit. Singulo privato, qui suis sumptibus navem eiusmodi construxerit 100 aureorum proemium addixit, Navarchis vero Danubianis quo debitum velorum Anchorarum usum faciendi, navesque eiusmodi regendi artem condiscant; ut unum aliudve iter in his Navibus per vices faciant, imperavit, omnes tamen hi Conatus profusique in Salutare hoc institutum Sumptus eum tantum effectum produxerunt, quod duae e Ligno quercino ad maiorem modulum constructae velis et anchoris provisae Naves prodierint. Verum harum prima non procul a Carlostadio erecta a postremo Possessore dicta Taufferiana, propter nimiam molem non pro Danubiano Commercio sed pro Navigatione per Mare Nigrum principio statim destinabatur. Et ideo superatis summa difficultate Colapis et Savi angustiis, utprimum Constantinopolim pertigit, ibidem etiam divendita fuit. Alia Comitis Theodori de Batthyan aliquot Secundo et adverso Danubio Navigationes peregit, exstatque etiamnum, neque tamen continuo Commercii usui deseruit; neque eiusmodi Nautis semper provisa est, qua debitum velorum usum facere sciant. Ipsae hae duae Naves ad Rhaenanum modulum non erant efformatae adeoque ad designatum ab Augusta Scopum non deserviebant. Surrexerant primo in illo Aestu etiam aliquot e Ligno quercino minores Naves, sed nec hae seu ad Rhenanum modulum efformatae erant, seu vela habuere. Postea omnis iterum Navigatio Danubiana ad molles Imperiales Naves et imperitos domesticos Nautas recidit; Nam.

Ad 3tium Nullus est Danubianus Navarchus, qui seu Naves construendi, seu Navigandi artem ex instituto edoctus sit; Naves enim ut iam apparuit paratae ab exteris coemuntur, paucas quae domi efformantur fabri Lignarii erga inviationem imperitorum Navarchorum elaborant. Ipsi Nautae artem suam ab attractione Navium saepe incipiunt, alias Remiges (qui vulgo hajós appellantur) eam usu condiscunt, postquam horum aliquis aliquot itinera in hac qualitate confecit, iam se regendae Navis parem putat. Et si inveniat Quaestorem qui suam sibi Navim concredat, assumpto Kormány seu Navarchi titulo totam se iam artem callere arbitratur; inde frequentia ferme quotannis Naufragia, inde redacti ad incitas tot Mercatores, inde denique languor ipse Navigationis.

Non exiguum etiam Danubianae Navigationi Deffectum pravi Nautarum mores constituunt, cum enim nulla circa id Norma subsistat, quae sint Remigum erga Navarchos et vicissim, quae etiam Proprietarii Navis erga Navarchum Officia? cum multa Convitia circa inchoandam exercendam aut deserendam hanc professionem, uti et circa modum illata seu per Nautas seu etiam fortuito mercibus Damna inquirendi vigent, naturale est, ut hoc genus hominum vitam agat prorsus dissolutam: ut Remiges subordinationem saepe excutiant: ut nec Navis, nec mercium debitam Curam gerant, sicque causando Proprietariis Damna, quibus resarciendis pares non sunt, hos quidem ad incitas frequenter redigant, Navigationi vero et Commercio grave adferant detrimentum.

Ante paucos adhuc annos Terminum Navigationis Danubianae Zemlinum efficit. Ibi omne Commercium Hungaricum desinebat, inde Domestica Producta, quae pro Littorali destinabantur Savum subierunt; hoc et Colapi adverso Carlostadium, inde vero per Carolinam ad mare transponenda. Diu quippe viguit opinio illa, quod seu propter Latentes infra Orsovam ad sic dictam Portam ferream Scopulos, seu propter Longinquitatem itineris, seu propter frequentes Turcorum vexationes seu denique propter periculum internum et per enasciturum forte Bellum Commercii non intersit Mercatores ultro navigare.

Post initium ab Augusto Iosepho II postremum cum Turcis Commercialem Tractatum Quaestores iam ultra etiam Belgradum navigare, emensoque Danubio ipsum etiam Mare Nigrum tentare coeperunt.

Praeter recensita paulo ante Navigationis huius impedimenta unum illud e praecipuis est, quod devecta usualibus hactenus Navibus usque Suinam merces in maritimas, quae raro illic praesto esse solent, transponi debeant, nulla autem adsint magazina; ubi hae interea reponi possint. Mercator Golner, qui unus e primis hanc navigationis viam iniverat, huic quoque difficultati subvenit, nimirum construxit ille duas Naves, quae et Danubium et Mare Nigrum perinde possint sustinere, his quoque e Banatu Constantinopolim directe navigavit. Fecit quidem ille unius ad Scopulos Orsovanos allisae navis iacturam, sed id ille ad infidelitatem Turcici Piloti retulit, idque in posterum facile evitari posse statuit. Post Golnerum Compagnia Brigenti, et Dellascia 15 eadem via expeditiones suscepit. Verum conatus hos emanatum Anno 1788. Turcicum Bellum intercoepit. Hoc tamen vix terminato Golner novam continuo pro eadem Navigatione Societatem conquirere coepit. An ille propositum suum in effectum perducturus, aut quispiam alter id tentaturus sit non constat, discrepant enim admodum circa utilitatem Navigationis huius Quaestorum Sententiae, qui in Littorali se defixerunt, metuunt ne si feliciter cedat commercium totum suum Cursum eo avertat. Alii ideo eam haud Lucro Cessuram arbitrantur, quin e mari nigro Zemlinum nullae exoticae merces adverso Danubio revehi possunt. Mercator vero, qui post primam statim mercium suarum venditionem Navim, ut et Tauferer et Golnerus fecit, distrahere debet adeoque nullas cum redditu suo merces adferre potest, dimidium Beneficii, quod secus habere poterat amittit. Interea, tempus et Industria Mercatorum Problema illud primum resolvere debet an non Quaestor Hungarus per Danubium seu Constantinopolim seu ad alium Maris Nigri portum pertingit distractis ibidem mercibus suis, alias coemere, hasque eadem qua illuc pertigerat, navi, seu in alium eiusdem maris nigri, seu Superatis Dardanellarum angustiis, ad aliquem Adriatici aut Mediteranei portum utiliter transportare? aut vero: an non idem Quaestor exoticas quas in primo statim Maris Nigri portu, in quo sua distraxerat, coemit merces, Littorali Hungarico eadem Navi inferre? Suamque illic in posterum Stationem pro exercendo ulteriori, cum eadem Navi Quaestu, defigere possit?

Tibiscus Szolnokinum usque ratibus tantum et minoribus navigiis frequentatur. Inde etiam usque Szegedinum Navigatio paucas adhuc maiores Naves occupat. Summa itaque Navigationis Tibiscanae intra hanc Urbem et fluvii huius in Danubium Effluxum Concentratus. Tibiscus inde ferme Tokaino adeo lente fluit, ut Spatio horae, vix mille orgias conficiat, alicubi plane stagnare videtur. Praeter exiguum quem fluvius hic habet Cursum, Languorem hunc ingentes eius Gyri producunt, id quod tardam secunda etiam aqua efficit navigationem, saepe enim vix unius diei navigatione tantum Spatii conficias, quantum terrestri itinere unius horae intervallo peragi potest. Ut et itineris compendium et fluvio celerrior tantisper defluxus procuretur, quod gyros hos transectare expediat, suapte apparet; haec de Secunda; quod adversam Navigationem attinet, haec iam Szegedini terminatur. Nempe hucusque durant viae repulsuales, sed nec hae ad eum adhuc Statum Collocatae sunt, ut Naves equis ubique attrahi possint: adhuc alicubi homines ad opus hoc adhibere debent. Supra Szegedinum Tibiscus alicubi nullas ferme rippas habet sed protensae ab utrinque saepe ultra mille orgias et arundine concretae Palludes quae vulgo Tisza rétye compellantur alveum eius abscondunt. Alibi evagantes fluvii huius rami, alibi concreta fruticetis eius Littora difficilem adhucdum reddunt viarum repulsualium Constructionem, quas tamen adminus usque Tokainum instaurare plurimum interest ad id ut Navigationis huius Superiores etiam Comitatus participes reddi, sicque eadem efflorescere possit. Hactenus enim illa usque Szegedinum ad Salis et Lignorum aedilium transportum restringitur. Inde Tabaca paucique aliquot Articuli Danubio inferri consveverunt, per quem deinde partim Neo-Plantam, partim Zemlinum, seu pro usu partium illarum, seu pro ulteriori ad Littorale transportu promoventur. Et ideo Languori Navigationis huius, forma etiam Navium quibus exercetur, et Nautarum dexteritas, qui eas dirigunt respondet. Ipsa tamen haec sensim perficienda esse sperare licet, si transectis Gyris, occlusis Superfluis ramis, instauratis usque Superiores Comitatus repulsualibus viis, Navigatio ipsa tam secundo quam adverso fluvio maiora coeperit Incrementa.

Caeterum huius etiam fluvii exstant diversae in Archivo et Consilii partiales mappae: Generalis ad eandem cum Danubio Scalam exacta et iuxta easdem Regulas elaborata adhuc desideratur.

Colapis usque Ozalyinum torrentis potius quam fluminis Speciem praesefert, post Cataractam Ozalyiensem iam Cursum Suum ita moderatur, ut Carlostadio usque Siscium ubi Savo influit tutam praebeat Navigationem. Secundae Navigationi praeter molas nil ferme aliud obstat, quam Cataractae ad Szerediglo et Degoy per has enim parva aqua transiri non potest Utrique huic impedimento tollendo, erga relationem Comissionis Rabianae manus iam admota, opus tamen consummatum non fuit, nimirum rumpebantur Saxa, cum Celebris temporis sui Hydraula Freiman irritum futurum hunc Laborem edixit utque potius Cataractae hae per artificialem Canalem circumeantur, svasit. Nunc hydraula Fluminensis Gnamb Scopum hunc per collocanda debitis Locis Calcaria minori impedimento obtineri posse arbitratur. Caeterum Siscio usque Carlostadium adversa etiam Navigatio patet quidem, quibusdam tamen adhuc Locis attractio per homines perfici debet.

Savus usque Rugviczam exiguo supra Siscium intervallo Situm Locum, adeo praecipitem Cursum habet, ut ratibus tantum, minoribusque Navigiis pateat, repulsuales vias propter ripparum instabilitatem, adeoque adversam etiam Navigationem non patiatur, a Rugvicza cursum ita moderatum habet, ut Commodam usque Zemlinum Secunda aqua praebeat Navigationem: Ad Ostrilugh tamen in Confinio Slavonico tantum Gyrum facit ut is vix sex horis absolvi possit, ubi tamen punctum, ubi Gyrus hic a Rectilinio discedit a puncto illo, ubi iterum ad eandem Lineam redit, vix 80 Orgias constituit. Huic quoque Gyro transecando, erga Commissionis Rabianae Proiectum manus iam admota, postea tamen Opus interruptum fuit. Zemlino usque Siscium, quanquam una rippa longo terrarum tractu ad Turcam pertineat, nihil ferme est, quod [ad] adversam Navigationem impediat: Semitae enim attractoriae in Littore Croatico per totum hunc Ductum ita instauratae sunt ut attractio Solis Equis perficiatur. Caeterum totus Carlostadio usque Zemlinum ductus, licet duos fluvios complectatur, in Linea tamen commerciali pro uno reputari debet. Transit ille partim in Hungaricam et Turcicam, partim inter Militarem et Politicam, partim inter Solam Militarem, partim denique inter Solam Politicam Iurisdictionem. Turcae tempore pacis vix aliqua Navigationis Impedimenta ponunt, tempore Belli eam infestam reddere non intermittunt. Militaris Status ubi utramque rippam habet, quoad coactivum natura sua militare Systema admittit eam utcunque sustinet. Ubi una rippa ad unam, alia ad aliam pertinet Iurisdictionem olim frequentes Controversiae oriebantur: nunc maior iam Cointelligentia viget. Huius quoque Savano Colapinae Navigationis Statum et impedimenta primum quidem Commissio Rabiana 1772., dein Comes Mailats qua eotum Gubernator 1780. postremo Comes Sermage 1787. in relationibus suis adumbrarunt.

Caeterum per hunc aquaeductum partim coemptae Zemlini ut iam apparuit Naves Pelhammen dictae, partim domesticae maiores Bortun appellatae, quorum aliquae e duro ligno constructae 2000 metretarum Capaces sunt, partim denique minores Corabae vocitatae ducentarum aut tercentarum Metretarum capaces vigent. Zemlini et Carlostadii exstat quidem aliqua Contubernii Nautarum Species, sed quae multam adhuc requirit emendationem, et ideo Savana etiam Navigatio nihilo peritioribus atque Danubiana Nautis regitur.

His Navibus Nautisque utque 1784o quo directa exotica Importatio reserata fuit, vix aliqui praeter Banaticum et Bachiense frumentum, demissamque per Tibiscum Szegedino partium illarum Tabacam Articuli adversa aqua usque Carlostadium promovebantur, inde vacuae plerumque Naves redire debuerunt, iam nunc non Mercatores Carlostadienses, quorum nullus tantum adhuc nervum habet, sed Graeci et Macedones maritimas merces, Flumine Carlostadium devehere iis denique reduces Zemlinum naves pro variis seu Danubio seu Tibisco adiacentibus Emporiis onerare coeperunt. Sed si hic Reonerationis usus pedem figeret, Navigatio haec rapida utique capere deberet Incrementa: verum sub finem praeterriti anni inscitia Navarchi reducem eiusmodi Navem Ponti Pestiensi ita alisit, ut omnes ad m/20 aestimatae merces submersae sint. Id quod a simili tentamine alios Quaestores pro longo tempore deterrere potest.

Et hi sunt Capitales Navigationis Hungaricae canales, per quos non exigua Commercii pars procedit. Circa eorum regulationem multa quidem iam adusque frustratim acta; alicubi adiacentium Paludum exsiccatio, ante regulationem ipsius fluvii praepostere suscepta, nullum tamen hactenus Generale et Systematicum regulandorum in mutuo nexu fluviorum horum Planum elaboratum fuit. Ut hoc stabiliri possit, Generalis et Systematicae fluviorum horum mappae elaboratio Anno primum 1785. decernebatur; praescripta fuit omnibus in illa operaturis Comitatensibus Geometriis Conformis instructio, eademque Scala: in Singulo vero in quot eotum Hungaria divisa fuit Districtu unus Geometra Dirigens maiori tantisper Salario provisus, qui reliquos in opere manuducat, Constitutus fuit: Verum hoc quoque opus partim Bellum Turcicum, partim subsecuta temporum mutatio intercepit. Magnam tamen eius partem per subsequum quod Turcicum Bellum praecessit, biennium peractum esse vix dubitare licet, quae si Labor hic reassummatur non exiguum ad celerriorem eius perfectionem momentum adferre possit.

Reliqui navigabiles Hungariae fluvii Collaterales tantum Navigationi Canales praestant, tales sunt respectu Danubii Vagus, Granus Raba et Dravus.

Vagus iam Rosenberga usque Comaromium ubi Danubio influit, ratibus Fraequentatur; Navigiis propter nimis praecipitem quem habet Cursum vix patet: et ideo nec repulsuales vias, nec adversam recipit Navigationem. Canalis hic praeter aedilia et focalia Ligna, et nonnulla artefacta vix aliam Commercio materiam praebet. Mappam eius iam Anno 1780. Hydraula Hölczl elaboravit, operantique eotum Commissario Regio Comiti Balassa exhibuit, erga cuius Relationem Ordinati fuere necessarii non tam ad eius Regulationem, quam ad praevertenda ulteriora Damna Laboratores.

Grani, qui Neosolio Strigonium usque ubi Danubio illabitur, ratibus fraequentatur eadem per omnia, quae Vagi ratio est. Mappam eius modernus Consiliariis Aulicus Valcher confecit, nulla tamen eius, etiam post hanc regulatio subsecuta est.

Raba Körmöndino usque Iaurinum ubi se Danubio miscet et moderatum Cursum, et tantum Volumen aquae habet, ut minora Navigia sustinere imo repulsualem etiam viam admittere possit, verum intervallum hoc adeo exiguum est, ut vix aliquod ad internam Communicationem momentum adferre possit. Et ideo ne mappa quidem eius hactenus exstat.

Dravus Zavrihio usque Legradinum adeo praecipiti Cursu currit, adeo fragiles habet rippas, ut ferme ratibus tantum pateat, neque capax sit viae Repulsualis, adeoque nec adversam Navigationem admittat. Ut malo hinc subveniatur, Colonellus Biequin artificialem iuxta Littora eius, per totum hunc tractum Canalem iam dudum proiectaverat, verum proiectum hoc Hydraula Freman e Hydraulicis motivis reiecit, et alioquin res ipsa ostendit, quod procurandum per id Commercii emolumentum, necessariam in id Aeris Summam nunquam compensaret.

Dravus Legradino usque Eszekinum, ubi se Danubio infundit iam ita moderatum Cursum habet, ut repulsualem etiam viam recipere possit. Verum hoc etiam spatio copiosis Truncis scatet, complures gyros format, et in multos ramos frequenter abit. Prout omnia haec Hydraula Pichler in exacta quam Anno 1775. confecit eiusdem fluvii mappa adaequate expressit. Donec Belgradum Ditionis Austriacae fuit praecipuumque Commercii Emporium effecit, ut ut impedita frequens tamen fuit Dravana Navigatio. Hoc enim Canali et adiacentes illi Hungarici, Croaticique Comitatus Producta sua, ac praesertim vina, et ipsa Styria partim Producta, partim etiam artefacta sua Levi impendio dimittebant. Si Danubius et Dravus iam tunc repulsandibus viis provisus fuisset, Ductus hic Capitalem Certe Navigationis Canalem effecisset. Nunc fluvius hic nullo alio nomine Commercio subservit, quam quod Pettovienses Aedilia Ligna, Asseres, Clavos, aliaque ferrea Instrumenta plerumque Eszekinum aliquando ultro etiam ratibus transportent. Quodsi tamen aut Belgradum aliquando reciperetur, aut forte interea Zemlinum in Celebre Emporium assurgat, operae pretium certe erit regulato Dravo tam secundam, quam et adversam Canali hoc Navigationem debite instaurare.

Caeterum Collateralem huius Dravi Canalem Mura efficit, qui ab Oppido Beltinecz usque Legradinum, ubi se Dravo miscet, Insulam Muraköz alluit. Hic a Lendvensi ponte ita moderate decurrit, et tantum aquae volumen habet, ut et minores Naves sustinere, et viam repulsualem recipere possit. Nunc tamen ratibus tantum fraequentatur, quibus Graecenses Mercatores, quorum moenia fluvius hic praeterfluit, eosdem ferme Articulos, quos Pettovienses per Dravum dimittunt, iisdemque adsitos huic Comitatus provident. Quanquam Hungarus Quaestor exiguo tantum Spatio per fluvium hunc possit navigare, cum tamen in eius effluxu iam Dravanae et Danubianae Navigationis beneficium nanciscatur, eius mentio vel eo nomine iniicienda videbatur, ut appareat, quod et ille et Dravus unice ob deffectum viae repulsualis passivum tantum pro Hungaria Canalem praebeat.

Collaterales Tibisci Canales efficiunt, in partibus Superioribus Bodroghus Hernandus et Sajo, in inferioribus tres Crisii, Samusius et Marusius.

Bodroghus toto suo licet sat longo Cursu ferme ratibus tantum patet, nec adversam recipit Navigationem. Hernandus et Sajio vix a confluxu suo minora Navigia sustinent, et adversae Navigationi perinde minus idonei sunt. Fluviorum horum Navigatio exiguam Commercio materiam praebet, ferme enim ligna tantum per eos in inferiores Comitatus demittuntur.

Eadem est trium Crisiorum ratio, Samusius iam ad Deecs Transylvaniae Oppidum minores Naves sustinet, sed et huius Navigatio devehendo tantum Sali et Lignis hactenus subservit. Marusius iam ad Possessionem Lard in Transylvania ratibus sufficit. Postquam Hungariam subivit, minoribus etiam Navibus par est. Hoc quoque Canali Sal tantum et Ligna in inferiores Comitatus hactenus demittebantur, iam nunc pauca etiam alia Producta devehi coeperunt. Per fluvium hunc ab eius in Tibiscum influxu usque Transylvaniae Limites possent viae repulsuales, adeoque adversa navigatio instaurari; sed hoc tum primum operae pretium futurum videtur, ubi Tibiscus Danubio per intermedium Canalem iunctus et utriusque Navigatio debite regulata fuerit. Tum enim primum Ductus hic faciliorem reddet inter Hungariam et Transylvaniam Communicationem.

Savus in Turcico plures quidem habet Collaterales Canales, nimirum Verbacz, Bosnam Drinum et Moravam, qui omnes secunda aqua sat longo Spatio navigabiles sunt. In Ditione Austriaca unicum eiusmodi Canalem eidem Unna praebet, qui ad Ieszenovacz militarem confinii Banalis Locum Savo illabitur. Sub tempus confecti recentissimi Belli Turcici Statum militarem necessitas ipsa adegit, ut per fluvium hunc Commeatum Militarem usque Kosztajniczam adversa aqua transponere debuerit, licet construendis per hunc tractum repulsualibus viis, nunquam hactenus manus admota fuerit. Cum Kosztajnicza Segniam brevior sit, quam Carlostadio per Continentem via, Segnienses regulationem fluvii huius efflagitarunt. Verum cum totus hic fluvius per Statum Militarem defluat, obiectum etiam hoc ad eius agenda refertur.

Ubi nullus Naturalis Canalis adest, et tamen Communicationem per aquam utilitas Commercii exposcit neque adeo Solum reluctatur, ibi artificiales etiam canales duci consveverunt. Videndum itaque restat, quid hactenus in Hungaria hoc in genere factum, quod tantum propositum, neque tamen effectuatum fuit? Quod ut clarius appareat, iuvat ea, quae reipsa Navigationis causa acta sunt ab illis, quae exsiccandarum tantum Palludum gratia suscipiebantur, separare.