§ XXVIII.

Status alimentationis.

Alimentatio populi, sicut in aliis regnis, ita etiam in Hungaria, ad novem summa capita revocatur: nimirum ad agriculturam, rem vinariam rem pecuariam, rem metallurgicam, operas manuales, opificia, fabricas, quaestum et servitia, seu publica seu privata. Sunt qui unico tantum industriae genere subsistunt, alii duas etiam pluresve alimentationis species consectantur. Ita agricultura cum re vinaria et pecuaria, ubi id solum admittit, plerumque coniungitur, et insuper minutus etiam quaestus exercetur. Multi opifices professioni suae agrorum, quandoque etiam vinearum culturam adiungunt, imo hanc plurimi etiam mercatores exercent.

Ex agricultura

Populus illorum, qui Germanicis provinciis adiacent comitatuum, agricultura potissimum subsistit. Quamquam enim frumenti in illas inductio partim vetita, partim tali, quod prohibitioni aequivalet, portorio subiecta sit; cum tamen aliqua eius quantitate quotannis indigeant, huius invectio indulgetur, sterilibus vero annis illimitate admittitur. Victitant etiam ex agricultura comitatus illi, qui montosis ac praesertim iis, in quibus metalla coluntur, partibus adiacent; has enim illi frumento solent providere. Plerumque planorum comitatuum plebs tabaccae, septemtrionalium vero lini culturam, in subsidium rei agrariae adhibere solent. Croatici et Sclavonici, Bátsiensis item Temessiensis et Torontaliensis comitatus, etiam per productionem bombicum, aliquot vitae subsidium sibi merentur.

E re pecuaria

Cornutis pecoribus ad propriam necessitatem omnes ferme Regni comitatus provisi sunt, ex instituto tamen hac rei pecuariae specie se sustentant incolae comitatuum Temes, Torontál, Báts, Csanád, Csongrád, Békes, Arad, Pest et Heves.

Oves etiam sparsim in plurimis Regni partibus aluntur; praecipuum tamen vitae subsidium inde habent incolae comitatuum Veszprimiensis, Albensis, Comaromiensis et Nitriensis.

Maiales perinde ad propriam necessitatem ferme ubique intertenentur; positivum tamen alimentationis ramum constituunt in sylvosis comitatibus, Bereghiensi, Unghvariensi, Veröczensi et Posegano.

Equi, nisi forte Bátsiensem, Torontaliensem et Temessiensem comitatum excipias, separatum, alimentationis gradum non constituunt; ad domesticam tamen necessitatem et minutum quaestum ubique ferme educantur.

E re vinaria

Res vinaria per omnes ferme, quibus clima et solum admittit, comitatus excolitur; provident hi partes illas, quae seu propter continuam planitiem, seu propter climatis asperitatem, vineas colere non possunt, ad extera etiam non parva eius pars effertur, ita ut vinum tertiam capitalem alimentationis populi Hungarici partem efficiat.

E re metallurgica

Re metallurgica populus in iis comitatibus se sustentat, quibus natura seu agrariam seu vinariam seu pecuariam rem exercendi facultatem negavit, nimirum Barsiensis, Zoliensis et Gömöriensis, Szathmariensis et Krassoviensis. Marmarossiensis, salem fodendo et promovendo, ut plurimum vitam sustentat.

Manualibus operis

Reliqui septemtrionales comitatus Trenchin, Arva, Liptó et Thurócz, manualibus, ut iam vidimus, quas in praediis et latifundiis inferiorum comitatuum per aestatem praestare solent, operis, se ut plurimum sustentant; idem vivendi genus sectantur omnes ferme inquilini. In civitatibus et florentioribus oppidis, distincta plane hominum classis est, quae hoc vivendi genus consectatur, et quos operarios consuevimus appellare.

Opificiis, fabricis et quaestu deberent quidem in civitatibus omnes, in oppidis plerique cives sustentari, interea horum etiam magna pars, rem seu agrariam seu vinariam seu pecuariam, ut iam vidimus, exercet; sicut vicissim sparsi per pagos opifices, quaestores, imo et fabricae reperiuntur. Opificia et quaestus potissimum vigent in Posoniensi, Soproniensi, Budensi, Pestiensi, Cassoviensi, Temesvariensi et Carolostadiensi civitatibus. Ad vitam ruralem plurimum accedunt Bazinium, Modra, St. Georgius, Rusth, Debrecinum, Theresianopolis, Kaproncza et Crisium.