ยง 10 Verum mox in monarchico-aristocraticam inclinavit.
1 Verum parte ex una Hungarorum seu nobilium numerus per frequentes, quas
non multo post occupatum regnum tempore, in Germaniae, Galliae, et Italiae provincias
susceperant, procursiones, praesertim vero per internecinam Augustanam cladem admodum accisus
fuit. 2 Frequentibus etiam tota prima regum periodo civilibus bellis magna
utique semper pars nobilitatis, praesertim minoris, atterebatur. 3 Successit
demum tristis sub Bela IV Tartarica clades, quae nobilitatem ad exiguum plane numerum
redegit.
4 Parte ex alia jam prima Hungarorum eruptio magnam indigenae Populi, qui
tum regnum habitabat, partem absumsit. 5 Parte denique ex tertia, cum nobiles
tam in externis, quam in civilibus bellis magnam partim 3388 necessitatis, partim
etiam apparatus causa servorum numerum secum trahere consveverint, sicut dominorum, ita horum
etiam numerus furore belli notabiliter accisus fuit.
6 Eventus hi notabili jam in prima regum periodo quoad imperii formam
mutationi locum dederunt. 7 Parte enim ex una, cum deleto magno servorum
numero nobiles omnes suas terras per hos excolere jam non potuerint, liberum vero hominem
post adoptata Christiana sacra extra proelium in servitutem redigere non licuerit (a), res
ipsa eos coegit ut magnam terrarum suarum partem sub certis conditionibus colendam liberis
hominibus concredere debuerint. 8 Atque hinc illae conditionariorum,
hospitum, villanorum, castrensium, praedialium et iobbagionum castri conditiones enatae sunt.
9 Ita variae inter servos et nobiles mediae liberorum hominum classis
invaluerunt. 10 Ita denique post conflatum etiam (ut alibi docuimus) e
conditionariorum et servorum obligationibus, rusticorum statum liberorum variae speciei
hominum numerus adeo auctus est ut is nobilium censum longe anteiret. 11 Cum
Hungari hanc populi longe maximam partem iure civitatis frui non permiserint, nullam eidem
proprietatem fundi immobilis, sed temporaneum tantum aut certe precarium usum fructum
concesserint, eandem et a capessendis magistratibus, et a jure suffragii in comitiis
arcuerint, quo magis nobilitatis decrevit, horum autem auctus est numerus, eo magis etiam
prior democratia in aristocratiam inclinavit.
12 (a) S. Steph. libr. 2. cap. 20.