-- PP9 --
AD FERDINANDVM
AVSTRIACVM M. THER. Et FRANC. I
AVGG. FILIVM
IMP. CAES. IOSEPHI II
FRATREM
INSVBRIAE FELICITATIS AVSPICEM ATQVE
ASSERTOREM
BERNARDVS ZAMAGNA.
Iam casus Ithaci varios, dum Victor ab urbe
Dardania patriae semper fugientis ad oras
Tenderet antiquumque patrem visurus et almam
Penelopen, Fernande, tui fausto omine (1) fratris
(1) Petro Leopoldo M. Etrur.
Duci, Principi sapientissimo litterarumque amantissimo inscripta est
Odyssea.
-- PP10 --
Per Latias gentes vulgavimus. hoc tibi nostrum
Surgat opus, Pindi quando me numina nymphae
Haud proprii ingenti parta clarescere prole,
Sed patrio argivos deducere litore vates,
Et voluere novo, si qua est ea gloria, cultu
Indutos passim romana per oppida ferre.
Moeonides placuit Leopoldo, et Naiades Arni
Ad ripas plausere Ithaco. cur fertilis Ascrae
Ille tibi cultor, paribus qui floruit annis,
Proximus ut fama, pangendi ita carmina arte,
Non placeat, magnaque tui sub nominis umbra
Eridani placidum per me deductus ad amnem
Paullatim incipiat Graias dediscere voces,
Boeotumque modos? heic inter pacis amicae
Otia sub tanto posuit sibi principe sedem
Pallas, et omnigenae doctrinae lumina fundit
Vatibus haud inimica bonis, quos divite vena
Ingenii Musaeque aluere et Phoebus Apollo.
Prima tenet vatum in templo loca maximus ales
Moeonius, propiorque sedet donatus et ipse
-- PP11 --
Hesiodus lauro longum vernante, nec illum
Dedignata sequi magni est mens dia Maronis.
Ambo digna canunt, ambo se praepete penna
Diversum per iter celsa intra nubila tollunt
Admissique choro Superum mensisque recepti .
Ergo age sis, Fernande, ascraei ad sacra poetae
Ingredere o mecum. non ille horrenda Mariis
Arma, nec ultrices alterna in vulnera dextras
Hospitio pro laeso, et raptae coniugis igne;
Sed canit (1), ut
subito tener olim increverit orbis,
Ac terrae tractusque maris caelumque profundum
Fluminaque primique homines naturaque divum
Exstiterint, longaeque sequens vestigia famae
Vsque Chao a veteri Troianae ad tempora cladis
Fataque fortunasque virum tenebrosaque regna
Omnia musaeo contingens nectare clarat.
Namque Chaos rerum primordia nocte tegebat
Indistincta locis formaeque expertia; donec
(1) Vides, opinor, haec ad Theogoniam Hesiodi pertinere.
-- PP12 --
Confusam discussit Amor volventibus annis
Congeriem. tellus foecundo corpore, et aura
Lumine purpureo risit; sua tempora menses,
Et pariter novere suos vaga sidera motus,
Collectumque fretum sedit, fluviique voluti,
Cunctaque ceperunt genitalia semina vitas.
Caelus in aetherio primus regnavit Olympo,
Tellurisque sinu commixtus fudit in auras
Progeniem horrendam; donec materna sequutus
Iussa vafer Saturnus acuta falce petivit
Deprensum insidiis, patrioque potitus honore
Eripuit vi sceptra. hoc rege agrestis et exlex
Vita diu, moresque feri viguere, nec ullus
Iustitiae, laudique locus fuit; illaque Graii
Aurea dixerunt, fuerint quum ferrea secla,
Quae non ulla Deum referat mortalibus ira.
Mox tamen hic, frustra Titanum fortibus armis
Defensus, natosque petens in praelia, magno
Sub Iove succubuit victus, qui fulmine diros
Caeligenas, ipsumque alta caligine mersit
-- PP13 --
Infra Erebum iaciens pavitantem, ubi Tartarus horret
Aeterna sub nocte ingens, pars ultima rerum.
Hinc Iovis auspicio regni successit origo
Tertia. in astrifera caeli sedet arduus arce
Fulgura molitus dextra, totumque per orbem
Providus intendens aciem sua praemia laudi
Ac sceleri tributi poenas, hominumque per artes
Ingenia exacuit. prima haec felicis imago
Imperii, vobis quae nunc regnantibus aucta
Crevit in immensum, totamque effudit opum vim.
Tum rerum tenuis tantum experientia venit,
Quaesitique usus faciles; proscissaque terrae
Viscera, et attritus coepit splendescere vomer,
Edomitique boves, pecudesque in septa receptae
Aeraque personuere, et ferrum incanduit igne.
Quid faceret mortale genus? non roscida mella
Sponte dabant rupes, nec vino et lacte fluebant
Pura per intactos labentia flumina campos,
Aut inarata Ceres surgebat. iamque placere
Glandiferi foetus passim montanaque corna
-- PP14 --
Desierant, alioque inventum vivere cultu,
Et solem prohibere et acutae frigora brumae
Vestibus iniectis, alimentaque mitia nosse.
Omnia quae cernens, sacrosque recludere fontes
Ausus opum vates ascraeus, primus agrestes
Edocuit (1), fractis
quo sidere semina glebis
Tradere conveniat? segetis quis cultus opimae?
Tempora quae messis, quaque arte paranda supellex
Rustica et agricolis quae cura adhibenda iuvencis?
Nee minus et vanos docuit per caerula cursus
Litore digressus patrio, quando omnia tellus
Haud omnis bona ferre negat; certusque notavit,
Quid pluviaeque ferant Hyades, quidque asper Orion,
Arcturusque, Haedique, et quali flamine eundum,
Si placeat rapidi tentare pericula ponti,
Divitiasque sequi peregrinas. cuncta sed ante
Iustitiam servare iubet, sanctumque pudorem,
Et mores sine labe, hinc vis et turpis egestas
(1) Haec ad alterum Hesiodi carmen pertinent,
nimirum ad Opera et Dies.
-- PP15 --
Diffugiunt, pietasque viget, populosque per omnes
Copia largifico effundit sua munera cornu,
Quam requies non donat iners, at sedula cura,
Assiduusque labor. quid iam diversa canentem
Argumenta sequar? cecinit qui sanguine divum
Heroes (1) nati
populos aut legibus aequis
Rexere, aut domito retulere ex hoste triumphos,
Monstraque placarunt per magnas didita terras;
Multaque praeterea, invidit quae longa vetustas,
Consumpsitque vorax. restat pars unica laudum
Coniugis Amphitryonaeae, susceptaque magno
De Iove progenies, Alcides ille superbi
Martigenae domitor Cycni quo tempore scutum
Fulmineum quassans Pagasaei ad Apollinis aram
Perculit, ac magna Delphos formidine solvit.
O vatem nimium felicem, edicere primo
Cui rerum tot mira datum: te principe dignus
Vivat, et usque novo vigeat florentior aevo
(1) Inter alia poemata Hesiodus et
Heroogoniam scripsisse traditur, cuius pars
fortasse Scutum Herculis, de quo suo loco
dicetur.
-- PP16 --
Quod si magnanimos ipsi propiora tulissent
Austriadas bona secla tuos, non ille creatos
Stirpe alia heroas celebrandos carmine sacro
Legisset. labor unus erat gens Austria, et almis
Caesaribus foecunda domus dyrcaea sonaret
Per nemora, et plausu miratum impleret Olympum.
Tum licuit certare (l)
vel ipso iudice Phoebo
Argolico in coetu cum magno scilicet olli
Moeonida, quamvis argivae robora pubis
Hectoreos circa muros, Simoentaque clausum
Caedis Achilleae furiis cecinisset, et ignes
Suppositos Xanthi quondam ferventibus undis.
Cuncta tuae gentis, Fernande, insignibus orsis
Cessissent decora illa, diu quae versibus aetas
Digna tulit. nil gente tua nam maius in omni
Laude, per obliquos signorum flammeus orbes
Dum rutilo invehitur curru, sol cernit ab axe.
(i) Non defuere, qui dicerent Homerum quondam
certasse cantu in Euboea cum Hesiodo, victumque decessisse sententia Panidis. Sed
parum id verisimile .
-- PP17 --
Sed non dulcisono Superi haec celebranda dedere
Dona seni; nec si tribuissent, omnibus unus
Sufficeret. fortuna aliud servavit in aevum
Austriadum laudes, aliis et vatibus olim
Ferre dabit prima repetens ab origine gentem
Caesaream. iam nunc faciles date lilia nymphae,
Auricomos iungam flores, magnosque nepotes
Muneribus iustis cumulabo, et laurea nectam
Serta comis, donec subvectus in ardua templa,
Gloria ubi sedem posuit, tantosque sacravit
Alma viros rutilo succendens lumine, vivam
Effigiem fratrum, quos haec mirantia cernunt
Saecula, victuro describam Carmine vates.
In medio mihi Caesar avito insignis honore
Stabit: eum circa variis de partibus orbis
Attonitae gentes procumbent, dignaque ad aras
Thuricremas facient pro salvo vota parente
Compede iam fracta, miseris quam barbara quondam
Immiti iussu dominorum induxerat aetas.
Ille Iovis super ales erit, geminoque minatus
-- PP18 --
Hostibus exitium collo pendebit in aura
Opperiens nutum, quo martia fulmina
vertat.
Hinc Leopoldus agens Thuscae felicia
gentis
Agmina fraterno laetus gaudebit amore,
Iuraque et augustas leges, queis temperat
urbes
Maximus ostendet: propior Flora aurea
plaudet.
Hinc sacra albenti devinctus tempora
vitta
Teutonicos Equites primaevi floris in
aevo
Ostentans, quondam pars magna futurus et
ipse
Imperii, sistet ductor: se candida supra
Relligio pietasque addet. iamque Itala
linquens
Moenia, et Eridani niveos resonantis
olores
Ipse aderis, Fernande, aequos cui vivida
mores
Gratior insignit formoso in corpore
virtus,
Attollitque animos. erit una Insubria
tecum
Omnis, et aeternae spondebit praemia
famae
Caelicolas testata, sibi te vindice
laetos
Illuxisse dies, et crescere commoda et
omnes
Auspiciis vidisse tuis decora alta per
urbes.
Invidia infelix liventia brachia mordens
-- PP19 --
Frendebit frustra, virtutumque ora tremiscens,
Vos hilari quae fusa choro circumundique ludent,
Sanguineos vellet raptis pro crinibus angues.
Salvete heroes sacrum genus! o mihi tantum
Donent fata aevi, vestras ut dicere laudes
Et valeam myrto victricem intexere frontem,
Invideat stupefacta novo dum Grecia vati.
Interea Ascraei tu carmina docta poetae,
Si vacat, et fesso rerum si qua otia moles
Publica dat, leni vultu dux accipe: in illis
Invenies, quae lecta tibi dulcedine mentem
Afficiant. neque enim vana heic sub imagine rerum
Pieriis ludunt aures insomnia formis,
Nec Venus, aut Veneris puer ille infecta veneno
Improbus idalio contorquet spicula ab arcu;
Vtilitas sed multa latet, vitamque beatam
Quae faciant, praecepta, et rerum maxima virtus.
Fors etiam tecum lustrans haec carmina quondam
Regia gaudebit coniux illa inclyta fama
Italides inter, qua nullam Pallas amica
-- PP20 --
Erudiisse magis doctrina fertur in omni
Estensi de gente nurum, nec pluribus auctam
Illecebris aliam Charites excellere passae;
Et gens Ma quidem Musisque et Apolline clara est.
Ipsa suis curam genitrix ubi sedula natis
Impendit, magnum et matris satiavit amorem
Omnigenos volvit libros, Italasque camoenas
Respicit et Latias pariter, non inscia laudum
Vllius, audentem vexit quem Pegasus ales
Aonas in montes Graiorum exempla sequutum.
Et querimur non esse, modis qui praebeat aures
Dulcibus Aonidum, tales quum numina vobis
Concilient sensus? vobis et gaudia musae,
Et vates secura ferunt, nec fama poetae
Vilis utrique sonat: testis Modoetia, et altis
Porticibus vivo surgens de marmore sedes,
Quam vario circum florent pomaria cultu,
Regis opus, magni referens miracula prisca
Luculli Alcinoique. illic iam teque tuaque
Coniuge, quae parili tecum contendit amore,
-- PP21 --
Auspicibus, geminos cantu certare (1) poetas
Vidimus, et longo renovatos tempore ludos
Pieridum. laeta procerum stipante corona
Ambo vos alacres libantes flamina sacri
Gutturis, in morem torrentis uterque ciebat
Quae rapidi vena fundens e divite vates,
Plaudere nec piguit, nec fessis addere vires.
Omnia laetitia resonabant: famaque et udas
Naiadas fusis per caerula colla capillis
Ad plausum excierat vicini e gurgite fontis,
Et Satyros Faunosque et agrestia numina nymphas,
Vt quondam Arcadiae in lucis ad Panos avenam,
Aut Orphei dulcem ad cantum prope Strymonis undas.
Illo oro nunc vultu, illo mea carmina plausu
Excipite illustres animae, tuque optime Princeps,
Tuque tuo dilecta viro clarissima Nympha
(1) Duo vates praestantissimi, alter Veronensis
Lorentius Neapolitanus, alter Mollius, complures dies apud optimos principes
commorati sunt, maximamque sibi laudem et ipsorum principum et aliorum auditorum
iudicio extemporaneis carminibus non minus scite quam eleganter decantatis
pepererunt.
-- PP22 --
Formosis Iunonem oculis et Pallada culto
Ingenio superare potis. si cesseris ultro
Id proprium, Fernande, petam quod numina, nullum
Maius erit donum. nostrum tibi serviet usque
Iam studium, tibi cura; tui sic germina gnati,
Italiae spes alta, et aviti gloria regni,
Incolumes vigeant; primis mirentur et annis
Virtutesque tuas laudumque immensa tuarum
Per populos, quos ipse regis, monumenta, nec ullo
Nomine tam laeti plaudant, quam quo tibi certam
Sternis ad astra viam, et dignum te fingis Olympo,
Deliciaeque, paterque hominum late undique dictus.
