Liber sextus
Sic tacitam per noctem Ithacus recubabat agresti
In tumulo curis somnoque oppressus. at alma
Pallas adit Phaeacum alte surgentia tecta,
Et populos, quondam latae qui vasta colebant
Arva Hiperiae atris Cyclopibus undique clausi,
Assuetique malas, haud aequo marte potentes,
Ferre vices validis vicini incursibus hostis.
Illos Nausithous veteri discedere sede
Jussit, et in Scherien infesta e gente profectos
Duxit, ubi magnis circumdedit arcibus urbem, 10
Divisitque agros ponens ingentia divis
Templa, domosque viris. at fato ereptus ad umbras
Cesserat infernas senior; sceptrumque regebat
Alcinous tum cura deum, servator et aequi.
Hujus adit claras virgo Tritonia sedes,
Moliturque duci reditum. jamque ardua scandit
Limina fulgentis thalami, quo nympha cubabat
Praestanti assimilis formaque habituque deabus
Nausicaë Alcinoi magni pulcherrima proles.
Hinc atque hinc geminae, Charites queis munera formae 20
Addiderant, famulae stabant clausasque tenebant
Nocte fores. sed diva, levis velut halitus aurae,
Nulli visa intro subiit, capitique puellae
Adstitit, egregii pelago mentita Dymantis
Progeniem, aequaevas quam semper regia gnata
Praecipuo socias inter dilexit amore:
Omnia cui similis dea magna affata puellam est.
Cur adeo cessas? cur te sic optima mater
Lentam atque immemorem rerum tulit? en tibi pulcrae
Neglectaeque jacent vestes, properatque hymenaeus 30
Laeta ferens jam dona, ipsam et splendescere tempus
Te niveo ornatam cultu, similemque parare,
Conjugis ad cari sedes quicumque sequentur.
Hinc oritur laus certa, hominumque it fama per ora
Didita, qua genitor gaudet, quaque optima mater.
Quin simul ac radiis aurora retexerit orbem
Loturae properemus: ego comes addita tecum
Ipsa adero, curamque omnem partibor, ut una:
Expedias mecum facili te nympha labore,
Non etenim, mihi crede, diu sine conjuge virgo 40
Sedibus in patriis ludes; te prima juventus
Jam petit, et cupidis in te suspirat ocellis,
Verum age cornipedes geminos ad frena sub ortum
Fac genitor currumque paret, qui mollia portet
Cingulaque et peplos et diti pallia cultu.
Sic potius decet ire, viam quam carpere longam
Per campos pedibus: multum fons distat ab urbe.
Haec ut fata dea est, petiit stellantis olympi
Culmina, tranquillas perhibent ubi numina sedes
Incolere. haud illic ventorum flamina gliscunt, 50
Haud pluviae incanaeve nives; at pura sereno
Aura polo sine nube viget, circumque coruscat
Lumine purpureo, qua laeta per otia vitam
Caelicolae ducunt aeterna pace potiti.
Illuc tum volucri fugiens per inania cursu
Sese diva tulit, postquam est affata puellam,
Aurora interea formosa in veste nitentem
Nausicaam excivit. miratur somnia virgo,
Egrediensque toro, sua visa parentibus ultro
Nunciet ut caris, celerat per tecta domorum. 60
Haud mora; non longe nacta est utrumque. sedebat
Ante focum fidis mater stipata ministris
Puniceum versans contorto pollice vellus:
At genitor tum forte suis a sedibus ibat
Concilium in magnum tendens, quo sancta vocabant
Jura patrum. stetit illa pedes genitoris ad ipsos,
Et prior has voces pudibundo effudit ab ore.
O genitor currumne vetas mihi ducier altum
Ut lotura feram pulcras ad flumina vestes,
Quae longo sordent jam tempore? scilicet ipsum 70
Te proceres inter primum consulta serentem
Usque decet puro corpus circumdare amictu.
Sunt tibi praeterea quini felicia gnati
Germina, quorum alma gemini jam conjuge gaudent,
Tres thalami expertes florent. hi vestibus omnes
Ornarique novis cupiunt, semperque nitere
Mollibus in choreis; mihi vero haec omnia curae.
Sic fata est; nec enim pudor ipsam dicere sivit
Plura, nec optatos patri memorare hymenaeos.
Ille tamen novit latitantes pectore sensus, 80
Et sic pauca refert. non bigas, gnata, negabo,
Non poscas quaecumque; i felix: alta ministri
Ad juga cornipedes jungent, currumque parabunt.
Haec dicens dat jussa viris. nec segnius illi
Educuntque levem currum, lapsusque rotarum
Subjiciunt, adduntque pares ad frena jugales.
Illa autem e thalamo celerans velamina pulcra
Extulit, imposuitque supra: cui sedula mater
Apparat in calathis varias florentibus escas,
Caprigenumque utrem spumanti nectare bacchi 90
Implet. jamque levem dum virgo ascendit in axem
Palladiae succos oleae, queis molliat artus
Ipsa suos comitumque, dat aptum munus in auro.
Lora manu cepit virgo, lentoque flagello
Increpuit bijugos. resonant longa atria circum
Quadrupedante pedum strepitu, currusque citatus
Fert positasque supra vestes, ipsamque puellam
Haud solam; famulantum una nam turba sequuta est.
Quae vitrei postquam venere ad fluminis undas
Structa aderant ubi labra, ac puro affusus ab amne 100
Semper abundabat purgandis sordibus humor;
Cornipedes solvere jugo, atque in pascua laetos:
Propter aquas ripis egere virentibus. hinc et
Accipiunt, tinguntque alto sub gurgite vestes
Et scrobibus calcant in curvis: aemulus omnes
Ardor agit, celerantque pares rapiuntque laborem.
Mox ubi laverunt, sternunt ex ordine late
Omnia arenosum subito per litus, ubi albos
Spumea lambebat resoni maris unda lapillos.
Nec minus ipsae etiam juvenilia corpora lotae 110
Perfusaeque oleo vicinae in margine ripae
Gramineo accumbunt epulis, dum candida texta
Siccantur Phoebi rutilo tepefacta calore.
Quin et pulsa fames postquam est, redimicula ponunt,
Contenduntque pila: media nitet agmine, et alte
Nausicaa ingeminat numeroso carmen ab ore.
Qualis ubi incedit montes Dyctinna per altos,
Seu juga Taygeti super ardua, sive Erimanthi
Tela manu spargens, cervosque assueta fugaces
Damarumque sequi turmas; agrestia circum 120
Numina ludentes glomerantur Oreades una,
Exercentque choros; Latonaque pectore gaudet
Illa deas gradiens et pulcro vertice supra
Et fronte est, habituque omnes insignior una
It socias inter; talem se laeta ferebat
Per medias; tali virgo praestabat honore.
Sed bijugos reditura domum quum jungere curru,
Et legere apricum per litus texta parabat,
Diva novas animum Tritonia vertit ad artes,
Excitus ut somno nympham Laërtius heros 130
Aspiciat, quae celsa illum sub moenia ducat.
Jamque levem regina pilam dum jactat ad unam
E sociis, pila missa voalns haud pertulit ictum,
Irrita sed cecidit spumanti in vortice. at illae
Clamavere altum; clamore excitus Ulysses
Exsiluit, trepidoque sedens haec pectore secum.
Hei mihi quas gentes quae veni ad litora vectus;
Barbara num regio haec fera corda ignaraque recti
Servat; an hospitibus parcit, superosque veretur?
Ut mihi nympharum subito vox impulit aures, 140
Nympharum, montana colunt quae culmina, quaeque
Flumina amant fontesque et stagna virentia musco.
Fors homines etiam, fors juxta heic moenia gentis:
Quidquid erit, tentabo oculis ultro omnia lustrans.
Haec ait, arbuteoque levat sua membra cubili,
Frondentemque rapit viridanti ex arbore ramum,
Quo pubemque regit circum omnem atque ilia nudus,
Ingrediturque. leo veluti quum magnum et imbres
Et ventos perpessus atrox ruit; igneaque intus
Lumina stant; pecudes contra armentaque densa 150
Cervorumve boumve, nec acri turbidus ira,
(Suadet enim vesana fames) irrumpere parcit
In stabula, et clausis tentare in ovilibus agnos.
Haud aliter nudus (vis namque extrema jubebat)
Virginibus mediis heros se inferre parabat.
Jamque sale ut foedos horrens apparuit artus,
Continuo trepidae summis per gramina ripis
Diffugere omnes: tantum unа haud territa gnata
Restitit Alcinoi, cui mentem bellica virgo
Firmarat, solvens turpi formidine pectus. 160
Illa immota stetit contra: turbatus at heros
Haesit inops dubiusque animi, genibusne prehensis
Virginis exoret pacem progressus, an ipsam
Eminus aggrediens dictis, et pectora blandus
Mollia demulcens tentet prece, ad urbis ut alta
Moenia demonstretque viam, nudataque membra
Veste tegat? potior dubio sententia visa,
Longius abstantem sua nympham in vota vocare,
Ne, dum genva capit, fors saeviat aspera tactu.
Tum sic blandiloquo supplex est orsus ab ore. 170
Adsis o, facilisque leves quaecumque laborem
Sive dea, o virgo, seu nostri sanguinis una:
Si dea; nata Jovis certe es Latonia Phoebe,
Cui similis vultuque habituque incedis honesto.
Sin genus es nostrum terraeque nigrantis alumna,
O ter felices, qui te genuere parentes;
Felices etiam fratres, queis dulcia semper
Gaudia pertentant animos te propter eamdem,
Aspiciunt quum tale choris florescere germen!
Ante alios tamen ille omnes felicior unus, 180
Qui te dives opum sua quondam ad limina ducet
Muneribus victam. nam talem e sanguine nostro
Non nympham, non ipse virum vidi: occupat ergo
Mirantem stupor, et raptis vix sensibus hisco:
Tale erat in Delo, quod vidi ad Apollinis aram
Formosum tenerae germen juvenescere palmae;
Namque illuc magna quondam comitante caterva
Accessi, peterem quum Dardana tecta, futura
Exitium mihi triste. utque illa in imagine fixus
Obstupui siluique diu; (nam nulla per agros 190
Creverat huic similis ramis felicibus arbos; )
Sic miror te nympha simul stupeoque, nec ora
Sustineo tua ferre, aut genva attingere supplex.
Me vero fera fata premunt: hesternus ab undis
Huc ego bisdenas post luces denique fugi
Jactatus pelago nimbisque furentibus usque;
Insula ab Ogygia: tandem his deus appulit oris,
Heic quoque fors iterum clades ut saeva fatiget
Immeritum. neque enim credo pia numina ponent
Exitiis finem, sed multa prioribus addent. 200
Ergo oro miserere: mihi tu prima salutis
Spes misero ostensa, ac primam te in vota vocavi
Post tantas pelagique minas caelique procellas
Omnibus heic errans ignotus. moenia gentis
Ipsa doce o facilis regina, ipsa indue egentem,
Huc veniens lacerum si quod male tegmen habebas.
Di vero tribuant, quaecumque in pectore servas
Vota tuo, sponsum gnatosque et munera pacis
Unanimae: neque enim donum praestantius ullum,
Quam quum tranquillos concordi mente penates 210
Femina virque regunt. tristi dolet improba turba
Invidia, contra cari laetantur amici,
Primaque conjugibus venit ipsis gloria famae.
Talibus orabat supplex, quum talia virgo:
Haud equidem arguerim tua dicta, animumque sagacem
Hospes, ait. sed enim celsi dominator olympi
Ipse suas partitur opes mortalibus aegris
Justisque injustisque, ut fert dare cuique voluntas:
Haec tibi forte dedit; proin ferre utcumque necesse est.
Nunc vero has quoniam terras jactatus adisti, 220
Fide animo; vestemque feres expertus amicum
Auxilium, donisque super cumulabere dignis
Supplice. jamque urbis te celsa ad moenia ducam,
Et gentis dicam nomen. felicia regna
Haec habitant Phaeaces; ego alto sanguine creta
Magnanimi Alcinoi, cui parent omnia, et unus
Imperioque regit sceptrisque potentior urbem.
Haec ubi fata, vocat famulas ac talia mandat,
O gressus cohibete: viro cur denique viso ubi
Diffugitis? saevumne hostem advenisse putatis? 230
At non ille satus, nec Phoebi lumen et auras
Spero equidem aspiciet posthac volventibus annis,
Horrida qui placidis Phaeacibus inferat arma.
Quippe sumus cari superis, medioque tenemus
Regna mari, haud soliti, misceri gentibus ullis
Hic pelago infelix et tempestatibus actus
Appulit his tandem terris; cui protinus omnes
Auxilium properate: inopi pater ille deorum
Hospitibusque praeest aequus, nec gratia doni
Parva vel exigui est. date bacchi pocula, et ipsum 240
Ducite, et a ventis aversum in fonte lavate.
Vix ea; quum famulae pulsa formidine sistunt,
Inque vicem sese exhortantur. jamque reducta
Parte locant Ithacum tranquillo in flumine, ubi alma
Jusserat Alcinoi soboles; juxtaque ferentes
Apponunt chlamydemque viro tunicamque recentem:
Dant quoque palladium caelato munus in auro,
Sordentesque monent puris in fontibus artus
Abluere. affufis queis circum haec subdidit heros;
Longius hinc vos ferte pedes, dum fluminis unda 250
Tabentes humeros sale tergam, et suave liquenti
Rore olei visi longo post tempore lustrem.
Non ego nam vobis circum cernentibus artus
Perluere, aut ausim nymphis adsistere nudus.
Dixerat: illae abeunt, dominaeque ea dicta reportant.
Interea salsum tergens circum undique rorem
Amne lavat puro ductor Laërtius, olli
Qui penitus terga atque humeros insederat altos
Cervicemque, comasque rigentes. hinc ubi foedos
Purgavitque artus, nitidoque perunxit olivo, 260
Induitur vestes intactae munera nymphae.
Atque olli Jove nata novum decus artubus addit,
Majoremque facit visu, plenoque decorum
Corpore; tum similes hyacinto e vertice crispos
Effundit nigra rutilos ferrugine crines.
Argentum veluti fulvo variaverit auro
Artificis quum docta manus, quem Mulciber una,
Pallas et ipsa suas docuit non invida laudes;
Artis opus rarae admirans stupet excita turba,
Luminibusque inhiat tacitis. ita nata Tonante 270
Olli humeris capitique novos afflarat honores.
Jamque nitens Charitum forma digressus ab amne
Litore consedit sicco. mirata puella
Obstupuit, sociisque haec protinus addidit ore.
Accipite o fidae, quae dicam cumque, ministrae:
Haud equidem hunc venisse reor stellantis olympi
Omnibus invisum divis ad litora nostra.
Ante quidem visusque horrens, nec amabilis ulli,
Caelestum nunc ille refert decus. o mihi talis
Huc veniens divum contingat munere conjux, 280
Et velit his mecum semper considere terris:
Vos epulas jam ferte viro, jam fundite vina.
Haec illa: audivere alacres, nec jussa morantes
Apposuere dapes cum bacchi nectare. at heros
Vescitur ac raptim spumantia pocula siccat,
Ex longo collecta fames namque improba suadet.
Sed jam nympha viam celerans altoque plicatas
Imponit curru vestes, bijugosque volucres
Sub juga panda trahit. dein ipsa ut celsa resedit,
Affatur Laërtiaden his vocibus usa. 290
Surge age; turrigeras urbis properemus ad arces,
Conspicies florem Phaeacum ac prima virorum.
At sapias licet ipse, tamen monuisse juvabit,
Ne secus ac moneo, facias, dum per sola culta,
Ac pingues inter cursum celerabimus agros,
Post currum propior commixtus in agmine fido
Carpe viam, trito bigas ego tramite ducam.
Haud procul aspicies urbem, quam maxima cingunt
Moenia, et angustis aperit se portus utrinque 300
Faucibus: hinc atque hinc longo stant ordine naves
Subductae, sedes ubi nigris certa carinis,
Inde forum est, medioque foro consurgit in auras
Aetherias niveo Neptuni e marmore templum
Nautica ibi clausis servant navalibus arma
Carbasaque et funes et tonsis apta parandis
Robora. nulla etenim cura est Phaeacibus arcus,
Aut pharetras tractare: abiegni pondera mali,
Et remi, puppesque placent, queis caerula sulcant
Dissita, et immensi contemnunt aequoris aestum. 310
Heic ego mordacis metuens convicia linguae,
Quippe procax vulgi turba est, disjungier opto,
Inferrique prior portis. namque obvius una
Si quis me videat tecum, fors talia contra
Improbus incipiet. quisnam ille est corpore pulcro
Nausicaae qui pressa legit vestigia pone?
Hospes? ubi inventus? junget connubia secum?
Aut aliquem fracta deserto in litore navi
Externa de gente virum (loca proxima namque
Nulli habitant homines) ausa est deducere in urbem; 320
Aut aliquis superum caeli delapsus ab arce
Supplicibus votis jam tandem victus ad imas
Descendit terras: omnes una exiget annos.
Quin melius si sponte sua delegit habendum
Ipsa virum, sociumque aliis excivit ab oris
Tot patriae claros jam dedignata hymenaeos.
Sic dicet juvenum mala turba, ingrataque famae.
Damna feram. neque enim non ipsa irata puellam
Arguerim, quae forte viros versarier inter
Sponte sua haud dubitet necdum genitoribus orba, 330
Nec thalami vinclis, taedisque jugalibus aucta.
Quare age, sub memori condens mea pectore dicta.
Altius infigas hortor, quo per vada ponti:
Quamprimum reditu potiare. a tramite recto
Haud procul est lucus, viridi qui procubat umbra
Populea, armisonae divae sacer: exsilit intus
E gelidis fons lene sonans argenteus undis,
Ac circum irriguo pubescit gramine pratum.
Heic etiam campique mei genitoris et horti
Pomiferi florent, semoti haud longius urbe, 340
Quam sonus adveniat missus clamantis ab ore.
Ergo ibi tu residens maneas, dum moenibus altis
Nos introgressae patrias veniamus ad aedes.
Postquam autem tetigisse fores ac limina credes,
Tunc urbem progressus adi, sedesque require
Alcinoi. fuerit quaerenti noscere magnus
Nec labor: ipse etiam puer infans ducat ad alta
Atria; turrito se tantum vertice supra
Attollunt, nulli Phaeacum aequanda domorum.
Mox ubi te ingressum subter fastigia tecti 350
Excipiet domus alta, citus vestigia ab aula
Ad matrem ferto properata. usque adsidet illa,
Lucet ubi focus igne, et docto pollice versat
Purpureum lanae, visu mirabile, pensum
Ancillis stipata atque altae innixa columnae.
Stat juxta et solium genitoris, ubi aurea laetus
Pocula convivas inter tenet ille, deus ceu
Aetherio in caetu residens rutilantis olympi.
Hoc tum praeterito, matri tua brachia tende
Protinus affusus genibus, supplexque precare, 360
Det facilem votis reditum, miserataque longum
Exsilium, patriae quamprimum ad littora mittat.
Si precibus devicta tuis miserebitur ultro,
Omnia polliceor tibi tuta, iterumque sodales,
Antiquamque domum vises, finesque relictos.
Haec effata, acri percussit verberae terga
Cornipedum: mora nulla, volant, fluvioque recedunt
Pulvereos rapido glomerantes impete gressus.
Illa autem faciles manibus moderatur habenas,
Hospes uti famulaeque sequi vestigia possint, 370
Nunc laxans, nunc arte premens retinacula virgo.
Jamque subibat aquas Titan, lucumque Minervae
Populeis nigrum foliis tetigere; ubi sedit
Heros Laërta genitus, magnamque precatus
Voce deam, tales effudit pectore questus.
Audi, gnata Jovis summi Tritonia praesens,
O miserum nunc saltem audi, frustra ante vocata,
Quum me alto dirus pelago Neptunus agebat:
Da molles Phaeacum aditus, da inflectere mentem.
Talibus orabat supplex: summo dea caelo 380
Audiit orantem, sed non se offerre videndam
Clara in luce palam voluit non immemor irae
Immitis patrui, furiis qui saevus acerbis
Jactabat Laërtiadem maria omnia circum,
Litora ne patriae, dulcesque reviseret oras.