HOMERI ODYSSEAE / LIBER VICESIMUS
Vestibulo in primo tecti fortissimus heros
Accubuit: subter magni bovis horrida stravit
Tergora, et injecit florenti vellere multas
Caesarum pelles ovium super; ipsaque laenam
Praeterea Eurynome posuit per membra cubanti.
Heic vigilans et triste procis in corde volutans
Exitium stetit ille. alia de parte puellae
Interea tectis ibant, juvenumque petebant
Gaudia, nocturnis assuetae fraudibus omnes
Laeta sequi alterno veneris solatia risu. 10
Exarsere ignes animo, tacitusque repente
Multa putat secum, praestetne insurgere contra,
An sinere extremum votoque ausoque potitas
Misceri per tecta procis? fremit ira sub imo
Pectore, et insanis acuit praecordia curis.
Ac veluti, catuli cui parvi ex ubere pendent,
Si qua ignota viri facies sese offerat ultro,
Saevit acerba tuens rabidisque latratibus instat
Mater, et adverso jam se fert cominus hosti
Dentibus infrendens contra et concurrere tentans. 20
Sic olli infremuitque animus tam dira tuenti
Flagitia, impellensque ambabus pectora palmis
Haec secum: tacitus quin tu contra omnia persta,
O anime; his etiam quondam graviora tulisti,
Quum tibi magnanimos Cyclops immanis in antro
Corripuit socios, saxoque illisa voravit
Membra ferox. tantum quisti perferre dolorem
Impavidus, donec te limine mortis ab ipso
Eripuit, virtusque viam molita per artem est.
His dictis animum increpitat, nec cedere victus 30
Ille negat. curis ipse autem ingentibus actus
Aestuat, ac stratis hac illac volvitur heros
Sollicitus. flammis ceu quando viscera torret
Pinguiaque et multo turgentia sanguine pubes,
In partesque omnes versat, celeratque laborem
Ocius impleri cupiens: sic vertitur heros,
Et volucrem nunc huc mentem nunc dividit illuc
Secum agitans, quanam saevis congressus Achivis
Arte queat multos unus demittere leto?
Talia volventi delapsa ex aethere Pallas 40
Venit femineos habitus induta, supraque
Adstitit, ac tali compellans voce loquuta est.
O duris homines vincis qui casibus omnes,
Cur vigilas? jam parta domus tibi, partaque conjux,
Gnatus et ipse tibi partus, quem vellet habere
Quisque sibi. sic fata dea est; atque ille vicissim
Pаucа refert: haec, diva, quidem non vana profaris;
Cura sed illa gravis residens praecordia torquet,
Solus ego juvenes tot contra insurgere fortes
Quī valeam? semper conferti haec limina servant. 50
Id quoque praeterea reputo, si perdere turbam
Auxilioque Jovis detur mihi, diva, tuoque,
Quo fugiam? casus omnes juvat ante videre
Scilicet, atque animo varias expendere sortes.
Dixerat; huic autem virgo sic caesia reddit:
Improbe, nonne alii fidunt mortalibus armis,
Ac sociis, quibus est haud par sollertia menti?
Me diva duce tu, per tanta pericula vectum
Per varias pelagi insidias quae numine nostro
Incolumem duxi, metues? haec accipe porro 60
Dicta prius, penitusque alta sub mente reconde.
Quinquaginta etiam si densis obvia telis
Agmina consistant contra, mortemque minentur,
Nil mecum tibi triste foret; quin omnia vastans
Lanigerosque greges armentaque victor haberes.
Nunc somni cape dona: est durum in nocte tueri
Pervigilem tota; mox aspera fata subibis.
Haec ait, et fesso placidam per membra quietem
Irrigat, inque altum sese dea tollit Olympum
Nubiferos superans per opaca silentia tractus. 70
Ast ubi dissolvit curas huic fusa per artus
Blanda quies; contra depulso excita sopore
Penelope in thalamo maerens assedit, et ambas
Sparsa genas fletu sic est affata Dianam.
Diva, Jovis proles, magnum Latonia numen,
O utinam perdas transfixo pectore telis
Hanc animam nunc ipsa tuis; vel turbine nimbus
Praecipiti involvat, nigrumque per aëra vectam
Oceani refluo jaciens me in gurgite mergat;
Ceu quando immeritas saevae abripuere procellae 80
Pandaridas. ollis divum vis dura parentes
Abstulerat, solaque orbas in sede relictas
Lacte Venus miserata et melle et nectare bacchi
Pascebat. Juno formae praestantis honorem,
Consiliique decus teneris afflarat: at alti
Corporis ingentes Latonia fecerat artus,
Addideratque suas operum Tritonia laudes.
Vix autem Cytherea poli sublimis ad arces
Cesserat optatos nymphis latura hymenaeos
Abs Jove fulmineo; (genitor quippe omnia novit 90
Fortunasque hominum laetas, et tristia facta;)
Quum subito harpyiae miseras rapuere puellas
Horrificae, Eumenidumque jugo pressere superbo.
Sic o! me superi tollant; vel compta capillos
Transadigat cupidam Dyctinna, ut per loca nigro
Senta metu visura abeam sub Tartara Ulyssem,
Nec me deterior conjux laetetur adepta.
Triste quidem, fateor; tamen est utcumque ferendum
Nempe malum, cui luce urit praecordia luctus,
Dein placidus sub nocte venit sopor, ille malorum, 100
Laetitiaeque ferens jucunda oblivia menti;
At me etiam terrent ipsi per somnia manes.
Namque mihi talis per noctem accumbere visus
In thalamo nuper, qualis, quum Pergama primum
Classe cita peteret, fuerat meus ille vir ipse
Infelix: laetum tentabant dulcia pectus
Gaudia; rem veram, non somnia vana putabam.
Vix ea Penelope; roseoque inceperat ortu
Aurea procedens Tithoni effulgere conjux;
Nec latuere Ithacum gemitus et verba loquentis: 110
Haesit, et occultae ceu jam bene conscia fraudis
Ipsa foret, trepido visa est succedere coram,
Atque adstare caput supra, vocemque ciere.
Prosilit, ac laenam villosaque tegmina surgens
In solio ponit, celsisque e sedibus effert
Exuvias tauri; tum supplex voce precatur
Caelicolum regem tollens ad sidera palmas.
Juppiter o genitor, vestro si numine vectum
Per terramque fretumque hanc me voluistis adire
Jam patriam, postquam tam longa exercuit ira; 120
Nunc o! nunc aliquis vigil in penetralibus omen,
Det precor, atque ipso veniat mihi ab aethere signum.
Talibus orabat dictis; et rector olympi
Audiit orantem, tonuitque in nocte corusca
Desuper e nebulis, signum pater aethere ab alto
Ostentans: visu subito laetatur Ulysses.
Nec minus et vocem mulier captiva repente
Sustulit inclamans penetrali in sede, ubi stabant
Marmoreae moles tundendis frugibus aptae,
Quas famulae urgebant bissenae, frangere semper 130
Et cererem jussae, baccas et pinguis olivi.
Jamque aliae pensis defunctae corpora somno
Fessa dabant; sociis tantum haec ex omnibus una
Aegra magis, necdum cessans, revolubile saxum
Continuit, laetumque omen sic edidit ore.
O regis aeterno qui res hominumque deumque
Imperio, insonuit cur tanto murmure caelum
Stelliferum sine nube? aliquem felicia certe
Signa petunt: jam jam, quod posco munus et ipsa,
Da pater. extremum heic epulis operata juventus 140
Assideat, longo exercens quae membra labore
Perdidit, ac vires mihi fracto in corpore solvit
Dona laboranti Cereris: lux ultima visat
Ista procos laetis celebrantes munera mensis.
Tantum effata: heros tali simul omine gaudet,
Terrificoque Jovis sonitu simul; ac ferus ultro
Sontibus exitium jam certo in corde minatur.
Interea complet famulantum turba penates,
Sopitumque focis ferventibus excitat ignem.
Surgit et ipse toro fulgentem indutus amictum 150
Telemachus, laterique ardentem accommodat ensem,
Et formosa pedum circumdat vincula plantis:
Tum capiens ferro praefixum robur acuto
Limen adit, foribusque adstans ita fatur ab altis.
Dic age, cara mihi nutrix, quem dignus honorem
Nactus habet; thalamone hospes, dapibusque potitus,
An jacuit neglectus humi? non inscia recti
Saepe alios genitrix meritis et laude minores
Nostra viros large coluit; cur immemor unum
Scilicet hunc solito meritum sine honore reliquit? 160
Dixerat, atque olli prudens ita pauca vicissim
Euryclaea refert: ne vero, o gnate, parentem
Incusa: quantum libuit, se munere bacchi
Proluit heic longum residens nocturnus ad ignem;
Exstinctaque siti nihil ultra saepe rogatus
Poscere se dixit. jamque ut nox prona quietis
Dona tulit, jussitque toros, intextaque poni
Strata parens, queis ipse altus recubaret; at ille
Heu nimium maerens molli requiescere lecto
Abnuit; et cruda nudati in pelle juvenci, 170
Caesarumque ovium male tectus vellere ad ipsum
Vestibulum accubuit; nos laenam injecimus ultro.
Haec ubi; Telemachus crispans hastile coruscum
Limine procedit; gemini quem pone sequuti
Nota canes fido servant vestigia gressu.
Ille abit in coetu fortes visurus Achivos;
At Pisenoridae creta Opis sanguine claro
Continuo hortatur famulas. mora tarda facessat,
O sociae; sordes tectorum everrite, et undam
Spargite, purpureasque toris insternite vestes, 180
Atque aulaea. undis properet pars tergere mensas,
Craterasque simul caelataque pocula lustret:
Pars adeat fontem celerans, atque ocius adsit.
Haud aberunt longum; quin primo ad limina stabunt
Mane proci, festae celebrent ut gaudia lucis,
Sacra redit laetis quae civibus orbe рerаcto.
Dixerat, et jussae properant mandata puellae:
Bis denae fontem petiere, aliaeque frequentes
Rite suos obeunt passim per tecta labores.
Haec inter venere proci, subitoque per artem 190
Institerunt valida diffindere ligna bipenni.
Nec minus et reduces aderant de fonte ministrae,
Atque una Eumaeus magnorum horrentia ducens
Corpora terna suum. quos intra septa relinquens
His Ithacum senior dictis compellat amicis:
Mollius aspiciunt tene o, mala pestis, Achivi,
Turpibus an probris velut ante incessere pergunt?
Talia quaerenti suspirans reddidit heros:
Supplicia o! divis utinam pro talibus ausis
Expendant sontes, aliena in sede nefandum 200
Dedecus aggressi; jam jam est pudor omnis abactus.
Alterni haec memorant dum voce, Melanthius ollis
Adstitit ille malus custos ex agmine toto
Munus agens pubi lectas de more capellas;
Pastoresque ibant gemini simul. ipse ubi circum
Atria curva gregem vinclis religavit olentem,
His ultro regem dictis incusat acerbis:
Pergis adhuc gravis esse, avidus nec poscere cessas
Quemque virum, necdum tete his penetralibus effers?
Haud prius absistes, credo, quam saucius hasce 210
Experiere manus; tanta est injuria, demens,
Qua furis heic, alii ceu nusquam epulentur Achivi.
Dixerat: ille nihil contra, sed turbidus ira
Quassat utrinque caput, graviterque in corde minatur.
Tertius ecce alia se parte Philetius infert,
Caprigenumque pecus, sterilemque a litore vaccam
Ducit: (eum soliti pelago transmittere, quotquot
Huc veniunt, curva nautae advexere carina).
Isque ubi porticibus longis armenta revinxit,
Sic prior Eumaeo: dic o, quis sedibus hospes 220
Hic novus in nostris? qua se de gente profectus,
Qua patria, et clara qua sese ab origine jactat?
Infelix! praefert regalem corpore formam;
At superi duro curarum turbine mergunt
Magnanimos etiam reges, quos casibus actos,
Errantesque diu cogunt ferre aspera fata.
Haec ait, et subito dextram complexus inhaesit,
Compellansque senem: salve o pater optime, dixit,
Dique tibi meliora ferant, licet horrida luctu
Te nunc exagitans multo fortuna fatiget. 230
Juppiter, heu divum quis te crudelior alter,
Nil homines miserere, tuum genus: ut semel oras
Hauserunt vitae, gravibus tabescere curis
Sponte sinis. gelidus mihi dura per ossa cucurrit
Sudor, ut hunc miserum vidi; lacrimaeque volutae,
Dum memorem domini pietas, dum strinxit imago.
Ille etiam pariter, caeli si vescitur aura,
Phoebeamque haurit lucem, male tectus, et exsul
Scilicet a patria, saevis procul errat in oris.
Sin periit fato, nigrumque abreptus in Orcum est, 240
Heu mihi quid misero restat? me laeta per agros
Ille Cephallenum teneris armenta sub annis
Pascere, me validos voluit submittere tauros.
Nec labor ingratus cessit: stabula alta juvencis
Innumeris jam plena sonant, foeturaque votis
Haud usquam melius domini respondet avari.
Nunc alii ducique boves mensisque parari
Dona jubent, patria gnatum nec sede relictum,
Ultoresque deos metuunt: quippe omnia certant
Diripere, atque opibus sine rege impune potiri. 250
At mihi curarum vario mens fluctuat aestu
Multa volutanti mecum: discedere longe
Scilicet, atque alias armenta abducere in oras
Indignum est, salvo juveni dum vita supersit.
Durios heic etiam, nequidquam aliena sedentem
Ad stabula infandos longum perferre dolores.
Atque equidem regem, hinc jampridem elapsus, adissem
Ipse alium (neque enim scelerum vis tanta ferenda);
Ni tenuisset amor miseri; ni certa subisset
Spes animum, reducem vastata in sede videndi,260
Caedentemque armis pubem, crimenque piantem.
Cui referens heros: non te rationis egentem,
Quisquis es, aut animi arguerim; sat pectoris acre
Consilium admirans video: quare accipe contra,
Quae tibi nunc caeli testatus numina dicam.
Audiat haec superum genitor, sociique penates,
Atque arae, mensaeque Ithaci, quas nuper adivi;
Te coram huc veniet proles Laërtia Ulysses,
Aspiciesque illum, feret id si corde voluntas,
Sternentemque procos, multaque in caede cruentum. 270
Tantum effatus; at ille: o! jam Saturnius, inquit,
Adnuat, ac nutu firmet tua dicta potenti;
Quid mea vis animi possit, quid dextera, nosces.
Haec eadem Еumaeus, divos per vota precatus,
Orabat, cupiens quamprimum visere regem.
Atque illi inter se congressi talia dictis
Dum jactant, juvenes fatum crudele struebant
Telemacho; utque Jovis venit laeva ales ab aethra
Altivolans, trepidamque tenens sub nube columbam,
His tunc Amphinomus, cunctis mirantibus, infit. 280
O socii, haud dabitur votis et caede potiri
Sperata: praestat nunc tandem dulcia mensae
Dona sequi. vix fatus erat, quum laeta juventus
Paruit, ac celeri subiit penetralia gressu.
Omnes jamque toros atque alta sedilia circum
Purpureas ponunt chlamydes, mactantque bidentes,
Et pingues de more capras, feriuntque rudentum
Colla suum, ingentique addunt his corpore taurum.
Viscera divisi torrent fumantia, et implent
Crateras baccho: tum pocula laeta ministrans 29O
Circum obit Eumaeus, cereremque Philetius ultro
Dat calatho e pulcro, vinumque Melanthius haurit.
Incumbunt epulis alacres; nec secius ipsum,
Versans arte dolos, Ithacum considere jussit
Telemachus celso bene structae in limine sedis,
Vilis ubi spreto stat sella et mensa parata.
Mox etiam dedit exta viro, laticemque lyaeum
Miscut aurato in cyatho sic voce loquutus:
Eja age nil metuas; fruere una heic munere bacchi:
Ipse manus rapidas arcebo, et foeda minantum 300
Dicta procum: non hаec certe sunt atria vulgi
Publica, verum Ithaci multo mihi parta labore.
Ergo omnes cohibete manus, et jurgia linguae,
Ne qua fuat magno nobis discordia motu.
Haec ille: infremuit pubes, labrumque momordit
Admirans pariterque animum vocemque loquentis;
Ac subito Antinous sic interfatus amicos:
Dura licet sint dicta, tamen ferte omnia fortes
O socii; nimis ille minaci pectore fatur.
Monstra Jovis vetuere; aliter jam magna sonantem 310
Sedibus in tacitis mersisset funere Parca.
Dixerat Antinous; nec talibus ille movetur.
Et jam praecones sollemnia sacra per urbem
Ibant ducentes, populumque ad festa ciebant
Munera; conveniunt Phoebi jaculantis oраcum
In nemus, et molli sternunt se in gramine cives.
Postquam autem pubes tostos detraxerat armos,
Partibus aequatis gaudens convivia curat,
Indulgetque epulis. nec non sua dona ministri
Aequa ferunt regi pariter, ceu jusserat ante 320
Telemachus magno proles dilecta parenti.
At non passa diu est juvenes Tritonia foedis
Parcere flagitiis, major quo luctus in imo
Corde furens Ithaci saevas accenderet iras.
Forte aderat mediis, scelus omne audere paratus,
(Ctesippum dixere, Samos patria alta superbum
Ediderat) fretus qui gaza opibusque paternis
Penelopen alios inter poscebat amantes;
Atque is tunc fari socium sic coepit ad agmen.
Accipite haec animis comites, generosa juventus, 330
Quae dicam: ut meruit, jam pridem sorte potitus
Aequali est senior; neque enim fas spernere quemquam,
Telemachi ad sedes quicumque adcesserit hospes.
Hoc super ipse dabo, nostrum testatus amorem
Scilicet; ille autem pro magno munere contra,
Cui libitum toto famulantum ex agmine, donet.
Sic fatus validis intorsit viribus actum
Corripiens de lance pedem bovis. ocius heros
Submisitque caput pronus, torvusque repente
Sardoum in morem risit: super evolat alte 340
Missile, et adverso vires in parjete frangit.
Tum vero alloquitur Ctesippum, atque increpat ultro
Telemachus: salvum te fors inopina tuetur;
Haud feriisse datum, avertit sese hospes ab ictu.
Namque aliter ferro medium per pectus adacto
Concideres, maestusque tibi pro optato hymenaeo
Heic genitor funus, bustumque informe pararet.
Parcite, neu diro sese quis crimine jactet
Me coram; fas omne animo discernere quippe
Atque nefas didici: fueram puer inscius olim. 350
Nunc quoque balantumque greges, armentaque caedi,
Et cererem passim raptari et munera vini
Aspiciens utcumque fero, vi pressus acerba,
Auxilioque carens; tot enim compescere solus
Haud valeo: hostilem at saltem prohibete furorem.
Quod si ardor vos tantus habet me sternere ferro,
Sternite, nil renuo; multoque occumbere praestat,
Cernere quam semper scelerosa atque impia facta,
Hospitiumque fero violatum vulnere, et ipsas
Vexatas sine more mea intra tecta puellas. 360
Vix haec fatus erat, cunctisque silentia facta
Per tacitas late sedes; stupor altus ubique.
Inde Damastorides Agelaus ita incipit ore:
Ne vero vestrum ne quisquam justa monenti
Audeat irasci, dictis aut obvius ire.
Jam saevas cohibete manus, et parcite quemquam
Laedere, contemptos veriti per tecta penates.
Telemacho vero matrique haec dicta profabor
Haud ingrata ferens, audire invitus uterque
Ni renuat. donec fuerat spes ulla videndi, 370
Sedibus in patriis praesentem rursus Ulyssem;
Nil vetuit traxisse moras, et ducere longa
Spe juvenes (satius tibi multo id namque fuisset,
Si patrias genitor salvus remeasset ad oras);
Nunc aliter manifesta fides jam credere cogit.
Quare age et incertam precibus tu vince parentem;
Illa sibi jungat, fuerit cui plurima virtus,
Et majora dabit qui dona: ita laetus avita
Tu potiere domo, patriisque epulabere mensis;
Ipsa novos thalamos, alienaque tecta sequetur. 380
Haec ubi finierat, contra sic natus Ulysse
Pаucа refert: non matris ego connubia carae
Perque Jovem, casusque mei genitoris acerbos,
Qui procul hinc periit, longis aut errat in oris,
Non, Agelaë, veto; jubeo quin saepe morantem
Nubere, cui malit, cui dent sua praemia laudem.
Sed pudet invitam nostris expellere tectis
Vi dura; vos o! dī talem avertite culpam.
Conticuit vix ille; procis Tritonia risum
Excitat insuetum, mentesque erroribus implet. 390
Ingeminant omnes alienis gaudia malis,
Sanguineasque vorant epulas, turgentiaque una
Lumina stant lacrimis, gliscitque in pectore luctus.
Quos inter magno circum resonante tumultu
Dia Theoclymenus sic fatis ora resolvit;
Ac subito: heu miseri, quae tanta insania turbat?
En vestrum nox atra caput circumvolat umbris,
Per vultusque affusa horret trepidantiaque infra
Genva metu. quaerulis aër ululatibus ardet,
Volvunturque imbres oculis. jam sanguine muros, 400
Atque trabes, atque alta super laquearia cerno
Sparsa novo. formis simulacra volantia miris
Vestibulumque aulamque implent, ac pallida Ditis
Regna petunt, Erebo loca subdita: purpureo sol
Axe fugit; nigris densantur cuncta tenebris.
Talia dicebat: vasto magis omnia risu
Insonuere. atque heic Polybo genitore superbus
Eurymachus: sine mente furit novus advena; vanum
Ducite continuo e foribus, mediaque locate
Urbe citi o juvenes, quando olli heic noctis imago est. 410
Cui vates: mitte hanc pro me de pectore curam,
Ac ducibus jam parce istis. et lumina, et aures,
Incolumesque pedes ambo mihi; stat quoque menti
Vis eadem; his fugiam fretus. vos aspera clades,
Exitiumque manet, quod nulli evadere salvo
Mox dabitur, quotquot juvat his in sedibus ultro
Vimque inferre viris, molirique impia vota.
Haec dicens alto subito de limine cessit,
Piraeumque adiit; laetus qui excepit amicum
Protinus, et multo fovit solatus amore. 420
At juvenes circumspiciunt, risuque furentes
Telemacho magis atque magis succendere pectus
Instant, multa super sociis indigna loquuti.
Atque aliquis: dic o, quis te pejoribus, inquit,
Hospitibus gaudet, sate Ulysse? hunc dira fatigat
Errantem ingluvies ventris, vinique dapumque
Perniciem. non ars olli, non pectore virtus
Ulla subest; tantum stat pondus inutile terrae:
Ille furit vates, ac fata horrentia fingit
In mediis surgens, ac divum nunciat iras. 430
Verum age, si qua fides, non te cessisse pigebit
Jam facilem, ac fero quamvis mea dicta sequentem;
Navibus impositum curvis mittamus utrumque
Trinacrium ad litus; pretium nec vile redibit.
Talibus instabant dictis: nihil ille movetur,
Sed tacitus patrem observat, cupidusque precatur,
Incipiat conferre manus, et surgat ad arma.
Venit et Icarii proles, pulcherrima nympha,
Penelope, ac solio contra subnixa resedit
Gaudens illa quidem juvenum cognoscere dicta. 440
Nec minus hi lautis agitant convivia mensis,
Vescunturque epulis, quarum vis strata jacebat
Plurima. non illa potuit sed caena parari
Grata minus, structurus erat quam maximus heros,
Divaque bellipotens morituris: quippe priores
Sunt scelere atque odiis ausi certare nefandis.