Haec quidem de Iliade vir ille acerrimus in judicando; clarissimeque patet cuique haec carmina legenti, eum voluisse nobis significare totam Iliadis fabulam, quum inter fortissimos reges agatur res, maxime ad concitandos inflammandosque animorum motus valere. Quid vero de Odyssea dicat, audiamus;
Rursus quid virtus et quid sapientia possit,
Utile proposuit nobis exemplar Ulyssem:
Qui domitor Trojae multorum providus urbes
Et mores hominum inspexit, latumque per aequor,
Dum sibi dum sociis reditum parat, aspera multa
Pertulit, adversis rerum immersabilis undis.
Sirenum voces, et Circes pocula nosti,
Quae si cum sociis stultus cupidusque bibisset,
Sub domina meretrice fuisset turpis et excors.
Vixisset canis immundus, et amica luto sus; et cetera, quae nosti opinor. Videsne igitur rem heic aliter omnem procedere: nullas esse potentissimorum regum inimicitias, populorumque dissensiones, nullos armorum strepitus praeliorumque aestus, nullas heic denique caussas, quibus aut concitati sedantur, aut incenduntur pacati legentium animi? In eo totus poëta est, ut absolutissimum cuivis hominum generi variae cujusdam admirandaeque virtutis ac sapientiae specimen exhibeat; atque idcirco Ulyssem ille suum per omnes fere acerbissimae fortunae calamitates gravissimas salvum tandem atque incolumem deducit in patriam multis atque magnis obsessam periculis, ut nullam esse ostendat rerum adversarum vim tantam, quae ab homine sapiente atque industrio vinci superarique non possit. Itaque et Ilias grandiori stilo, quum magis sit, ut graece dicam, παθητική; et temperatiore, quum sit magis ἠθική, describenda erat Odyssea. Vitia enim ut fugiamus, praecipitesque animi motus, omni verborum copia ac sententiarum gravitate eorumdem deformitas est demonstranda: contra ut virtutem sequamur, quae ipsa per sese valet plurimum, sufficit ejus pulcritudinem nativis quibusdam coloribus delineatam ponere ob oculos, eumque qui sit usus eadem, felicem consequi debuisse finem, multarum rerum ad id facientium apta dilucidaque narratione ostendere. Atque ego quidem, an hoc non multo sit difficilius recte facere, quam primum illud, vehementer dubito. Illic enim, quum mens furore illo poëtico aut potius igne incaluit, plena etiam virium ac nervorum quodammodo oratio ipsa feratur necesse est: heic vero, quum pacatior sit ac tranquillior animus, ut sunt remissiores commiserationis quam iracundiae motus, ne langueat oratio atque concidat, maxima cavendum est providentia. Quod etsi Homero feliciter contigisse omnes harum rerum periti aestimatores ultro fatentur; tamen ne mihi ejusdem carmina latinis verbis interpretanti non aeque feliciter contingat, magnopere formido. Cujus enim ingenii tanta vis esse possit, ut in hoc ipso, in quo ille totius antiquitatis consensu incredibili excelluit, se cum illo conferre et quasi certare non dubitet ? Atqui ita profecto est: qui aut orationem interpretatur aut poëma, in quibus non tantum sententiae explicandae suscipiuntur, sed virtus omnis atque forma exprimenda est, ille id pollicetur, sibique proponit, ut, si fieri possit, eadem semper cum dignitate atque elegantia tum verborum tum figurarum, qua sunt ab oratore vel poëta dicta, interpres efferat. Ac proinde nemo non videt summa illi esse opus, praeter omne artificium ejus rei, qua de agitur, utriusque linguae et facultate et copia: quo instructus praesidio possit optime pervidere, quam vim quaeque habeat vox; sententiasque singulas, tamquam si auctor illa ipsa, quam tu ad scribendum selegeris, utatur lingua, liberaliter ac generose enunciare. Nihil in ulla parte servile, nihil hiulcum, nihil absonum, nihil per vim intrusum; omnia esse debent libera, omnia plena, omnia suavia, ac suo loco suoque in lumine collocata: color denique , ut ita dicam, atque habitus et verborum et sententiarum tamquam succus quidam atque sanguis per totum operis corpus ille idem transfusus appareat. Hoc illud nimirum est, in quo dicebam hujus sermonis initio nobis esse elaborandum, si placere velimus; neque aliam esse caussam duco, cur in tanta interpretum copia paucissimi sint dignique habeantur, quorum res scriptae cum utilitate ac voluptate legantur, nisi quod aut laboris impatientia aut virium inopia id efficere vel neglexerunt, vel non potuerunt. Imo fit saepe, ut quem auctorem sua lingua disertissime loquentem fueris paullo ante admiratus, ejusdem te misereat foedissime balbutientis ignavia interpretis aut potius socordia, vel quod singulas voculas atque adeo apices putidius consectatur, vel contra effrenata quadam libidine multa detrahit,

multa addit, susdeque vertit omnia. Itaque volo in interprete judicium acre, atque eximiam in ea facultate scientiam; volo maximam et ejus linguae, qua usus est auctor, et ejus, in qua ipse scribit, peritiam; volo denique non festinationem in illo, sed obstinati quamdam animi perseverantiam: potissimum vero haec duo generatim caveat, nihil ut addat, nisi quod lucem aliquam afferre possit; nihil ut praetermittat, nisi quod satis jam dictum sit. Haec opinor qui adjumenta attulerit, et in poëtarum lectione fuerit exercitatus, nае ille ad hunc laborem paratus accedet, optimamque litteris navabit operam, ac tandem illud Euripideum apud Ciceronem sibi crebro repetet:
Suavis laborum est praeteritorum memoria.