LIBER DECIMUS SEPTIMUS
Jam roseo fulgens in nimbo Aurora rubebat,
Candida quum croceis evinxit crura cothurnis,
Corripuitque habilem dextra cessurus in urbem
Telemachus de more hastam; dein talia mandans
Fatur dicta seni. celerans ego moenia gressu
Alta petam, coram genitrix ut cara revisat
Incolumem; neque enim gemitus prius anxia ponet,
Credo equidem, lacrimisque madentia lumina terget,
Quam videat reducem: tibi vero haec jussa relinquo.
Hunc socium tu deinde sequens duc moenia ad alta, 10
Illic ut properet victum, si pocula quisquam
Frustaque det cereris misero: non omnibus unus
Sufficio hospitibus tanto jactatus in aestu.
Si ferat haec hospes non aequo pectore, magno
Illi erit exitio potius; me vera profari
Usque juvat. dixit, contraque exorsus Ulysses
Excipit. haud equidem retineri heic longius optem:
Urbe inopi satius, quam victum inquirere campis
Reptanti hac illac frustra. dabit ille, voluntas
Quem dare fors aliquid poscenti haud dura monebit. 20
Non etenim solidae stant vites robore tali,
Ut valeam in stabulo dictis parere jubentum
Jam senio domitus. tu vero i laetus; in urbem
Jussus aget me deinde senex, postquam igne resolvam
Frigua, et insinuans gelidis calor ossibus ibit,
Namque aliter cani male tectum frigidus humor
Conficiet roris, primo qui saevit in ortu
Plurimus; ipsa etiam procul hinc urbs fertur abesse.
Vix ea: Telemachus stabulumque et septa relinquens
Ingreditur celeri passu, tacitusque volutat 30
Secum fata procis. postquam alta ad limina ventum,
Suspenditque ferens ad longam hastile columnam,
Interiora domus subiit penetralia. nutrix
Heic illum fida ante alios, ut forte tegebat
Pellibus instratis ornata sedilia circum,
Euryclea prior subeuntem adspexit, et ipsi
Adstitit uda genas lacrimis, ac deinde frequentes
Advenere aliae, famulantia corda, puellae,
Complexaeque haerent humeris, dantque oscula collo.
Ecce autem idaliam Venerem Phoebique sororem 40
Penelope referens thalamo processit ab aureo,
Brachiaque injecit nato, complexaque inhaesit
Multa oculis, multa et capiti dans oscula caro;
Tum sic illacrimans; venisti o dulce parenti
Lumen, gnate, tuae! non te spes ulla videndi
Jam fuerat, postquam me invita ad Nestoris arces
Furtim ingressus iter cessisti e litore nostro.
Dic age, si qua patris famae vestigia nosti,
Et quaecumque datum vidisse. ac talia fata
Conticuit regina; ille imo e pectore rumpens 50
Dat gemitum, maestisque haec vocibus insuper addit.
Ne lacrimas ne quaere meas: quid saucia figis
Corda mihi, fugi qui vix elapsus ab Orci
Faucibus, o genitrix? quin tu nunc flumine puro
Lota manus, niveaque artus circumdata veste
In superas ascende domos comitata puellis,
Ferque diis jam rite preces, sollemnia spondens
Munera, si placidus fors tandem rector olympi
Adnuat, ingratumque velit mutare laborem.
Contra ego nunc populi in coetum progressus abibo 60
Adducamque virum, qui me simul alta sequutus
Per maria has tetigit sedes, missusque praeivit
Cum sociis: illum jussus Piraeus amico
Hospitio fovit, dum me procul arva tenebant.
Dixerat: illa autem volucri velut incita penna
Exsequitur mandata. manus jam flumine sacro
Abluit, ac pura rutilans in veste per aras
Vota facit divis, perfectaque munera spondet,
Auxilium si forte paret, si Juppiter adsit.
Contra Telemachus se fert e postibus hastam 70
Concutiens, gressumque canes comitantur herilem;
Ac Pallas dios oculis afflavit honores
Lumine perfundens claro. miratur euntem
Vulgus, et agglomerat se turba affusa procorum
Laetitiam vultu simulans, dirumque furorem
Corde premens. quorum paullatim ex agmine cessit,
Et qua Mentor erat, quaque Antiphus, atque Alitherses
Cum patre jam longo conjuncti temporis usu,
Parte stetit. varios dumque illi ex ordine casus
A juvene exquirunt, comitatus ab hospite fortis 80
Ibat Piraeus, mediisque ingressus Achivis
Telemachum adversa cernentem e sede petebat.
Tum sic adstanti loquitur: sate sanguine Ulissei
Magnanimo, jam dona meis tibi ferre jubeto
E laribus famulas, abeunti flavus Atrides
Ipse dedit quae multa heros. nec plura loquuto
Telemachus reddit: dubio fortuna periclo
Pendet adhuc incerta; procūm namque effera pubes
Si patrias populata domos me funere perdat,
Te potius, Piraee, velim gaudere potitum 90
Muneribus; sin et nobis victoria laudem
Adnuat, atque hostes poenam cum sanguine solvant,
Tunc, eadem servata mihi in penetralia ferto.
Sic dicens, dextraque virum, qui pulsus ab Argis
Venerat, accipiens secum alta ad limina ducit.
Quo simul advenere, toris rutilantia ponunt
Tegmina, et exutos lustrant in fontibus artus
Marmoreo ingressi labro. dein flumine lotos,
Atque oleo ut nitidos rursum de more ministrae
Vestibus induerunt pictis tunicaque recenti, 100
E solio egressi se circum ad strata reclinant.
Dat manibus rores, urnaque effundit ab aurea
In niveam argento choncam formosa puella,
Insternitque eadem mensam. fert altera puris
In calathis Cererem, patulis et lancibus escas
Expediens, sua dona ultro servata, ministrat.
At genitrix adversa stetit, foribusque sub ipsis
Nixa toro est, tereti mollissima pollice versans
Stamina, dum gaudent epulis vinoque fruuntur.
Inde ubi pulsa fames, ita voce exorsa profatur: 110
Telemache, infelixne iterum conscendere tristem
Cogar ego in thalamum, lacrimisque cubile rigatum
Usque meis, geminos ex quo comitatus Atridas
Dardanias Ithacus cessit bellator ad arces?
Nec tamen, heu diri quam sese in tecta reportent
Nostra proci, referes certo prius ore loquutus,
Audisti si forte tuum qua parte parentem
Vivere? finierat genitrix, cui talia natus
Orsa refert: equidem, fuerint quaecumque, fatebor,
Mater, vera tibi: Pylias advenimus oras, 120
Contigimusque manus Nelidae Nestoris. ille
Hospitio exceptum diti me ad regia duxit
Limina laetatus; gnatumque ut tempore longo
Accipit absentem genitor, fruiturque recepto
Obvius exsiliens, sic me complexus amore
Excoluit seniorque simul, generosaque nati
Progenies. sedenim miserandi ignarus Ulyssei,
Incertusque heros sive ipsum vivere, sive
Passum extrema putet, Menelai ad moenia jussit
In bijugo vectum longe contendere curru. 130
Illic Tyndarida aspexi, quam propter Achivi
Pergameique duces multos hausere labores
Caelicolum fato. postquam me vidit Atrides,
Continuo, quae vis, quae me fortuna tulisset
In Spartam, poscit. mox illi ut certa roganti
Exposui, contra mihi talia reddidit heros.
Proh superi! qua mente viro, quo robore claro
Eripere imbelles adeo voluere cubile!
Cerva velut magni si quando in lustra leonis
Ingreditur, parvosque locans necdum ubere pulsos 140
Hinnuleos campis it late herbosaque quaerens
Pascua per saltus et valles errat: at ille
Improvisus adest, notoque receptus in antro
Saevus utrique inhians laceros depascitur artus,
Visceribusque haerens spumas agit ore cruentas:
Sic Laërtiades feret illis horrida fata.
Juppiter o faciat, Phoebusque, et bellica virgo,
Talem se referat, qualem videre Pelasgi
Luctantem in Lesbo, quum surgens arduus ictu
Stravit humi Philomelidem, gavisaque casu 150
Ingenti est omnis Danaum mirata corona.
Talem o! se referat, turbamque aggressus inertem
Eripiat vitamque brevem, et connubia rumpat
Nequidquam sperata horrendo funere mersis.
Illa autem, quae poscis, ego haud mendacia fingens
Omnia nunc referam, nec te quoque certa latebunt,
Quae docuit quondam senior me gurgite vasto
Caeruleus Proteus fatorum haud inscius augur.
Namque tuum vates vidisse in litore patrem
Ogygio flentem dicebat, ubi alma Calypso 160
Sedibus in vitreis invitum detinet. omnis
Clausa via est; socii desunt, et curva carina,
Qua freta devectus pelagi spumantia tentet.
Haec Atrei soboles, bello Mavortius heros,
Edidit, hisque actis relegens iter omne redivi
In patriam, dederuntque auras dī pone sequentes.
Sic ait;et luctu matris praecordia fixit
Telemachus. quos inter ab Argis advena fatus
Cuncta Theoclymenus superis par: o bona Ulyssei
Magnanimi conjux, non haec tibi vulneret aures 170
Fama incerta viri; quin huc advertere mentem
Ne dubita, tibi namque canens ego vera profabor.
Audiat haec divūm genitor, mensaeque sacratae,
Quas adii, sedesque Ithaci, sanctique penates:
In patria salvus certe Laërtius heros
Seu graditur, seu forte sedet, scelerisque nefandi
Conscius exitium pubi molitur acerbum.
Augurium e puppi nam nuper in aethere vidi
Certum ego nec tacui monstrans felicia signa
Telemacho. dixit vates; atque omine laeta 180
Penelope: haec utinam superi rata vota secundent,
Hospes, ait; magnis a me cumulabere donis,
Scilicet ac ditem mirabitur obvia turba.
Talibus illi inter sese; dum regia circum
Tecta proci jacto gaudent contendere disco,
Et jaculo, fas omne obliti ubi ludere suerant.
Queis, simul ac mensae tempus jam venit, et agris
Undique pastores lectas de more bidentes
Adduxere, Medon subito, qui carior unus
Ante alios pubi convivia laetus obibat: 190
O juvenes, inquit, sat ludo insistere juvit;
Ite domum, ac vosmet plenis accingite mensis;
Dulcius haud epulis quidquam, quum tempora poscunt.
Dixerat: illi alacres surgunt, parentque vocati.
Jamque introgressi sinuosa per atria ponunt,
Exutasque toris vestes rutilantibus aptant
Mactantes oviumquegreges, et pinguia circum
Corpora caprigeni pecoris, taurumque nitentem
Praeterea, hirsutosque sues dumque omnia fervent
Heic dapibus, parte ex alia petere alta parabant 200
Moenia jam stabuli custos, atque impiger una
Priamidum ac Trojae domitor; cui talia fatur
Sic prior Eumaeus. non te discedere sponte
Hinc patior, potiusque optem (sic jussa tulissent)
Tecum partiri curas operumque laborem
Hoc simulin stabulo. sedenim contraria regis
Jussa vetant; vereorque, gravi ne concitus ira
Increpet audentem: dominorum haud mollia gliscunt
Jurgia. festinemus iter; processit olympo
Alma dies, seroque riget sub vespere frigus. 210
Ille autem: mecum praecepi atque ante peregi
Haec animo; properemus, ait. tu dirige gressus
Ignotum per iter, baculumque, trementia firmem
Quo genua innixus, si quem fors offerat aptum,
Da precor, haud facili quoniam via tramite fertur.
Continuo haec dicens humeris exstantibus addit
Sordentem peram, retinet quam tortile lorum,
Et multis perfossa locis hiat: haud minus olli
Dat cupido Eumaeus sectam de robore virgam.
Tandem abeunt: stabulum catulique et rustica pubes 220
Interea servant. hic celsa ad moenia regem
Inscius assimilemque inopi, senioque trementem
Ducit, foedumque et vestigia tarda regentem.
Sic adeo propius gressi per scabra viarum
Successere urbi, venere et fontis ad undam
Irrigui, soliti cives quo semper aquari,
Quemque olim struxere Ithaco cum fratre Polyctor
Neritus atque ingens. silvis stat scaena coruscis
Curvata in gyrum, ramisque virentibus alni
Undique pubescunt; tum vivo e marmore circo 230
In medio salit unda, et nymphis alta verendis
Eminet ara super, florentia serta viator
Ponit ubi, meritoque deas veneratur honore.
Heic Dolii occurrit proles vesana Melantheus
Agmen agens pecudum secum, totoque capellas
E numero lectas avidis in munera mensae
Sueta procis: juvenes ibant duo pone sequuti.
Ergo ut conspexit venientes, dira minatus
Increpuit, movitque duci sub pectore bilem 240
Vociferans temere, fasque omne oblitus: et heus quam
Ecce malum malus ipse, inquit, comitatur euntem!
Caelicolae ut similem gaudent submittere semper
Ad similem! quonam morosum hunc ducis, inepte,
Mendicum, cladem mensarum ac triste venenum
Laetitiae? multis humeros jam postibus adstans
Adteret, haud ullo victor certamine poscens
Captivamque sibi nympham, rutilosque lebetas;
Frusta sed adrosae cereris. quin si mihi dones,
Ut nostra assiduus verrat praesepia custos,
Arbuteasque ferat frondes balantibus hoedis; 250
Ille sero pingui pastus protenderet artus
Magnos, laxaretque femur. sed tempore longo
Nequitiae addictus non ullum ferre laborem,
Non opera exercere valet: tantum improbus atram
Ingluviem quaerens aliena pascere mensa
In populo hac illac tremulo male corpore reptat.
Nunc tamen edico, res et mea dicta sequetur:
Si tecum ingressus Laërtia tecta subibit
Multa caput circum dextris jaculata procorum
Scamna humeris laterique adtrito illisa sonabunt.260
Dixerat, elatoque femur malesanus Ulyssei
Calce petit, turbatque via conatus. at heros
Restitit immotus, secumque in pectore versat
Inter utrumque anceps, an stricto robore vitam
Eripiat sonti insiliens, an turbidus alte
Sublatum illidat diffracto ad saxa cerebro?
Fert tamen, obduratque animum: tum protinus illum
Torva tuens, dictisque minans Eumaeus amaris
Increpitat, tollitque manus, et voce precatur.
Nymphae Naïades, gnatae Jovis, o bonus umquam 270
Si qua tulit vobis Ithacus pia munera, et aris
Pinguia si pecudum fumantia praebuit exta,
Hoc mihi vos contra faciles persolvite votum:
Jam redeat dux ille meus, patriosque penates
Invisat ducente deo. tibi corpore fastum
Detereret bene compto urbis per strata vaganti
Assidue, elatoque animis, nitidoque juventa,
Improbe: pastorum vitio pecus omne peraesum
Interea languet. sic ille, et dicta Melantheus
Irridens: proh quanta canis, quam mira loquutus 280
Edidit! hunc equidem mecum per caerula quondam
Longe Ithaca avectura ducam, multoque carebit
Nec via mi pretio. nunc o! sic perdat Apollo
Telemachum jaculis hodie, vel saeva juventus
Sedibus in propriis violento funere sternat,
Jampridem ut periit; quem frustra poscis, Ulysses.
Haec ait, et placido gradientes tramite linquit
Urbis iter celerans, regisque in limina tendens.
Nec mora longa; adiit postes, seseque locavit 290
Eurymachum contra, namque hunc ex omnibus unum
Eximie coluit: famuli dein torrida ponunt
Exta viro, cereremque ferens dat fida ministra.
Jamque adeo Eumaeus gradiens, atque acer Ulysses
Adstiterunt propius, cytharaeque impulsus in aura
Infremuit sonitus circum, dum carmina nervis
Phemius aptabat, jamque ipsis dulce canebat.
Restitit, Eumaeumque tenens: pulcherrima, dixit,
Regi tecta tuo surgunt educta sub auras,
Aedibus et magno reliquis discrimine praestant.
Ordine se vario tollunt: heic atria celsis 300
Porticibusque nitent, septisque, aptaeque coruscant
Arte laboratae bifores ad limina valvae,
Quas non ulla virum valeat perfringere virtus.
Intro etiam juvenes multi convivia ducunt,
Et genio indulgent: it nidor in aethera cantu
Cum citharae, sociam dapibus quam numina servant.
Ille autem reddit: non te sententia fallit
Haud rerum ignarum; sed qua ratione, quod instat,
Confieri possit, prius heic statuamus, oportet.
Si celsas tu forte velis invadere sedes, 310
Atque procis conferre gradum prior, en age limen
Ingredere; ipse sequar mox te post terga relictus.
Sin aliter, paullum subsiste; ego limine gressus
Anteferam, longo nec tempore deinde moratus
Tu sequere, heic aliquis ne te speculatus inermem
Dedecoret, plagisque fuget; juvat ante videre
Scilicet, atque animo varios expendere casus.
Illi heros: ne plura, inquit; satis omnia novi:
Tu prior ingrediare licet, celsisque manebo
Heic ego pro foribus; didici jam doctus ab usu 320
Et foedas ignominias et verbera ferre.
Id quoque nunc veniat: non hoc in pectore frustra
Stat patiens animus multis jam casibus actus
Et pelagi et belli, longumque expertus utrumque.
At vis nulla valet rabiem compescere ventris
Luctificam, quae corda hominum perferre labores
Edocuit multos agitans; quam propter et armis
Horrentes volitant instructo et remige classes
Indomiti per stagna maris, clademque minantur
Hostibus, et latos vastant incursibus agros. 330
Talia dicebant; quum collum arrexit, et ambas
Excitus audito sonitu canis ilicet aures
Argus amor Laërtiadae, quem paverat olim
Ipse fovens, multaque heros eduxerat arte,
Praemia nec retulit; nam curva in classe profectus
Ante sacrae petiit surgentia Pergama Trojae.
Saepe tamen juvenes crebris venatibus illum
In capras egere feras, damasque fugaces
Et lepores. nudo tum forte sub axe jacebat
Neglectus caeno immundo, foedataque turpi 340
Membra fimo stratus, quem longe efferre solebant
Agricolae, ac magnos Ithaci jactare per agros.
Heic recubans ricinis exesus turpiter artus
Argus ut agnovit dominum, caudamque remulcens,
Et motans utrinque aures spectabat euntem;
Nec tamen et cupiens potuit vestigia ferre
Cominus. illum autem longe miseratus Ulysses
Demisit lacrimas, et furtim lumina tersit,
Sic fatus: turpine canem procumbere caeno
Hunc sinere? ingentes artus, formamque decoram 350
Pulcher habet; non et video, num cursibus acer
Exstiterit pariter, formaeque aequarit honorem;
An secus? ignavi quales soloque nitore
Eximii regum mensis pascuntur opimis,
Luxuriantque domo. sic ille, atque orsa vicissim
Excipit Eumaeus, gemitumque e рectore ducens:
Hic fuerat regi carus, quem flemus acerbo
Funere nequidquam mersum, canis, inquit; at ipsum,
Qualis erat forma quondam et praestantibus ausis,
Trojam quum ductor petiit, si forte valentem 360
Vidisses, cursuque pedum miratus et acri
Robore florentem, nosses quid praestitit olim
Impiger. haud illi nemora inter inhospita dumis
Effugit fera visa umquam, vestigia late
Scrutanti, notasque auras per lustra sequenti.
Nunc domitus jacet ipse malo; mors abstulit atra
Hinc procul heu misero regem, nec cura relicti
Femineo est generi, dominisque absentibus ultro
Ignavi cessant famuli, spernuntque laborem.
Altitonans pater ipse hominem, quem ferre subegit 370
Servitium, media virtutis parte carentem.
Quippe facit. nec plura his tunc effatus in altas
Corripuit sedes gressum, seseque procorum
Intulit in coetum. contra autem aspexit ut Argus
Bisdenos reducem post annos laetus Ulyssem,
Procubuit nigra fati caligine pressus.
Eumaeum interea venientem in limine primus
Telemachus cernens ad se vocat ocius: ille
Adproperat, vacuamque videns, qua membra solebat
Ponere, qui laetis dilecta et viscera et armos 380
Portabatque procis, numerumque aequabat in omnem,
Telemacho propior sedem locat, atque ibi fessus
Considit juvenem contra. simul impiger olli
Fumantesque dapes praeco cereremque ministrat.
Illum pone sequens sua tandem ingressus Ulysses
Tecta subit, baculoque regens vestigia fertur
Os habitumque seni similis, quem turpis egestas
Multa domat: circum membris horrescit amictus
Sordidus, inque solo non ausus adire sub aulam
Fraxineo sternit sese, tergumque reclinat 390
Postibus innixus, quos multa ornaverat olim
Arte faber cedroque et odorifera cyparisso.
Heic subito Eumaeum jubet una assurgere, et almae
Vim cereris multam capiens fumantiaque exta,
Quae fors cumque tulit manibus: ferto omnia, dixit
Telemachus, donisque novus fac gaudeat hospes:
Dic etiam, propius veniens ac munera poscens
Quemque adeat juvenum: non est pudor aptus egenti.
Sic ille: Eumaeus paret, tum proximus adstans:
Haec Ithaci tibi gnatus, ait, dat munera, et ultro 400
Admonet, ut juvenes adiens ex ordine, quemque
Sollicites: neque enim bonus est pudor, inquit, egenti.
Cui referens Ithacus: faxit jam magnus olympi
Ille pater, semper felici gaudeat aevo
Telemachus, voto et numquam frustretur inani
Omnibus in rebus. simul haec, simul accipit ulnis
Ambabus data dona, suosque aggesta reponit
Ante pedes lacerae supra sordentia perae
Vellera. jamque epulis gaudet, dum carmine vates
Personat arguto sedes; quum desiit heros 410
Vescier, et vates modulari desiit una.
Interea magno sonuerunt tecta tumultu,
Plauseruntque proci; quum lapsa ex aethere virgo
Armipotens regem movet ultro, ut quemque procorum
Circum adeat, cereremque petat, visurus aperto
Indicio, cui recta sedet cuique improba diri
Vis animi, nullum quamquam non poena manebat.
Surgit, et incepit dextra, velut ante petisset
Saepe stipem, tendit supplex ad munera palmas
Undique. dant juvenes miserati, unaque requirunt 420
Mirati, quis et unde venit? queis pauca Melantheus
Caprigeni pecoris custos mirantibus infit.
Audite o juvenes, clarum genus; hunc ego nuper
Vidi ferre gradus, illumque Eumaeus agebat,
Non tamen et quali sit cretus origine, novi.
Dixerat. Antinous tum contra iratus acerbis
Increpat Eumaeum dictis: cur, improbe, in urbem
Hunc etiam duxti? pauci versantur in hisce
Sedibus errones nimirum, et cogere pestes
Huc juvat accitas unde undique, triste futuras 430
Excidium regi? super hunc accedere justi,
Nescio ubi inventum. quem tali voce sequutus
Excipit Eumaeus: quaenam te indigna profantem
Mens agitat? cui tantus amor praecordia versat
Ad mensas accire alium, nisi plurima dignum
Fecerit hunc virtus claras agitata per artes?
Fatidici vates, aut carmina grata canentes,
Insignesque fabri, doctique expellere morbos
Paeonia de gente viri; qua maximus orbis
Tenditur, hi tantum quaesiti in tecta vocantur: 440
Non inopes, non dura animos queis urget egestas.
Tu vero ante alios unus magis asper Ulyssei
Increpitas famulos: meque ipsum laedere gaudes
In primis. at nulla tui mihi cura minantis,
Penelope dum vivit adhuc, et numina servant
Telemachum. dixit senior: tum gnatus Ulysse:
Comprime jam vocem, neu contra plura reponas;
Antinous dirae semper convicia linguae
Laevus amat, cogitque alios assurgere in iras.
Dixit, et Antinoum cernens: tu me, inquit, amatum 450
Ut genitor natum curas, qui cedere nostro
Hunc ferus hospitio cogis. dī talia caelo
Facta vetent; cape dona manu, largire precanti,
Haud quidquam invideo; jubeo magis: eja age, matrem
Nec metuas, nec quemquam alium pro talibus ausis.
At non iste animus tibi saevo in pectore: mavis
Ipse vorare inhians, ulli quam ponere partem.
Huic autem Antinous; quid frustra talia jactas
Impatiens, dictisque tonans heu crimen acerbas,
Telemache? illi adeo si nunc et cetera tantum 460
Turba daret, longe tres hinc ex ordine menses
Exigeret tacitus, dixit, fulcrumque repente
Corripiens, quo forte pedes innixus habebat
Ostentat mensa subter; contraque frequentes
Dant alii cereremque ultro, dapibusque refertam
Aggestis onerant peram. quo laetus Ulysses
Munere rursus adit postes in limine, et adstans
Antinoo adversus placido sic fatur ab ore.
Da, bone: namque mihi non ultimus inter Achivos,
At potius longe princeps, magnoque videris 470
Assimilis regi: quare te largius aequum est
Ferre mihi, vastumque ibit tua fama per orbem.
Ipse etiam tenui quondam regalia dives
Atria, et errantem, nostrum qui limen adiret
Indigus auxilii, quisquis foret advena, juvi.
Multi aderant famuli, rerum vis multa jacebat,
Queis facile vivuntque homines, ditesque vocantur.
Invidit fortuna tamen: sic quippe Tonanti
Visum, cum rapidis qui me praedonibus ire
Impulit heu comitem, longeque Aegyptia cursu 480
Regna sequi, ignotis caderem procul exsul ut oris.
Attigimus portum, placidoque in flumine classis
Jam steterat. socios moneo subducere puppes,
Atque agere excubias; partem contendere celsas
In speculas, finesque hortor lustrare patentes.
Illi autem elatique animis fastuque superbi
Niliacos subito vastant late undique campos,
Captivasque trahunt matres, puerosque gementes
Per mediam caedem. nec jam mora: rumor in urbem
Ocius advenit, populosque excivit ad arma. 490
Erumpunt roseae sub lumina prima diei
Agmine conferti magno; tremit excita pulsu
Terra equitum peditumque gravi, galeaeque minaces
Solis inardescunt radiis, atque aera coruscant.
Tum pater ipse deūm molitus fulmina dextra
Immisitque fugam sociis, trepidosque coëgit
Terga dare: haud ullus firmato pectore contra
Stare valet, certamque intentant omnia cladem.
Pars ferro transfixa cadit, pars viva meorum
Abripitur captiva procul subituraque triste 500
Servitium. Cyprias me vero abducere in oras
Dmetori Iasidae tradunt, qui sceptra tenebat
Regia, et ingenti Cyprum ditione premebat:
Illinc advenio sortem perpessus iniquam.
Talia dicentem jam pridem turbidus ira
Antinous cernens: quinam huc malus attulit istam
Perniciem deus, exclamat? jam corripe gressum,
Et mensa hac absiste procul, ne rursus amaram
Aegyptum experiare tibi, Cyprumque profectus
Adspicias; tanta est vesanae audacia mentis! 510
Convivis adstat malus ecce ex ordine cunctis;
Hi temere effundunt, alienaque perdere nulla
Aut pietas aut cura vetat: nempeomnibus adsunt
Omnia sat. vano quae postquameffudit ab ore
Antinous; retro referens vestigia ductor:
Haud, ait, est etiam tibi pulcro in corpore virtus,
Nec facie mens digna. tuis e sedibus hospes,
Credo equidem, nec pauca salis vel grana referret,
Nunc mihi quum residens aliena ad pabula sumptae
Frusta negas cereris plenae inter munera mensae. 520
Dixerat: ast olli violento in pectore saevit
Ira magis, torvumque tuens: jam sedibus, inquit,
Jam reor ex istis actutum pulsus abibis
Turpiter; ipsa etiam pergis convicia factis
Addere. sic dicens scamnumque intorsit, et alte
Impulit aversi in tergum, dextrique supremam
Partem humeri strinxit. manet imperterritus heros
In medio, ceu dura silex; nec voce movetur
Impiger Antinoi, nec jacti roboris ictu;
Sed tacitus quassat caput, et mala corde volutat. 530
Mox repetit postes versus, plenamque reponens
Peram, stratus humi, juvenes, sic orsus ab ore,
Alloquitur. vos o pulcrae connubia nymphae
Qui petitis, clari juvenes audite loquentem,
Quae fert cumque animus. nullus praecordia maeror
Sollicitat, nullusque dolor, cui vulnus adactum,
Dum proprias tutatur oves, armentaque pugnans
Protegit. id vero indignum, quod vulnere laesit
Antinous, quem saeva fames, infausta malorum
Caussa, jubet casus animum submittere ad omnes. 540
At si inopum ultores dī sunt, et Erinnyes ullae,
Antinoum mors ante premat, quam gaudia noscat
Conjugii. sic ille orans dicebat; at acer
Eupithei natus: quin vocem comprime, et istheic
Vel fruere o placidus partis, vel limine cede
Longius absistens, ne longa per atria turbet
Talia jactantem jamdudum exosa juventus,
Correptique omnes discerpat protinus artus.
Sic ait; inque imo contra furor omnibus arsit
Pectore, jamque aliquis: quae te dementia versat 550
Perdite, qui miserum telo petis, inquit, acerbo?
Quid si quis magno missus deus adsit olympo?
Nescisne, hospitibus similes errantibus ora
In varia atque habitum versos se ferre per urbes,
Atque hominum fas atque nefas exquirere divos?
Talia dicebant juvenes, nec talibus ille
Turbatur, metuitque scelus. furit anxius icto
Telemachus sub corde, nec udo lumina fletu
Spargit, at ingenti curarum fluctuat aestu,
Demittitque caput quassans, tacitusque minatur. 560
Interea famam perculsi accepit ut alto
Penelope in thalamo fidis stipata puellis:
O utinam sic ipse arcu jaculatus Apollo
Illum perdat, ait, quin si nunc pondus haberent,
Excipit Eurynome subito, mea vota, precesque,
Crastina nulli horum vivo consurgeret Eos.
Cui rursum regina: mea o fidissima nutrix,
Haec invisa omnis turba est, assueta nefandis
Flagitiis, inquit; nigro sed acerbior Orco est
Antinous. subter lustrans ex ordine mensas 570
Nescio qui vagus hospes, eum namque urget egestas,
Dona petit: dant multa omnes; hic solus at illum
Perculit ad dextrum jaculato robore tergus.
Haec dum formosas inter regina puellas
Maesta sedens queritur, ductor Laërtius altis
Postibus acclinis curabat corpora victu.
Et jam Penelope propius succedere jussum
Eumaeum alloquitur, coramque haec protinus infit:
Vade age, dic hospes veniat: stat quaerere Ulysse
De misero, si qua est fama olli audita, vel ipsum 580
Viderit errando, multas jactatus ad oras
Ille etiam, credo, ni vanam ludit imago.
Cui reddit senior: nunc o paullisper Achivi
Si placidi sinerent, per tecta atque alta silerent,
Quae non ille tibi referens narraret, et o qua
Pectora mulceret longum dulcedine fando!
Tres illum noctes, totidemque in paupere luces
Detinui stabulo, (nam primum advenerat illuc
Elapsus pelago;) neque adhuc percurrere coeptos
Expediens casus potuit. miratus ut olim 590
Quis videt afflatum divino numine vatem,
Attonitusque stupet vulgo miranda canentem
Carmina, inexhausta semper manantia vena;
Sic ego pendebam cupidus narrantis ab ore.
Sese Ithaci veterem primaque ab origine patrum
Fert socium, Cretamque colit, Minoïa regna.
Finibus ex illis haec vectum ad litora duxit
Sors miseranda ferens: Thesprotum vivere diti
In populo haud longe salvum testatur Ulyssem,
Immensamque simul gazam deferre parantem. 600
Penelope contra: duc o, duc ocius, inquit,
Vade voca: coram juvat illum audire loquentem.
At juvenes variis traducant otia ludis
Ante fores, mediave aula: stant omnia cuique
Tuta domo frugesque, et dulcia munera bacchi,
Queis famuli gaudent: ipsi autem aliena frequentes
Semper tecta colunt, pecudesque armentaque caedunt
Lecta boum, nostrisque epulis, vinoque fruentes
Nequidquam. dilapsa petit res funditus omnis, 610
Nec prohibet quisquam; neque enim est, qui tristia damna
Arceat a domibus. quod si remearet Ulysses
In patriam, notasque redux contingeret oras,
Ilicet ille suo cum gnato averteret hostes.
Vix ea; Telemachus subito cum murmure magno
Sternuit: insonuit fremitu domus ardua circum,
Laetaque Penelope rursum sic voce loquuta est.
I propera, coramque hospes succedat amicus;
Nonne vides quae fausta mihi dedit omina gnatus?
Haud incerta loquor: non irrita fata minatur
Parca procis; nullus de caede elapsus abibit. 620
Praeterea sciat ille, mihi si vera reportet
Nuncia, pro meritis a me jam digna parari
Praemia, formosas picto subtegmine vestes.
Nec plura: ille citus reginae dicta verendae
Exsequitur, propiorque adstans: te candida, dixit,
Telemachi vocat ecce parens: tot tristia passae
Quaerere mens olli quiddam de conjuge coram.
Quod si etiam haud vanum, videat sed certa ferentem,
Pulcra dabit cupido pictae tibi munera vestis,
Qua tantum nunc tristis eges, totamque per urbem 630
Haud ingrata petes vacuo solatia ventri,
Quique volent, impune dabunt. cui talia fanti
Heros orsa refert: actutum certa referrem
Omnia, nec tegerem cupidae; quippe aspera novi
Fata viri, simili fortuna agitatus et ipse.
Sed metuo rabiem, violentaque facta procorum,
Quorum etiam tetigit ferratum injuria caelum
Et nunc ille malus, quum me nil tale merentem
Perculit, ac duro jaculatus vulnere laesit,
Nec mihi Telemachus quidquam, nec profuit alter 640
Exitium avertens. ergo sua limina servet
Penelope opperiens, dum sol petat aequora curru
Occiduo; tunc ultro adero, nec reddere coram
Abnuero, quaecumque almo de conjuge quaeret,
Ante focum residens: lacero scis tegmine amictus
Quam pereo, supplex tua primum limina adivi.
Dixerat: et dicto parens Eumaeus abibat.
Atque illum, ut vidit gressus per tecta ferentem
Penelope, affata est; cur sic tu solus, et hospes
Haud sequitur tua jussa; quid ille in pectore versat? 650
Anne aliquem nimium metuit, refugitque pudore
Scilicet indigno captus? male dedecet iste
Errantemque vagumque pudor. nec plura loquutam
Excipit Eumaeus: non ille haud aequa profatur,
Sed prudens quae quisque, cavet qui triste periclum,
Ac timet audaces scelerata in crimina dextras.
Expectare jubet, se dum sol mergat in amne
Hesperio: melius tibi longa per otia soli
Tunc dabitur placitas audire et reddere voces.
Finierat referens; breviterque haec addidit olli 660
Penelope: non ille mihi sine mente putandus,
Quisquis hic est; neque enim mortali sanguine creti
Usquam homines adeo crudelia factaminantur.
Hactenus illa: retro senior vestigia vertens
In medios venit juvenes rite omnibus actis;
Atque ita Telemacho, ne quisquam exaudiat alter,
Adsistens propior fidam dein fatus ad aurem est.
O juvenis dilecte, ego jam visurus abibo,
Si quod opus rebusque tuis nunc instet agendum
Atque meis pariter: tibi sint heic cetera curae, 670
Teque ipsum serva primum, tibi consule, quidquam
Ne patiare mali. proceres meditantur Achivi
Dira tibi, quos o! prius ille hominumque deumque
Perdat agens domitor, quam nos vis occupet ulla.
Telemachus contra; sic Juppiter adnuat, oro;
Interea tu serus abi, primisque redito
Cum radiis tecum ducens mactanda per aras
Corpora lecta suum: curabunt cetera divi,
Atque ego. fatus erat juvenis, seniorque locatus
In solio dapibus gaudet, rursumque refectus 680
Maturatque viam, sedesque ac plena relinquit
Atria convivis laeto resonantia cantu
Et choreis; pronus nam sol vergebat ad undas.