HOMERI ODYSSEAE LIBER TERTIUS DECIMUS
Dixerat: atque alii per tecta silentia late
Dum gaudent mira capti dulcedine rerum,
Sic illum Alcinous dictis compellat amicis.
O Laërtiade, quando huc te fata tulere
Per varios casus, per multa pericula vectum,
Incolumis divesque tuas remeabis ad oras.
Vos autem o, quicumque meos celebrare penates,
Gaudetisque una convivia ducere, Bacchi
Laetitiam cantusque inter, mea figite corde
Dicta, viri. Туrio pictae jam murice vestes, 10
Caelatumque aurum, quaecumque et ditia dona
Attulerunt proceres Phaeacum, condita in arca
Omnia sunt. solido nunc quisque ex aere lebeta,
Ac tripodem det quisque super. post certa redibit
Pars pretii toto e populo; non omnia namque
Fas unum tribuisse. haec postquam maximus heros
Fatus erat, plausu cuncti assensere secundo
Ad sua cedentes laeti penetralia reges.
Mox īdem, ut roseis Aurora evecta refulsit
Aequoribus, navimque parant atque aerea portant 20
Dona viro; quae rite locans curvata carinae
Alcinous stipat sub transtra, offensa juventus
Ne doleat validis freta findens versa lacertis.
His propere exactis adeunt regalia rursum
Tecta simul, mensasque parant, ubi sanguine sacro
Victima caesa Jovi taurus fumabat ad aram.
Diripiunt costas, dapibusque fruuntur opimis
Vescentes; interque ipsos ciet aurea plectra
Demodocus simul ore canens. at fortis Ulysses
Suspiciens crebro caelum, solemque cadentem, 30
Pronus ut hesperias curru descendat in undas
Optat, et impatiens studio jam gestit eundi.
Ac veluti impasto tota cui luce jugales
Invertere gravi fecundas vomere glebas,
Occidit optanti prono sol igneus axe
Agricolae; fesso tum pectore gliscit edendi
Ardor, et exstimulat cupidum; trepidantia eunti
Genva labant titubantque pedes. sic aequora tandem
Sol Ithaco optanti subiit, mediaque corona
Alcinoo atque aliis Phaeäcibus infit ab ore. 40
Maxime rex, vosque o magni, capita inclita, patres,
Perfectis me rite sacris dimittite quaeso
Protinus incolumem; vos et valeatis amici.
Namque mihi jam parta, animus quaecumque volebat,
Muneraque auxiliumque viae, quae numine servent
Cuncta suo divi faciles, veteresque sodales
In patria visam cum salva conjuge, faxint.
Heic quoque vos maneant semper rata gaudia vestris
Cum nuptis gnatisque; dii vos omnibus auctos
Muneribus cumulent, procul absit publica clades. 50
Vix ea finierat; laeto clamore sequuntur
Phaeaces, ducique jubent tam digna profantem.
Atque heic Alcinous fido praecone vocato:
Pontonoë o, dixit, plenum cratera lyaeo
Huc age; caelicolum regi libemus ovantes,
Mittamusque virum tanto sub numine laetum
Ad patriae fines. dixit: nec jussa moratur
Pontonous cratera ferens atque ordine miscens
Omnibus. hi taciti libant, divosque precantur
Per sedes late; quos inter solus Ulysses 60
Adstitit, ac multo spumantia pocula baccho
Tradidit Aretae sic ipsam affatus ab ore.
O salve regina mihi, dum tarda senectus,
Parcarumque sinant leges, ac debita fata.
En ego discedo; tu contra in sedibus hisce
Et populo et gnatis precor alma et rege fruare.
Sic fatus tendit gressus ad limina, et una
Alcinoi it missus celerans vestigia praeco,
Ad navim qui monstret iter litusque reductum.
Nec non Arete famulas jubet ire puellas, 70
Haec ferat ut chlamydem secum tunicamque nitentem,
Illa auctam donis pictam regalibus arcam,
Atque aliae cererem pariter, laticesque lyaeos.
Ut litus tetigere cavum, data munera nautae
Accipiuntque locantque alacres, tum mollia sternunt
Lina viro, pictosque super de more tapetas
Conjiciunt, queis molle cubet placidusque quiescat
Velivola in puppi. jamque ipse ascenderat heros,
Compositusque toro languentia membra locarat,
Quum subito curva socii sedere carina 80
Ordine quisque suo, solvere et litore funem.
Incumbunt remis adnixi, et caerula verrunt
Spumea: sopitos Ithaci diffusa per artus
Dulcis et alma quies mortique simillima serpit.
At navis, rapidae veluti per plana quadrigae
Prata volant, quas viva rapit vis incita equorum
Verberibus crebris; jam jam in sublime videntur
Aëra per liquidum ferri, et contingere metam:
Sic celeri volat illa fuga, longoque sonantes
Limite agit fluctus, canumque in gurgite sulcum 90
Deserit a tergo. non ipsam praepete penna
Accipiter levis alta secans praevertere possit
Labentemque undis, divisque heroa ferentem
Consiliis animoque parem; qui plurima quondam
Pertulerat longum bello jactatus et undis,
Tum placida oblitus curas in nocte quierat.
Jamque ubi purpureo procedens clarus ab ortu
Lucifer auroram Tithoni Ispravila umjesto “Thitoni“ e sede vocabat,
Constitit optata navis tellure potita,
Caerulei stat portus ubi Phorcynis ad oras 100
Litoreas Ithacae. versis duo frontibus alte
Oppositi adsurgunt scopuli, pelagique furorem
Cautibus objectis, ventorumque horrida frangunt
Flamina: securae tuta statione carinae
Intus habent sedem, nec vincla tenacia poscunt
Ast olea in summo diffundit vertice ramos
Desuper umbrosis complectens frondibus antrum,
Antrum horrendum, ingens, nympharum humentia templa
Naïadum. solido excisi de marmore circum
Crateres, ansisque utrinque exstantibus urnae, 110
Mellaque apes stipant, vivoque haerentia saxo
Stant juga, ubi resono percurrunt pectine nymphae;
Puniceo tenues variatas murice telas.
Manant et liquidi fontes, semperque recenti
Rore strepunt; geminaeque fores, quarum altera, spectat
Quae borean, hominum patitur vestigia, et almos
Altera sacra deos, nigrum quae vergit ad austrum,
Excipit, haud tangenda viris, at pervia tantum
Caelicolis. huc se tunc noto in litore navis
Condidit ac media plus parte resedit arena 120
In sicca; valido sic incita remige venit!
Emicat in terram pubes, etiamque cubantem
Mollibus in stratis, etiam alto lumina somno
Devinctum exponit gremio telluris Ulyssem.
Munera dein alii expediunt, quae virginis acti
Armisonae monitis dederant Phaeaces habenda,
Quum reditum supplex orabat. cuncta sub ipsos
Conjiciunt oleae ramos, et devia ponunt
Parte in secreta, ne quis fors ante viator
Praeteriens, heros quam somno suscitet artus, 130
Aspiciat, visique petat sibi praemia furti.
Hinc subito freta versa legit, retroque juventus
Ad patrias dat vela domos; quum rector aquarum
Nondum Ithaci longo satiatus pectora luctu,
Oblitusque minas sic est affatus in arce
Siderea fratrem. quisquam et jam numen adoret
Neptuni, aut divum justo dignetur honore,
Juppiter? ipsi etiam nunc me, gens edita nostro
Sanguine, Phaeaces temnunt. quippe ipse volebam
Usque malis Ithacum luctantem tendere ad oras 140
Dulichias; non et reditu prohibere parabam,
Aeternumque arcere domo, tua magna voluntas
Ex quo certa mihi, promissaque nota fuere.
Illi autem celeri sulcantes aequora navi
Securum adduxere mei, somnoque revinctum
In patrio statuere solo. tam multa dedere
Dona super, vestemque, aerisque, aurique talenta,
Quam multa incolumis praedaque potitus opima
Haud secum incensa a Troja devecta tulisset.
Juppiter huic contra: proh quae te cura remordet, 150
O germane potens? divūm te spernere nemo
Audeat, expertus ni fors cognoscere malit,
Sit durum soli quam te contendere contra
Viribus atque aevo praestantem. robore fretus
Quod si hominum quisquam merito te fraudet honore,
Ut placitum fueritque magis, mentique sedebit,
Digna luat. sic fatus erat regnator olympi;
Quum sic Neptunus: jampridem id, Juppiter, ultro
Ipse etiam fecissem, inquit; tua si mihi certa
Mens foret: irasci tecum et pugnare verebar. 160
Nunc autem pulcram Phaeacum perdere navim
Est animus nigri reducem per caerula ponti;
Talibus abstineant posthac ut tempus in omne
Auxiliis: urbique ipsisque opponere magnum
Stat montem. dixit; nec Juppiter abnuit olli
Haec referens: age jam, venientem ex aequore puppim,
Quum propius terris laetanti lumine cives
Aspicient, subito mutato corpore rupem
Effice, quae falsa referat sub imagine navim
Omnibus attonitis monstro, magnumque repente 170
Montem stare altas contra mirantibus arces
Ante urbem. quae dicta Jovis postquam audiit, astra
Deseruit, Scherianque petens maris arbiter alti
Constitit invisus scopulo. jamque impete magno
Ibat aquis, celeransque viam propiora tenebat
Laeta ratis; quum pone subit Neptunus, et actam
Corripit, immotamque alto sub gurgite figens
Esse jubet rupem ingentem, subitoque recedit.
At bona Phaeaces gens ponto assuetaque remis
Miranturque animo, seque inter plurima mussant. 180
Jamque aliquis socium respectans: heu quis in alto
Vinxit, ait, puppim? tota ecce e fluctibus exstat
Haud labefacta salo. sic ille. at nescia facti
Corda stupent, donec trepidis rex farier infit.
Me veteris nunc certa premunt oracula patris,
Qui fore Neptunum nobis urbique canebat
Auxilia ob nostra infestum, quod navibus omnes
Scilicet incolumes vehimus per caerula Nerei.
Praeterea quondam praedixerat adfore tempus,
Quo validam nobis redeuntem ad litora puppim 190
Perderet in pelago, scopulumque opponeret urbi.
Haec senior, quae jam perfecta en cernitis ipsi.
Verum agite, ac jussis omnes parete volentes,
Nunc jubeam quaecumque viri: deducere ponto
Mittite, qui veniat nostras post hospes ad oras
Indigus auxilii: lectos at rite juvencos
Bissex Neptuno sacras mactemus ad aras,
Si prece qua victus montem praetendere parcat
Moenibus, et magna portus circumdare mole.
Sic ait: atque illi trepida formidine capti 200
Expediuntque boves, fusique altaria circum
Neptuno pia vota ferunt. Consurgit Ulysses
Excitus interea somno; nec litus amatum,
Nec patriae optatos longo post tempore fines
Aspiciens noscit: circum Tritonia Pallas
Nam caelum nebula nigranti offuderat, omnes
Falleret ut veniens, utque illum diva doceret;
Ne prius uxori neu caris visus amicis
Ille foret, quam caede procos mulctasset acerba.
Propterea facies late mutata locorum 210
Tota videbatur, diversaque semita ad urbem
Portusque scopulique atque ipsa virentia prata
Arboribus versis. Stetit ille, ac lumina volvens
Prospectumque petens late omnem et litora lustrans
Flevit, et ingenti concussus corda dolore
Percussitque femur manibus vocemque profudit.
Heu mihi quas hominum terras, ignotaque rursus
Litora deveni? crudelibus effera coeptis,
An justi rectique tenax gens hospita degit?
Has ubi divitias condam? quonam ipse viarum 220
Ignarus ferar? o cur me Phaeacia tellus
Non habet? alterius vel saltem tecta petissem
Magnanimi regis, qui me juvisset amico
Hospitio exceptum, et patrias misisset ad arces.
Nunc autem haud novi, qua munera parte recondam,
Nec tamen heic aliis furtim tollenda relinquam.
Me miserum! non tuta satis Phaeacibus ergo,
Nec fuerat mens aequa? alias per caerula ad oras
Advexere, licet sponderent litora amatae
Cara Ithacae: promissa fides en irrita cessit.
Juppiter hospitibus miseris qui praesidet, ipsos
Ultor agat: vindex scrutatur pectora justus
Ille hominum, meritasque capit pro crimine poenas.
At nunc praestat opes, totamque invisere gazam,
Ne mihi quid secum abstulerint fugiente carina
Longe iter ingressi. dixit; rutilosque lebetas,
Ac tripodas, fulvumque aurum, vestesque recenset
Enumerans. quae salva videt quamquam omnia, tristes
Non tamen absistunt curae: perculsus amore
Ingemit heu patriae, et resonas procedit ad undas 240
Multa dolens, lacrimisque rigans humentibus ora.
Huic virgo tum nata Jovis tulit obvia sese
Omnia pastori similis, cui prima juventus
Spargit flore genas, quales regalia gnati
Germina formosi pubescunt oris honore.
Ex humeris nodo duplicem suspendit amictum;
Puniceisque alte suras evincta cothurnis
Tela manu crispat. quam primum ut vidit Ulysses
Obvius aggreditur, laetoque ita pectore fatur:
O juvenis, primum te quando in litore solo 250
Aspicio, salve o facilis, meaque omnia, meque
Respice jam servaque. ego te ceu numen adoro
Aetherium, votisque vocans, genibusque volutans;
Fare etiam ignarumque doce, quae nomine tellus,
Quive habeant homines? medio circumflua ponto
Insulane, extremaene sinus telluris in undas
Continuo heic tractu vergit, pelagoque residit?
At dea quaerenti: vel te dementia versat,
Hospes, ait, vel longa procul, si talia nescis,
Huc via te duxit. non haec ignobilis ora, 260
Aut adeo deserta: ipsam novere, quot almam
Auroramque vident gentes, solemque cadentem
Parte sub adversa, qua nox fert atra tenebras.
Terra quidem praerupta, citisque haud apta quadrigis,
Nec sterilis tamen est, aequato ingentia quamvis
Haud pateat per prata solo. fert ubere gleba
Et cererem et bacchi latices, ac semper abundans
Imbribus irriguis florentique uvida rore
Educat et silvas late, dumisque virescens
Optima caprigeno pecori est et bobus alendis. 270
Quin et Pergameas ingens pervenit ad arces,
Quas procul hinc perhibent distare ab Achaeide terra,
Fama Ithacae. sic fata dea est: at pectus Ulyssei
Gaudia pertentant subito; nomenque volutans
Auditum ficto sic rursum exorsus ab ore est;
Nec sese prodit tamen ipse, in pectore vafro
Vera tegens, longaque ita rerum ambage reponit.
Audieram famamque Ithacae nomenque paterna
Trans pontum in Creta longe: nunc aequora mensus
Parte ego cum gazae veni, partemque reliqui 280
Effugiens aliam gnatis, post caede peremptum
Idomenei genus Orsilochum, quo vincere cursu
Nullus erat melior juvenum Dyctaea per arva.
Me rabie infestus voluit nil tale merentem.
Exuere Iliaca praeda quam propter acerba
Bella virum, multosque tuli per caerula casus,
Quod non sponte suo famularer ad alta parenti
Pergama, victricesque agerem dux ipse catervas.
Sed prior hunc magno confossum vulnere stravi
Insidians, campis dum sera nocte redibat 290
Obscurum per iter. nox atra ingentibus umbris
Me circum fidumque una complexa sodalem
Eripuit spectantum oculis; furtoque potitus
Delitui. postquam ferrum trans pectus adegi,
Phoenicum ad navem properans vestigia torsi,
Oravique viros magna mercede paciscens,
Ut secum ad Pylii veherent me litoris oram,
Elidave insignem, cui gens dominatur Epaeūm.
Quum subito insurgens validi vis aspera venti
Abripuit longe miseros, nec sponte volentes. 300
Fallere. sic caeco per noctem errore viarum
Venimus huc acti, portuque subivimus alto
Praecipites. non cura dapes subit ulla parandi
Jejunis longum, sed fessi in litore corpus
Sternimus, ac somno lassos componimus artus.
Heic me grata quies miserum decepit; at illi
Interea eductis opibus, quaecumque fuere
Devectae, positisque, ubi stratus membra fovebam,
Effugiunt, ventisque petunt spirantibus arces
Sidonias: vacua moerens ego linquor in acta. 310
Dixerat: insignis glauco dea lumine risit,
Permulsitque manu nivea; tum virginis ora
Ora habitumque gerens pulcrae, cultaeque per artes
Egregias, tali mutata est voce loquuta.
Jam nimium vafer ille foret, qui vincere cumque
Speraret te posse dolis, licet obvius adsit
Vel deus aetherio caeli delapsus ab axe.
Improbe! sicne adeo nequidquam fraudibus usque
Indulgens ficta perges mendacia lingua
Redditus et patriis jam tandem sospes in oris 320
Texere, cara tibi primis quae semper ab annis?
Quin age mitte dolos: nostrum scit fallere uterque
Vana ferens; homines inter tu maximus omnes
Consilio polles, contra dis omnibus ipsa
Ingenio praefto. nec tu me Pallada nosti
Horrisono Jove rege satam umjesto „fatam“, quae casibus adsto
In duris tibi fida comes, praesensque periclis
Incolumem servo? non et Phaeacibus esse
Te volui nuper carum? delapsa sereno
Nunc iterum caelo veni, ne munera quisquam 330
Surripiat, quae multa tibi mea jussa sequuti
Phaeaces dederunt. quin et quot fata dolores
Sedibus excepto patriis statuere ferendos,
Expediam dictis. omnes tu pectore ferto
Indomito; nullus vel mas vel conscia duri
Femina sit reditus: quaevis convicia prestat
Saeva virum, tristesque vices superare tacendo.
Huic Ithacus: quis te mortali semine cretus
Diva queat cognosse, vafer sit quamlibet usu,
Tot facies hominum mutas, tot vertis et ora? 340
Novi equidem expertus, quanto mihi saepe fuisti
Auxilio ad Trojam dura inter praelia Grajum.
At Priami postquam celsam populavimus urbem,
Avectosque cavis ratibus disjecit Achivos
Per freta lata deus, numquam te maxima vidi
Adstantem puppi in celsa curasque levantem.
Heu quantum ignotis erravi in fluctibus acrem
Corde fovens luctum, donec solvere periclo
Me faciles tandem superi. Phaeaces adire
Tu, fateor, me diva tuo cum numine sancto 350
Jussisti, ac melius miseris confidere rebus.
Nunc te per genitorem oro (nam dulcia nondun
Regna Ithacae tetigisse reor, verum avius oris
Neicio queis jactor longe; tuque ipsa videris
Ludere deceptum, memoras dum talia fando)
Dic age, num patriae tetigi jam litora cara?
Talibus orabat; quum sic Tritonia virgo
Orsa loqui: idem animus semper tibi pectore vafro,
Mensque eadem perstat non ullis fracta periclis.
Nec potui idcirco tantis in casibus actum 360
Linquere, nec potero: nostro te numine dignum
Ingeniumque animusque facit visque aurea linguae.
Namque alius rediens per tot discrimina rerum
Arderet gnatosque domi; nuptamque videre
Optatam: nil ipse petis, nec scire laboras
Scilicet ante, tuae veniens quam pectora coram
Conjugis experiare. illa abdita moeret in altis
Aedibus; ingratae totaeque ex ordine noctes
Dispereuntque dies suspiria crebra cienti.
Omnia certa mihi fuerant; sociisque sciebam 370
Amissis reditum dulcem tibi fata parare.
Non tamen et volui patruum contendere contra
Indomitos alto volventem corde furores,
Infestumque tibi rapto pro lumine nati.
Ac ne vana putes mea dicta, en aspice sedes
Jam patrias: ingens portus Phorcynis in illa
Caerulei stat parte senis; viden ardua ramos
Explicat ut patulas mihi sacra in vertice oliva?
Subter Naïadum domus atro horrescit hiatu
In latere excisae rupis. latet undique septa 380
Arboribus spelunca, ubi tu sollemnia nymphis;
Vota dabis lectas statuens de more bidentes:
Neriton en illic nemoroso vertice surgit.
Haec ubi fata, scidit nebulam; tum visa refulsit
Terra viro, patriique soli dulcedine motus
Exiluit, gaudensque suae dedit oscula terrae:
Extulit et vocem, tendens ad sidera palmas.
Nymphae Naïades, proles Jovis, o mihi nulla
Visere quas fuerat jam spes, nunc omnibus auctae
Laetitiis salvete deae, mea munera vobis 390
Semper erunt, virgo tantum sinat orta Tonante
Vivere me, natumque suo mihi numine firmet.
Talia fundebat supplex, quum caesia diva:
Fide, ait, haec tacitum nec pectus cura fatiget.
Ac primum advectas parte interiore sub antro
Umbroso condamus opes, ubi salva manebunt
Omnia; dein pacto quo sint videamus agenda
Cetera, uti recte cedant, nec plura loquuta
Antrum immane subit, latebrasque inquirit in antro,
Dum propius subvectat opes Laërtius heros, 400
Caelatumque aurum, fulgentique aere lebetas,
Et picturatas Phaeacum munera vestes.
Ordine cuncta locat, lapidemque ante ostia Pallas
Ingentem advolvit: tum se viridantis in umbra
Ambo oleae stravere sacra fatumque struentes
Perniciemque procis, et sic prior orsa Minerva est.
Laërta generate, deum certissima cura,
Quo juvenes leto, quibus aggrediere vel armis,
Consule, tres adeo totos in sedibus annos
Imperitant, sociamque tori pervertere tentant 410
Muneribus. manet illa quidem, teque anxia luget,
Dum redeas, vanaque simul spe pascit amantes,
Verbaque dat miseris, aliudque in pectore versat.
Heic Ithacus: proh diva, inquit, ceu major Atrides,
Nescius heu nostri periissem in limine tecti,
Ni me cuncta prius monuisses. quin age dicas
Alma precor, si qua possim vi perdere sontes?
Adsis o lateri nostro comes, et mihi robur
Invictum da diva: tuo jam numine fretus
Non ego tercentos dubitem vel poscere in arma 420
Saeva viros, nil non ausim. tanta auspice mecum.
Quae contra Pallas: tecum comes addita semper
Ipsa adero, trepidos nec me sine fortis in hostes
Insilies, quum tempus erit. jam jamque cerebro
Spero equidem, et sparso tincturum sanguine terram
Invisa de gente aliquem, poenasque daturum
Pro scelere. ut vero venientem agnoscere nemo
Mortalis te possit, ego squallentia reddam
Membra prius formosa, et flavos vertice crines
Eripiam, circumque humeros sordentia ponam 430
Tegmina. tum pulcra radiantia lumina fronte
Suffundam tenebris, ne cui noscare procorum
Sordidus, uxorive tuae gnatoque relicto.
Tu vero hinc subito pastorem jussus adibis,
Nigrantes qui rure sues tibi servat, et idem
Teque tuosque colit magno complexus amore
Jam senior. celsa invenies sub rupe sedentem
Ad Corvi scopulos, Arethusae dulcis et undas,
Iliceam frangunt ubi glandem et flumina potant
Nigra sues, multaque aucti pinguedine florent. 440
Illic tardatus vario sermone morare,
Ipsa procul celero dum pulcrae ad moenia Spartae
Telemachum ductura tuum genus, acer Ulysseu,
Regia qui flavi Menelai ad tecta profectus
Te quaerens reditumque tuum Lacedaemone degit
In viridi. sic diva; refert cui protinus heros:
Cur non heu miserum docuisti haec omnia; an altis
Ferret ut ingentes curas in fluctibus errans
Ipse etiam, dum tecta fero vastantur ab hoste
Sola relicta procis? non hic dolor haereat imo, 450
Pallas ait, sub corde tibi; mea dicta sequutus
Est ingressus iter, referat sibi nomen ut ingens
Huc rediens. nil triste timet, sed lentus Atridae
Assidet in tecto, et laetatur divite mensa.
Interea insidiis juvenes, quam litora tangat
Fida redux, tentant prius illum perdere leto;
Nec tamen et perdent: aliquis de gente nefanda
Ante cadet, moriensque solum premet ore cruento.
Haec dea fata, ipsum virga percussit, et omnes
Reddidit arentes tenuati corporis artus, 460
Flaventemque comam capitis, lumenque juventae
Abstulit, inducens rugas habitumque senilem,
Turpavitque oculos et diae lucis honorem.
Dein aliam tunicamque aliumque imponit amictum
Sordentem lacerumque et fumi uligine plenum;
Aptat et ingentis circum spolia horrida cervae,
Nodosumque manu baculum; curvisque pudendam
Subligat ex humeris perfossamque undique peram
Tortile cui pendet lorum. queis rite peractis
In diversa abeunt: Pallas visura relictum 470
Telemachum sublimis adit Lacedaemonis arces.