LIBER UNDECIMUS.
Postquam contigimus vicini litoris oram,
Continuo in resonas puppim deduximus undas
Malum attollentes maloque haerentia vela:
Egimus et pecudes intro, lacrimisque madentes
Suspensique animum simul ipsi ascendimus. auris
Mollibus aspirans a puppi ventus euntes
Prosequitur, flatuque implet sinuata secundo
Carbasa, et auricomae crebrescit munere Circes.
Hinc positis placidi circum consedimus armis,
Dum navim rectorque simul ventusque ferebant 10
Tota luce cito sulcantem caerula rostro.
Mox simul hesperium subiit sol aureus amnem,
Jam tenebris late sparsis devecta per altum
Oceanum tuto consedit litore puppis.
Cimmerii heic habitant, densa caligine semper
Et nebulis gens mersa: haud illos aspicit unquam
Sol radiis, nec celsa petit quum sidera curru,
Ad terram nec vertit equos quum rursus ab axe,
At semper fuscis nox atra supervolat alis.
Litus ibi in siccum subducta e gurgite navi, 20
Extractoque grege, oceani labentis ad aestum
Tendimus, et cursu petimus loca jussa sub amne
Adversum per iter. tenet atri velleris agnam
Arjete cum sacro Perimedes Eurylochusque
In medio; ipse autem stricto mucrone sub ima
Ad cubitum hinc atque hinc fossam tellure cavavi.
Manibus hanc circum cunctis libamina fudi
Mixto melle prius, dein dulci nectare bacchi,
Tum lymphis de fonte, super cerealia spargens
Dona manu frugesque sacras. hinc multa precatus 30
Promisique redux vovique silentibus umbris
In patria sterilem praestanti corpore vaccam,
Ingentemque pyram cumulatam rebus opimis;
Tiresiae vero nigranti vellere totum,
Pulcrior in nostris aries qui saltubus errat.
Verum ubi finieram manes in vota vocare
Supplicibus dictis, fossam super ense corusco
Colla ovium ferii. fluit ater vulnere sanguis,
Atque erebi e latebris imi ruit excita turba,
Matres, atque viri, seniumque imbelle, puellaeque 40
Innuptae fato tristes et caede recenti:
Multi etiam in bello transfixi pectora telis
Magnanimi heroës calido sparsa arma tenentes
Sanguine adhuc. omnes magno stridore ruebant
Effusi ad fossam: subitus mihi pallida tinxit
Ora timor, steteruntque horrenti in vertice crines.
Tum celerans ovibus mactatis tergora jussi
Deripere et sacris imponere viscera flammis,
Votaque ferre diis caeloque ereboque potenti
Persephone, et stygio regi, cui tartara parent 50
Umbrarumque domus. stricto non immemor ense
Interea imbellem vetui succedere turbam
Sanguinis ad rivum, thebani oracula vatis
Dum peterem, placidusque idem consulta referrem.
Prima mihi ante alias Elpenoris adstitit umbra
Nondum etiam tumulo composti: namque verendae
Sedibus in Circes inhumatum liquimus ante
Infletumque, aliis distracti pectora curis.
Illum ego quum vidi, sortem miseratus acerbam,
Sic prior aggredior: quae te via duxit in orcum 60
Elpenor miserande? prior pedes ipse subisti,
Quam navi devectus ego. sic fatus: at ille
Excipit illacrimans: me laevi numinis ira
Corripuir Laërtiade, visque improba vini.
Namque oblitus, humi recubans ut forte jacebam,
Scalarum inniti gradibus, de culmine tecti
Praecipitans alto cecidi: gravis impete cervix
Ossibus infractis humero collapsa pependit,
Atque anima haec stygio petiit loca subdita regi.
Nunc ego te cupidos per amatae conjugis ignes,70
Per genitorem oro, per spes et gaudia cari
Telemachi, solus patria qui ludit in aula,
(Rursum etenim, postquam vises Plutonia regna,
Excipiet reducem tellus Aeaea,) ibi nostri
Te subeat jam cura, memor patiare nec ossa
Heu miseri tumuloque diu lacrimisque carere,
Numine sim laeso ne fors tibi caussa doloris.
Injice me flammis, oro, meaque omnia pone
Arma rogo, tumulumque aggesta in litore terra
Exstrue mansurum, famam venientibus annis. 80
Haec mihi tu persolve, et remum in mole sepulcri,
Caerula quo vivus torquebam, desuper adde.
Dixerat; illi autem breviter: tibi redditus ipse
Omnia perficiam, dixi, solvamque sepulto.
Hаc vice sermonum trahimus dum tempora maesti,
Ipse quidem residens ad rivum sanguinis, ille
Parte alia multis nequidquam vocibus instans;
Ecce mihi ante oculos carae subit umbra parentis,
Magnanimi Autolyci clarum genus Anticlea,
Quam vivam Iliacas liqui digressus ad oras. 90
Hanc tum forte videns flevique et tactus amore
Indolui: non ante tamen sum passus eamdem,
Sanguinis ad sacri dulcem succedere potum,
Quam se Tiresias ageret consulta daturus.
Jamque aderat vates, et dextra sceptra tenebat
Aurea, meque ultro agnoscens: quae caussa subegit
Linquere, ait, solis jucundum lumen et auras,
Ut stygias erebi sedes, loca turbida, adires?
Quin isthinc absiste, et vagina indue ferrum
Fulmineum, ut sacro saturatus sanguine pandam 100
Vera tibi. dixit, subitoque, ubi vidit acutum
Me gladium posuisse manu, successit ad haustus
Impiger, et fatis demum sic ora resolvit.
In patriam reditum tu dulcem quaeris, Ulysseu,
Quem tibi difficilem statuet deus: haud ego namque
Iram posse reor te magnam fallere regis
Aequorei; tibi semper atrox odia aspera contra
Suscitat, et rapto gnati pro lumine saevit.
Sed tamen et multos per casus litora carae
Tangere post dabitur patriae, modo parcere praedae 110
Tuque, tuique velint, ubi primum elapsus ab undis
Trinacriae curvo religabis in aggere puppim,
Pascentesque boves armentaque pinguia cernes
Solis, inexstincta lustrans qui lampade terras
Cuncta videt novitque pater. servare nefanda
Hos fuerit si cura sacros a caede juvencos,
Sic quoque spes Ithacae vobis: sin laeserit ullus,
Tum certum exitium sociis navique futurum
Edico. tuque ipse licet fata ultima vites,
At miser heu sero venies, indigna tuorum 120
Funera perpessus, numero super unus ab omni,
Auxilii navisque alienae atque artis egenus.
Aspicies vero celsa intra tecta domorum
Jamdudum assuetos juvenes tua perdere luxu
Omnia, dum fidum tentant pervertere donis
Conjugis optatae pectus: mox digna rependes
Supplicia, atque ultor merita vim caede piabis.
At simul ac sontem turbam demiseris orco,
Sive dolo furtim, seu pugna aggressus aperta,
Accipiens habilem tum laevi ex abjete remum 130
Vade age, dum venias populos procul actus ad illos,
Qui freta, qui dulcem fugiunt salis ore saporem,
Nec pictas videre rates, nec remigis usum
Caerula findentis, volucris velut aethera findit.
Nunc etiam te signa, animos adverte, docebo:
Obvius adverso veniens quum forte viator
Ferre abiegna humeris te dicet fortibus arma;
Ventilat ad zephyrum jactas queis messor aristas;
Heic remum defige solo, caesoque juvenco
Neptunum pinguique sue veneratus et agno 140
Ad patrios concede lares, atque omnibus una
Caelicolis fer sacra libens: post funus ab undis
Adveniet tibi Parca ferens, quum longa senectus
Canitie placida confectum cernet, et omnes
Otia te circum peragent felicia gentes:
Haec te certa manent, fatorum hic vertitur ordo.
Dixerat. huic autem contra: stant omnia, dixi,
Tiresia, imperiis haec divum et numine fixa.
Nunc alia o referas, oro: jam luce carentis
Heic video nostrae simulacrum adstare parentis: 150
Ipsa tacet propiorque sedens nec cernere gnatum
Sustinet heu contra, notas nec reddere voces;
Dic age, quo prolem valeat cognoscere pacto?
Talia quaerenti vates, sic ore vicissim
Dicta refert: non te per longa exorsa tenebo,
At cupido dicam. quaecumque accedere sacros
Sanguinis ad latices simulacra carentia luce
Siveris, illa tibi referent resрonsа petenti;
Quaeque abiges, ibunt nequidquam muta sub umbras.
Sic dicens nigri subiit tecta horrida Ditis 160
Tiresiae levis umbra, haec postquam oracula fudit.
Ast ego, dum veniat mater, fusumque cruorem
Ebibat, opperior cupidus. quo protinus hausto
Agnovit sobolem lacrimans, ac talibus infit:
Quae vivum te, gnate, vices, quae fata tulerunt
In leti sine luce domos, atque invia vivis
Litora? circum obeunt lymphis torrentibus amnes,
Oceanusque sinu vasto, quem vincere cursu
Non vis ulla pedum valeat; vix fortia possunt
Velivolae hos fluctus transmittere texta cаrinаe. 170
Redditus an Phrygiis nunc primum a finibus errans
Cum navi sociisque venis post tempore longo,
Necdum Ithaca, necdum formosa conjuge visa?
Dixerat: illi autem retuli. vis aspera cogit
O genitrix me regna nigri Plutonis adire
Tiresiae manes scitatum umbramque potentem.
Nondum etenim tetigi delapsus Achaeidis arva,
Aut fines vidi nostros, maria omnia circum
Actus, ad Iliacos ex quo victricia campos
Arma tuli primum gemini bellator Atridae. 180
Verum age fare mihi, quo mors tua funere clausit
Lumina in aeternam noctem? num tabida morbi
Edomuit te longa lues, an laeta sagittis
Ipsa suis miseram stravit jaculata Diana?
Quid genitor? quid gnatus agit? stat pristina fama,
Imperiumque illis nostrum? vel fortior alter
Sceptra tenet me jam ratus atro funere mersum?
Dic quoque consilium, dic nostrae conjugis artes:
Cum puerone manet, sedesque et salva tuetur
Omnia, an abrepta jam quisquam gaudet Achivum? 190
Vix ea fatus eram, genitrix quum talia rursum
Voce refert: manet illa tibi, manet icta dolore
Corda gravi, curisque ingentibus aestuat aegra
Semper, et assiduo corrumpit lumina fletu.
Nondum ullus tua sceptra tenet: tranquillus at altis
In lucis festosque dies in honore deorum
Natus agit, sociosque inter convivia curat
Digna viro, judex populis qui jura ministrat:
Omnes namque vocant. genitor tuus urbe relicta
Sola tenet procul arva; neque illi strata cubili 200
Mollia, nec pictae sunt tonso vellere vestes.
Ipse hyeme in gelida famulantum more prope ignem
In cinere accumbit sordentem indutus amictum;
At quum aestas fervet gravidoque virens autumno
Ridet ager, qua se tulerit per consita cumque
Vitibus arva, torum dant illi ex arbore lapsa
Et folia et frondes. ibi cura oppressus acerba
Moeret, et assiduo luctu te, gnate, tuumque
Exitium queritur lacrimans, duraque senecta
Insuper heu premitur, quae me quoque funere mersit. 210
Nam neque me telo numquam fallente Diana
Perculit in domibus jaculata, nec aspera morbi
Corripuit vis ulla, artus quae virus in aegros
Insinuans tenuem potuisset solvere vitam;
Sed me cura tui, tua virtus maxima, Ulysseu,
Et pietas erepta has me duxere sub umbras
Exstinctam. sic illa gemens dicebat: at ipse
Nequidquam volui matris comprendere manes,
Conatusque manus ter collo imponere circum,
Ter vacuas elapsa manus effugit imago 220
Par umbrae somnoque levi: meque acrior imo
Cepit corde dolor, tali et sum voce loquutus.
Quo genitrix me cara fugis? ne subtrahe nostris
Te manibus; circum liceat dare brachia et orci
Ipsius in latebris, luctuque explere dolorem.
Anne mihi fallax umbram hanc Proserpina misit;
Quo magis aegrescens dolor imo in pectore gliscat?
Sic ego: quum mater. non te Proserpina, gnate
Heu miser ante alios, vana sub imagine ludit:
Haec homines sed forma manet, quum spiritus artus 230
Deserit. haud etenim salientes sanguine venae,
Ossibus aut haerent nervi: vis ignea molem
Corpoream absumit, simul ac nos vita reliquit;
Ast anima in tenues somno par evolat auras.
Quin age post lucem repetens atque omnia servans
Dicta redux eadem nuptae narrare memento.
Talia nos inter; subito sese obtulit agmen
Quum mihi femineum (nam claro e sanguine nymphas
Innuptas Hecate nuptasque emiserat una)
Et circum affusum properabat sanguine pasci. 240
At mihi scitari tum quamque accensa cupido,
Eductoque iterum ferro simul undique fusas
Stat potu prohibere. ita cunctae ex ordine adibant,
Narrabatque suam mihi quaeque ab origine gentem.
Heic prior accessit forma pulcherrima Tyro
Magnanimum jactans patrem Salmonea, et almo
Aeolidae quondam Crethei dignata cubili,
Mollibus in ripis assueta et margine Enipei
Ludere propter aquas, quo non formosior alter
In mare purpureum per campos labitur amnis. 250
Huic deus, aequoreas nutu qui temperat undas,
Assimilis, resoni prope fluminis ostia nymphae
Accubuit. stetit unda fluens, curvataque montis
In faciem texitque deum nymphamque sub amne
Virginea exutam zona pressamque sopore.
At deus interea perfecto laetus amore
Accepitque manum placidoque haec addidit ore.
Munere laeta meo jam gaude o candida nympha;
Nam paries claram revoluto temporis orbe
Progeniem: numquam di spe fraudantur inani:260
Sit prolis tibi cura. vale o dilecta, neque ulli
Prodens facta refer; si nescis, magnus aquarum
Rector ego. dixit, subiitque undantia ponti
Caerula: at illa gravis Pelian et Nelea partu
Edidit, a magno sortitos regna Tonante
Scilicet imperiumque ambos: ille almam Iaolcum
Dives opum coluit, Pylias hic sedit ad oras.
Ipsa etiam Cretheo peperss fortemque Phereta,
Aesonaque, et volucrum domitorem Amythaona equorum.
Post hanc Asopi genus alto a sanguine vidi 270
Antiopen, quae mixta Jovi duo germina fratres
Protulit insignes animis, Amphiona dium,
Et Zethum; primi quondam qui celsa locarunt
Moenia Thebarum, cinxere atque arcibus urbem
Impositis; neque enim quamquam acri robore freti
Sat poterant arcere altis sine turribus hostem.
Vidi etiam Alcmenam junctam Amphitryoni hymenaeis,
Indomiti Alcidae matrem, quem semine cretum
Aetherio furtim genuit complexa Tonantem.
Dein Megaram forti natam genitore Creonte 280
Herculis invicti nuptam. vidi quoque matrem
Oedipodis miseri, flavam crines Epicastam,
Ausa nefas quae triste, animi correpta furore,
Ipsa suo nupsit gnato. dedit ille parentem
Heu miserum leto ignarus, thalamoque potitus
Materno implevit subitis terroribus urbem.
Tum scelerum infelix furiis agitatus habebat
Imperium Thebis, Cadmaeaque regna premebat
Caelicolum fato tristi. Plutonis at ipsa
Claustra adiit, trabibus sibi nectens funus ab altis 290
Acta dolore gravi, gnatoque exstincta reliquit
Supplicia, ultrices matrum quot Erynnies addunt.
Nec non et Chlorin formae praestantis honore
Eximiam aspexi: qua visa captus, haberet
Neleus ut sociam, dedit auri ingentia dona,
Iasidae minimam gnatarum Amphionis. ille
Orchomenum tenuit Minyei fontis ad undam;
Ipsa Pylo regnavit, ubi almae lucis in auras
Nestoraque Chromiumque Periclymenumque superbum
Progenuit, curamque super te, pulcra, futuram 300
Finitimis late, Pero. sed jungere nulli
Sustinuit Neleus, lata nisi fronte juvencos
Egerit Iphicli stabulis e fortibus idem
Indomitos. solus quos vates inclitus olli
Pollicitus, fidens animi, contraria sensit
Fata deum, vigilum vim duram et vincula passus.
Mox tamen exactis quum mensibus integer annus
Aetherium complevit iter, volventibus horis;
Tum demum Iphiclus fata ipsum certa canentem
Solvit, et altisoni nutu Jovis omnia versa. 310
Ecce autem insignis facie se Leda ferebat
Tyndarei conjux, genitrix tua, Castor equorum
O domitor, pugilumque ferox certamine Pollux.
Ipsa etiam nigrae terrae intra viscera vobis
Ab Jove partus honos, alterno ut tempore vita
Gaudeat hic, fatique ultro vim sentiat alter,
Inque vicem superum caelesti luce fruatur.
Post et belligero nuptam Iphimedian Aloëo
Cernere erat, pelagi domino quae mixta supremo
Edidit, angusti cepit quos terminus aevi, 320
Caelicolis Otumque parem, clarumque Ephialtem,
Omnibus, alma tulit quos terra, et mole priores
Et pulcro aspectu post fulmineum Oriona.
Vix etenim nonum tulerat sol aureus annum,
Jamque novem cubitos lata se mole ferebant,
Ac totidem longis aequabant jugera membris.
Ausi etiam superos inimica in bella vocare,
Armaque, et horrisona mortem cum caede minari,
Stellifero magnum sunt Ossam imponere Olympo,
Scilicet et celso conati Pelion Ossae 330
Addere frondosum, caelique assurgere in arcem.
Fors quoque, si vires melior pubentibus aetas
Aucta dabat, votoque forent ausoque potiti.
Sed peperit Latona Jovi quem candida gnatum,
Perdidit Arcitenens prius ambos, flore juventus
Ornaret quam prima genas, et spargeret ora.
Heic Phoedram, Procrinque etiam, pulcramque Ariadnam
Minois vidi sobolem, quam finibus olim
Gnossiacis Theseus dites abduxit Athenas,
Nec potuit perferre; illam nam diva Triformis 340
Irrigua in Dia tenuit, tibi munus, Iacche,
Nempe parans, precibus non frustra in vota vocata.
Maeramque, Clymenamque super, moestamque Eriphylen,
Aurea pro caro cepit quae conjuge dona,
Vidi ego tunc residens. at non quascumque videre
Contigit, has possim referens comprendere cunctas,
Magnanimum heroum gnatas thalamumque sequutas;
Praecipitans namque atra polo nox cederet ante.
Et me prona monent jam sidera carpere somnos
Sive heic, seu potius curvatae ad transtra carinae 350
Cum sociis: stet cura mei Phaeacibus et dīs.
Finierat: pressoque omnes intenta tenebant
Ora sono, rerumque nova dulcedine capti
Sedibus haerebant tacitis; quum candida coepit
Sic regina: quis hic, cives, quantusque videtur?
Quem sese ore gerens, quam forti robore, et aequo
Consilio? meus hospes erit, nec parva sequetur
Gloria vos etiam. proin hinc dimittere tantum
Ne properate viri, neu parce munera egenti
Usque adeo vos ferte, quibus vis plurima rerum 360
Divite sub tecto superum jacet abdita dono.
Talibus illa: heros dicentem excepit Echeneus
Phaeacum proceres inter jam maximus aevo.
Non haec, o socii, vobis sine mente loquuta
Est adeo regina; omnes quin dicta sequamur,
Si probet Alcinous: namque ipsius omnia pendent
Imperiis. dixit senior, cui talia subdit
Alcinous: nec vos aliter fas velle, nec ipse
Perpetiar contra, dum sceptra haec vivus habebo.
Nec minus heic hospes, quamquam citus optet abire, 370
Sustineat tamen ille, polo dum crastina reddat
Exoriens Aurora diem, perfectaque dona
Constituam tum rite viro: delecta juventus
Auspiciis properata meis iter omne parabit.
Non plura Alcinous. tum sic exorsus Ulysses:
O rex, o populo longe clarissime in omni
Alcinoë, heic etiam lentum si forte morari
Jusseris, exactis dum mensibus integer annus
Effluat, auxiliumque parans et ditia cogens
Dona mihi, et vellem et reduci magis utile multo 380
Id foret. ad patrias quanto ipse opulentior oras
Nam veniam, tanto redeuntem et laetius omnes
Excipient, et major erit mihi fama per urbem.
Atque heic Alcinous: non te, jam mitte, vereri,
O sate Laërta, mendacemque arguat ullus,
Fallacemque putet; quales fert maxima sparsos
Terra viros capto referentes somnia vulgo,
Vanaque fingentes subitae mendacia famae.
Rebus inest dictisque tibi sua forma, nec aequa
Degenerem mens ipsa notat. tu fata Pelasgum, 390
Atque tuos, vates retulisti ut carmine, casus,
Fortunasque omnes. quin o mihi fare roganti,
Si quem etiam ex illis, qui quondam ad Pergama tecum
Pugnarunt, fatoque illic cecidere supremo,
Videris: haec nimium nox longa, et tempora somni
Haud prohibent fari: perge o miranda referre.
Usque sub Aurorae roseum Titanidis ortum
Heic adero, si dura velis tua dicere fata,
Erroresque vagos. haec ille; at rursus Ulysses:
Alcinoë o, dixit, sunt et sua tempora verbis, 400
Sunt molli et somno pariter: quod si juvat ista
Longius, et nondum pertaesum audire, recusem
Invidus haud alios sociorum edicere casus,
Majoresque etiam luctus. namque arma tulere
Iliacis postquam campis, jam Marte soluti,
Femineo periere astu vitamque dedere.
Interea hac illac tenues Proserpina manes
Nympharum ut sparsit, moerens Agamemnonis umbra
Adstitit: hunc circa dextra laevaque frequentes
Ibant, Aegisthi qui jam cecidere sub aula. 410
Me subito agnovit, quum sese proluit haustu
Sanguinis, et multum lacrimans mihi languida frustra
Brachia in amplexus protendit: nulla volentem
Vis sequitur, solitusque vigor jam deficit artus,
Qui fuerat quondam misero, dum vita manebat.
Ipse etiam ut vidi, casu concussus amici
Demisi lacrimas, fudique has pectore voces:
O Atreo generate Agamemnon inclite regum,
Horrida quo leti domuit te funere Parca?
Obruit an pelago convolvens aequora saevo 420
Turbine Neptunus, nimbisque furentibus austro?
An longis aggressa virum gens effera terris
Vastantem raptosque greges, armentaque agentem;
Pro dulci aut stravit pugnantem conjuge et urbis
Moenibus? ille mihi quaerenti talia contra
Reddidit: heu miserum nec me deus aequore mersit
Corripiens subito ventorum turbine pontum,
Saeva nec ignotis captum gens stravit in oris;
Sed me, molitusque dolos Aegisthus et atrum
Flagitum dira cum conjuge, in alta vocatum 430
Limina et exceptum dapibus, ceu plena juvencum
Ad stabula, occidit. fors haec me funere terris
Eripuit: circum sociorum densa cadebant
Corpora, setigeri velut apri ad sacra deorum,
Sollemnesque dapes, aut vincla jugalia regum.
Insidiis vero captos, aut horrida miscet
Praelia quum Mavors, vidisti occumbere multos
Saepe viros; tamen illa tibi miseranda fuisset
Ante alias caedes, quum corpora strata videres
Crateras mensasque inter per tecta jacere 440
Undique, et effuso sedes undare cruore.
Quin et Priamidis Cassandrae heu perditus hausi
Verba, Clytemnestrae manibus dum caesa doleret
Me super; ultricesque manus attollere frustra
Ense furens ipsa tentavi in morte. sed illa
Protinus effugit, nec labra informia leto
Improba, nec voluit componere lumina dextra.
Usque adeo nil terra tulit crudelius ira
Feminea, si forte nefas admiserit ulla,
Quale, suo caedem moliri aggressa marito, 450
Ausa est illa scelus. demens ego rebar adire
Jucundus gnatisque simul famulisque penates
Egregia at conjux scelus exitiale fovebat
Dedecorans se labe, simul genus omne futurum
Femineum: nulli post illam credere tutum,
Quamquam eadem sit digna. haec ille ut fatus ab ore est:
Heu! quantum Atridas, dixi, Jovis ira fatigat
Femineo scelere invisos! jamque ante Lacaenae
Occidimus furiis Helenae tot millia in armis;
Saeva Clytemnestrae te nunc perjuria et ipsum 460
His mersere malis. nec plura his fatus: at ille
Excipit. atque ideo nec tu placabilis, inquit,
Sis generi infido, mentis neve omnia credas
Consilia, aut si quid prodas, pars maxima semper
Deliteat. saevo sed non tibi conjugis astu
Pernicies metuenda: alios in pectore mores
Penelope, servatque piam sine crimine mentem.
Illa quidem nobis in dura ruentibus arma
Nupta relicta nova est; pendebat ab ubere matri
Parvulus, heroum qui nunc fors agmine felix 470
Assidet in medio: pater ipsum ante ora videbit
Laetus, et ille suo reduci dabit oscula patri.
At mea nec gnati vultu me lumina saltem
Passa explere mei est; prius atro vulnere namque
Perdidit incautum. tu vero haec pectore conde
Dicta tuo servaque memor: clam litore navim
In patrio, non siste palam; quippe omnia plena
Insidiis, nec tuta satis jam femina cuiquam.
Dic age et audieris num qua fors vivere gnatum
Parte meum, Orchomeno in diti, Pyliasque per oras, 480
Aut etiam in Sparta fraternae ad limina sedis?
Nondum etenim dius terris decessit Orestes.
Dixerat. huic breviter: quid talia poscis, Atrida,
Ignarum, vivatne haeres tibi carus Orestes,
An periit? dictis haud fas me fingere vana.
Hаc vice sermonum dum sede moramur in una
Solliciti ac tenero spargentes lumina fletu;
Ingens ante oculos Pelidae venit Achillei,
Et Patrocli, Antilochique simul sine viribus umbra,
Ajacisque, ibat cunctis qui major Achivis, 490
Et, post Aeacidem, formoso insigior ore.
Heic fatus ut Peleo veterem cognovit amicum,
Ingemuit lacrimans, tristique haec addidit ore:
O vafer et rerum mirande inventor, Ulysseu,
Infelix, quid adhuc animo tibi restat inausum?
Qua tristem nunc arte Erebum, loca luce carentum,
Umbrarumque domos, potuisti vivus adire?
Cui refero: o Peleo generate, o lumen Achivum
Aeacida, vatis quaesitum oracula veni
Tiresiae, si forte viam mihi denique monstret, 500
Deveniam properans Ithacae qua salvus ad oras.
Nondum ego nam vidi devectus Achaeida, necdum
Tellurem tetigi nostram jactatus acerbis
Usque malis. at tu felicior omnibus anteis,
Qui fuerunt, et qui venient labentibus annis.
Scilicet et vivus divum es dignatus honore,
Et nunc magna tui sub terris regnat imago
Imperium umbrarum retinens; ne dura querare
Propterea tu fata dolens, quae talia postquam
Edideram, graviter suspirans ille reponit: 510
Ne vero exstinctum solare, o fortis Ulysseu;
Malim ego vel tenui ductus mercede colonus
Pauperis ad nutum domini nunc degere vitam,
Quam regere imperio heic populos tellure sub ima
Sceptra tenens. potius memorans mihi fortia gnati
Facta refer, primosne inter acer in hostem?
Dic quoque, si qua tuas Pelei genitoris ad aures
Pervenit fors fama; regit num clarus honore
Myrmidonas ditem per Phthiam atque Hellada; an ipsum
Despiciunt senio vix languida membra trahentem? 520
Non ego namque adsum rutili sub lumine solis,
Qualis eram quondam, quum circum Pergama Teucrūm
Agmina caedebam pro caris miles Achivis.
In patria nunc ipse domo si talis adessem,
Haec eadem illorum jam dextra retunderet ausus,
Qui violant, raptisque arcent ab honoribus ipsum.
Dixerat. illi autem retuli sic orsa vicissim.
Nulla quidem Pelei generosi venit ad aures;
Fama meas: cupido dicam tamen inclita gnati
Facta Neoptolemi, referamque ex ordine casus. 530
Illum ego nam cur vis Nerei per caerula duxi
Navibus e Scyro victricia ad arma Pelasgum.
Atque ubi concilii Trojae sub moenibus altae
Tempus erat, semper primus dicebat, aberrans
Haud umquam sermone gravi: Neleïus illi
Nestor egoque, pares visi contendere soli.
At quoties ferro cernebant praelia Graji,
Millibus haud ille in mediis, turbaque manebat;
Sed longe antevolans, nulli virtute secundus
Bellator, passim tollebat caedis acervos. 540
Haud autem numero possim comprendere, et omnem,
Quam dederit leto pugnans, evolvere turbam.
Eurypilus scit Telephides quo turbine ferrum
Torqueat, et circum late socia agmina strata.
Cetaeūm, propter nympharum munera; cunctis
Memnona post dium se pulchrior ille ferebat.
Praeterea ingentem Danai, quem struxit Epeus,
Ascendere ut equum (fuerat mihi tradita cura
Et caecos aperire dolos et claudere rursum;)
Tunc alii proceres tergebant humida fletu 550
Lumina, et informes trepidabant omnibus artus.
Ast illum haud umquam pallentem corpore vidi
Tergentemque genis lacrimas. quin saepe rogabat,
Ut sinerem jam corpus equo demittere saltu,
Fulmineum stringens ensem, hastamque coruscans
Aere gravem, Phrygiaeque intentans funera genti.
Mox ubi jam Priami celsam populavimus urbem
Multa ferens ratibus captivae munera praedae,
Incolumis cessit, non umquam aut eminus ictus,
Cominus aut ferro laesus, quod saepe videmus, 560
Fervet ubi Mavors permixta in caede virorum
Sanguineus. dixi; subitoque aversus abivit
Aeacides longo per prata virentia gressu
Incedens, gnati laetus praestantibus orsis.
Hinc aliae accessere animae, graviterque gementes
Narrarunt mihi quaeque suas ex ordine curas.
Solus torva tuens longe Telamonius Ajax
Stabat, adhuc tristi servans in mente repostum
Judicium, quo victor ego Vulcania quondam
Arma tuli, magnum spoliati munus Achillei 570
Praeripiens olli. genitrix Thetis ipsa locarat
In medio ad naves; lecti sufragia Troës
Certa dabant, virgoque sedens Tritonia judex.
O numquam tali certamine victor abissem,
Quod propter nunc terra premit caput invida tanti
Ajacis, formaque omnes superantis, et actis
Grandibus, excepto Pelidae corpore Achillis.
Quem tum ego compellans dictis affabar amicis:
Siccine et exstinctus veteres in pectore volvis
Irarum flammas, arma es fatalia necdum 580
Oblitus, statuere dii quae tristia Grajis?
Tale etenim periit columen. te propter Achivi
Non minus ac propter Pelidae funus adempti
Lugemus moesti; nec luctus altera tanti
Caussa, nisi iratus graviter Saturnius odit
Quod Danaos; ille haec tibi tristia fata paravit.
Huc age jam nostrasque audi, rex inclite, voces
O propior, rabidosque domans in pectore motus
Comprime, sic fanti contra nihil ille; sed atri
Turbidus horrentes Erebi discessit ad umbras, 590
Unde etiam alterna me fors ad jurgia voce
Excisset: gliscens at contra in corde voluntas
Tunc alios monuit venientum noscere vultus.
Heic vidi Minoa satum Jove, sceptra tenentem,
Et solio innixum dantem pia jura vocatis
Gentibus: harum aliae caussas longo ordine dicunt
Sedibus acclines; aliae stant agmine denso,
Vastaque moerentes Ditis penetralia complent.
Heic etiam vidi captas et Oriona lyncas
Ducentem, praedamque humeris per prata ferentem
Florea, quam solis errans in montibus ante
Straverat: in manibus stat clava ex aere rigenti.
Praeterea et Tityon vidi telluris alumnum
Omniparae, cui vasta novem per jugera corpus
Tenditur. immanes hinc atque hinc viscera rostris
Vulturii assidue tendunt, penetrantque sub altum
Ungue jecur: nequit ille manu depellere pestem
Supplicia expendens, caram violare Tonanti
Latonam aggressus, dum Pythia templa petebat
Sola per umbrosi Panopaei halantia prata. 610
Tantalus heic aderat, curaque exercitus acri
Stabat in amne. illi mento tenus unda fluebat
Poturo jam jamque, sitim atque explere paranti,
Nequidquam. quoties namque ora admoveratundis
Aridus, inviso toties fugiebat hiatu
Unda absorpta: pedes circa telluris imago
Nigra videbatur, siccoque arebat in alveo
Fontibus ereptis ultrici a numinis ira.
Desuper at ramis felicibus imminet arbos
Punica, secundaeque piri, malique valentes,620
Et ficus, oleaeque: sui stant arbose foetus
Quos ubi tentabat senior decerpere palmis,
Nubiferas alte ventus jactabat in auras.
Nec procul infelix visus mihi Sisyphus ipse
Saxum immane manu gestans curvatus utraque
Connixisque humeris pedibusque ascendere „ascendeee“ certans
Montis iter: summo mox idem in vertice frustra
Ut steterat jam jamque, aversa e parte Crataeis;
Impulit. ingenti praeceps mons improbus actu
Volvitur in campos; ille instat, et omnia sudor 630
Membra rigat, supraque caput stat pulvere nimbus.
Post etiam vana vidi sub imagine formam
Herculis; ipse autem superis convivia regnis
Laetus agit, pulchramque fovet complexibus Heben,
Aurea quam Juno regi est enixa deorum.
Hunc circa umbrarum strepitus, ceu rauca volantum
Agmina quum resonant: multa caligine tectus
Ille tenet nudumque arcum, nervoque sagittam
Tendit acerba tuens semper, similisque minanti.
Horridus ex humeris pendebat pectora circum 640
Balteus, inque auro variarum monstra ferarum
Ursique, agrestesque apri, saevique leones,
Pugnaeque insidiaeque neces et praelia stabant:
Nil simile his umquam visum, nec talia quisquam
Extuderit posthac fulgentia cingula signis.
Isque ubi me cernens nigra cognovit in umbra,
Ingemuit miserans, dulcique affatus amore est.
O sate Laërta, rerum admirande repertor,
Certe aliqua heu miserum fati sors improba versat
Te quoque, me tenuit vivum quae dura sub auris.650
Altisono Jove natus eram; sed tristia saepe
Multa tuli, ingrati semper parere coactus
Imperiis domini, et caput objectare periclis.
Huc quoque me quondam tracturum in vincula misit
Dura canem; neque enim gravius certamine tali
Scilicet ille aliud misero fore credidit ullum.
Hunc rapui tamen ipse, atque atro e carcere traxi
Mercurio monstrante viam et Tritonide diva.
Dixit, et obscuri subiit penetralia Ditis:
At non ipse abii. cupidum juvat usque morari, 660
Si qua alia heroum facies sese efferat Orco.
Fors et vidissem, quos multum cernere avebam,
Thesea, Pirithoumque, deorum germina clara;
Murmure sed magno stridens prius adstitit agmen
Umbrarum immensum. tum vero pallidus horror
Corripuit metuentem, imo ne effundat Averno
Gorgonei horrendam faciem Proserpina monstri.
Ergo iter ad navim celero, jubeoque sodales
Scandere, et excussos terris laxare rudentes.
Considunt jussi transtris: fert gurgite puppim
Oceani in vasto remis adnixa juventus,
Mox etiam veniens optato flamine ventus.