HOMERI ILIADOS LIBER NONUS
Sic laeti excubias pro moenibus urbis agebant
Trojugenae: at Danais pectus fuga concitat imum,
Terroris comes atra. ducum moerentia saevus
Usque dolor penitus fodit alto vulnere corda.
Horrendi ceu vasta cient cum caerula venti,
Trux Boreas, Zephyrusque, ambo de finibus orti
Threïciis; subito propulsu attollitur alte
Unda tumens immane, fretumque exaestuat imis
Sedibus, et multa litus perfunditur alga:
Sic Danaūm vario, fervebant corda tumultu, 10
In partes distracta; omnes, turbataque luctu.
It vultu moerens demisso ingentibus aeger:
Atrides curis, et obit tentoria, et uni
cuique, jubet, regum praecones dicere seorsus,
In coetum veniant; clamori at parcere: primas
Ipse sibi et sumit partes operae, atque laboris.
Consedere omnes moesti: consurgit Atrides
Ora madens lacrimis. Celsa ut de rupe cadit fons
Dulcis aquae, ac pleno trepidat per confraga rivo:
Sic fletu rigat ille genas. tum, pectore ab alto 20
Ingentem ducens gemitum, sic farier orsus:|
o socii unanimes, Grajūm regesque ducesque,
Jupiter, heu, me fraude mala Saturnius ipse
Insontem implicuit; laetos qui ad tecta Laremque
Promisit reditus, magno post eruta bello
Pergama: nunc idem captum spe lusit inani,
-- v-21 --
Frustra operis fessum et longi jubet irrita ferre
Orsa domum, et vacuum, tot post amissa virorum
Milia, et indecorem nulla cum laude reverti.
Hunc magnus finem rebus dat Jupiter; urbes 30
Dejecit multas qui celso a culmine, multas
Dejiciet, vertetque (potest nanque omnia) fundo.
Ergo agite, atque meis cuncti parete volentes
Consiliis: longe hinc patrias fugiamus ad oras.
Jam spes nulla, capi nostris posse Ilion armis.
Dixerat Atrides: olli obstupuere silentes,
Attoniti et moesto curam sub corde premebant.
Armipotens tandem haec fatur Tydeïus heros:
Nunc primum incipiam verbis contendere tecum
Heic procerum in coetu, qua fas, Atrida; loquenti
Stulta nec ignavus cedam, verum obvius ibo.
Tu, quaecunque loquar, rex, irae parce. peperci
Ipse prior; lenta et sum passus mente vocari
Degener in Danais, nec fortia natus ad arma.
Haec etenim jactata omnes, juvenesque, senesque,
In me foeda palam norunt convicia Graji.
De geminis tibi quippe dedit Saturnius unum.
Imperio praestare dedit, sceptrisque potiri:
Virtutem, imperiis quae firmior omnibus una est,
Et sceptris praestat longe omnibus una, negavit. 50
Tamne igitur timidos, tam molli pectore credis,
Tamque sui oblitos decoris, quam dicis, Achivos?
Ire domum tibi si properat mens percita, solus
I, licet: ampla patet reditu via. stant tibi naves
Ad mare tot, patriis quae te huc vexere Mycenis.
Coeptum opus urgebunt alii, fortesque manebunt.
Tandem Troja cadat Grajo dum Marte: capessant
Vel, si tantus amor patriae telluris, et ipsi,
-- v-47 --
Qua vult quisque, fugam curvis in navibus; unus
Ipse tamen, mecum et Sthenelus, bellabimus, alta 60
Dum nostris excisa armis cadat Ilios; ambo
Dīs quando auspicibus Phrygias advenimus oras.
Sic ait: at Graji magno clamore probarunt,
Consiliumque ducis mirati, et fortia verba.
In mediis surgens Nestor dehinc talia coepit.
Tydide Armipotens, idem virtute, sagaci
Mente idem longe cunctis aequalibus anteis;
Nec tua verba, reor, quisquam contemnet Achivūm,
Nec erit ut dictis dicat contraria quisquam.
Consilii sed non potuisti attingere finem. 70
Nec mirum: juvenis nanque es; mihi filius esse
Multorum et minimus posses. non vana locutum
Argivis tamen esse ajo te regibus, at, quae,
Apta loco, ratioque, et rerum posceret usus.
Nunc age, qui multo senior te glorior esse,
Eloquar, et pulchro pandam cuncta ordine; cunctis
Quae placeant Grajis, et quae probet ipse Agamemnon.
Gente, domo, patriaque exlex caret ille, tumultus
Cui sunt, ac turbae cordi, et civilia bella.
Mox tamen haec. furvae nunc praestat cedere nocti, 80
Et, quod opus, curare dapes, omnique virorum
Deligere ex numero vigiles, qui milite murum,
Egressi ad fossas, et propugnacula, servent.
Tu princeps Atrida (tibi nam summa potestas)
Incipe, et ex omni longaevos gente vocato,
Atque epulis adhibe proceres. tentoria vino
Plena tibi, nulla Grajis non luce carinis
Quod ponto advehitur Thracum de finibus. ingens,
Accipere ut multos possis, tibi copia rerum
Praesto est, multorum regi. consederit omnis 90
-- v-73 --
.
Cum procerum numerus, qui dixerit optima factu,
Consilium ne sperne. et opus sapiente, bonoque est
Consilio Danais. non longe a navibus ardet
Ignis enim, vigilatque hostis. discrimine quisnam
Gaudeat in tanto? nox haec, rex, una salutem
Vel feret, exitio ingenti vel perdet Achivos.
Haec senior: Grajūm nemo non dicta probavit,
Aut renuit praecepta alacri facere omnia mente.
Continuo vigiles cincti fulgentibus armis,
Nestoris egregii proles fortis Thrasimedes, 100
Tum duo Martigenae Ascalaphusque et Ialmenus acer,
Merionesque, Aphareusque, et Deïpyrus, Lycomedes
Et dius magni Creontis clara propago,
Procedunt, septem numero; centena secuta est
Quenque manus juvenum, sublatisque horrida telis
Egreditur, fossasque inter murumque resedit.
Heic structos coenam sibi quisque parabat ad ignes.
Atrides proceres vocat in tentoria. densi
Considunt, celebrantque dapes, tacitique fruuntur
Appositis, jactantque manus ad fercula, edendi 110
Donec victus amor tandem est, viresque refectae.
Primus ibi ante omnes Nestor tunc farier infit,
Consilium ob sapiens dudum laudatus Achivis.
Hic procerum in medio sic dulci est ore locutus.
Atride venerande, virum rex magne, Agamemnon,
A te principium, sermo in te desinet omnis,
Cui populos fraenare dedit regnator Olympi,
Consulere et cunctis, legesque et ponere jura.
Ergo decet studioque omni te dicere facto
Quid fit opus, studioque pari, si forte voluntas 120
Est alii monstrare aliquid, quod profore credat,
Nulli non aures, mentemque ad vertere. postquam
-- v-102 --
Audieris, statues unus, diceris et auctor.
Nunc igitur, sedeat quae nam sententia menti,
Dicam equidem. melior qua dici haud ulla profecto
Est potis. una placet quae nunc, atque una placebat
Tempore jam ex illo, raptam Briseïda quo, rex
Inclyte, ab irato furiis incensus Achille
Abduxti foede, me non laudante, rogante
Me frustra, immani coepto ut desistere velles. 130
At te saeva animis elatum ingentibus egit
Ira virum contra, nemo quo fortior unus,
Quem superi eximio divi dignantur honore.
Huic sua contempto rapuisti munera, habesque
Nunc etiam. sedenim jam tempus quaerere si qua
Forte queat mitis reddi, ponatque tumorem
Muneribus victus blandis, blandaque loquela.
Talia Nelides; contra cui talibus infit
Atrides: Commissa mihi quaecunque recenses,
Vera, senex, fateor. demens mihi, et improbus ipse 140
Hanc merui noxam. multis par milibus unus
Vir pretio est, pater eximio quem curat amore
Ille deūm huic magnum ceu nunc decus attulit ultro,
Et domitos clade ingenti protrivit Achivos.
Sed mea quandoquidem culpa est, exsolvere noxam
Est animus, largisque virum placare furentem
Actutum donis. numerans quae singula coram
Omnibus heic olli spondebo, atque ordine dicam.
Septem igni intactos tripodas, fulvique talenta
Auri bina dabo, fulgentes aere lebetas 150
Bisdenos; addam bissex compacta nitentum
Corpora cornipedum, rapido in certamine cursus
Praestantum cunctis, et praemia prima ferentum.
Nec foret ille et opum variarum, et divitis auri
-- v-126 --
Indigus, egregias cui tot fors aequa dedisset
Res, quot pulchra mihi multo e certamine dona
Attulerunt primi cursu pernice jugales.
Septem praeterea forma praestante puellas
Lanificae adjungam doctos opus omne Minervae,
Lesbidas; ipse mihi, cum Lesbo est ille potitus, 160
Quas legi e cunctis famulas. Briseïda raptam,
Insuper adjiciam, dīs hoc jurare paratus;
Testibus: intactam reddi, probroque remotam
Longe omni, atque meum, nunquam tetigisse cubile.
Confestim haec aderunt simul omnia, moenia Trojae
At faciles dederint si tandem evertere divi,
Aere cavam aggesto princeps, auroque carinam
Compleat ingrediens, captam cum venerit hora
Partiri Danais gazam; et sibi Troadas inter
Ipse legat primus vicenas, plurima rarae 170
Post Helenam caelo attollat quas gloria formae.
Si vero patrium remeabo victor ad Argos,
Felices, gleba et foecundos ubere campos;
Ille mihi gener esto; ipsi nec cedat honore.
Unicus in magna qui re nutritur, Oresti.
Tres adeo gnatas mihi nunc domus educat alta
Chrysotheminque, et Laodicen, atque Iphianassan.
Harum unam, gratamque animo, nullisque repensam
Muneribus, ducatque domum, dotemque puellae
Accipiat tantam, quanta ulli haud obtigit unquam. 180
Septem olli addicam florentes civibus urbes,
Cardamylen, Enopenque, herbosam in saltubus Hiram,
Et Pheras, clarum nomen, pratisque virentem
Antheam, pulchramque Aepeam, et Pedason uvis
Felicem. maris hae non longe a portubus omnes,
Litoreaque Pylo distant, lateque coluntur
-- v-153 --
Civibus, atque boum, atque ovium quos copia ditat
Ingens; multa viro pendent qui dona quotannis,
Utque deo, eximios certabunt reddere honores.
Haec ego polliceor, praestabo haec omnia, saevae 190
Tandem exoratus finem si fecerit irae.
Jam prece se tandem flecti sinat. unus ab ullis
Orcus enim precibus flecti nequit: efferus ergo
Dicitur, invisum numen mortalibus omnes.
Ante deos. cedat majori, qui minor aevo,
Qui minor imperio est. Atrides, talia fatus
Conticuit. coepit contra cum talia Nestor:
Inclyte Grajugenum dux et regnator, Achilli
Quae das dona, queat nemo non magna putare.
Nunc procerum e numero quaerendi, ac rite legendi, 200
Ocyus irati qui se ad tentoria regis
Alta ferant, placentque virum, et mandata loquantur.
Aut, age, ni renuis, placeat quos ire, profabor
Ipse: meis nemo at dictis parere recuset.
Cura Jovis Phoenix praeeat, geminique sequantur
Hunc reges magnusque Ajax, et dius Ulysses.
Hos duo praecones pariter comitentur euntes,
Eurybates, Hodiusque. citi nunc ferte liquentes
Confestim huc manibus lymphas, linguisque favete.
Tempus enim libare Jovi, si forte precantes 210
Audiat, et Grajae incipiat miserescere gentis.
Haec ait ille; senis placuit sententia cunctis.
Dant manibus lymphas praecones: rite ministri
Crateras jussi statuunt, et vina coronant,
Exorsique almum cyathis tribuere liquorem.
Inde, ubi pars libata deo, pars hausta, voluntas
Dum tulit, Argivi mensam et tentoria regis
Delecti heroës linquunt. quos Nestor euntes,
-- v-179 --
Blandus quenque tuens, affatur, multaque mandat
Dulichio ante alios regi: curam exerat omnem 220
Impiger, eximium Grajis et placet Achillem.
Ibant fluctisoni propter spumantia ponti
Litora digressi a sociis, multisque vocabant
Neptunum votis, magnum qui fluctibus orbem
Caeruleis ambit, praesens pacaret amico
Numine ut Aeaciden, tristes et flecteret iras.
Jamque adeo ad puppes ventum, ac tentoria celsa
Myrmidonum. heic lentus citharam pulsabat Achilles
Daedaleam, arguta resonantem voce, superne
Atque jugum argento claram fulgente; repertam, 230
Eetioneae cum moenia diruit urbis,
Ditibus in spoliis, olim quam ceperat heros.
Hac, aegrum oblectans animum, pugnataque bella,
Et veterum decora alta virūm, laudesque canebat
Solus in adversa Patroclus sede sedebat,
Exspectans cantu dum finem poneret heros.
Tum Phoenix, Ajaxque una, progressus et ante
Hos Laërtiades, venere, ac limine ab alto
Intuleruntque pedem taciti, coramque canenti
Adstiterunt. quos admirans, ut vidit, ab alta 240
Sede, manu citharam gestans, et eburnea plectra,
Exsiluit, simul ipse, simul Patroclus; amico
Obvius et vultu dextram dans talia fatur:
Salvete, o cari ante omnes. fors urget Achivos
Dura, viros quando tales, tam dulcia mittunt
Huc capita, irascens aliis, quae semper amavi.
Haec fatus, duxitque altum in penetrale, torisque
Purpureos supra pulchris locat ipse tapetas.
Tum, prope qui adstabat, Patroclo talia mandat:
Majoremque volo statui cratera, merique 250
-- Homer-v-203 --
Plus misceri hodie, nec non ingentia poni
Pocula, cuique suum; exceptis cum gaudet amicis
Laeta domus. dixit Pelides; jussa capessit
Grata Menetiades, et vina liquentia promit:
Ipse manu at vastum flammis admovit ahenum,
Huic armos ovis imponit, pinguisque capellae,
Atque saginati tergum suis, unde fluebat
Multus adeps; bonus Automedon quae rite secanda
Sustulit, Aeacides ferro at fulgente secabat.
Nec mora, secta veru fixit. succenderat amplum 260
Ligna focum supra Patroclus. quae citus ignis
Hausit ubi correpta, ingens et flamma resedit,
Sub verubus sternit prunas. mox omnia, parco
Tosta igni, tollit, fulcrisque amota superbis
Rite manu inspergit sacro sale; deinde patentem
Exempta in discum fudit. tum denique mensae
Intulit in pulchris Cerealia dona canistris
Patroclus; positasque dapes divisit Achilles.
Munia qui postquam est sua functus, sedit et ipse
Parietem ad oppositum divino adversus Ulyssi, 270
Et fidum de more deis persolvere jussit
Sacra Menetiaden. jussos adolevit honores
Ille citus, jecitque sacros libamina in ignes.
Inde manus epulis taciti admovere paratis.
At postquam potusque, esusque expleta cupido est,
Phoenici vultu atque oculis quiddam innuit Ajax.
Nec mora (sensit enim) pateramque implevit, Achillem
Atque tuens, leni sic voce est orsus Ulysses:
Magnanime Aeacide, salve. convivia praebes
Larga; modo Atrides intra tentoria et ipse. 280
Praebuit haud parce: sed quis convivia quaerat,
Saucia dum curis aegrescunt pectora, cladem
-- v-227 --
Horrendam, et diras extremo in litore caedes
Cernentum? dum corda timor quatit anxia; dum res
Pendet in ambiguo, pestemne arcere carinis
Indignam dabitur, cunctos anne hostis, adempta
Spe reditus, igni perdet; fortissime rerum,
Ni tua se reddat Grajis, tandem excita, virtus.
Nanque rates juxta, et murum sua castra superbi,
Cum sociis longe varia e regione vocatis, 290
Dardanidae posuere. igni late horrida crebro
Castra micant: pubes furit effera, jamque teneri
Posse negat, medias quin vi sese irruat ardens
In puppes. favet ipse viris, dextrumque secundus
Fulgurat Idaeo de vertice Jupiter, audax.
Viribus, atque suo fretus Jove perfurit Hector
Horrendum; non ille hominum, non ille deorum
Vel metuens quenquam, vel curans; corda furenti
Sed vesana tumens rabie ferus, usque morantem
Increpat Auroram; primo et cum lumine solis 300
Velle aplustra altis ratibus praecidere, et ipsas
Urere, ait, trepidosque atra in caligine fumi
Turbare, ac leto crudeli perdere Achivos.
Has metuo nequod Grajis male numen amicum
Detque viro complere minas; Argisque remotos
Dulcibus Iliaca fatum heic nos perdat in acta.
Verum, age, surge alacer, si quo unquam tempore mens est
Grajugenas diro Troum eripuisse furori.
Ipsi magnus erit moeror tibi, caede peracta,
Cum jam nulla mali fuerit medicina. futuram 310
Anteveni sapiens cladem, Danaisque supremam,
Arceri dum fata sinunt, pestem impiger arce.
Ergo animo exciderunt senior pulcherrima Peleus
Quae mandata dabat, flens cum te, dulcis amice,
-- v-252 --
Mitteret Atridae auxilio, Phthiaeque paternas
Linquentem sedes blanda sic voce moneret:
Gnate, dabunt validas tibi vires, aptaque bello
Robora, si libeat, Pallasque, et regia Juno.
Tu magnos cohibere animos, torvumque memento
Ingenium, melior multo est clementia, parce 320
Litibus ah saevis, devita et noxia lenis
Jurgia: sic, nulli non carum, semper honore
Eximio tollent Danaūm juvenesque senesque.
Haec senior mandata dabat: verum omnia mente
Immemori fluxere. fero sed parce furori
Vel nunc, parce irae, atque animi compesce dolorem
Indomitum. noxam Atrides meruisse fatetur,
Et te digna tibi placato munera spondet
Largus opum. quae cuncta, piget ni discere, coram
Ut modo pollicitus Grajorum est regibus ipse, 330
Sic tibi ego numerans itidem longo ordine dicam.
Septem igni intactos tripodas, fulvique talenta
Auri dena dabit, fulgentes aere lebetas
Bisdenos. addet bissex compacta nitentum
Corpora cornipedum rapido in certamine cursus
Praestantum cunctis, et praemia prima ferentum.
Nec foret ille et opum variarum et divitis auri
Indigus, egregias cui tot fors aequa dedisset
Res, quot pulchra olli multo e certamine dona
Attulerunt primi cursu pernice jugales. 340
Septem praeterea forma praestante puellas
Lanificae adjunget doctas opus omne Minervae,
Lesbidas; ille sibi, cum Lesbo es tute potitus,
Quas legit numero ex omni. Briseïda pulchram
Insuper adjiciet, divis jurare paratus
Testibus: intactam reddi, probroque remotam
-- v-275 --
Longe omni, atque suum nunquam tetigisse cubile.
Confestim haec aderunt simul omnia. moenia Trojae
At faciles dederint si tandem evertere divi,
Aere cavam dabit ante alios, auroque carinam 350
Complere, ut Danais congestam venerit hora
Partiri gazam; nec non tibi Troadas inter
Deligere ante alios vicenas, plurima rarae
Post Helenam caelo attollat quas gloria formae.
Si vero patrium remeabit victor ad Argos,
Felices, gleba et fecundos ubere campos,
Te generum adsciscet, nec concessurus honore es,
Unicus in magna qui re nutritur, Oresti.
Tres adeo gnatas olli domus educat alta,
Chrysotheminque, et Laodicen, atque Iphianassan. 360
Harum unam, gratamque animo, nullisque repensam
Muneribus, ducesque domum, dotemque puellae
Accipies tantam, quanta ulli haud contigit unquam.
Septem nanque dabit florentes civibus urbes,
Cardamylen, Enopenque, herbosam in saltubus Hiram,
Et Pheras, clarum nomen, pratisque virentem
Antheam, pulchramque Aepeam, et Pedason uvis
Felicem. maris hae non longe a portubus omnes,
Litoreaque Pylo distant, lateque coluntur
Civibus, atque boum, atque ovium quos copia ditat 370
Ingens; multa tibi pendent qui dona quotannis,
Utque deo, eximios certabunt reddere honores.
Ille tibi haec spondet, praestabitque omnia, saevae
Tandem exoratus finem si feceris irae.
Quod si animo Atridenque ipsum, et sua munera spernis,
At Danaum saltem cladis miserere, gementum
Marte sub adverso. qui te sibi scilicet unum
Auxilioque vocant; sanctum et ceu numen honore
-- v-302 --
Servati afficient, tollentque ad sidera laude,
Hectora si leto sternas, cum turbidus ira, 380
Insanaque tumens rabie, te cominus ipsum
Invadet. sibi nanque parem negat improbus ullum
Esse virūm numero ex omni, quoscunque carinae
Advexere cavae Trojani ad litoris oras.
Haec Ithacus; contra quem talibus orsus Achilles.
O Laërtiade solerti pectore Ulysse,
Haec me opus est, omni sine fuco, vera profari,
Consiliumque, animique imos expromere sensus;
Ne vanis frustra precibus, quaestuque molesto
Me sine fine aliusque aliusque obtundere pergat. 390
Odi ego, Plutonis velut ostia nigra, sub alto
Pectore qui celant aliud, falsaque loquuntur
Voce aliud. quae certa ergo sententia dicam.
Me non Atrides Agamemnon flexerit, ullus
Nec Danaūm: assidue pugnantem gratia quando
Nulla sequi, longique operis compendia fuerant.
Aequa etenim pars est cessanti, et dura gerenti
Bella; cadunt aeque, strati sine honore, bonique,
Ignavique, labor quos longus conterit, et qui
Immunesque operum degunt, curaque soluti. 400
Nam quid ego majusve habeo, meliusve, laborum
Anxius ingenti postquam sub mole periclis
Objeci caput hoc duro in certamine pugnae?
Illa velut, pullis quae fert implumibus escam
Praedae quidquid, avis, nacta est; se negligit unam
Interea, macieque horret jejuna: peregi
Sic et ego multas somni sine munere noctes,
Atque dies toties duro sub Marte cruentos,
Istorum pro conjugibus dum praelia obire
Usque juvat, tristique ipsum me opponere leto.
-- v-327 --
Bissenas vastavi urbes nam classe, pedesque
Undenas, Trojae per pingues fertilis oras.
Ex his capta manu est multa, et pretiosa supellex
Omnibus. Atridae quam totam ferre solebam
Demens: ille manens ad naves, pauca maligne
Atque mihi, atque meis partitus, plura premebat
Ipse sibi retinens; partem primoribus, atque
Regibus Argivūm donabat. queis, sua cuique,
Munera certa manent: soli mihi munus ademit
Omnibus e Danais, toto et quam pectore amabam, 420
Conjuge nunc potitur. quam juxta dormiat omni
Semotus cura. Grajos quae caussa cruento
Commisit bello Teucris? in bella coëgit
Cur pubem Atrides? Phrygias cur duxit ad oras?
Non pulchrae his Helenae raptus ulciscitur armis?
Anne hominum solis sua cordi est uxor Atridis?
Nempe suam, quicunque sapit vir, curat amatque;
Hanc ut ego, captiva licet serviret, amabam.
Nunc, mea quandoquidem rapuit mihi munera, meque
Lusit fraude mala, ne gnarum, et cuncta videntem 430
Tentet adhuc, nec, quo vult, posse inducere speret.
Sed tecum, Laërtiade, cum regibus et tot
Consilium Argivis capiat, quo denique pacto
Instantem valeat flammam depellere classi.
Me quid opus? rerum sine me jam plurima felix
Confecit. murum struxit, fossamque cavavit
Circum amplam, ingentem, vallosque infodit acutos.
Nec miser his tamen ille potest arcere cruentum
Hectora. contra olim, cum Grajos inter et ipse
Pugnabam, audebat nunquam secedere muris 440
Improbus a patriis Hector, Martemque ciere
Longius, ad fagum vix Scaeae ab limine portae
-- v-354 --
Progrediens. illic me contra restitit audax
Ille semel: propius venientem, et dira frementem
Sed fugit, vitans tremefacto pectore mortem.
Nunc, quoniam certum est jam nolle incessere bello
Hectora, cras, cum rite Jovi, cunctisque litaro
Caelicolis, curvo deducam litore puppes,
Omni gaza onerans. classem, spectare voluntas
Si fuerit, surgente meam cum sole videbis 450
Aequora piscosi ferri super Hellesponti,
Remigio et lectam transtris considere pubem.
Quod mihi si facilem det cursum, et vota secundet
Neptunus, Phthiae pingui me sistet in ora
Tertia lux. illic ingens mihi copia rerum est.
Multa itidem hinc avecta aderunt, aurique talenta,
Aeraque fulva, micans et ferrum, agilesque puellae
Doctae operum. forte obtigerunt haec omnia: munus
At, forti exemptum dederat quod ferre merenti,
Abstulit, atque sibi contra fas vindicat omne 460
Atrides. cui tu nostra haec mandata referto
Cuncta palam, cuncti ut scelus indignentur Achivi,
Si quos sperat adhuc fraudare, et ludere posse
Improbus ille alios. nam me, sit quamlibet audax,
Audebit non ille oculos attollere coram.
Nec sibi consilii speret commercia mecum
Ulla, nec ulla operum. satis est quod prodidit, et quod
Fraude mala immeritum laesit. ne laedere posthac
Posse putet, captum blandis nec fallere verbis;
Sed male tabescat, pereatque ut dignus, ademit 470
Jupiter ipse suo sanam cui numine mentem.
Dona invisa mihi sua sunt, invisus et ipse.
Non mihi si denis, vel bis tot partibus auctum
Quidquid habet donet, majoraque pluraque large
-- v-380 --
Congerat; Orchomenum non si quaecunque vehuntur,
Aegyptive urbem Thebas, ubi plurima gaza
In domibus congesta jacet, centumque superbae
Urbem ornant portae, tum porta ex quaque ducenos
Ire ferunt ad bella viros in curribus altis;
Non, donis cumulet si dona, et pulveris, et quae 480
Omnis litoreae numerus non aequet arenae,
Flexerit idcirco me Atrides ante, nefandi
Quam sceleris poenas, noxamque expenderit omnem.
Nec placet ulla Agamemnonio de sanguine conjux.
Non, Veneri forma si certet, sique labore
Ipsam operum solers aequet, vincatque Minervam.
Ergo alium, quem vult, generum sibi deligat inter
Grajugenas, sceptro qui major, quique sit olli
Aptior. at, si me servent dī, dentque reverti
Ad patriam incolumi sedem, pater ipse repertam 490
Mi thalami sociam prima de gente jugabit.
Multas Hellas habet, multas et Phthia puellas
Patribus eximiis natas, qui mente sagaci,
Invictaque urbes patrias virtute tuentur.
Harum unam, quamcunque velim, duxisse licebit.
Illic nanque aveo tandem stabilique potiri
Conjugio, simul atque mea cum compare, tristi
Vivere semotus bello, curisque solutus,
Atque frui, mihi quae congessit plurima Peleus.
Nullum vitam aequat pretium: non quidquid habebat 500
Ilios, ut fama est, cum longa in pace vigeret,
Argolicis nondum bello tentata carinis;
Non quidquid solido constructum marmore Phoebi
Intus habet templum Pythus in rupibus. omnis
Gaza viro bellove capi, pretiove parari
Possit enim; atque greges ovium, pinguesque juvenci,
-- Homer-v-406 --
Et tripodes, currusque: unam, cum fugerit oris
Septum, animam nullo possit vel quaerere pacto,
Vel capere egressam, gelidosque reducere in artus.
Quod si pulchra Thetis mater mihi vera locuta est, 510
Ad mortis finem duplex me semita ducit.
Si maneo pugnax Trojae sub moenibus, ullus
Non mihi erit reditus, sed fama vigebit in aevum:
Sin dulcem in patriam redeo, non ulla futura est
Fama mihi, incolumis longum sed vita manebit,
Nec cita mors viridi juvenem deprendet in aevo.
Hoc mihi ego malo: quin Grajis omnibus auctor
Sum quoque, ut ad patrium, Troja, Phrygibusque relictis,
Quisque larem actutum redeant. nam vertere turres
Pergameas nunquam dabitur; quas Jupiter ipse 520
Ingenti altitonans dextra tegit, atque virorum
Freta deo, vi freta sua, tot milia servant.
Grajūm igitur primos, legati, haec dicta referte
Ad proceres, vestrum est quod munus. dicite, quidvis
Consilii melius capiant: hoc nanque, repertum
Quod sibi crediderant, frustra cecidisse; meum cor
Fervet enim penitus, tristique exaestuat ira.
Vos ite: heic maneat Phoenix, defessaque somno
Membra levet, cras ut mecum det vela paternas,
Si volet, ad sedes; nolentem nanque molestus 530
Non erit ut Phrygiis cogam decedere ab oris.
Sic ait Aeacides. illi obstupuere silentes,
Mirati vultusque truces, atque aspera dicta.
Tum senior Phoenix fletus incendere coepit,
Exitium classi metuens, ac talia fatur.
Tantus amor si te patriae tenet, inclyte Achilleu,
Nec placet infandos arcere a puppibus ignes,
Ira quod heu menti gravis incidit; anne ego linqui
-- v-437 --
Te sine sustineam solus? comitem tibi Peleus
Quem pater assiduum junxit (quo tempore misit 540
Te puerum Atridae auxilio, nondum arma, nec artes
Eloquii varias doctum, queis clara paratur
Fama viro) fieres ut, me monstrante, peritus
Verborum orator, rerumque effector Achivis.
Ergo a te patiar nulla mercede relinqui;
Non mihi si divūm quis rugosamque senectam
Abradat, primaeque iterum me in fine juventae,
Pubentemque genis statuat, genibusque vigentem:
Qualis eram patriae fugi quando exsul ab oris
Hellados, evitans, genitor quae saevus Amyntor 550
Ormenides in me congessit pellicis ergo
Jurgia flavicomae; quam foede incestus amabat,
Conjuge contempta: mater me, at spreta rogavit
Supplex genua tenens, patrios ut blandus amores
Praeriperem; juvenem pellex ut nacta, seniles
Horreret thalamos. tandem precibus, lacrimisque
Victus ego cessi maternis. sensit, et ira
Horribili exarsit saevus pater, atque precatus
Dira mihi est; tristesque vocabat Erinnyas, orans
Nequa sibi orta meo de sanguine luderet unquam 560
Excepta in genibus soboles. nec inania fudit
Vota; preci annuerunt infernus Jupiter, ac trux
Persephone, horrendum, nulli et placabile numen.
Hunc ego tum ferro volui furiatus acuto
Confodere: injecit vesano at fraena dolori
Nescio quis divūm, mentique opprobria famae
Objecit; Grajūm ne passim in gente vocarer
Impius, atque mei temeratus caede parentis.
Sed mi animus, patre irato, et tam dira precante,
Amplius in patria versari exhorruit aede. 570
-- v-459 --
I
Multi me noti circum, multique propinqui
Affusi orabant, profugus ne tecta, Laremque
Desererem. tum multa oviumque, suumque, boumque
Corpora caesa ignis torrebat: multaque versis
Fusa cadis, vidit senior sibi vina perire.
Noctes illa novem manus egit me prope, somnum
Partita excubiasque alternis; arsit et usque
Ignis inextinctus, media hic succensus in aula,
Hic thalami ante fores, et primi ad limina tecti.
Sic noctes abiere novem. nox attulit umbras 580
Cum decima, effregi thalami firma ostia, et aulae
Parvo transiliens evasi septa labore,
Nec famulae sensere fugam, nec turba virorum,
Servabant qui me custodes. Hellada fugi
Per mediam; Phthiaeque agros et pascua laeta
Ingressus, veni tecta in regalia Pelei.
Is bonus excepitque, et miro fovit amore
Me, pater ut gnatum, solus qui, urgente senecta,
Obtigerit magno in censu; largisque beavit
Divitiis, gentesque ampla ditione regendas 590
Concessit. Phthiae extremas nam missus in oras
Imperio Dolopas fraenabam. tunc ego, Achilleu
Magne, ipsis nunc par superis, te sedulus altor
Eduxi, ac feci tantum. nam parvulus a me
Avelli haud usquam poteras, convivia ad ulla
Nec duci, vescive domi prius, ipse beato
In genibus praecisa darem quam obsonia; vinum
Ori adhibens, quod tu, puerorum qualia tristis
Fert aetas, haustum ejectans, mihi saepe rigasti
Bacchi flore almo perfusam ad pectora vestem. 600
Sic multa eduxi te cura; quodque molesti
cunque fuit, facilique, et laeta mente ferebam,
-- v-488 --
Hoc animo versans; quando mihi nulla deorum
Numine nata meo obtigerat de sanguine proles,
Te generi ut nostro insererem, mihi dulcis ut esses
Filius, atque seni posses depellere quondam
Indecores obitus, et durae incommoda vitae.
Sed jam age, parce odiis: animum, fortissime, vince
Ipse tuum, quo nil majus. te non decet esse
Corde fero indocilem flecti. flectuntur et ipsi 610
Dī, quorum major multo vis, atque potestas,
Atque honor est tamen hos votis, nidore, profuso
Atque mero placant mortales fasque piumque
Transgressi; nec verba cadunt neglecta precantum.
Ipse Preces genuit magnus nam Jupiter: illae
Incedunt gressu malefirmo, tristibus ora
Contractae rugis, dejectae lumina; diram
Et Noxam assiduae procurant pone sequentes
Illa vigens, valido nixa et pede, praevolat almas
Torva deas, laeditque viros late improba in oris 620
Omnibus. inde Preces veniunt, laesisque medentur.
Hae, quicunque volens venientes excipit, alti
Et bonus observat natas Jovis, omnibus illum
Usque bonis augent, nec spernunt vota precantis.
Contra abigit si quis venientes efferus, et si
Abnuit oratis, tum summi celsa parentis
Tecta adeunt, orantque malum mala Noxa sequatur
Ut semper, poenasque viro saeva irroget aequas.
Ergo aliquo magni prolem Jovis affice honore.
Flectit honos mentes, et mitia corda bonorum. 630
Dona tibi si nulla daret, si nulla daturum
Sponderet, ferus et nondum pacatus, Atrides;
Non ego te hortarer, posita jam mitis ut ira
Auxilium Danais supremo in tempore ferres.
-- v-514 --
Nunc dat multa tibi, nunc spondet plura; virosque
Huc misit supplex, tota quos legit Achivūm
De gente, et bello eximios, et foedere tecum
Dulcis amicitiae junctos magis omnibus. horum
Noli verba, pedes noli contemnere. justa
Ultra ne veniae se fines proferat ira. 640
Sic priscos perhibent heroas, prima virorum,
Si quando subito laesi exarsere furore,
Placari solitos verbis, nec spernere dona.
Hoc olim factum memini; remque ordine totam,
Ut fuit, expediam dulces heic inter amicos.
Pugnam Curetes, Aetolūm et Martia pubes
Contulerant pulchram propter Calydona. tueri
Certabant muros Aetoli, evertere contra
Curetes diro succensi corda furore.
Hunc Trivia Aetolis objecit saeva laborem, 650
Quod frumenta olli post condita muneris Oeneus
Nil dederat, dum festa agitat Cerealia in arvis.
Quisque deum tulerat solitos epulatus honores;
Nata Jovis sacra caruit dape sola, relictam
Vel quod praeteriit gnarus, vel mente quod olli
Excidit oblita. magnas exarsit in iras
Diva potens arcu, germen Jovis; atque, furore
Acta gravi, Oeneos immanem saeva per agros
Misit aprum; qui vasta dabat late omnia, dente
Fulmineo sternens radicibus eruta ab imis 660
Obvia quaeque. solo passim squallente jacebat
Multa suis dejecta ingens cum floribus arbos.
Hunc tandem Oenides leto stravit Meleager,
Urbibus arcessens e multis robora pubis
Venatu adsuetae nemorum, celeremque canum vim.
Tantus enim paucis nulla virtute domari
-- v-541 --
Ille viris poterat: quin multos efferus atras
Impulit in flammas, et funere mersit acerbo.
Qui simul ac jacuit victus, Dictynna tumultu
Incendit mente; acuitque in tristia bella, 670
Horrendumque caput propter setosaque terga,
Curetas duros, et magnanimos Aetolos.
Ac dum Marte ferox Meleager in arma ruebat,
Pressa malo gens est Curetum, et milia quamvis
Multa virūm, haud poterant extra consistere muros
Ira sed ut subiit Meleagrum saeva (tumescit
Qua cor saepe viris etiam, quos praedita multo
Mens decorat sensu) matris facta impia propter
Althaeae; moestusque animi, flagransque furore
Tectorum et thalami secreta in parte sedebat 680
Uxorem juxta Cleopatram; filia pulchra
Eveni quam magno Idae Marpissa crearat.
Idae, illo, ut perhibent, quo nemo fortior aevo
Est natus; Phoebum qui, rapta conjuge, contra
Corripuit validosque arcus, invictaque tela.
Hanc genitor, verso Cleopatrae nomine, dulcis
Et genitrix aede in patria vocitare solebant
Alcyonen, Marpissa parens quod rapta querelas
Alcyones ritu longas, fletumque profudit.
Quam prope turbata Meleager mente sedebat. 690
Indomitos volvens alto sub corde dolores;
Iratus matri Althaeae, quae, caede perempti
Fratris dira furens, gnato crudele precata est
Exitium; terraeque manu percussit utraque
Frugiferum matris gremium; genibusque volutans
Prona, genas largo et flectu perfusa madentes,
Plutonem e tenebris nigrum, nigramque vocabat
Persephonen, gnatum crudeli numen utrumque
-- v-566 --
Perderet ut leto. clamantem dira profundo
Audiit ex Erebo, tenebras quae lustrat, Erinnys. 700
Jamque adeo ad portas fragor ingens, armaque, pulsae
Horrendum et duro resonabant ariete turres.
Turba senum at moerens, duroque exterrita casu,
Supplex orabat Meleagrum, multus et ibat
Ad limen prima lectus de gente sacerdos.
Arceret cladem extremam, auxilioque veniret
Civibus atque urbi. nec non ingentia dona
Spondebant. qua parte nitet Calidonys amoenae
Pinguis ager melius, legeret sibi jugera terrae.
Quinquaginta illic; quorum pars consita pulchris 710
Vitibus una foret, Cereri pars altera longe
Optima se curvo facilem praeberet aratro.
Ipse etiam tristi senio tum fessus, at olim
Acer equis, Oeneus supplex ad limina venit;
Ac thalami postes manibus quassabat, opertas
Ante fores orans. nec mater, turba sororum
Nec deerat fratrem conclamans. ille moveri
Nil, ferus indomitusque animi. venere sodales
Unanimes, ut quisque viro conjunctus amore,
Atque diu longo fuerat mage cognitus usu. 720
Nec tamen idcirco poterant inflectere mentis
Consilium durae precibusve, aut fletibus ullis
Ante, domum circa ingrueret quam ferrea grando
Telorum, turresque furens evadere in altas
Curetum inciperet pubes, ac templa deorum,
Atque domos late subjectis urere flammis.
Tum formosa virum conjux orabat, obortis
Triste gemens lacrimis; longam et numerare malorum
Aggressa est seriem, capta quae civibus urbe
Eveniunt. atros urbem considere in ignes, 730
-- v-589 --
Sterni caede viros passim; durumque subire
Servitium abductos longe, miserabile vulgus,
Et pueros, raptas et foeda ad munia matres.
Talia perstabat memorans. flexere ferocem
Dicta virum, lento audivit nec pectore saevos
Luctifici casus belli, sed fortis in hostem
Prosiluit tandem, fulgentiaque induit arma.
Nec mora Curetas longe verso agmine victor
Depulit, Aetolis et fata horrenda, diemque
Supremum avertit, patriae non ille precanti, 740
Ipse suo ast animo parens: nulla ergo dedere
Deinde viro, gratis servati, munera cives.
Haec eadem tibi ne sedeat sententia; ne quis
Hanc deus injiciat tibi mentem, dulcis amice,
Consilium et laevo pervertat numine. flammam
Pulchrius instantem classi est avertere, serum
Quam ferre ardenti auxilium. cape munera laetus,
Atque veni Danais lux una atque unica; magnis
Qui similem excipient te dis, et laude locabunt
Astra super. quod si nunc spernas dona, cruentam 750
Ultro dehinc subeas extremo in tempore pugnam,
Non erit ut parilem referas vel victor honorem.
Haec senior longo Phoenix sermone peregit.
Tum breviter contra Pelides talia fatur:
o Phoenix, longoque aevo sceptroque verende,
Nil mihi opus tali est, qualem tu dicis, honore;
Nec mihi honos unquam summo ab Jove defuit, unquam
Nec deerit; cujus me nutus, genua moveri
Dum poterunt, pectus nec vitae liquerit aura,
Ut tenet, ad puppes heic, si volet, usque tenebit. 760
Praeterea hoc dicam; tu pectus dicta sub altum
Conde, pater: misera frustra hunc miscere querela
-- Homer-v-608 --
Parce animum flens multa, et plorans, atque probari.
Atridae cupiens. non te decet, optime, nostri
Hostis amor, ne sis odio mihi dignus amanti:
Sed, me qui laesit, mecum a te laedier usque,
Id decet, id dignum est te, Phoenix. nil tibi mecum
Non commune volo: vel regni fraena capesse
Mecum una, imperio mihi par, atque alter Achilles.
Nunc adeo hi responsa ferent: tu fessa reclina 770
Strato membra super molli. cras, fulserit Eos
Cum caelo exoriens, pariter statuemus uterque,
Heic perstare, domum an praestet jam classe reverti.
Sic ait; ac nutu Patroclum ponere jussit
Mollia strata seni condenso vellere; visa
Tandem oratores ut, re, tentoria celsa
Linquentes irent jam facto fine: deo par
Cum Telamoniades infit sic farier Ajax:
o Laërtiade solerti pectore Ulysse,
Tempus abire, via est quando haec praeclusa, nec ullus 780
Exitus est longis sermonibus. ire necesse,
Regibus et Danaūm tandem haec responsa referre,
Quamvis laeta parum, nostrum qui mente sedentes
Expectant cupida reditum. nam pectore in hirto
Hic gerit indomitumque animum, mentemque superbam
Ferreus; et dulces haudquaquam curat amicos;
Nec meminit quanto sit nobis cultus honore.
Immitis! fraterna aliquis pro caede solutum
Accepit pretium tandem, gnatove perempto.
Atque alter patria tutus versatur in urbe 790
Rite ubi persolvit noxam, placatus at alter
Triste odium ac diros ponit de corde furores:
At tibi dī saevos, nulla et ratione domandos,
Injecere animo sensus, iramque puellae
-- v-633 --
Unius ob raptum, finem quae nesciat, ullis
Muneribus vinci quae non queat. en tibi septem
Eximias unam contra praebere paramus,
Praeter et has tot dona. bonus tantum indue demum
Mitem animum. reverere, habitas quae tecta. tuos en
Heic sumus ante focos, de caetu missus uterque 800
Huc Danaūm; nemo queis certe impensius alter
Remve tuam curat tibi vel conjunctior usu est.
Haec Ajax. contra Pelides: Optime regum
Magnanimi clarum germen Telamonis, amico
Ista quidem verax es visus dicere cuncta
Ex animo: mihi sed tumidum cor fervet ab ira
Usque, subit quoties menti malus ille, superbo
Qui me animo in mediis contemptum sprevit Achivis,
Erronem veluti patriaque domoque carentem.
Ite igitur, Danaisque actutum audita referte. 810
Non erit ut pugnae subeat me cura cruentae
Ante, ferox bello curvas quam venerit Hector
Myrmidonum ad naves, celsa et tentoria, sternens
Argivam ferro pubem, victorque carinas
Usserit: at, veniet postquam ad mea septa measque
Ad puppes, pugnae, reor, ultro desinet ipse,
Quamvis Marte furens, caedisque incensus amore.
Talia Pelides: hi vina liquentia sumptis
Libarunt pateris, tacitique abiere carinas
Ad Grajūm. ante Ithacus graditur; Mavortius Ajax 820
Pone subit, moesto figens vestigia vultu.
Patroclus socios jussit, famulasque relicto
Velleribus densis Phoenici rite cubile
Sternere. festinant alacres, mora nulla, torumque
Suppositis ovium villis, stratisque superne
Vestibus, et lini candentis flore pararunt;
-- v-657 --
Fessa ubi membra senex posuit, roseamque jacebat
Auroram opperiens, curis ingentibus aeger.
Pelides etiam, celsum in penetrale recedens,
Somno membra dedit: regem juxta Diomede 830
Filia Phorbantis, quam Lesbo abduxerat ipse,
Accubuit. bonus adversum penetrale petivit
Patroclus; pressitque idem captiva cubile
Iphis, quam dulci socio donarat Achilles,
Scyrum urbem regis cum victor cepit Enyei.
Multa oratores digressi at noctis in umbra,
Ut magni venere Atridae ad septa, frequentes
Exsiliuntque sua de sede, atque aurea circum
Affusi praebent certatim pocula Graji,
Pro se quisque rogans. primus scitatur Atrides: 840
O Laërtiade, Grajūm lux, navibus ignem
Dic, abiget, ferus an renuit; pectusque superbum
Miscet adhuc, Danaūm precibus nec flectitur ira?
Ingemuit; lacrimans dehinc talia reddit Ulysses:
Maxime Grajugenum regnator Atrida movetur
Ille nihil, tristemque iram restinguere saevus:
Abnegat; ardescit quin et magis usque furore
Indomito, ac spernit teque, et tua munera; misso
Et se, Grajorum cum primis te jubet ipsum
Consulere, exitium qua genti, quaque carinis 850
Arte queas tristes longe depellere flammas.
Ille autem, tenebras ut primum Aurora fugarit.
Exoriens, puppesque suas deducere in aequor
Velle ait, et falsas Phthiam dare vela per undas:
Auctor et est aliis, cuncti ut remeare Penates
Ad patrios ponto properent. nanque Ilion altam
Verti posse negat, dextra quam Jupiter ipse
Altitonans tegit ingenti; quam firma virūm vis
-- v-683 --
Tutatur fidens, elata et Marte secundo.
Haec mandata dedit: testes mihi vera loquenti
Magnanimusque Ajax, nobiscum et missus uterque
Praeconum, fidi comites, rerumque periti.
At senior Phoenix cubat illic; jussit Achilles
Quod fieri, ad patrias ut secum in puppibus oras
Cras abeat, si forte velit, nanque ire negantem,
Haud coget, nec vi abducet per caerula ponti.
Sic ait; illi autem, perculsa mente, silentes
Obstupuere. feri mirantur tristia regis
Dicta omnes, moestoque premunt sub pectore curam
Armipotens tandem Diomedes talibus infit: 870
Inclyte Grajorum dux et regnator Atrida,
Nunquam utinam orasses Peliden, tantaque totque
Munera pollicitus: fastu satis ante tumebat
Sponte sua; inflasti nunc tu magis. attamen illum
Mittamus, sive ire, mari et dare vela, manere
Sive parat. bellum rursus pugnamque capesset
Cum mens dira virum, vel cum deus ipse ciebit.
Vos agite, atque meis, socii, parete volenti
Consiliis animo. potu dapibusque refecti,
Unde viro vis et robur venit omne, sopori 880
Ite artus placido fessos date: deinde, rubebit
Cum veniens Aurora, altis pro navibus omnem
Siste aciem, peditesque, et currus, pectora dictis
Exacuens, o rex, pugnans praeque omnibus ipse.
Sic ait: at reges cuncti assensere loquenti,
Laudaruntque acres animos, et verba diserta.
Ergo ubi libatum dīs est, tentoria quisque
Ad sua digressi, noto abjecere cubili
Corpora fessa, almi cepere ac munera Somni.
-- v-709 --
