HOMERI ILIADOS LIBER OCTAVUS.
Pulchra, mari crocea surgens in veste, per omnes
Fundebat sese terras Aurora: deorum
Summo concilium caelo regnator habebat.
Cuncta silent: solio ex alto sic Jupiter orsus.
Huc aures cuncti, mentesque advertite vestras,
Dīque, deaeque, loquar dum, quae fert corde voluntas.
Dicta probate omnes; neve hinc praecidere quisquam
Speret posse aliquid, seu mas, seu foemina. Si quis,
Auxilio veniens dura inter praelia, Troas
Juverit, aut Danaos, foede remeabit Olympum 10
Saucius: arreptumve obscura in Tartara longe
Demittam ipse manu jaciens; immane barathrum
Alte ubi sub terram vasto descendit hiatu,
Orcum infra, quantum jacet infra sidera tellus:
Aere solum, aeterno ferri stant robore portae.
Quam cunctis melior sim dīs, tum denique discet.
Quin agite, atque meas jam nunc cognoscite vires.
Ingentem heic auro e solido religate catenam;
Deinde manus cuncti validas adhibete, trahentes
Ad terram: non ulla fuat vis tanta, laborque, 20
Caelesti qui sede Jovem deducere possit:
Ast ego vos, terramque, et magni caerula ponti
Stagna traham, dextra attollens, et vertice Olympi
Suspendam: vacuo pendebunt aëre cuncta.
Tantum supra homines mea vis, et numina supra est.
Jupiter haec: taciti mussant dī, duraque secum
-- v-28 --
Patris dicta omnes tremefacto in corde volutant.
Fulgentes tum pulchra oculos Tritonia Pallas:
o pater, o divūm regnator summe, docere
Desine. quam praestes invicto robore scimus 30
Caelicolae jamdudum omnes, ultroque fatemur.
Sed gentis miseret Danaūm: quae clara secundo
Marte olim, satis nunc contra urgetur iniquis.
At (quando sic, magne, jubes) absistere pugna
Certum est: consilio tantum prodesse fideli
Sit fas; irato ne te gens omnis ad unum
Occidat, extremamque trahat prolapsa ruinam.
Olli subridens placido rex pectore: Fide,
Fide meus, dixit, sanguis Tritonia; mitis
Nam tibi ero, haud miti quanquam haec sum mente locutus. 40
Tantum effatus, equos duci jubet; atque volucri
Aeripedes jungit curru, flavaque comantes
Colla juba: ipse humeris auro thoraca rigentem
Induit, et, curru exceptus fulgente, flagello
Admonuit bijugos. rapido per inania cursu
Terram illi caelumque inter fugere volantes,
Idaeum ad montem donec, nemorosaque ventum est
Gargara; ubi liquidi fontes, ubi densa ferarum
Lustra horrent, lucusque deo sacer, araque luco
In medio jam thure pio, jam floribus halat. 50
Heic pater omnipotens multo sudore madentes
Solvit equos, totumque atra caligine montem
Involvens, nimbo ipse caput circumdatus aureo,
Restitit, aërioque ingens in vertice sedit;
Dardaniam unde urbem, classem unde inspectat Achivam.
Jam trepidi, sua quisque intra tentoria, Graji
Instaurant victu vires, pugnaeque parant se.
Nec minus interea diversa in parte juventus
-- v-55 --
Dardana collucens Phrygiis fulgebat in armis;
Inferior numero: tamen et committere pugnam, 60
Et certae fidens animi se opponere morti.
Urget enim res dura, omnes invadere dulci
Pro lare, pro gnatis, cara pro conjuge casus.
Panduntur portae; varioque in bella ruentum
Aura sonat fremitu: promunt se moenibus altis
Certatim turmaeque equitum, peditumque phalanges.
Jamque adeo oppositis Martem invasere maniplis;
Congressaeque amborum acies densantur et hastae,
Ensesque, clypeique una, et thoraces aheni
Concurrunt flictu ingenti: fragor aethera complet. 70
Caedentum laetae voces miscentur in unum
Cum gemitu miserorum, extrema in morte dolentum:
Tela madent, largo tepefacta est sanguine tellus.
Sic geminae adversis, dubio in certamine Martis,
Ordinibus tendunt acies: hinc ferreus imber
Ingruit, atque illinc: sternuntur fortia leto
Corpora. longum anceps haesit victoria, ab ipsa
Aurora, medium donec Sol contigit axem.
Tum pater auratas, aequato examine, lances
Sustulit ipse manu magna; diversaque fata 80
Hinc Grajūm, hinc Troum imposuit. Grajūm ocyus almam
Ad terram fluxere, leves abiere sub auras
Fata Phrygum. post haec frondosa clarus ab Ida
Horrendum intonuit; Danaūmque sub ipsa coruscum
Agmina contorsit fulmen. videre cadentis
Fulgorem attoniti, turbatique omine: mentes
Dejectae, versique atra formidine vultus.
Heic non Idomeneus, non Grajūm ductor Atrides,
Non gemini Martis comites, duo fulmina belli,
Ajaces mansere loco; sed tuta capessunt 90
-- v-79 --
Castra fuga. Danaūm tutela, Gerenius omni
E numero Nestor saeva inter praelia solus
Restitit, ille quidem cupiens dare terga; tenetur
Sed tardo invitus curru. nam forte sagitta,
Dius Alexander valido quam misit ab arcu,
Haesit equo fronte in summa, qua proxima leto
Est via, subjectoque insedit fixa cerebro.
Tollit se arrectum, canthoque involvitur aereo,
Et socios consternat equos. abjungere curru
Quem cupiens, trepidus stricto dum lenta secabat 100
Ferro lora senex, contra Mavortius Hector,
Acer equis auriga, adversa ex parte ruebat
Turbam inter, fremitumque virūm. Miserande, jaceres
Iliaco, Nestor, campo, Tydeïus heros
Ni foret auxilio. magna qui voce vocatum
Increpuit Laërtiaden: Sate sanguine divūm,
Consiliis, Laërtiade, bonus auctor, Ulysse,
Quo fugis, ignavosque inter das cernere inerme
Dorsum hosti, tergo dum foede insederit hasta?
Siste gradum, pariterque ambo servemus amicum 110
Neliden; veniens quem jam premet, ocyus ambo
Ni sumus auxilio, saevumque repellimus, Hector.
Sic ait: aërias non exaudita per auras,
Dicta volant. rapido non secius ille ruebat
Quippe cavas cursu ad naves, ac tuta petebat.
Ergo heros currum densa inter milia solus
Impulit, et primam ante aciem stetit acer in armis
Pro sene; quem blandus verbis compellat amicis:
o pater, haec duro bellatrix Marte juventus
Te premit, invictum quondam; nunc pigra senectus 120
Debilitat; fortis tibi non auriga, jugales
Non pedibus celeres nunc adsunt. en age, currus
-- v-104 --
Scande meos: rapidis nosces pernicius Euris
Ut campo volitent bijugi, quos victor ademi
Dardanio Aeneae. quin istos linquimus ergo
Curandos famulis, nosque his invadimus hostem?
Tu senior cape lora manu; jam sentiet Hector,
Inque mea vesana manu bacchetur an hasta.
Sic ait ille; senex dictis non abnuit. ergo
Nestoreos curant bijugos, regumque capessunt 130
Jussa citi Sthenelus cum magnanimo Eurymedonte.
Tydidae currum Nestor conscendit, et ipse
Tydides. Nestor manibus tum cepit habenas,
Verberaque insonuit: cursu fugere volucri
Alipedes; dicto et citius torvum Hectora juxta
Advenere. petit missa quem protinus hasta
Ardentemque oculis, curruque adversa ruentem
Tydides. illum stridens haud contigit hasta,
Fixit at, in pectus juxta delata papillam,
Magnanimi prolem Thebaei Eniopea, 140
Aurigam, famulumque. immani vulnere ab alto
Volvitur excussus curru; lapsusque fragore
Terret equos, retro subita formidine versos,
Et dulcem exspirat, resoluto robore, vitam.
Indoluit rapto auriga Priameïus heros,
Et cari fato ingemuit sub corde, sodalis.
Quem stratum liquit tamen atro in pulvere, quaerens
Acrem animis alium, posset cui credere currus.
Continuo est nactus praestantem robore, et omnes
Audacem ad casus, dubiique pericula Martis, 150
Iphitiden Archeptolemum; quem scandere currum
Ocyus, atque datas moliri jussit habenas.
Heic magnam Teucri cladem, dirumque subissent
Exitium, pecudum ritu intra moenia pulsi.
-- Homer-v-130 --
Lumina ni advertens divūm pater, atque hominum rex,
Palantes caeli summa vidisset ab arce.
Qui dirum subito intonuit, magnaque coruscum
Intorsit fulmen dextra, terramque sub ipsis
Percussit Diomedis equis: tum, sulfure late
Accenso, horrendum se fundens flamma reluxit. 160
At consternati curru cecidere sub alto
Cornipedes. fugere omni variata lepore
Nestoreis lora e manibus; conterritus ipse
Corde senex pavido, Diomedem affatur; et, hinc te
Proripe, ait, Tydide; et equos ad litora verte,
Dum licet. iratus laudem negat ille deorum
Nam pater, huic hodie dexter favet: cum volet, idem
Post decus et nobis magnum feret; ulla virorum
Nec potis est summo virtus pugnare Tonanti.
Haec Nestor: contra Tydides: vera profecto 170
Ista, senex: mihi corde dolor sed tristis in imo
Ardet. Trojugenas inter nam verba frequentes
Cum faciet, sese jactans hoc improbus Hector
Dicet: Me viso, Diomedes tuta petivit
Castra metu fugiens tremefactus. terra dehiscat
Tunc mihi, et indecorem Stygias demittat ad umbras.
Talia Tydides: contra Neleïus heros.
Nam quid ais, magni proles fortissima Tydei?
Nec dicet, nec, te ignavum si dixerit Hector,
Dardanidis, Teucrisque fidem, Troumque pudicis 180
Conjugibus faciet, quarum atro in pulvere fortes
Marte tuo domiti nuper jacuere mariti.
Sic ait; inque agmen fugientum protinus egit
Cornipedes. Teucri telis, magnoque sequuntur
Clamore. ante omnes crista caput hirtus equina
Magnis Tydiden sic vocibus increpat Hector:
-- v-160 --
Tydide, eximio Graji te semper honore
Ante alios coluere sedilique, et dape multa,
Pluribus et vini cyathis: nunc temnere contra
Incipient mollem, muliebri et more timentem. 190
I, pavida, imbellisque, fugaxque puella. nec arcem
Pergameam scandes, me victo; Troadas altis
Nec duces captas in puppibus. ante peremptus
Nanque mea tristes dextra mittere sub umbras.
Talia Priamides jactabat. fluctuat intus
Ille anceps, pendetque animi, num rursus in hostem
Vertat equos, atque arma furens ferat obvia contra.
Ter cura haec mentem subiit, ter magnus ab Ida
Jupiter intonuit laetum pugnantibus omen
Trojugenis. altum quos clamans incitat Hector. 200
o Troës, Lyciique, et pubes Dardana, nunc, nunc
Este viri, atque animos, validasque expromite vires.
Ipse mihi altitonans pugnae dat signa secundae
Jupiter, et laudem spondet; certumque minatur
Exitium contra Danais. qui moenia stulti
Struxerunt malefirma, labantia; sistere quibunt
Quae prostrata meum nec parvo tempore robur.
Ast humilem saltu fossam pernice, labore
Transilient nullo alipedes. Dehinc litora postquam
Attigero, curvas et puppes, tunc memor esto 210
Ignem aliquis, rapidasque faces inferre. cremabo
Actutum naves, pubemque in navibus, atro
Deprensam fumo involvens, nigraque favilla.
Sic ait; hortaturque suos in bella jugales:
Xante, Podarge, Aethon, invicto et robore Lampe,
Nunc multam grati memoresque rependite curam,
Et fruges, et vina, manu quae apponere vobis
Ipsa sua large, magni genus Eetionis,
-- v-188 --
Andromache solita est prius, ipsi quam mihi, juncta
Cui thalamo est, quo se felicem conjuge dicit. 220
Ite, agedum, celerate alacres, praedemur ut illum
Nelidae clypeum, quem late didita fama
Esse auro totum e solido fert intus et extra,
Detractumque humeris leto strati Diomedis
Dedaleum thoraca, opus admirabile, telis
Indomitum Aetnaeo quem duxit Mulciber igni.
Quae capere annuerit si Fors, hac nocte carinas,
Spero equidem, Graji conscendent, velaque retro
Versa dabunt ventis. vana spe turgidus Hector
Talia clamabat: cum Juno exarsit in iras; 230
Atque caput quassans, solium, quo forte sedebat,
Auratum, sedesque alti concussit Olympi.
Tum sic Neptunum, furiato pectore, magna
Magnum diva deum alloquitur: Neptune, frementis
Late qui pelagi das jura tridentifer undis,
Necdum etiam Danaūm miseret, quos clade perire
Indigna immeritos cernis? nec munera menti
Nunc subeunt, quae multa tibi, multoque lepore
Structa ferunt toties Helicenque, Aegasque. vicissim
Tu molire aliquid, quo vincant denique Graji.
Argivis quotquot nam dīque, deaeque favemus,
Si studio Troas concordi urgere velimus,
Atque Jovem unanimes cohibere immane furentem,
Nae solus viridi residens tristetur in Ida.
Sic ait: irata Neptunus voce sororem
Increpuit: Quae verba istaec, vesana, locuta es?
Non me, non divūm quenquam pugnare Tonanti
Fas est: ille omnes unus nam viribus anteit.
Haec inter sese alterna dum voce loquuntur
Neptunus pater, et Juno, jam, quidquid ab altis 250
-- v-212 --
Puppibus, et muro campi complexa coërcet
Fossa ingens, totum Danai magis et magis usque
Complebant, currusque simul, clypeataque pubes
Densa virūm sese miscensque urgensque. favore
Summi laetus enim Jovis Hector, Marte cruento
Haud minor, angustum cunctos concluserat arctans
In spatium. Ille adeo rapto ferus igne carinas
Ureret, Atrides, monitu Junonis amicae,
Ni celer hortari pavidos coepisset Achivos.
Ille inter puppesque, alta et tentoria, dextra 260
Purpuream gestans chlamydem, volat ocyor aura;
Celsam Ithaci et scandit puppim, quae litore stabat
In medio, audiri longe ut vox posset utrinque,
Et qua parte Ajax, et qua tendebat Achilles;
Extremi, validis confisi viribus ambo,
Et virtute, suas qui subduxere carinas.
Huic instans clamore omnes ciet acer Achivos:
Pro pudor! o specie mirandi, o rebus inertes
Argivi! quo nunc illa ingens gloria, quo tot
Magnaque verba, minaeque acres abiere? ferebat 270
Quisque etenim se laude olim super astra; juvencis
Cum Lemno in sacra caesis, epulaeque vigebant
Scilicet, ac multo fervebant pocula Baccho.
Quisque parem bello centenis, atque ducenis
Nam fore se Teucris jactabat. solus at omnes
Nunc terretque, fugatque Hector: mox inferet ignes
Exuretque cavas, nullo prohibente, carinas.
Magne deūm rector, quem tanta clade potentum
Afflixti regum? cui tanta est gloria, tantum
Et decus ereptum? nusquam tamen ulla tuarum 280
Ara mihi, haec tristi cum fato ad bella venirem,
Praeterita est puppi, struerem quin pinguia large
-- v-240 --
Exta super, cupiens evertere moenia Trojae.
At nunc, o genitor, saltem concede roganti
Hanc veniam, extremae saltem nos eripe cladi,
Neu sinito Argivos Phrygio sub Marte domari.
Talia jactabat lacrimans. at Jupiter alto
Annuit oranti caelo, magnoque levavit
Moerorem augurio miserans; rebusque salutem,
Urgentisque fugam leti portendit Achivis. 290
Quippe aquilam, qua nulla volat praestantior ales,
Demisit cervae celeris curvo ungue tenentem
Hinnuleum. hunc veniens aram dejecit ad ipsam,
Sacra ubi fatidico suerant solemnia Graji
Ferre Jovi, in dubiis oracla et poscere rebus.
Hi postquam augurium laeti agnovere secundum,
Atque Jove a magno missam sensere volucrem,
Exarsere alacres ad pugnam, atque agmine denso
Arma fremunt, telisque incessunt eminus hostem.
Nemo tamen Grajūm certatim in bella ruentum 300
Jactavit sese celeresve agitasse jugales,
Fossarumve moras transisse, atque obvia Troum
Armis arma tulisse prius magno Diomede.
Ille dedit leto quassantem in vertice cristas
Princeps Phradmoniden Agelaum. huic, territus, amens
Dum fugit, ac retro laxatis fertur habenis,
Hastam humeros inter dorso defixit, et atro
Per medium exegit madefactam sanguine pectus.
Corruit exanimis, sonitum super arma dedere.
Post ambo excurrunt, pariterque feruntur Atridae: 310
Dehinc gemini Ajaces, praestanti robore uterque.
Post hos Idomeneus, atque armiger Idomeneos
Meriones, Marti magnis par viribus ille,
Atque animis: dehinc Eurypylus Euemone cretus,
-- v-265 --
Postremus valido Teucer volat inclytus arcu,
Atque sub Ajacis clypeum subit. ante ferebat,
Ingentem clypei molem Telamonius Ajax:
Teucer at, e latebra prospectans, fixerat ictu
Postquam aliquem certo media inter milia, dulcem
Ille animam efflabat moriens, sub tegmen amicum 320
Hic rediens, puer ut sub matris veste, latebat.
Quem primum Teucer Phrygia de gente volucri
Stravit humi telo? Orsilochum prius omnibus: inde
Ormenon. huic addit comitem magnumque Ophelesten,
Daetoraque, Chomiumque, et magnanimum Lycophonten,
Et Polyaemoniden Hamopaona, et Melanippum.
Horum densa heros dejecit corpora leto.
Quem saevo cernens arcu vastare phalanges,
Laetitia exsultans propior stetit, atque ita blandus
Affari verbis Atrides coepit amicis: 330
Teucer, dulce caput, Telamonie, perge sagittis,
Perge tuis densos venari, ac figere Troas;
Lucem aliquam si forte queas affundere Grajis,
Et patri, qui te primis eduxit ab annis,
Atque nothum tamen usque suis curansque fovensque
In tectis aluit. fac per te clareat absens
Ille, senem et magna sustolle ad sidera laude.
Hoc tibi ego verax dico, praestabitur ipsa
Quod re olim: altitonans mihi Jupiter, atque Minerva
Annuerint vastare olim si moenia Trojae, 340
Prima tibi post me tribuam praestantia dona;
Aut tripodem, aut currum insignem geminosque jugales,
Iliadum aut aliquam forma praestante puellam.
Talia fatus erat. contra cui Teucer: Atrida
Magnanime, ardentem quid frustra incendis? ut hostis
Pulsus nanque pedem retulit sub moenia, nunquam
-- v-295 --
Sponte mea cesso jaculans demittere morti
Corpora multa virūm. prompsi octo tela pharetra;
Belligeri totidem juvenes cecidere volucri
Confossi ferro, rabidum at contigere telo 350
Huncce canem nequeo. dixit, rursumque sonante
Impulit ab nervo magno stridore sagittam
Hectora in adversum: frustra; nam flexa, per auras
Dum volat, eximio trans altum Gorgythioni
Pectus iit, Priamo quem candida Castianira
Edidit, Aesyma Trojam deducta, deabus
Assimilis. flexa moriens caput acclinavit
Supra humerum cervice, gravi sub casside pulchrum
Quale solet, foetuque olim, vernoque gravatum
Imbre, caput flexisse horto in fragrante papaver. 360
Rursus mente furens avida petit Hectora; rursus
Missa alio sedenim (venientem avertit Apollo)
Flexit iter, dirum stridens, letalis arundo.
Ergo Archeptolemum, juxta delata papillam,
Hectoreum aurigam, figit, celsoque cruentum
Dejicit e curru. pavidi extimuere fragorem
Horrendum alipedes: vita olli, visque soluta est
Una omnis. rapto auriga ingemuit bonus Hector,
Et gravis incubuit menti dolor: attamen illinc
Abscessit stratum linquens non sponte sodalem. 370
Tum fratrem, nam juxta aderat, conscendere currus
Cerbionem, et manibus moliri jussit habenas.
Frater jussa facit: curru furibundus ab aureo
Desiluit, saxumque heros immane revulsum
Tollit humo, vastoque ferens clamore ruebat
In Teucrum. rursus diram tum forte sagittam
Prompserat e pharetra Teucer, nervoque sonanti
Aptarat, dextraque trahens admoverat ipsi
-- v-325 --
Nervum humero. vulnus cui jam letale paranti
Mittere, partem humeri, summo qua pectore cervix 380
Nectitur, et morti est via proxima, perculit asper,
Hectorea intortus dextra, lapis; atque sonantem
Dirupit nervum. stupuit manus: ille solutis
Concidit ad terram genibus; laeva excidit arcus.
Haud tamen oblitus fratrem est acerrimus Ajax;
Sed lapso accurrens superadstitit, armaque contra
Omnia seminecem clypeo septemplice texit.
Sublatum hunc humeris gemini subiere sodales,
Mecisteus Echii proles, ac dius Alastor;
Et gemitus rumpentem altos in castra reportant. 390
Heic iterum Teucris mentem saevo ipse furore
Incendit, viresque auxit Saturnius. ergo
Ad fossam rursus Grajos egere, tumultu
Ingenti retro pulsos. It turbidus Hector,
Atque acie in prima furit efferus, ille Molosso
Horrenti similis, magnum qui per nemora alta
Urget aprum fretus pedibus, fortemve leonem,
Clunibus et dentes, coxisque infigit acutos,
Vertentem sese observans. nil segnius heros
Urgebatque acer Danaos, versoque paventis 400
Tergo instans turbae postremos caedere nunquam
Cessabat. latos capti formidine campos
Transmittunt, alto donec se condere vallo
Contigit, ac Troas, diramque evadere cladem.
Huc postquam illati curvas tetigere carinas,
Inter se, trepidi rerum, exhortantur; et ambas
Attollunt cum voce manus; sibi quisque vocare
Cuncta nec auxilio cessabat numina divūm.
Hector equos circum diffuso at crine comantes
Torvus agit, lustratque aditus; nec Gorgone saeva 410
-- Homer-v-349 --
Mitior est vultum atque oculos, nec Marte cruento.
Haec cernens, Grajūm duros miserata labores,
Sic celeri Juno compellat voce Minervam:
Nata Jovis magni, Tritonia, siccine lentae
Stamus adhuc, Danaum nec fata extrema trahentum
Nos miseret? quos Parca gravis jam conteret omnes
Unius edomitos manibus; quem nulla furentem
Vis cohibet, miseris qui tot jam funera solus
Intulit. Haec Juno; Pallas cum talia coepit:
Jampridem hic patria putris tellure jaceret 420
Perditus Argivum telis; vesanus at usque
Ille meus dirum genitor furit, ac mihi semper
Obstat mente mala, coepti procedere quidquam
Nec sinit; oblitus, credo, quam saepe, labores
Rege sub Eurysteo duros cum pertulit, olli
Servarim gnatum. magnae qui pondere pressus
Aerumnae ad caelum plorabat, me pater axe
Misit ferre viro auxilium, curaeque levamen.
Ast haec si scissem praesaga mente futura;
Orci cum portas audax intrare, trifaucem 430
Atque canem est superas educere jussus in oras,
Abstractum ex Erebo; Stygiam non ille paludem,
Torrentesque atro fugisset gurgite ripas.
Nunc me saevus enim pater odit; nunc mihi praefert
Ille Thetin, nymphae se indulgens, oscula fixit
Quae genibus, tetigitque manu quae supplice mentum,
Multa rogans gravis ut Danais ornaret Achillem.
Ast erit, ut rursus caram Tritonida blanda
Voce vocet, poscatque operam cum venerit usus.
Verum age, tu currus, rapidosque in bella jugales, 440
Diva, para: ipsa, altum ingrediens penetrale parentis,
Armabor bello; ut noscam, Priameïus Hector
-- v-377 --
Quam leto cernet vultu nos ire phalanges
Per medias magnoque aciem turbare tumultu.
Certe aliquis Troum pingui mox corpore diras
Pascet aves, canibusque feris data praeda, carinas
Ad Danaum duro confossus ab aere, jacebit.
Haec Pallas. dictis paret Saturnia Juno;
Et currus festina parat, pulchrisque comantes
Ornat equos phaleris, multo fulgentibus auro. 450
At Jovis aegisoni proles, Tritonia virgo,
Gressa patris celsa in magni penetralia, solvit,
Demisitque solo peplum, quod fecerat olim
Ipsa suis manibus, mira et variaverat arte.
Dehinc, pater indutus qua caeli nubila cogit,
Circumdans loricam humeris, fulgore micantem
Horrifico, armabat sese ad lacrimabile bellum.
Tum rutilos celeri currus pede scandit, et hastam
Corripit ingentem dextra, validamque, gravemque,
Heroum versas dira inter praelia turmas
Magnanimo qua diva domat prognata parente.
At Juno bijugis longo regina flagello
Instat equis. caeli, nullo impellente reclusae,
Sponte sua crepuere fores, queis Jupiter Horas
Praefecit, nube admota seu claudere apertum,
Amota sit opus clausum seu pandere Olympum.
Hac divae curru evectae se in bella ferebant.
Quas pater ut summo prospexit vertice ab Idae,
Infremuitque, auroque alas fulgente volucres
Pictam Irin misit, non mollia jussa ferentem. 470
Iri, ait, i celeri nisu obvia, verte retrorsum
Atque deas, ultraque veta procedere; ne, si
Huc veniant, nobis jam foede praelia gliscant.
Nanque hoc praedico, dictum nec tarda sequetur
-- v-401 --
Res etiam. volucres currus frangam igne trisulco,
Evertamque ipsas, nec saevo fulmine tactis
Vulnera vel denis quibunt sanarier annis.
Discet, quam deceat patri pugnare, Minerva.
Junoni haud aeque irascor; solitum furit illa,
Sueta meis nunquam non sese opponere coeptis. 480
Haec pater: illa levi vacuas pede trajicit auras,
Atque Idam fugiens alti petit ardua caeli.
Nactaque vix primo sinuosi limine Olympi
Egressas, tenuit; Jovis et mandata profatur.
Quo ruitis, divae, quae mentem insana cupido
Incitat? auxilio Argivis nunc ire deorum
Rex vetat; iratusque, dabit quae facta, minatur.
Actutum currus franget pater igne trisulco,
Vosque male evertet: nec saevo fulmine tactis
Vulnera vel denis quibunt sanarier annis. 490
Disces, quam deceat patri pugnare, Minerva.
Junoni haud aeque iratus: solitum furit illa,
Sueta Jovis nunquam non sese opponere coeptis.
Exitium, vesana, tibi sed triste minatur,
Hastam audax patrem incipies si attollere contra.
Haec effata cito longe dea candida nisu
Cessit, et aërias fugit delapsa per auras.
Tum Juno alloquitur moestam Tritonida. nec me,
Nec te, diva, reor, mortalibus arma ferentem
Pro miseris, nunc velle Jovi concurrere bello. 500
His vita, his letum contingat, quod sua cuique
Fors feret: ut libitum est dispenset fata deūm rex,
Utque decet, Troum et Danaūm res judicet aequus.
Haec ait; alipedes retro at dea vertit Olympi
Aërias rursum ad sedes pulchrae ocyus Horae
Excepere deas, et equos solvere comantes,
-- v-433 --
Atque hos ambrosia plenum ad praesepe revinctos
Constituunt: claris fulgenti marmore currus
Parietibus rite acclinant. in sedibus aureis,
Coelicolum coetu nullo discrimine mixtae, 510
Consedere, alto fixae cor vulnere, divae.
Jupiter Idaeo currus de vertice Olympum
Impulit, atque domos divūm pervenit ad altas.
Cui rutilos frater Neptunus limine in ipso
Solvit equos, currumque aris admovit, et omnem
Rite operit, tenui circundans carbasa textu.
At pater aurata de more in sede locavit
Membra, tuens late gentes; quem subter Olympus
Contremuit. Juno hinc, hinc Pallas moesta, sedebant
Attonitae, non fari ausae, non hiscere quidquam. 520
Queis genitor: Juno, Pallas, quae cura, quis angit
Vos tantus moeror? non certe exercuit inter
Bella virūm fessas longus labor, utraque Troas
Dum contra furit invisos, ac tristia genti
Arma infert. coepto me non absterreat unum
Quidquid inest caelo superum: (nam robore cunctos
Et manibus praesto validis) florentia vobis
Membra tremor prius invasit, quam torva cruentae
Se pugnae objiceret facies, certamine pugnae
Et quae multa cluent in duro immania facta. 530
Et merito: nanque (hoc effabor, quod fuit ipsa
Re praestare animus) misso ictam fulmine utranque
Vester non superas retulisset currus in arces.
Haec genitor: Juno compresso Pallas et ore
Mussabant juxta, iratae, dirumque sub alto
Exitium Teucris meditantes corde. profari
Nil ausa est Pallas, quamvis dolor aestuet intra
Indomitus: Juno haud tenuit sub pectore vocem
-- v-461 --
Longius, impatiens irarum; ac talibus infit:
Nam quae istaec, rerum saevissime, verba locutus? 540
Nos quoque te invictum scimusque, ultroque fatemur.
Sed Grajae miseret gentis tamen, inclyta bello
Quae perit adversis nullo pro crimine fatis.
Nunc, quoniam sic, magne, jubes, absistimus armis.
Consilio at saltem liceat monitisque juvare,
Illa tuas pereat prorsus ne perdita ob iras.
Tum pater, obscuro cogit qui nubila caelo:
Cras iterum Oceano cum primum fulserit Eos,
Diva, Jovem, si forte velis spectare, videbis
Magnanimum clade ingenti prosternere Grajos. 550
Nec prius absistet, parcet nec caedibus Hector
Efferus, ad naves olim quam saevus Achillem
Suscitet eximium luctus, qua luce jacentis
Patrocli ad gelidum pugnabit Graja cadaver
Pressa malo pubes ingenti. hic vertitur ordo
Fatorum: hunc statui finem: nec jurgia, nec te
Iratam curo. non si, digressa beatis
Aedibus e divūm, terraeque extrema capessas,
Et maris; Iapetusque, et Saturnus jacet atro
Exsul ubi longe in barathro: nec luce fruuntur 560
Laetifica Solis supera in regione vagantis,
Nec dulci ventorum anima. nam Tartarus ambit
Inclusos tenebris, alta et caligine mersos.
Illo etiam si forte, ira stimulante, ferare,
Nil movear, vesana, omnemque exsuta pudorem.
Jupiter haec: ausa est contra nihil hiscere Juno.
Interea Oceano Solis jubar incidit, atram
Pone trahens noctem. Solem videre cadentem
Trojugenae inviti; nigra caligine obortas
Grajugenae contra laeti sensere tenebras. 570
-- v-488 --
Tum socios Hector deducit litore curvo,
Flumineam cogens ad ripam, caede vacabat
Campus ubi. celsis confestim curribus omnes
Desiliunt, seque affundunt; atque auribus adstant
Arrectis. ille in mediis, Jove fretus amico,
Incipit haec, dextra praelongum hastile cruenta
Bellator gestans; fulget quo ferrea cuspis
In summo, subter fulvo quam circulus auro
Alligat: undenas telum se tendit in ulnas.
Hoc nixus socios affatur talibus heros. 580
Huc omnes Teucrique, et pubes Dardana, et omnes
Qui missi auxilio, vestras advertite mentes.
Spes erat igni altas injecto exurere puppes,
Et totam Argivūm leto demittere gentem,
Ac parta ingenti sub muros laude reverti:
Magna sed abrupit veniens nox orsa, virosque
Servavit, certa et perituras peste carinas.
Nunc, socii (quando sacrae decedere nocti
Par est) laeti epulas curate, ac solvite curru
Quisque suos vacuo bijuges; nec pabula quisquam 590
Invideat fessis. celeri dehinc moenia cursu
Pars adeant; et oves, et pingues cura juvencos
Ducere sit, Bacchi et laticem, et Cerealia dona
Aedibus e patriis. nec desit copia secti
Roboris, ut tota, quam longa est, ardeat ignis
Nocte ingens campis, donec se ostendat ab ortu
Purpureo veniens Aurora; ad sidera magnus
Passim ut fulgor eat. ne caeca noctis in umbra
Salsa fugam arripiant furtim super aequora Graji;
Ne tutas certe nullo discrimine puppes 600
Securi scandant: patriam sed moestus ad urbem
Sit curanda ferat qui vulnera, fixus adacta
515.
Ille hasta navim ingrediens, volucrive sagitta.
Unde sibi metuant alii quoque; nullaque jam gens
Audeat armigeros in praelia poscere Teucros.
At vos, cura Jovis, praecones, ite per urbem,
Pubentesque aevo pueri, tum, cana senectus
Tempora queis spargit, patres, edicite ut altas
Continuo scandant turres, et moenibus indent.
At matres serventque domos, nec parca reponant 610
Ligna focis vigiles, nocturna in lumina: ne quis
Forte dolis Grajum pateat locus; hostis ab armis
Ne vacuam insidias moliri possit in urbem.
Nunc opus haec fieri, quae dixi; cetera dicam
Aurora extulerit cum primum crastina lucem.
Cunctis spero equidem fretus dīs, et Jove summo,
Has procul hinc abigam pestes, gentemque nefandam,
Ducta malo Phrygias fato quae venit ad oras.
Nocte igitur cauti servemus nostraque, nosque:
Mane novo ut primi sub lumina Solis ahenis 620
Septi armis iterum pugnemus litore in ipso
Argivas circa naves, Martemque novemus
Indomitum. Experiar mene inde a puppibus urbis
Ad muros vertet pulsum Tydeïus heros;
An magis haec sternetque, aerata cuspide pectus
Confossum, lacerisque virum dextra exsuet armis.
Ille suam noscet virtutem, interritus hastam
Contra hanc si maneat vel parvo tempore: verum
Non erit ut maneat; foedo sed vulnere stratum
Orta dies ipsumque una, sociosque videbit. 630
Sic utinam immortali aevo fruar usque, senectae
Nec mea mutato vim robore sentiat aetas.
Tamque colar, colitur quam Phoebus, quamque Minerva,
Crastina lux Danais cladem ut latura supremam est.
-- v-541 --
Talia Priamides: Troës clamore secuti
Dicta probant, et equos largo sudore madentes,
Ut jussi, abjungunt, curantque; allata revinctis
Pabula dehinc ponunt, non longe a curribus altis.
Jamque greges ovium, jam pingues urbe juvencos
Adduxere citi. Bacchi pars dona ferebant, 640
Pars Cereris. congesta ingens jam copia secti
Roboris. it vento sublatus ad aethera nidor.
Illi, exsultantes animis, partaque superbi
Laude, omnem tota per campum nocte sedebant
Discreti ordinibus. multus micat ignis, et ingens
Planities passim flammis distincta coruscat.
Ut lunam circa fulgent cum lucida pulchro
Astra choro, nusquam caelo dum nubila, nusquam
Aërios turbant ventorum flamina campos;
Apparent speculae, nemoroso et vertice montes, 650
Frondiferi et saltus; late se fulgidus aether
Pandit in immensum, penitusque abstrusa remoto
Signa polo produnt longe sese omnia; gaudet
Visa tuens, haeretque immoto lumine pastor:
Sic, naves inter Danaūm Xantique fluenta,
Crebri fulgebant Troum pro moenibus ignes.
Mile ignes campo fulgebant, quenque sedebat
Quinquaginta manus juvenum, flos gentis, ad ignem.
Currus propter equi, mandentes hordea, avenam
Et tenuem, roseis venturam ex equore bigis 660
Auroram, et belli certamina saeva manebant.
