HOMERI ILIADOS LIBER SEXTUS.
Ut primum divi pugna excessere, phalanges
Et sibi sunt solae Danaum, Troumque relictae;
Direxere hastas in mutua vulnera densae
Hinc atque hinc acies, rapidum propter Simoënta
Congressae, ac liquidi propter vada sacra Scamandri.
Primus ibi, Danaūm columen, Telamonius Ajax
Perrupitque globum juvenum, sociisque salutem,
Attulit. Eussoro genitum nam perculit hasta
Magnanimum veniens Achamantem, Thracia nullum
Cui misit virtute parem, nec fortibus armis. 10
Huic conum insignis, cristaque comantis equina
Percussit galeae, frontem perrupit, et ossa
Aerea pervasit cuspis. caput horrida supra
Ingruit, atque oculos multa nox obruit umbra
Axylon leto stravit Tydeïus heros
Teuthraniden, coluit celsam qui dives Arisbam;
Dives opum, largusque idem. namque ampla tenebat
Tecta viam propter, multos ubi commodus hospes,
Excepitque domo, mensaque accepit opima.
Nullus at
accurens potuit depellere pestem 20
Hospitibus de tot misero. Diomedis ab hasta
Ipse simul, simul atque Calesius; ibat eodem
Qui famulus curru, ac bijugos auriga regebat
Fidus equos; nigras Orci subiere tenebras.
Dejicit Euryalus Dresumque, et Opheltion: inde
Aesepum petit una et Pedason; edidit ambos
-- v-21 --
Nais Abarbaree quos claro Bucolioni,
Laomedontiadas natu qui maximus inter
Furtivo est partu sub luminis editus oras.
Hunc, dum pastor oves servabat, Nais amavit 30
Et dea mortali prolem est enixa gemellam.
Mecisteïades morti demisit utrumque,
Praestantes forma juvenes, atque exsuit armis.
Trajicit Astyalum bello durus Polypoetes,
Pidyten, terra missum Percoside, Ulysses.
Fudit humi Teucer figens Aretaona dium;
Ablerum Antilochus telo fulgente peremit
Nestorides; Elatum late regnans Agamemnon.
Pedason hic liquidum altam ad Satnioënta colebat.
At Phylacum stravit fugientem Leïtus heros. 40
Eurypyli cecidit stridente Melanthius hasta.
Adrestum cepit vivum fortis Menelaus.
Hunc consternati bijuges, temone myricae
Impacto ad ramum, curru effudere superbo;
Atque fugam pavidi ad muros, quo versa ruebant
Agmina, corripuere. rotam delapsus ad ipsam
Pronus humi jacuit camporum pulvere in atro.
Quem super Atrides Menelaus, turbidus hastam
Ingentem quatiens dextra, stetit: ille, supinis
Genua tenens manibus, supplex haec ore profatur: 50
Hoc, Atrida, caput serva: non parva sequentur
Praemia servantem. patriis mihi multa supellex
In domibus congesta jacet. genus omne metalli,
Aesque, aurumque, et opus ferri omne: hinc plurima dona,
Queis redimar, mittet genitor, si norit Achaeas
Me vivum ad naves inimica in gente morari.
Haec fatur supplex. Atriden flectere sermo
Coeperat; et captum, famulo jam jamque parabat
-- v-63 --
Tradere ducendum ad naves: at fervidus ira
Accurrit, fratremque Agamemnon torvus acerbis 60
Increpuit dictis: Trojanis parcere, vecors,
Non piget? egregie de te, Menelaë, tuaque
Nempe domo meruere illi. quos mergier Orco
Opto equidem cunctos, nostris et triste subire
Exitium manibus; nec letum evadere quenquam
Vel puerum, gravida mater quem gestat in alvo:
Sed patriis deleri una cum moenibus omnes,
Infletos, vitaque, et mortis honore carentes.
Talibus increpitat meritum; fratrisque sub alto
Corde ciet stimulis tristes haud mollibus iras. 70
Ergo manu flentem nequidquam, et multa precantem
Reppulit a genibus. cui figit in ilia ferrum
Protinus ima furens Agamemnon; atque, jacentis
Imposito pectus pede calcans, extrahit hastam.
Nestor at Argivos clamans hortatur in arma:
O socii heroes Danai, Mavortia pubes,
Exsuvias nequis cupida nunc mente jacentum
Pone legat, redeat spoliis ut dives opimis.
Caedi alacres instate: virūm dehinc strata licebit
Corpora per campos nullo spoliare periclo, 80
Laeta dabit vacuum postquam victoria tempus.
His animos dictis in praelia concitat heros.
Tunc adeo Troës domiti sub Marte Pelasgo
Agminibus versis muros, ac tuta subissent
Moenia: verum adstans, Troum longe optimus augur,
Priamides Helenus, sic voce affatus amica est
Hectoraque, Aeneanque: Aenea, atque Hector, (utrique
Nam labor incumbit primus Troumque phalanges,
Et Lycios ductare; ambo quod vincitis omnes
Consilioque, manuque) istic consistite, versam 90
-- Homer-v-80 --
Et retinete aciem, celeri circum omnia cursu
Lustrantes. cohibete viros, turbamque ruentem,
Ante fugax portis quam se inserat; et cadat ipsis
Uxorum in manibus, risusque fit hostibus ingens.
Inde, ubi jam vestra firmatae voce phalanges
Constiterint, nos heic, quando est pugnare necesse,
Qualescunque gravem contra pugnabimus hostem.
Tu citus interea plantis pernicibus urbem,
Hector, adi; et nostrae dic matri: Palladis aedem
Se ferat ad celsam, summae quae praesidet arci, 100
Atque fores templi pandat, peplumque repostis
Eximium ipsa legens de vestibus, et sibi carum
Prae cunctis, thalamo quotquot servantur in alto;
Collocet in genibus divae, atque ingentia sacra
Spondeat, intacta bis sex cervice juvencas:
Si Troas miserata, urbi dea magna supremam,
Conjugibusque velit, gnatisque avertere pestem:
Si dirum Iliacis Tydiden arceat ipsa
Moenibus; immani miscet qui tristia dextra
Funera, bellator nullo non major Achivūm. 110
Nec tanto terrore unquam nos perculit ipse
Aeacides diva, ut perhibent, Nereïde natus.
Quippe furit sine more atrox, per bella ruenti
Nec potis est valido par quisquam obsistere nisu.
Haec Helenus: fratri paret bonus Hector, et alto
Confestim curru, cinctus fulgentibus armis,
Desilit; ac, longo praefixa hastilia ferro
Bina manu magna quassans, interritus omnes
Fert se per cuneos celeri pede, vimque suorum
Suscitat, atque animis cunctos audacibus implet. 120
Continuo exarsit pugna ingens: agmina Troës
Convertere, pedem Grajūm conterrita pubes
-- v-107 --
At retulit caedi parcens. stellantis Olympi
Astrifera de sede aliquem venisse putabant
Nanque deum auxilio Teucris, videre fugaces
Densari ut subito conversa in praelia fronte.
Quos Hector clamans verbis hortatur amicis:
Magnanimi Troës, sociique ad bella remotis
Urbibus exciti, validas nunc promite vires;
Nunc animos acres tantisper, dum citus urbem 130
Ipse adeo, atque senes jubeo, matresque, nurusque,
Suppliciter divūm pacem, veniamque precari,
Ac tristes votis iras avertere Sacris.
Sic ait, atque gradu magno se proripit heros.
Cui summo densae nutabant vertice cristae,
Amplexumque oras clypei, pulsabat eunti
Cervicem ac talos taurino e tergore lorum.
Tum genus Hippolochi Glaucus, Mavortia Tydei
Et proles, magnus Diomedes, inter utramque
Procurrere aciem cupidi decernere ferro. 140
Jam prope constiterant, animisque, armisque parati;
Cum prior haec forti Diomedes pectore fatur.
Nam quis tu, juvenum confidentissime? vidi
Quem nunquam belli pulchro in certamine, cunctos
Nunc virtute praeis; de tot cui milibus uni
Exspectare meam firmum cor sustinet hastam.
Sed telis quicunque meis venit obvius, illum
Nae miseri haud fausta genuerunt luce parentes.
Quod si forte aliquis caelesti sede relicta
Venisti huc divūm, ne me, ne coge profecto 150
Mortalem superos violare, ac figere ferro.
Quippe Dryanteo (ut perhibent) non longa Lycurgo
Vita fuit, sueto cum dīs immane beatis
Exercere odium. lymphata mente furentis
-- v-132 --
Nutrices Bacchi nactus qui vertice Nysae
In sacro, voce increpuit; stimuloque secutus
Caedebat pavidas. thyrsos trepidis simul omnes
Projecere solo e manibus; Bacchusque, fugatus
Ipse etiam, pontum subiit: Thetis alma sub undis
Excepit gremio pavitantem, ac saeva timentem 160
Dicta viri. contra quem numina sancta deorum
Exarsere ira: nec Solis lumina sontem
Clara frui longum sivit Saturnius; ipsam
Nec longo infelix produxit tempore vitam,
Invisus cunctis tanto pro crimine divis.
Hujus ego exemplo superos incessere nolim.
Sin magis es numero ex hominum, qui munera terrae
Vescimur; huc accede, mea ut confossus ab hasta
Mortalis metam contingas ocyus aevi.
Talia Tydides; contra cui talia Glaucus: 170
Magnanimi proles Tydei bello inclyta, nostrum
Quid genus exquiris? mortalibus esse caducum
Scis genus, ut foliis. autumni haec frigore primo
Ventus fundit humi; pubescit germine silva
Deinde recens alio, cum ver caput extulit arvis.
Sic hominum genus, hoc oritur, lapsum interit illud.
Sed tibi si cordi tamen est cognoscere nostram,
Clara cluet multis quae vulgo cognita, gentem.
Est procul Argivis in finibus inclyta fama
Urbs, Ephyra. heic habuit sedem olim Sisyphus, omnes 180
Vafra mortales qui longe mente praeibat.
Sisyphus Aeolides, Glaucus quo traditur esse
Editus, at Glauco clarus dehinc Bellerophontes.
Huic rarum superi formae decus, inque decoris
Artubus eximium robur tribuere: sed ingens
Exitium insonti struxit, pepulitque paterna
-- v-158 --
Urbe virum Proetus, multo qui maximus inter
Argivos opibus florebat; Jupiter altus
Subdidit egregium juvenem cui sceptra gerenti.
Arsit enim Proeti conjux Antea, pudicum 190
Blandis sollicitans precibus mala Bellerophonten.
Nec tamen evaluit constantis vincere mentis
Propositum, rectoque animi pervertere sensus.
Ergo regem adiit mendax, ac talia fatur:
Aut morere, infelix, aut morti Bellerophonten,
Ut meruit, demitte, tuos violare nefando
Crimine conatum thalamos, inferre pudori
Atque meo labem. Fallaci has ore querelas
Saeva dedit mulier: subita rex credulus ira
Intumuit: sedenim juvenem demittere leto 200
Haud voluit, veritus divos, ac foedera sancta
Hospitii; at Lyciae longinquas misit ad oras,
Inscriptasque notis letalibus, atque plicatas
Ferre dedit tabulas, soceroque ostendere jussit;
Indicio ipse suo miseranda ut morte periret.
Hic postquam in Lyciam, Xantique ad flumina venit
Non sine dīs, juvenem rex multo excepit honore,
Hospitis adventu laetus; taurosque novenis
Ille novem mactans patrum de more diebus
Instituitque dapes, divūmque adolevit honores. 210
Inde ubi dena diem mortalibus extulit almum
Exoriens Aurora, notas et signa poposcit
Ostendi, Proeto ab genero quaecunque ferebat.
Quae postquam agnovit, saevisque inclusa tabellis
Perlegit mandata oculis; mora nulla, profectum
Indomitam jussit prosternere morte Chimaeram,
Monstrum horrendum, informe, atrox, nec semine cretum
Mortali. ante leo, postremo corpore serpens
-- v-181 --
Squameus, in medio capra ingens, ore vomebat
Caeruleam vasto flammam. crudele peremit 220
Ille tamen monstrum, divūm non vana secutus
Auguria. hinc Solymūm genti (nec durior ulla
Usquam pugna fuit) regis jussu intulit arma.
Fudit Amazonium post haec interritus agmen.
Huic aliam struxit rex fraudem. nanque rediret
Cum bello victor, Lyciae fortissima pubis
Corpora delegit, mediumque obsidere furto
Jussit iter. quorum rediit pars nulla; sed omnes
Liquit humi exanimos invictus Bellerophontes.
Ergo ubi progenitum caelesti semine tandem 230
Comperit, ingenti reducem complexus amore
Detinuit, thalamo gnatae dignatus et ultro est,
Dimidium et regni genero concessit honorem.
Cui simul et Lycii partem praedivitis agri
Eximiam dederunt, hortos, pomaria, silvas,
Arvorum et gleba felices ubere tractus.
Ternam olli prolem regalis nupta creavit,
Isandrum, Hippolochum, formosam Laodamiam.
Laodamia Jovi magno placuitque, deorum
Et similem peperit clarum Sarpedona bello.
At mala cum miserum premeret fors Bellerophonten
Ipsum etiam tristes cunctorum denique passum
Iras caelicolum; campis errabat Aleis
Solus, devitans hominum vestigia, luctu
Indulgens; tacitis carpens sua pectora curis.
Isandrum, claros acer dum bella gerebat.
In Solymos, torvus Mars dura morte peremit:
Irascens pulchram Latonia Laodamiam
Virgo suis stravit nec opina morte sagittis.
De tribus Hippolochus restat nunc scilicet unus 250
-- v-206 --
Qui me progenuit, natus quo glorior esse.
Ille huc auxilio me Trojae ad moenia misit,
Multaque praecepit mandans, melioribus usque
Certare, atque alios virtute anteire, meorum
Esse patrum et similem, primae qui praemia laudis
Prima Ephyrae, ac Lycias late retulere per urbes.
Hoc genus est nostrum, nostrique hic sanguinis ordo.
Sic ait: auditis gaudet fortis Diomedes,
Et magnam tellure hastam defixit; amicis
Tum regem verbis compellans talia fatur: 260
Nae tu, Glauce, hospes vetus es mihi. Bellerophontem
Nanque avus eximium quondam meus inclytus Oeneus
Excepitque domo, bisdenis atque diebus
Secum habuit. quin pulchra inter se dona dedere,
Mansurum hospitii monumentum. tincta colore
Cingula puniceo donavit Bellerophonti
Oeneus, cratera auratum Oeneo Bellerophontes.
Hunc ego discedens huc dura in bella, reliqui
Aedibus in patriis, pignus, testemque paterni
Perpetuum hospitii. quanquam ipsum Tydea patrem 270
Haud memini, qui me parvum, infantemque reliquit,
Tempore quo ad Thebas pubes Argiva profecta est,
Totque virūm iratis perierunt milia divis.
Ergo tuque mihi, si quando veneris Argos
In medium; atque tibi, Lyciam si visere cogar,
Hospes ego. quare saevam convertere utrunque
Hastam alio praestat, nosque inter parcere, in ipsa
Vel si acie adversis pugnetur cominus armis.
Sunt alii Troes multi, sociique, sub Orcum
Quos ego demittam; quotquot fors offeret, ipse 280
Assequar aut pedibus: sunt Graja e gente vicissim,
Quos tu dejicias leto, quemcunque licebit .
-- v-229 --
Nunc age, queis tecti, mutemus, si placet, arma.
Haec quoque ut hospitio veteri nos jungier omnis
Turba sciat, quae nos circumstat densa loquentes.
Haec postquam effari, celsis de curribus ultro
Desiluere, manusque in mutua foedera jungunt,
Dantque fidem, accipiuntque animis concordibus ambo.
Heic Glauco mentem exemit Saturnius, arma
Aurea ut oblitus pretii mutaret ahenis, 290
Aequa novem accipiens, bubus centum aequa rependens.
Hector at ad fagum, Scaeaeque ad limina portae
Ut venit, Troum uxores, nataeque frequentes
Occurrunt; moestaeque rogant, natique, virique,
Et fratres quid agant rerum, carique propinqui.
Ille omnes delubra deūm jubet ordine adire
Orantes veniam: multis nam fata parari
Tristia, et ingentes Teucris instare dolores.
Inde ubi jam Priami tecta ad regalia venit,
Ampla ubi porticibus stabat domus, atque corusco 300
Quinquaginta inerant thalami de marmore, junctis
Mutua parietibus connexi, regia proles
Multa ubi Priamidum nuptis sociata cubabat:
Bisseni contra thalami de marmore, eodem
Structi opere, inque vicem juncti, regalibus intra
Aurea quos generis sedes, lectique parati;
Heic illi occurrit genitrix, ut forte ferebat
Laodicen sese ad caram, quae scilicet omnes
Vincebat forma Priami pulcherrima natas;
Atque manu arripuit retinens, ac talibus infit. 310
Nam cur, nate, feri linquens certamina belli
Venisti? duro num saevi moenia Graji
Marte premunt; arcemque petis, supplexque supinas
Rite Jovem ad magnum properas attollere palmas?
-- v-257 --
Sed tamen heic paullum consiste, ut dulcia promens
Vina feram, libesque Jovi, dīsque omnibus; ipse
Dehinc potans firmes vires, ac fessa labore
Membra leves. augent robur nam dulcia fessis
Vina viris: ut tu nunc fessus, civibus, urbi
Atque tuae auxilium dum fers, regnisque paternis.
Hector ad haec: Ne vero, inquit, ne dona Lyaei,
O mater veneranda, effer, neu membra resolve,
Vimque meam; enervis ne dura in praelia cessem.
Nec manibus fas illotis libare supremo
Vina Jovi, nec fas pollutum caede, cruento
Perfusum et tabo, votis placare Tonantem.
Tu potius matres in coetum coge, Minervae
Et templo fer tura; ostroque, auroque coruscum
Ipsa legens peplum, pulchrum, ingens, ac tibi carum
Prae cunctis, thalamo quotquot servantur in alto, 330
Genua loca supra divae; atque ingentia sacra
Sponde, non talia bis sex cervice juvencas,
Si Troas miserata, urbi dea magna supremam,
Conjugibusque velit, natisque avertere pestem;
Si dirum Iliacis Tydiden arceat ipsa
Moenibus, immani miscet qui funera dextra.
I, mater, donisque instans, votisque, potentem
Flecte deam. Ipse Parin viso; si forte ciere
Ad bellum possim; si me audiat. ima dehiscat
Illi utinam tellus, Teucris, Priamoque deūm rex, 340
Priamidum et generi, noxamque, et dedecus ingens
Quem dedit, obscuro quem si demittier Orco
Adspiciam, laeterque animo, longique laboris
Me rear, et longae jam nactum oblivia curae.
Sic ait: Illa domum rediit, celeresque vocavit
Ancillas. jussae festinant ocyus urbem
-- Homer-v-286 --
Per totam, et matres cogunt. fragrantis at ipsa
Interea thalami subiit penetrale, jacebat
Plurima ubi miro vestis variata lepore,
Sidonidum labor egregius, quas caerula ponti 350
Trans vada Alexander Trojam Sidone puellas
Vexerat, eximio prognatam patre Lacaenam
Tempore quo laetus Phrygias advexit ad oras.
Has inter vestes, munus memorabile divae,
Deligit ingentem peplum, pulchreque colorum
Omnigena pictum specie, nec parcius astro
Fulgentem; positus qui parte latebat in ima.
Hunc promit, celeransque gradum delubra petebat
Alta deae. matrum supplex longo ordine turba
Pone subit, trepido festinans anxia gressu. 360
Jamque adeo magnae ad sedes, arcemque Minervae
Advenere, fores pandit formosa Theano
Cisseïs, clari conjux Antenoris, aedi
Lecta sacrae a Teucris custos, divaeque sacerdos:
Illae alto moestas fundunt a limine voces,
Inque deam figuntque madentia lumina fletu,
Atque manus tendunt cum luctisono ululatu.
Tum peplum e manibus reginae pulchra Theano
Accepit, divae accedens et rite locavit
In genibus; rupitque has, imo e pectore voces: 370
o custos urbis, veneranda Minerva, dearum
Maxima, frange manu telum Diomedis, et ipsum
Pronum sterne solo Scaeae prope limina portae.
Ad tua templa tibi sacrum ingens rite feremus
Ocyus, intacta bis sex cervice juvencas,
Si Troas miserata, urbi, dea magna, supremam,
Conjugibusque velis, natisque avertere pestem.
Talibus orabat. cassis Tritonia votis
-- v-310 --
Abnuit, atque preces irata respuit aure.
Interea, Iliades natam placare Tonantis 380
Dum certant, Hector fraternas venit ad aedes.
Has Paris eximias olim sibi fecerat, omni
E numero primos adhibens, quos dives habebat
Troja operum artifices. olli regalia tecta,
Et thalamum, et celsis circum atria fulta columnis
Exstruxere arce in summa, Priameïa juxta,
Hectoris et magni juxta penetralia. in aedes
Intulit has celeri se gressu turbidus Hector.
Hasta manu in magna cubitos protenta tremebat
In denos; praefixa micabat ahenea cuspis, 390
Ambibat fulvo quam subter circulus auro.
Heic fratrem est nactus, studio dum tractat inani
Arma sedens, clypeum, galeam, thoraca nitentem,
Curvatosque arcus. quem juxta Argiva sedebat
Nupta inter famulas, operique instabat, in omnes
Imperium exercens, prae cunctis docta, puellas.
Hunc simul ac vidit, sic Martius increpat Hector.
Pro pudor! irasci num te, secedere ab armis
Num decuit? Troës pugnant, pereuntque sub altis
Moenibus. haec propter te solum incendia belli 400
Exarsere; tamen cessas? qui praelia si quem
Detrectare alium, segnem et cessare videres,
Haud posses tacitus perferre, ac parcere probris.
Verum, agedum, consurge istinc festinus, et omnes
Rumpe moras; Grajus ne Mavors proruat urbem,
Dardania et tristi jam flagrent moenia flamma.
Haec ille: haec contra formosus mitia reddit
Verba Paris: Frater, vera istaec dicis; at audi
Me tamen, atque aures, mentemque adverte. sedebam
Heic procul a pugna in thalamo, non civibus ullam 410
-- v-336 --
Ipse quidem irascens ob culpam: pectore at aegro
Multa dolens ignominiam, vitansque virorum
Victus pugna oculos. verbis nunc uxor amicis
Impulit ut cingarque armis, et bella capessam.
Id satius reor ipse etiam, victoria quando
Alternatque vices, nec semper militat īsdem.
Quare age, meque mane paullum, dum fortibus armis
Induor; ipse praei vel, si placet: impiger ante
Progressum celeri pede consequar inter eundum.
Haec Paris; at contra nihil Hector. candida blandis 420
Quem mulcens verbis sic est affata Lacaena:
Levir, dulce caput miserae, quae meque, meosque,
Vosque malis onero infelix, atque improba; luce
Illa utinam, mea me qua mater fudit in auras,
In rupes raptam nigrae vis dira procellae,
Inque vada horrisoni longe maris ante tulisset,
Quam foret haec moles per me tot nata malorum.
Quae quoniam invicto statuerunt numine divi,
Essem utinam saltem meliori nupta marito,
Qui rumore malo posset, probrisque moveri 430
Indignantum animis, ac turpia facta notantum.
Excors hic sensuque caret, semperque carebit,
Et fatuae fructum capiet sibi denique mentis.
Verum ades huc propius, paullum et conside: labore
Cura gravi exercet nam te magis omnibus unum,
Meque et Alexandrum propter; quos Jupiter ambo
Fato urget tristi miseros, longumque futuros
Carmen et ad feros post secula longa nepotes.
Huic galea insignis respondit talibus Hector:
Gratus amor tuus est, Helene, sed parce morari 440
Festinum. haud equidem considam. nanque reverti
Quam primum ad socios ardet mens, atque levare
-- v-361 --
Auxilio fessos, ac me fortasse, vocantes
Absentem. hunc stimulis tute urge haud mollibus; ipse
Sponte sua et properet lateri se adjungere nostro
Ante comes, porta excedens quam moenia linquam.
Nunc abeo visurus enim tectumque, Laremque,
Uxoremque meam parva cum prole; reverti
Ad quos num reduci tribuent mihi numina, Grajūm
An manibus domitum sternent, mens nescia prorsum est. 450
Sic ait, atque suas abiit digressus in aedes.
Haud tamen Andromacham tectis invenit in altis.
Quae, procul inde una puerum gestante profecta
Cum famula, celsa in turri lacrimansque, gemensque
Stabat, dira tuens saevi certamina belli.
Hanc ubi quaesivit, thalamo nec nactus in aureo est,
Ancillas, aderant quae densae limina circum,
Sic rogat: O famulae, vera haec mihi dicite. quonam
Andromache formosa domo est digressa? propinquam
Anne aliquam invisit? magnae ad delubra Minervae 460
An pompam ducit supplex, instatque potentis
Muneribus, votisque iras avertere divae?
Talia scitanti respondit sedula cellae
Custos: Vera jubes quando, Hector, dicere, fabor
Vera equidem. nullam Andromache invisitve propinquam,
Aut pompam ducit magnae ad delubra Minervae;
Ivit ad Iliacam sed turrim, rumor ut urbem
Implevit, Troasque premi, Danaūmque secundo
Fervere Marte aciem, cursuque ad moenia ferri.
In muros tremefacta animi, similisque furenti 470
Illa abiit; puerum tulit una exterrita nutrix.
Haec ait. Ergo domo tacitus sese extulit Hector,
Atque gradu magno mediam secat impiger urbem,
Ille viam celerans ad Scaeae limina portae,
-- v-392 --
Qua gressum intulerat; qua se jam reddere castris
Mens erat. hanc adeo propior jam jamque subibat.
Ecce autem lacrimans, et cursu concita conjux
Andromache, dii clarum genus Eetionis;
Thebam, et Hypoplacios magna ditione tenebat
Qui Cilicas, Placii nemorosa in valle virentis; 480
Occurrit subito venienti; sola secuta
Quam nutrix festina sinu trepidante ferebat
Hectoriden parvum, unigenam, pulchrumque nitenti
Os astro similem; genitor quem nomine dixit
Ipse Scamandrion, ast alii Astyanacta vocabant,
Urbem quod suerat solus tutarier Hector.
Lumina cui roseo arridens defixit in ore
Tum pater. Andromache lacrimis adflabat obortis,
Sicque, viri dextram dextra complexa, locuta est:
Infelix, tua te perdet fiducia. gnati 490
Nec durum infantis miseret? nec conjugis, aede
Quae sola in vidua linquar? cuncti agmine denso
In te nanque ruent, certi unum perdere, Achivi.
At mihi desertae satius fuat ire sub umbras.
Nam miserae quid jam, conjux, te morte perempto
Restabit, praeter lacrimas, luctumque, doloremque
Assiduum? mihi non pater est, non optima mater.
Patrem nanque dedit leto mihi dius Achilles,
Vastavitque urbem Cilicum Thebam, inclyta portis
Moenia praecelsis. leto dedit Eetiona: 500
Nec tamen et spoliare ausus venerabile corpus;
Sed parcens, ut erat, cinctum fulgentibus armis
Imposuitque rogo, bustum et super addidit ingens
Terra onerans: ulmos circum posuere virentes
Nymphae Orestiades, magni Jovis aurea proles.
Et fratres, habui quos septem, luce sub Orcum
-- v-420 --
Una omnes abiere. greges, armentaque nactus
Pascentes idem vita spoliavit Achilles.
Mater Hypoplaciis at quae regnavit in oris,
Captiva Iliacas primum est advecta sub arces 510
Divite cum gaza, magno post deinde redempta
Est pretio. patria reducem confecit in aede
Sed, jaculis, curvoque arcu Latonia gaudens.
Tu mihi nunc, Hector, pater es, tu mater, et idem
Tu frater, thalami tu vir mihi foedere junctus.
Quare, age, da miserae hanc veniam: discedere ab urbe
Parce, caput dubiis parce objectare periclis;
Ne patre hunc orbum rapto, ne conjuge adempto
Me viduam linquas. aciem hinc hortare, jubeque
Agrestem ad ficum sistat, qua mollis in urbem est 520
Adscensus, facilique aditus sub moenia clivo.
Huc ter enim Grajūm primi venere, viamque
Tentavere duces; gemini duo germina Martis
Ajaces, Cretum Idomeneus regnator, Atridae
Et fortes ambo cum magnanimo Diomede:
Sive aliquis, divūm monitu, monstraverit augur;
Seu mens, atque animi tulerit magis impetus ipsos.
Talibus Andromache orabat, fletusque ciebat.
Tum sic orsa refert Hector: Conjux, mihi cordi
Omnia sunt istaec: Troas, peplumque trahentes, 530
Troadas at vereor, vitem si praelia duri
Martis iners. animus nec me sinit ipse quieti
Indulgere; acer qui praelia semper obire,
Et primas inter didici pugnare phalanges,
Atque armis servare decus patriumque, meumque
Hoc equidem haud dubiis possum praedicere signis:
Tempus erit, prostrata solo quo sacra jacebit
Ilios, et Priamus, Priami et gens inclyta bello.
-- v-450 --
Sed mihi non clades Troum, extremique labores;
Ipsius aut Hecubae, aut Priami, fratrumve remordet 540
Tantis corda dolor curis. qui pulvere in atro
Multique et fortes Grajo sub Marte jacebunt:
Quam crucior, quod te captam, vinclisque gravatam
Grajūm aliquis flentem hinc abducet; quodque superbae
Argis jussa feres dominae; imperiumque coacta
Triste pati, arguto percurres pectine telas,
Aut portabis aquam e Messeïde, sive Hyperea.
Dura etenim urgebit miseram vis, nilque licebit
Detrectare, minas, et verbera saeva timenti.
Tunc aliquis, flentem cernens: En, Hectoris haec est 550
Illa uxor, dicet, Troas qui fortibus armis
Praestabat longe ante omnes, dum bella gerebant
Iliacos circa muros. haec inquiet olim
Grajūm aliquis: rursum incipies tu fundere fletus,
Cor desiderio talis perfixa mariti,
Servitium fessae adveniens qui demere possit.
Sed me fusa super tellus precor obruat ante,
Audiero quam te clamantem, sedibus actam
Et longe a nostris trans vasti caerula ponti.
Sic ait; ac manibus dulcem Astyanacta petebat 560
Protentis. trepidus flevit puer, udaque clamans
Ora sinum in famulae abduxit, cari ille parentis
Territus adspectu, ac metuens radiantiaque arma,
Horrendum et summo nutantes vertice cristas.
At pater et genitrix riserunt vana timentem.
Ergo hirtam capiti galeam citus exsuit Hector,
Inque solo posuit fulgentem; dulce recepit
Dehinc famulae e manibus pignus; paullumque moratus,
Oscula ubi fixit, puerumque agitavit in ulnis,
Altum suscipiens caelum sic ore precatur: 570
-- v-475 --
Jupiter, ac magnum colitis quae numina caelum
Omnia, et hic multo facite ut praesignis honore,
Qualis ego, in Teucris clarescat. robore praestet,
Vique animi; et regno fortis potiatur avito:
Atque aliquis, pugna reducem dum cernit, Hic ipsum
Virtute, exclamet, vincit, factisque parentem:
Et spolia hostili referentem foeda cruore
Excipiat gaudens laetanti pectore mater.
Sic ait, ac puerum maternas tradit in ulnas.
Illa sinu exceptum fragranti fovit, et ore 580
Moesta renidenti quiddam lacrimabile risit.
Quam vir, blanda tuens, fortem et miseratus iniquam,
Demulsitque manu, dulcique affatus amore est:
Pone modum lacrimis, nec saevo indulge dolori
Me propter, dulcis conjux. me nanque virorum
Haud quisquam praeter fatum demiserit Orco: .
Effugere at fatum nulli, reor, obtigit unquam,
Ut semel est natus. fortem hoc, hoc vincit inertem.
Verum age, jamque domum rediens telamque, columque,
Foemineum quae cura genus decet una fatiget, 590
Exerce, ac famulas hortare ad pensa. virorum
At quod opus, bellum, duri et certamina Martis,
Curabunt Troësque alii, praeque omnibus Hector.
Sic ait, atque solo se acclinans, tollit equinis
Terribilem cristis galeam. digressa petebat.
Illa domum interea, respectans, udaque fletu.
Quo simul ac venit, tectis et se intulit altis,
Visa gravi cunctis incendit pectora luctu.
Hectora lugebant cunctae vivum, atque vigentem;
Nec reducem a pugna sperabant posse reverti; 600
Effugere atque manus validas et robur Achivum.
Nec longum thalamo Paris est cunctatus in alto;
-- Homer-v-504 --
Arma jubar vario clarum at jactantia ab aere
Induit, eque domo se protinus extulit, urbem
Perque volans mediam celeri pede castra petebat.
Ac velut in plenis praesepibus hordea pastus
Ille diu sonipes, rupit si vincla, virentum
Planitiem et fugiens camporum est nactus apertam,
Insultatque solo, celsum et caput arrigit alte
Luxurians, luduntque jubae per colla, nitentes 610
Perque armos: volat ante levis Zephyrumque, Notumque
Arva secans; et nota petit vel pascua equarum,
Vel fluvium, adsuetus vitreas innare per undas:
Sic Paris exsultans animis decurrit ab arce
Pergamea, totusque armis effulget in aureis,
Solis et in morem percellit luce tuentes.
Jamque adeo celeri cursu pervenerat illuc,
Hector ubi, Andomachen affatus, castra parabat
Jam petere, ac sociis reddi. quem talibus ultro
Compellat verbis, prior et sic incipit ore. 620
O frater venerande, moror te lentus abire
Optantem, atque adsum festino tardior aequo.
Haec Paris: haec contra retulit bonus Hector: Inertem
Jure queat nemo, frater, te dicere. vires
Sunt tibi, sunt animi ingentes ad fortia: verum
Sponte tua interdum cessas, nec ferre laborem
Vis durum. cruciat mihi saevus pectora moeror
Interea, de te cum probra audire necesse est
A Teucris; propter te qui tot dura tulerunt,
Atque ferunt. alias tamen haec componere praestat 630
Nos inter; si quando alti rex magnus Olympi
Laetificum cratera dabit dīs sistere tandem
Aedibus in patriis, longa obsidione soluta,
Et longe pulsis Trojano ab litore Achivis.
-- v-529 --
