HOMERI ILIADOS LIBER QUINTUS.
Interea invictum dura inter praelia robur,
Vimque dedit forti indomitam Tritonia Pallas
Tydidae, reges inter spectandus Achivos
Ferret ut eximium primae virtutis honorem.
Atque illi clypeusque ingens umbone rubentem
E medio, summoque ardens in vertice cassis
Aerea fundebat flammam: sub nocte serena
Ceu rubet Oceani lotus canis aestifer unda,
Sanguineam jactans ingrato sidere lucem.
Sic humeros, sic ille caput fulgore coruscat 10
Horrifico; turbamque inter, qua diva ciebat
Bellipotens, ac tela inter densissima fertur.
Idaeus, Phegeusque, Dares in praelia misit
Quos genitor, praedives opum, castusque sacerdos
Vulcani, bello egregios, pugnaeque scientes
Omnigenae; curru adverso venere volantes,
Digressi a sociis. curru hi pernice volabant;
Ipse pedes contra graditur: nec longius absunt
Jam se inter teli jactu. prior eminus hastam
Conjecit toto connixus corpore Phegeus. 20
Illa volat, supraque humerum tremebunda sinistrum
Nequidquam stridens volucres diverberat auras.
At non in ventos abiit detorta, lacerto
Quam valido misit contra Tydeïus heros:
Sed venit, atque, ipsas inter defixa papillas,
Adversi medium crudeli vulnere pectus
-- v-19 --
Perforat, et curru moribundum evertit ab alto.
Desiluit curru Idaeus, fratremque jacentem,
Turbatosque oblitus equos, instantia vitat
Fata fuga: noctem fugienti offudit opacam, 30
Et circum densa juvenem caligine texit
Vulcanus, patri servans; viduatus utroque
Ne gnato, luctu senior tabescat amaro.
Tydides captos bijuges candore nivali
Dat sociis, vacuumque ad naves ducere currum.
At vero, ut geminam prolem videre Daretis,
Hunc fugere, hunc multo morientem in sanguine volvi,
Trojugenae cecidere animis; in pectora cunctis
Insinuat gelida trepidus formidine terror.
Interea Martem (nanque is Trojana juvabat 40
Arma, gravis genti Danaūm deus) obvia Pallas
Aggreditur dictis, et vafro haec pectore fatur:
Mars clades hominum, saeva Mars caede cruente,
Murorum eversor; sinimus quin cernere ferro
Troas congressos Danais, quos vincere malit
cunque pater; nosque hinc vetitis abscedimus armis
Actutum, dictoque Jovis paremus uterque,
Dum licet? irarum scis quantos pectore fluctus
Neglectus volvat genitor, caeloque minetur
Dejecturum omnes ut caeca in Tartara divos. 50
Sic ait; eque acie deceptum callida Martem
Seduxit; placidusque rigat qua prata Scamander,
Propter aquam viridi riparum in sede locavit.
Continuo versi Troes; cedentibus instant
Grajugenae. sibi quisque virum dux eligit omni
E numero, leto sternens. Agamemnonis hasta
Gentis Halizonum ductorem, ad moenia curru
Averso fugientem Hodium cervice sub ipsa
-- v-93 --
Consequitur, tergumque volans, et pectora transit.
Corruit: arma super magno intonuere fragore. 60
Boriden Phaestum Idomeneus ad bella profectum
Maeonia e pingui, patriaeque ex ubere Tarnes,
Dum trepidat currum scandens, transverberat hasta
Ad dextrum delata humerum. nox atra cadentem
Occupat: Idomenei famuli, fulgentibus armis
Exutum, foedo camporum in pulvere linquunt.
Strophiades cadit inde Scamandrius, ille ferarum
Vastator; silvas venatrix diva per omnes
Quem duxit; jaculoque dedit, celerique sagitta
Figere apros, ursosque, et quidquid per nemora alta 70
Unguibus occurrit, vel saevo dente timendum.
Infelix! quem nec telis Latonia gaudens,
Nec validi juvere arcus, certaeque sagittae!
Nanque minor tergo fugientis fixit acutum
Atrides telum in medio, et praecordia rupit
Transadigens. cadit: arma super sonuere cadentem.
Meriones Phereclum manes demittit ad imos,
Harmonidae egregii prolem, quem Pallas amavit,
Daedaleas artes, opera et fabrilia doctum.
Dardanio classem Paridi qui struxerat olim 80
Velivolam, patriaeque ingens, ipsique futuram
Exitium, ignarus divūm quid fata pararent.
Meriones, cursu juvenem, teloque secutus,
Transfigit duro lumbos infra ilia ferro.
Ingemit, inque genu flexum ruit: ilicet atram
Offudit super incumbens Mors lurida noctem.
Sternit morte Meges Pedaeum, Antenore cretum
Ignota de matre; viro, quem, dia Theano
Indulgens, tectoque nothum, mensaque recepit;
Atque suis miro gnatis aequabat amore. 90
-- v-70 --
Illum Phylides fugientem pone secutus,
Hastam, quā caput est junctum cervice, trementem
Impulit, exegitque viam per vocis, et albos
Per dentes: duro dissecta est vulnere lingua:
Corruit, et lacero frendens telum ore momordit.
Eurypylus Evaemonides Hypsenora dium
Magnanimo genitum Dolopione, sacra Scamandri
Qui stata curabat patrii, divūmque sacerdos,
Trojugenasque inter divūm prope cultus honore;
Eurypylus plantis pernicibus igneus illum 100
Assequitur, dextramque humeri cum parte corusco
Ense metit; campo jacuit desecta cruore
Perfundens terram tepido manus: ingruit olli
Nigraque Mors oculis, et ineluctabile Fatum.
Talia per campos edebant funera, pulsos
Urgentes Teucros alii: Calydonius heros
Incertum qua parte ruat, quaenam arma sequatur.
Nam sociis nunc se miscet, nunc hostibus ardet
In mediis, turbamque inter, fremitumque, per omnes
Huc illuc cuneos densa inter milia fertur. 110
Amnis ut, hibernis cum rupto e nubibus imbri
Intumuit, pontesque altos, et septa virentum
Riparum evertit veniens, cultisque potitus
It late victor campis; urgetque, ruitque
Obvia quaeque simul raptans, Cerealiaque arva
Turbidus, et magno sternit vineta fragore:
Sic, heros quacunque viam secat, agmina cedunt,
Absistuntque, ruuntque ingenti clade phalanges,
Stare loco nec pulsa uni tot milia possunt.
Adspicit hunc animis, ferroque immane furentem 120
Praeque acies urgentem atra formidine versas,
Pandarus: adduxitque arcum, nervoque sagittam
-- v-97 --
Expulit. illa cavi, penna sublapsa volucri,
Dextrum juxta humerum venit thoracis ad oram,
Perque moras omnes vulnus, per ahenea septa,
Certa tulit. longe agnovit thoraca madentem
Sanguine, sublatoque alacer clamore profatur
Pandarus: Este viri, densique invadite pugnam,
Troes, equūm domitrix pubes, bello inclyta: vulnus,
Vulnus habet Grajos inter dux optimus omnes, 130
Nec, reor, ille diu fixum alte in corpore telum
Perferet; excitum Lyciae si pinguibus arvis
Non frustra Iliacam Phaebus me duxit ad urbem.
Talia vociferans jactabat. saucius heros,
Nec tamen et domitus telo, secedere paullum
Cogitur; atque pedem referens, ubi stare propinquo
In curru vidit Sthenelum, juga propter, et acres
Constitit ad bijugos, dictisque ita fatur amicis.
Ocyus huc, Capaneïade, fixumque sodali,
Siqua viam fortuna regat, de corpore telum 140
Exime. Desiluit curru Capaneïus heros:
Admovitque manum leviter, penitusque latebris
Haerentem eduxit multa vix arte sagittam.
Atque illi calido perfudit flumine sanguis
Prosiliens loricae hamos, atque aerea texta.
Tum vero ingemuitque, manusque ad sidera tendens,
Qua fretus, magno divam clamore vocavit:
Nunc nunc, o magni Jovis edita vertice Pallas
Armipotens; siquando mihi, siquando parenti,
Aequa meo saevi dubio in certamine Martis 150
Venisti auxilio; meque audi, daque petenti,
Conjectum ad teli veniens ut saucius, hasta
Transadigam, qui me incautum praevertit, adacto
Vulnere; nunc domitum jactat, gaudetque cruore,
-- Homer-v-119 --
Diva, meo; nigramque mihi denunciat horam
Instare, et clari linquendum lumina solis.
Audiit orantem Pallas; membrisque vigorem,
Invictum manibus robur, celeremque sequendi
Vim pedibus, mire afflavit: coramque videnda
Adstitit, et verbis virtutem accendit amicis: 160
I, Teucros invade audax, caede agmina ferro,
Tydide, indomitum tibi nanque in pectora robur,
Vimque dedi patriam, Tydeus qua praelia obibat
Horrendumque sonans clypeo, curruque superbus.
Praeterea, tibi quae mortales densa tegebat
Dudum oculos, nubem eripui, divosque, hominesque
Agnosces. divūm siquis te forte lacessat
Huc veniens, tu parce aliis: imbellis at inter
Arma virūm si forte Venus descendet, acuto
Ne dubita divam mortalis laedere ferro. 170
Sic ait: eque oculis tenues abscessit in auras.
Ergo iterum adversos ductor Calydonius hostes
Invadit, calidusque animis, et robore triplo
Auctior. ut, saltu caulas, et ovilia tentat
Impastus dum plena leo, si pastor inerti
Conspectum strinxit jaculo, nec vulnus adegit
Altius. ille subit, motamque invadit ob iram
Acrior: exsanguis trepida formidine pastor
Abdidit in latebram sese: torvus leo septa
Insiluit deserta: metu se cogit in arctum 180
Molle, et acervatim densat pecus: ipse cruentam
Abripuit, longeque tulit per devia praedam.
Haud aliter saeva Tydides concitus ira
Miscet se Teucris. leto dat protinus acrem
Astynoumque, et Hypenora regem. pectus in altum
Condidit huic hastam veniens: stricto metit olli
-- v-145 --
Ense humerum dorso abjungens; dehinc torvus Abantem
Magnanimum graditur contra, et fratrem Polyidum,
Eurydamantiadas geminos: queis somnia vates
Pandebat genitor; sed non et fata retexit, 190
Quae miseros sub forti olim Diomede manebant.
Phaenopis hinc prolem, Xanthum, celeremque Thoona,
Aggreditur: curamque patri, luctumque relinquit
Grandaevo, prole amissa, cui dulcis adempta est
Spes generis, multoque diu quaesita labore
Res perit, ignotis linquenda heredibus olim.
Tum duo Priamidas fratres, unoque ruentes
In curru, leto dat Echemonaque, Chromiumque.
Ille velut visam curva in convalle juvencam,
Aut taurum insiliens, fracta cervice, trementem 200
Sternit humi subito magnus leo; dejicit ambos.
Sic alto e curru juvenes, spoliataque linquit
Membra solo; bijugos, vacuumque ad litora currum
Imperat a sociis alta in tentoria duci.
Hunc procul Aeneas trepidas turbare phalanges
Ut vidit, per bella ruit, mediumque fragorem
Hastarum, ostendat quaerenti sicubi sese
Pandarus: invento verbis haec fatur amicis.
Pandare, quonam arcus tibi nunc, celeresque sagittae?
Quonam fama ingens abiit? contendere nemo 210
Qua tibi Trojugenum possit; qua vincere nemo
Te Lyciae patriis fertur bellator in oris.
En agedum sustolle manus, et, rege vocato
Caelicolum, contende arcum; telumque volucre,
Quisquis is est, immitte viro, media agmina victor
Qui secat, et clades tot jam dedit efferus, ac tot
Fortia crudeli dejecit corpora leto:
Ni deus est si forte aliquis, qui Troas omissa
-- v-178 --
Propter sacra premit. dura, et gravis ira deorum est.
Haec Anchisiades: tum contra Pandarus insit: 220
Magnanime Aenea, Troum dux inclyte, forti
Ille quidem similis Diomedi est omnia, longam
Et galeam, et clypeum, et bijugos, nec noscere pronum est
Sitne deus mortali aliquis sub imagine: sed si,
Quem reor, est, aliquis certe deus adstat, inani
Ille humeros tectus nebula, fatalia praesens
Ipse manu qui tela viri pro corpore longe
Amovet, atque alio detorquet flexa. sagittam
Misi ego letiferam certe modo; fixaque dextro
Est humero penitus trans aerea texta, putabam 230
Jamque virum ad nigras Orco demittier umbras.
Nec tamen edomui, nec telo exstinguere pestem
Hanc potui. votis aliquod male numen amicum
Obstitit, atque meas lusit spes, orsaque vana.
Cominus, ut cupiam, nequeo tamen ire, jugales
Nec mihi enim, nec currus adest, quem scandere possim.
Undenos demens qui currus aede reliqui
In patria pulchrosque, et firmo robore nuper
Compactos: obtenta omnes circumque, supraque
Vela tegunt: at equi prope stant, et candida pingues 240
Hordea vescuntur, floremque siliginis almum.
Saepe senex, bellique omni catus arte Lycaon
Saeva domo ex alta gradientem ad bella jubebat
Ducere equos, curruque instantem in praelia Troas
Hortari: at jussis renui parere paternis
Stultus, equis parcens, ne, dum concludimur arctis
Moenibus obsessi, plena ad praesepia largo
Adsuetos victu, fruges ac pabula tandem
Deficerent. ergo liqui; ac pedes, atque sagittis
Adveni Iliacas, arcu et male fretus, ad oras; 250
-- v-205 --
Arma gerens bello nil profectura. petivi
Nanque duo e Graja primores gente, minorem
Atriden, tum deinde istum, qui Troia perdit
Agmina, Tydiden. largus de vulnere utrique
Sanguis iit: sedenim nihil actum. vulnus utrique
Vim magis, ac saevos acuit sub corde furores.
Arcum nempe malis avibus, fatoque sinistro
Pendentem patria discedens aede refixi,
Hectoris evictus precibus, qua luce meorum
Agmen Dardanias huc coepi ducere ad arces. 260
At si Parca dabit reditum, si visere quondam
Contigerit patriam, thalamumque, Laremque paternum
Ut caput hoc jaceat procul a cervice resectum,
Hos ego ni dederim claro arcus igne cremandos,
Ipse meis frangens manibus; qui ad bella secuti
Me frustra nullo juverunt scilicet usu.
Pandarus haec: contra Aeneas cui talia reddit.
Ne vero, ne fare istaec: verum ille furoris
Desinet haud unquam, pariter ni scandimus ambo
Currum, et equos, contraque virum procurrimus una. 270
Quare age fide, meos pigeat nec scandere currus,
Trojanos ut equos noscas; quo turbine campos
Tranent; quam dociles se flectant, sive sequantur,
Sive fugam, poscit cum res, quandoque capessant.
Hi salvos ducent ad moenia, Jupiter obstet
Si nobis, decus et Diomedi addicere pergat.
Rumpe moras, et lora manu, tortumque flagellum
Tu capito; ipse hostem excipiam: vel, si placet, hostem
Excipe tu; ipse manu interea molibor habenas.
Haec Anchisiades; at Pandarus: Ipse teneto 280
Lora, inquit, bijugosque tuos tu flecte. prementem
Si vitare fuga forte usus venerit hostem,
-- v-231 --
Notus ages melius notos auriga jugales:
Ne, si sorte aliqua trepident formidine, campis
Ire vagi temere incipiant; renuantque periclo
Eripere avectos, tua si vox desit: at acer
Tydides leto adveniens demittat acerbo
Nos; et equos victor celsa ad tentoria ducat.
Ergo tuos melior solerti pectore currus
Ipse rege: hunc at ego excipiam, cum venerit, hasta. 290
Haec fati scandunt currum; pugnaeque parati,
Alipedes cursu rapido immisere jugales.
Hos Capaneïades Sthenelus viditque ruentes,
Compellansque citis Diomedem vocibus, infit:
Tydide, ante alios omnes mihi care sodales,
Ecce duos fortesque animis, et corpore magnos
Huc se ferre viros video, pugnamque parare.
Pandarus est alter genitore Lycaone cretus,
Fatifero praestans arcu; Mavortius alter
At, formosa Venus quem magnanimo Anchisae 300
Edidit, Aeneas. retro nunc flectere paullum
Praestat equos; primam nimium ne strenuus, oro,
Ante aciem exsulta, dulcem nec prodige vitam.
Haec fantem fortis Diomedes lumine torvo
Adspiciens: Ne vero, inquit, ne perge profecto
Hortari frustra, dem terga ut territus hosti.
Turpe referre pedem pugnanti, turpe timere
Est mihi. nondum etiam vires liquere labore
Defessum, sed inest integro in corpore robur
Indomitum, currusque piget conscendere. contra 310
Obvius ibo ultro: nil me Tritonia Pallas
Nanque timere sinit. veniant, pugnentque; sed ambos
Haud certe alipedum referet fuga; si modo et unus
Fugerit, atque meam felix vitaverit hastam.
-- v-258 --
Praeterea hoc addam; tu fac sub pectore condas
Dicta memor. mihi si consultrix forte Minerva
Annuat amborum spoliis clarescere opimis.
Ipse tuos festinus equos heic siste, rotarum
Orbibus adductas religans non segnis habenas;
Et celer Aeneae currus forti arripe dextra, 320
Verte et equos longe a Teucris, et pellito Achivūm
In cuneos. creti, nec vana est fama, feruntur
Illorum de gente, olim quos ab Jove summo
Tros tulit, abrepti pretium Ganimedis, ab ortu
Solis ad occasum praestantes omnibus. horum
Anchises clara sibi sex de stirpe parasse
Fertur equos, ausus clam Laomedonte volucres
Subdere equas furto. pullos sibi quattuor ipse
Jussit ali senior plena ad praesepia, forti
Tradidit at geminos agitare in praelia nato. 330
Quos capere annuerint si dī, nos magna sequetur
Gloria, et ad feros maneat quae fama nepotes.
Haec illi alternis inter se verba ferebant.
Interea rapido propior sonat ungula cursu,
Adventantque, adsuntque hostes. tum Pandarus, hastam
Immanem librans, Diomedi talia fatur:
Magnanimi proles bello fortissima Tydei,
Vivis adhuc: frustra petii te nempe sagitta.
Nunc hasta experiar possim si mittere ad umbras.
Dixit et ingentem magna vi conjicit hastam; 340
Qua gravis insonuit clypeus; tum ferrea cuspis
Intro illapsa cavas venit thoracis ad oras.
Voce Lycaonius magna tum protinus heros
Clamat: Vulnus habes, venitque sub ilia ferrum;
Quod tibi fata, mihi laudem feret ocyus amplam.
Tydides contra, vasto nil territus ictu:
-- v-286 --
Errasti; dextrae deus abfuit; irrita jactas
Vulnera. sed vobis pugnae non ante cruentae
Finis erit, telo quam fixus uterque, vel alter
Morte ferum, et largo satiarit sanguine Martem. 350
Sic ait; intorsitque hastam; quam magna volantem
Direxitque manu Pallas, narique sub ipsum
Fixam oculum, dentes trans albos egit. ahena
Extremam cuspis linguam secat, exit et imo
Gutturis ad fines immani vulnere mento.
Volvitur e curru praeceps: ingentia casu
Arma gravi sonuere super timuere fragore
Turbati subito alipedes: vomit ille cruorem
Stratus humi; exsanguem viresque, et vita reliquit.
Emicat Aeneas, clypeumque, hastamque trementem 360
Quassat, multa timens cassum ne lumine corpus
Forte trahant Danai ad sese: stratumque, leoni
Adsimilis, multa fretus virtute cadaver
Circuit; atque, adeat si quisquam, fata minatur
Horrendum clamans. saxum at circumspicit ingens,
Attollitque manu magna Tydeïus heros:
Saxum immane, viri quod nunc duo tollere terra
Haud possent; heros torquebat solus in hostem:
Elatumque leves magno stridore per auras
Impulit. ad coxam venit lapis improbus, illuc, 370
Coxae ubi se insertum versat femur; ossaque, et ambos
Disrupit nervos lacera cute: lapsus at ille
Genua solo posuit, dextraque innixus in ipsam est
Pronus humum: tenebris nigrescunt omnia circum.
Illa dies adeo ductori extrema fuisset
Dardanio: sedenim mater dea, nata supremi
Pulchra Jovis, magno Idaeis quae in saltubus illum
Anchisae genuit; sensitque, exterrita casu
-- v-313 --
Et tanto, niveis gnatum est complexa lacertis;
Praeque sinum pepli tendens, tela omnia contra 380
Diva suam texit sobolem, ne forte jacenti
Duro aliquis Danaūm praecordia rumperet aere.
Illa quidem dulcem tristi subducere pugnae
Festinat gnatum. Interea Capaneïa proles
Mente alacri cari peragit mandata sodalis.
Ergo suos abducit equos; sistitque rotarum
Orbibus adductas religans non segnis habenas:
Inde citus bijugos Aeneae pulchra comantes
Avertit longe a Teucris, atque egit Achivūm
In cuneos: tum Deipylo dedit, omnibus unum 390
Quem mire in sociis dilexit, moribus, omni
Et studio unanimum, ad curvas agere inde carinas.
Ipse suos conscendit equos, et cepit habenas
Impiger, ac celerem Diomedi, pone secutus,
Admovit currum. Venerem qui saevus acuto
Appetiit telo procurrens. nanque sciebat,
Enervem esse deam, sine viribus, atque cruentae
Exsortem pugnae, nec quae regat horrida bella,
Pallas ut, aut Bellona, urbes vastare superbas
Sueta manu. ergo, illam media inter tela secutus, 400
Protenditque hastam, summamque invasit acuto,
Aere manum. hasta volam tetigit propulsa, deaeque
Ambrosium rupit peplum; quod scilicet olli
Formosis Charites manibus fecere; cutimque
Lambens exiguo perstrinxit vulnere. sanguis
Aetherius pulchro fluxit de corpore, divūm
Qualis nempe fluit tenui de corpore sanguis
Albidus. haud etenim Cereris, vel dona Lyaei.
Vescuntur. vero idcirco sine sanguine vivunt,
Nullo fessi aevo, senioque, et morte carentes. 410
-- Homer-v-342 --
Laesa manum telo, gnatum dea projicit, altos
Moesta ciens questus; projectum Phoebus Apollo,
Ipse suis manibus rapiens, longe abstulit atra
Obscurum in nebula, ferro ne in pectus adacto
Dulci aliquis regem spoliaret lumine vitae.
At Venerem interea Diomedes increpat audax
Voce tonans magna: Bellumque, et praelia linque,
Nata Jovis. generi non vafras nectere fraudes
Foemineo satis est; imbellesque arte puellas
Decipere imbelli? parce o te fortibus ultra 420
Immiscere armis, gravius ne passa quid, ipsum
Horrescas belli nomen, si forte per aures
Iverit, auditum longe. Sic turbidus heros
Increpat. Illa, animi dejecta, et vulnus acerbum
Flens, abiit. quam lapsa altis de nubibus Iris
Apprenditque manu miserans, turbaque gementem
E media eduxit. roseo spectanda colore
Pulchra cutis maculis livorem duxerat atris.
Ut pugna excessit, Martem dea nacta sedentem est
Bellantum ad laevam; (juxta in caligine densa 430
Hasta dei, currusque ingens, bijugique latebant)
Et supplex, genua amplectens, genibusque volutans,
Orat equos fratrem; lacrimisque haec fatur obortis:
Affer opem, frater, miserae; nec sperne sororem:
Daque tuos tantisper equos, queis utar Olympum
Ascensura deūm ad sedes. nam vulnere saevo
Angor, mortalis quo me vir vulnere laesit,
Tydides. ipsum qui, credo, hominumque, deūmque
Haud dubitet saevus jam patrem invadere ferro.
Sic ait. insignes phaleris, auroque coruscos 440
Mars dat equos. curru sedit Venus. Iris eodem
Scandit, et arreptas manibus molitur habenas;
-- v-365 --
Verbere dehinc monuit bijugos. rapuere volentes
Currum illi aërias trans nubes, altaque divūm
Ad tecta, et celsi venere ad culmen Olympi.
Curru heic solvit equos Iris, pinguisque solutis
Ambrosiae apponit manibus caelestia plenis
Pabula. moesta suae se matris diva Diones
In genua abjecit flentem Venus. illa gementem
Excepit; niveis gnatam et complexa lacertis 450
Mulcebatque manu, tremefacto et corde rogabat:
Dulcis nata, deūm tibi quisnam talia saevus,
Deprensae veluti manifesto in crimine, fecit?
Cui Venus: O mater, Diomedes ille superbus,
Progenies Tydei vesana, atque impia, vulnus
Intulit heu miserae, gnatum subducere pugnae
Dum cupio Aeneam, quo nil mihi carius usquam est.
Non Troas contra nam gens jam pugnat Achaea,
Sed fera cum magnis exercet praelia divis.
Haec fantem, blanda solatur voce Dione: 460
Dulcis nata, licet mentem dolor anxius urat,
Fer tamen. humana duros a gente labores
Saepe alii tulimus laedentes mutua divi.
Mars tulit; implicitum duris cum fortia vinclis
Brachia, Aloidae gemini, Otus, truxque Ephialtes,
Carcere in aerato vinctum toto amplius anno
Servavere. illic multo et graviora tulisset
Perditus aerumna Mavors, ille inclytus armis;
Mercurio ni rem pandens ex ordine tandem
Narrasset formosa omnem Eeriboea noverca. 470
Is Martem vafro subduxit denique furto
Enectum vinclis, et vix genua aegra trahentem.
Juno etiam tulit; ingenti cum robore fretus
Amphitryoniades laeva sub parte papillae
-- v-393 --
Appetiit divam, fixitque tricuspide telo.
Passus idem Pluto est immani corpore, in Orci
Cui foribus natus Jovis idem vulnus adacta
Intulit ex arcu longe fallente sagitta.
Ille ad tecta deūm, summique ad culmen Olympi
Venit multa dolens, humero letalis arundo 480
Haerebat, crucians animum, saevoque dolore
Membra domans. Paeon medicamen mite vocatus
Inspersit, sanans periturum, aeterna perire
Quovis pressa malo si possent numina, morte.
Sic olim Alcides, nil non patrare malorum
Audax, caelicolas magnos, qui fulgida Olympi
Tecta colunt, saevo violabat perditus arcu.
Cui similem istum acuit contra te caesia Pallas.
Demens hoc animo secum Tydeïa proles
Nec reputat; divos qui bello cunque lacessit, 490
Huic non longa aevi largiri stamina Parcas,
Nec sedes reducem ad patrias post bella reverti,
Excipere et genibus gnatos, patremque vocari.
Tydides videat, quantumvis fortis, et illo,
Et te secum aliquis ne pugnet fortior, et ne
Continuo exululans Adrastine Aegialea
Nocte domi famulos misero plangore cubantes
Excitet, et fortem, nupsit cui virgo, maritum
Deploret, viduos et tempus in omne penates.
Sic ait; admovitque manus, tersitque cruorem 500
Ambrosium, atque omnes exemit diva dolores.
Haec Juno, et Pallas spectarunt omnia: risum
Nec tenuere; Jovem dictis tentare jocosis
Et coepere. prior quem sic affata Minerva est:
Pace tua licet hoc genitor, quod mente voluto,
Dicere? pulchra Venus Graja de gente puellam
-- v-422 --
Vult aliquam dum more suo perpellere, Troas,
Omni quos studio fovet, ut fugitiva sequatur,
Dumque manu mulcet cunctantem, fibula mollem
Incautae laesit perstringens aurea dextram. 510
Sic ait: at divum risit pater atque hominum rex,
Et Venerem vocat ad sese, dehinc talia fatur.
Nil tibi cum bello est, mea gnata, et fortibus armis.
Tu molles thalamos, laeta et connubia cura;
Arma ferus tractet Mars, et Tritonia Pallas.
Haec inter sese dī celsa in sede loquuntur.
Acer at indomito Diomedes marte premebat
Aenean; dextra ingenti quem Phoebus Apollo
Protegit. ille, deum haud veritus, magis et magis instat,
Ac vita spoliare virum festinat, et armis. 520
Ter saevus ferro contra irruit: ipse ruenti
Ter dextra clypeum fulgentem torvus Apollo
Reppulit. at, quartum magna cum turbidus ira
Insiluit, voce increpitum sic terruit altum
Inclamans, diroque jubens desistere coepto.
Parce ausu, vesane; pedem refer, atque deorum
Ne gere te similem tumefacto corde: virūm gens
Reptat humi; superi colimus caelestia templa.
Sic ait ille. gradum absiliens retro tulit heros;
Atque sagittiferi vitavit numinis iram. 530
At Deus Aeneam turbaque exemit Achiva,
Pergameaque locans raptum deponit in arce,
Stant ubi pulchra deo, sacrisque calentia templa.
Aeneam Latona parens, et laeta sagittis
Exceptum sacra curabat in aede Diana.
Arcitenens tenuem Aeneae sine corpore formam
Ipse suis finxit manibus, vultuque habituque
Assimilem verae, et cinctam fulgentibus armis.
-- v-450 --
Quam circum Troes glomerati, Argivaque pubes
Caedebant clypeos, parmasque horrentibus hastis. 540
Interea his Martem verbis compellat Apollo.
Mars clades hominum, multa Mars caede cruente,
Murorum eversor, nunquam ne absistere pugna
Tydiden coges? nunquam diro obvia regi
Arma feres? pugnare Jovi qui jam efferus ipsi
Audeat; et Veneris violavit vulnere dextram;
Irruit et saeva me contra turbidus ira.
Haec fatus, liquit pugnas, inque arce resedit
Pergamea. Troum cuneos Mars torvus obibat,
Atque ducem Thracum referens Achamanta, morantes 550
Priamidas ciet, ac praesens accendit in hostem.
Priamidae magni, genus alto a sanguine divum,
Quo vestram caedi pubem usque sinetis Achivis?
Anne fugax urbis portas dum pugnet ad ipsas?
Vir jacet, ipse Hector quem non praestabat honore,
Magnanimo Anchisae mater quem diva creavit.
Hunc, agite, e medio mecum servate tumultu.
Sic ait; atque animos acres, vimque omnibus addit.
Tunc his increpuit Sarpedon Hectora dictis:
Hector, quo robur, quo vis tibi pristina fugit? 560
Dicebas olim, solum te velle, sine ullo
Aut cive, aut socio, fratrum, generūmque caterva
Stipatum, Grajis urbem defendere ab armis.
Quorum ego de numero, spectans circum omnia, nullum
Pugnantem video. cessant, trepidantque, leonem
Ut circa imbelles catuli. pugnamus in hostem
Soli, qui socia Iliacis conjunximus arma.
Nanque ego Trojanam longe auxiliaris ad urbem
Adveni. procul hinc, rapido quam flumine Xantus
Perluit, est Lyciae dives pingui ubere tellus. 570
-- v-479 --
Illic uxoremque meam, natumque reliqui
Infantem, conferta omni et penetralia gaza:
Attamen heic hortorque meos, sumque ipse paratus
Cominus ire viro, quanquam intra moenia Trojae
Nil habeo, quod ferre queant, vel ducere Graji.
Tu contra, stasque ipse, tuam nec ductor in arma
Saltem acuis pubem, gnatisque hortare, larique
Ferre suo auxilium; duris ne more ferarum
Cassibus implicitos, praedam, et ludibria Graji
Vos faciant, et vestra solo jam moenia vertant. 580
Haec te mente decet noctes versare, diesque;
Et precibus socios blandis ambire, labori
Ne duro parcant; concordi et moenia nisu
Ut positis pergant odiis, rixaque tueri.
Talia Sarpedon. dictis perstrictus amaris
Indoluit, curruque in terram desilit Hector,
Atque manu crispans praefixo hastilia ferro,
Hac illac celeri pede cursat flammeus omnes
Per cuneos, passimque acres hortatibus iras
Suscitat, ac pugnae mentes incendit amore. 590
Continuo firmantque aciem, conversaque in hostem
Arma ferunt densi. quos contra Argiva juventus
Densa manet, nec terga fugae conterrita vertit.
Ac veluti stipulasque leves, culmosque volantes
Flabra ferunt, fortes jaciunt cum trita coloni
In ventos frumenta, Ceres et flava solutam
Secernit frugem paleis; denso area circum
Sacra acere, et vacuis ingens albescit aristis:
Haud aliter Grajae sublato pulvere turmae
Albescunt, crebro quem suscitat ungula pulsu 600
In mediis, caeli undantem sub caerula, postquam
Convertere aciem, flexitque auriga jugales.
-- v-505 --
Illi inter sese collata praelia dextra
Exercent: densa pugnam caligine Mavors
Involvit. Troasque juvans obit agmina; Phoebi
Mandata et peragit, Phrygias qui jussit in arma,
Ut pugna est Pallas digressa, urgere phalanges.
Phoebus at Aeneam sacris ad bella remittit
Ex adytis, firmumque viro per membra vigorem
Indidit adspirans. socios, mora nulla, revisit, 610
Ac stetit in mediis bellator. gaudia laetam
Complerunt cunctis mentem, vivumque, vigentemque
Ut videre; nihil scitari at dura sinebat
Pugna, laborque, aciem quo exercet Phoebus Apollo,
Marsque ferus, diroque furens Discordia bello.
Nec minus et Danaos adversa ex parte ciebant
Ad pugnam gemini Ajaces, et fortis Ulysses,
Exsultansque animis Tydides. agmine facto
Illi non Troum, vires, non dira frementum,
Clamorem horrificum metuebant: sed, pede presso, 620
Hostem exspectabant. Ceu nubes caerula in altis
Montibus, aërio caelum qui vertice tangunt,
Tranquilla statuit quam tempestate deūm rex
Immotam; Boreas dum turbidus, et silet omnis
Ventorum turba, immani qui turbine opacas
Discerpunt late nubes, striduntque per auras:
Sic Danai Teucros adversa ex parte ruentes
Imperturbata conserti mente manebant.
It celer hac illac, turmasque hortatur Atrides.
Este viri, patrium, socii, nunc promite robur, 630
Nunc animos, pudeatque fugae dare terga. virorum,
Quos pudet, incolumis multo pars maxima saevi
Evadit casus belli. non gloria, non vis
Ulla viro est, cum terga dedit, posuitque pudorem.
-- v-532 --
Dixit, et adversos telum jacit acer in hostes;
Aeneae socium quo Deicoonta peremit
Pergasiden, ipsis multo quem Troes honore
Aequabant Priami natis, interritus ultro
Quod primam ante aciem pugnator in arma ruebat.
Huic gravis ingentem clypeum ferit hasta; nec umbo 640
Sustinuit. medium transverberat aerea cuspis,
Perque moras baltei ventrem pervadit in imum.
Membra ruunt collapsa: sonum super arma dedere.
Tum geminos premit Aeneas, duo lumina Grajūm
Morte Dioclidas Crethonaque, Orsilochumque,
Dives opum genitor queis Pherae celsa colebat
Moenia ab Alpheo prognatus flumine, late
Qui Pylios pulchro campos interluit amne.
Orsilochum Alpheus regem, Orsilochusque Dioclem
Magnanimum genuit. Chreton hinc natus, et una 650
Orsilochus, clari bello, Martisque periti
Omnigeni; primo vernantes flore juventae
Qui curvis Phrygium litus petiere carinis,
Argivam laeti classem, geminosque secuti
Atridas. celsis Trojae sub moenibus atra
Mors juvenes rapuit, tristi et superobruit umbra.
Ut gemini, aërio mater quos vertice montis
Eduxit quondam densa inter lustra, leones.
Illi armenta boum praedantes magna, gregesque
Lanigeri pingues pecoris, stabula alta peragrant, 660
Et passim horrendas dant caedes; donec et ipsi,
Sub manibus domiti juvenum, praesepia ad alta
Conciderunt, ferro confossi pectus acuto.
Haud aliter dextra Aeneae fratres duo celsis
Abietibus similes planxerunt corpore terram.
Hos ubi prostratos immani vulnere vidit,
-- Homer-v-560 --
Provolat ante aciem Menelaus, et aere corusco
Fulgens ingentem quatit hastam. quippe ciebat
Ipse virum stimulis Mavors haud mollibus, atrum
Aeneae cupiens manibus demittere ad Orcum. 670
Hunc procul Antilochus vidit, Neleïa proles,
Ante aciem et primam volat ocyus impiger, ipsi
Atridae metuens; tum ne victoria Grajūm,
Omnis et in ventos fusus labor iret inanes.
Illi hastas inter sese pugnare parati
Contulerant, propius Menelaum constitit acer
Antilochus. quamvis animis, ac robore praestans,
Aeneas retro gressum tulit, ut sibi vidit
Uni instare anceps gemino certamen ab hoste.
Ergo strata solo fratrum duo corpora turbam 680
Ad Danaūm traxere viri, nigroque cruore
Foeda manus inter sociis posuere: relictae
Ipsi ambo redeunt rursum in certamina pugnae.
Paphlagonum heic gentis ductorem saevus, et ipsi
Par Marti, stantem in curru et per densa ruentem
Tela, Pylaemenea Atrides mactat Menelaus,
Extremum et fixa ad jugulum transverberat hasta.
Aurigae Antilochus saxo stridente Mydoni
Frangit Atymniadae cubitum, dum cautus ab hoste
Vertit equos. longe ad terram candentia pulchro 690
Fraena ebore huic manibus cecidere excussa cruentis.
Advolat Antilochus, stricto et cava tempora ferro
Trajicit. e curru moribundus volvitur ille
In caput, inque humeros, resupino et corpore spissa
Dulcem animam exhalans haesit defixus arena;
Donec equi impulsum straverunt pulvere in alto.
Quos celer arripuitque manu, tortoque flagello
Instans in medios Nelides egit Achivos.
-- v-588 --
Conspicit hos longe densa inter milia saevus
Hector, et horrendum clamans volat ocyus. una 700
Trojugenum celerant vasto clamore phalanges;
Quos praeeunt magno Mavors, Bellonaque gressu.
Immanem pugnae gestat Bellona tumultum;
Ingentem gradiens dextra Mars concutit hastam;
Et nunc pone subit, nunc Hectora turbidus anteit.
Hunc ubi conspexit Diomedes tendere contra,
Palluit, atque omnes conterritus horruit artus.
Ut rudis ingentes campos, latamque virentum
Planitiem arvorum permensus forte viator,
Venit ubi ad ripam, violento gurgite magnus 710
In mare qua salsum ruit amnis: rauca frementem,
Albentemque videns late spumantibus undis,
Haeret inops animi subito; metuensque pericli,
Unde abiit, retro sua per vestigia fertur:
Sic retro gressum tulit heros; atque ita fatur:
O socii, qualis venit Hector! quam ferus hastam
Quassat! nec mirum; cui semper scilicet adstat
Divūm aliquis lateri fidus comes, et procul arcet
Praesens fata. viri mortalis nunc quoque Mavors
Atque os atque habitum simulans comitatur euntem. 720
Frontem ergo in Teucros conversi, cedite retro
Usque tamen; mentem cuiquam nec dira cupido
Incitet aeternos contra contendere divos.
Sic ait: at Trojana phalanx magis usque propinquat.
Tum geminos uno in curru per tela ruentes,
Anchialum telo, atque Menesthen dejicit Hector.
Quos ubi prostratos vidit Telamonius Ajax,
Procurritque furens, magnam et vi conjicit hastam
Et ferit Amphium Selagi prolem, alta colebat
Moenia qui Paesi; rerum nec copia deerat 730
-- v-613 --
Omnis, et immensae complebant horrea messes:
Parca tamen miserum Trojana ad moenia duxit,
Auxilium regi Priamo, gnatisque ferentem.
Hunc hasta medium, teritur qua balteus alvo,
Aerata longe figit Telamonius heros,
Imaque vibranti transverberat ilia telo.
Corruit; arma super sonuerunt. advolat Ajax,
Armis ille virum cupiens spoliare jacentem.
At Trojana phalanx magnis clamoribus instans
Spicula torquet acuta, micantia: devia partim 740
In ventos abeunt, partim semptemplice pulsa
Dant sonitum clypeo ingentem. presso pede supra
Exanimum ille hastam recipit celer: haud tamen arma
Detrahere ex humeris potuit: sic undique telis
Obruitur, metuitque viros denso agmine soli
Instantes, longisque ruentes cominus hastis.
Hi magnum, validumque, recenti et caede superbum
Avertere: tulit pulsus vestigia retro.
Sic labor hos duri saeva inter praelia belli
Exercet. magnum interea cretum Hercule magno 750
Tlepolemum tristis dium in Sarpedona Parca
Impulit. adversis hi postquam ex agmine telis
Processere; nepos Jovis alter, filius alter,
Tlepolemus prior haec vesano pectore fatur.
Sarpedon Lyciae dux gentis, quid te opus inter
Arma virūm trepidare imbellem? nam, Jove qui te
Progenitum perhibent a summo, falsa loquuntur.
Deterior multo es nempe illis, quos Jove natos
Prisca virūm heroas non frustra credidit aetas.
Qualem fama refert Alciden, quo mihi nasci 760
Patre datum, fidentem animi, pectusque leoni
Intrepido assimilem; senis qui navibus olim
-- v-640 --
Huc vectus, parvaque manu, fundo eruit urbem,
Vastavitque vias late, perjurus equorum
Laomedon armenta viro quod pacta negarat.
At tibi nec praesens animus, sub pectore quidquam
Nec verae virtutis inest, pereuntque phalanges
Nequidquam e Lycia ductae; nec te reor ullo
Pugnantem auxilio Teucris fore; non, tibi triplo,
Quam quod inest, majus si ad praelia robur inesset. 770
Nanque mea domitus dextra mittere sub Orcum.
Haec ille: at contra Sarpedon talibus infit:
Tlepoleme, ille urbem vertit, quam perdidit ipse
Laomedon, bene qui meritum vesanus acerbis
Increpuit dictis, nec equos dedit, orbe profectus
Longinquo in Phrygiam quos propter venerat heros.
At tibi nunc vulnusque a me, letumque paratum
Esse ajo. hoc domitus telo, magnam mihi laudem
Victori, ast animam tristi dabis ocyus Orco.
Haec ubi dicta, manu extollens contorsit uterque 780
Fraxineam totis connixus viribus hastam.
Hastae una ingenti fugiunt stridore per auras.
Sarpedon jugulo telum defigit in ipso,
Et mediam rumpit cervicem cuspide ahena.
Transfosso nox densa oculos nigra tegit umbra.
Tlepolemus laevum petiit femur. aerea cuspis
Acta intus duris infixa est ossibus: at rex
Caelicolum gnato mortem pater arcuit atram.
Haud mora, divinum e mediis Sarpedona telis
Sublatum manibus moerenti corde ferebant 790
Affusi circum socii. gravis hasta dolore
Immani miserum premit alto in vulnere fixa,
Dum trahitur; mentem cui nemo advertit, acutum
Ulli cura fuit nec telum evellere pendens
-- v-665 --
A femore, instanti Grajūm subducere turbae
Dum properant regem trepidi, atque imponere curru.
Parte alia exanimem pubes Argiva ferebat
Tlepolemum. Haec fortis non longe vidit Ulysses,
Ac socium miserans immani exaestuat ira;
Anxius ac secum versat sub corde, secutus 800
Num Jovis altisoni prolem transverberet hasta,
Multa neci an Lyciae pubis det corpora. verum
Non erat in fatis olli Sarpedona leto
Sternere; et ipsa virum consultrix magna Minerva
Impulit in Lycias praesenti numine turmas.
Coeranon ergo neci dat, Alastoraque, Chromiumque,
Alcandrumque, Haliumque, Noëmonaque, Prytaninque,
Adderet his alios; at flammeus ingruit Hector,
Et, primam ante aciem procurrens aere coruscus,
Terruit adspectu Danaos, laetatus amici 810
Quem subito adventu Sarpedon talibus ultro
Compellat verbis, atque ore affatur anhelo:
Priamide, heic Danais praedam ne linque sodalem,
Sed fer opem, vestra raptum hosti linquat in urbe
Ut vita; in patriam quando jam fata reverti
Dura negant, reducem nec me vel filius infans,
Adspiciet, vel, quam liqui, carissima conjux.
Talia Sarpedon. contra nil Hector, at acer
Praeterit Argivamque ardens depellere pubem,
Eripere et multis aerata cuspide vitam. 820
Avectum longe socii Sarpedona, pulchra
Sub Jovis aegisoni fago posuere, vetusto
Acclinem trunco. telum cui fortis ahenum
E femore eduxit Pelagon, fidissimus omnes
Inter, qui regem comitati ad bella, sodales.
Illum omnis subito liquit calor, atraque circum
-- v-696 --
Nox oculos fusa est laguenti: rursus at auras
Hausit suspiciens caelum, tenuemque trahentem
Aegre animam flatu Boreas frigente levavit.
Argivi Martem interea, saevumque timentes 830
Hectora, nec nigras ad naves versa pavore
Terga dabant, hosti nec cominus arma ferebant
Obvia: sed, postquam vulgatum est esse cruentum
Cum Teucris Martem, cedebant usque retrorsum.
Quem primum heic leto, postremum aut stravit Achivūm
Armipotens Mavors una, et Priameïus Hector?
Magnanimum atque parem superis Teuthranta, et Oresten,
Oenomaum, Oenopidenque Helenum, multoque nitentem
Late auro pictisque armis te, dives Oresbi;
Boeotum in medio qui pinguia rura colebas, 840
Semper Hylan habitans lympha Cephisside septus,
Hos ubi conspexit duro in certamine stratos
Juno, confestim sic est affata Minervam:
Pro dolor! altisoni Jovis inclyta filia; quorsum
Nostra ibunt promissa (olim nam diximus ambae
Atridae Menelao, altae post moenia Trojae
Versa solo ad patrias rediturum classe Mycenas)
Hoc dirum sinimus Martem si funera pacto
Miscere, ac saevo cessamus fraena furori
Injicere? armari tempus, pugnamque subire, 850
Et fortemque animum, validasque expromere vires.
Sic ait: at Pallas dictis non abnuit. Ergo
Ipsa sua festina manu Saturnia pulchris
Ornat equos phaleris multo fulgentibus auro.
Ast Hebe formosa rotas curru aptat, utrinque
Aeratos octo radios quibus excipit axis
Ferreus. auro ardet curvatum orbile superne
De solido, hoc flexo duplex amplectitur aere
-- v-725 --
Lamina circum obiens, opus admirabile visu;
Modioli argento candent; radiata corusco 860
Argento, mollique auro fulgentia lora
Suspendunt sellam; flectit sese anulus orbe
Hanc circum gemino; temo hinc argenteus extra
Procurrit; cui summo Hebe festina jugumque
Auratum nectens, et vincla jugalia tandem.
Adjecit. curru tum Juno saeva frementes
Jungit equos, cupiens pugnae se inferre tumultu.
Parte alia Pallas magni stellata parentis
Tecta subit, peplumque solo deponit in aureo,
Ipsa sibi mira varians quem fecerat arte. 870
Tum Jovis, obscuro cogit qui nubila caelo,
Induitur tunicam, bellum ad lacrimabile sese
Diva parans, magnamque humeris ingentibus aptat
Aegida; quam circum pendentibus undique villis
Horrentem, furvis Terror circumvolat alis
Pallidus, et Rixae, Fremitusque, Iraeque, Minaeque.
Gorgonis in medio caput a cervice resectum
Monstrum horrendum, ingens, quo nullum saevius usquam
Portentum ostendit divūm pater, atque hominum rex.
Hinc galeam capiti auratam, cristaque comantem 880
Quadrifida imponit, quam centum ex urbibus unam
Structa acies densis nequeat perfringere telis.
Sic rutilum scandit currum dea: corripit hastam
Inde manu quassans ingentem, robore duro
Praevalidam, atque gravi nutantem pondere, magni
Magna Jovis qua gnata domat, sternitque virorum
Agmina, terribiles quoties exarsit in iras.
Jamque adeo celeres divūm regina flagello
Admonuit bijugos. caeli cui protinus ambae
Sponte sua patuere fores. his Jupiter Horas 890
-- v-750 --
Praefecit, vigiles quae servant limina divūm;
Et referant, clauduntque polum densae objice nubis.
Hac iter ingressae currus egere volucres,
Atque Jovem nactae sunt alto in vertice Olympi,
Secretum a divis pacata mente sedentem.
Quem prope sistit equos tendens retinacula Juno,
Et regem blanda compellat voce, rogatque:
Rex divūm, atque pater, tam saeva, et tristia facta
Mente vides placida? nec diro irascere Marti,
Nil laesus miseros foede qui perdit Achivos, 900
Totque mala et tales absumit clade phalanges?
Me gravis interea cura, et dolor angit. Apollo,
Atque Venus placidique sedent, pascuntque cruenta
Caede oculos, postquam dementem in praelia verbis
Exacuere deum, qui nil jus, fasque veretur.
Hunc ego percussum si pugna excedere cogam,
Irascere, pater? Sic fata est regia Juno;
Sic contra caeli rector Saturnius alti:
En age, belligeram vesano immitte Minervam,
Quae solita est olli duros inferre dolores. 910
Jupiter haec. Juno paret, volucresque flagello
Urget equos: medias illi, mora nulla, per auras
Corripuere viam celeres, caelumque volabant
Astriferum, terramque inter. nam tantus equorum est
Alipedum saltus, vectant qui numina, quantus
Aëria e specula vastum est prospectus in aequor.
Verum ubi Trojugenum venere ad moenia, ripas
Et virides, jungunt amnes ubi pulchra fluentes
Hinc Simois, hinc arva rigaris foecunda Scamander;
Sistit equos Juno, curruque abjungit ab aureo, 920
Et densam abjunctis nebulam circum undique fundit.
Ambrosiam at Simois pingui e tellure virentem
-- Homer-v-774 --
Submisit: laeto riserunt gramine campi.
Illae autem pavidis ambae incessere columbis
Assimiles; unaque leves Argiva petebant
Agmina laturae auxilium. dehinc tramite recto
Ut venere illuc, dium circa Diomedem
Stant ubi magnanimi comites, Mavortia pubes,
Viribus, atque animo similis praestante leonum,
Aprorum aut turmae per tela adversa ruentum. 930
Restitit, atque altum clamavit regia Juno,
Stentoris arguti simulans dea candida vocem
Indomitam; qui jussa ferens regalia praeco,
Quinquaginta viris par magna voce sonabat:
Non pudet, Argivi segnes, timidique, nec ulla
Re, praeter speciem, miri hostibus? inter Achilles
Praelia dum fortis versari dura solebat,
Dardanias extra portas procedere Troes
Nunquam ausi; pavido tremefacti corde timebant
Illius at patriis inclusi moenibus hastam. 940
Nunc īdem ad curvas pugnant procul urbe carinas.
Sic ait, ac verbis virtutem incendit amaris.
Tydiden magno festinans at cita gressu
Pallas adit. curru acclinis tum forte quierat
Bellator, vulnus relevans frigentibus auris,
Olli quod Lycius fatali Pandarus arcu
Intulerat. magno clypei nam pondere pressus
Ingentis, loro subter sudore fluebat,
Languebatque manum fessus. lorum ergo remorat
Attollens, nigrumque cruorem terserat heros. 950
Cum propior curru dea constitit, ac juga dextra
Curva tenens, regem his affata est vocibus ultro:
Haud similem Tydeus genuit sibi robore prolem,
Atque animis; Tydeus, parvo qui corpore, at armis
-- v-801 --
Acer erat; pugnae cupidum vel cum ipsa vetarem
Pugnare, ac saevo fraenum laxare furori:
Cum solus turba comitum sejunctus ab omni
Thebanos inter proceres sese intulit ultro
Legatus. tunc ipsa virum, conviva sederet
Ut placidus, monui: verum ille interritus, audax, 960
Ut prius, indomitusque animi, pubemque vocabat
Cadmeam irritans cuncta in certamina, et omnes,
Nixus ope usque mea, leviter vincebat. adesse
Nunc, tibi ego non cesso eadem, praesensque tueri
Pugnantem, adversos et contra impellere Teucros:
Sed tibi vel defessa labant jam membra labore,
Corda vel ignavus cepit pavor. haud ego cretum
Te reor Oenidae generoso e sanguine Tydei.
Haec ait: haec contra retulit Tydeïa proles.
Nosco equidem te, nata Jovis; cui vera fatebor 970
Nil celans. ullus nec me pavor, ulla laborum
Toedia nec retinent: memini at tua jussa; vetabas
Quae me aliis pugnare deis, unamque jubebas
Cyprin, si veniens foret obvia, figere ferro.
Ergo pedem huc cedens retuli, sociosque retrorsum
Cedentes cogi huc jussi: namque arma ferentem
Agnovi, et Teucros hortantem ad praelia Martem.
Huic dea: Tydide, nemo quo carior unus
Est mihi, nec Martem, nec tu quemcunque Deorum
De numero metue oblatum. talis tibi diva 980
Auxilio praesens adsum. nunc mitte frementes
Primum, age, jam bijugos in Martem, et cominus hasta
Transadige insanumque, malumque, levemque, vicissim
Nunc has nunc illas gaudentem et linquere partes.
Qui mihi pollicitus, Junonique, arma sequentem
Argiva exitia Teucris fore, dicta, fidemque
-- v-839 --
Oblitus Teucros inter nunc pugnat, et hastam
Argivas contra gaudet quassare phalanges.
Sic ait; ac Sthenelum curru detraxit ab alto
Ipsa manu. cessit longe conterritus heros: 990
Illa rotas magnum scandit juxta Diomedem,
Ira incensa; gravi sub pondere faginus axis
Ingemuit; saevamque deam, fortemque ferebat
Quippe virum. manibus Pallas longumque flagellum,
Loraque corripuit, Martique adversa frementes
Impulit alipedes. Mavors tellure jacentem
Laetus Ochesiaden Periphanta ingentibus armis
Ingentem spolians nudabat. maximus inter
Hic fuit Aetolos, multo et fortissimus omnes.
Quem Mars caede madens nudabat: Pallas at Orci 1000
Induerat galeam, Mavors ne cernere posset
Tendentem contra, vultuque agnoscere divam.
Unum ergo agnovit Diomedem; ac protinus illic,
Stravit ubi exanimum, linquens Periphanta jacentem
Argivum torvo in regem volat efferus ore.
Jamque adeo teli ad jactum venere. reducta
Mars prior aeratam dextra jacit arduus hastam,
Direxitque jugum supra, et fluitantia lora,
Ille virum certae properans demittere morti.
Excepit dextra venientem Pallas, et alto 1010
A curru longe in ventos avertit inanes.
Tum citus ingenti Diomedes irruit hasta,
Ipsa sua firmans quam Pallas in ilia fixit.
Ima manu, teritur subter qua balteus alvo.
Hac heros altum rupta cute vulnus adegit
Inde manu telum retrahit. Mars saucius alto
Clamorem horrendum rupit de pectore, quantum
Dena virūm, cum prima ruunt in praelia quondam
-- v-860 --
Clamorem campis dant milia. terruit omnes
Vox Danaos horrenda, et Troas: contremuere 1020
Late belligerae, perculso corde, phalanges.
Aestivus ceu cum vento spirante sub auras
It vapor obscura densus caligine; dirum
Sic densa in nebula se caelo attollere Martem,
Cedentem ex oculis, vidit Tydeïus heros.
Ille, ubi se primum tecta in stellantis Olympi
Intulit, atque Jovem propter consedit, acerbum
Nudavit moerens vulnus, corpusque cruore
Ostendit largo perfusum, ac talibus infit:
Jupiter haec lentus cernis facta effera, divos 1030
Et pateris pugnare animis discordibus, et nil
Non perferre mali parva pro gente virorum?
Te propter gliscunt haec praelia; tu caput omnis
Es noxae. tibi nam genita est demensque, nocensque
Filia, quae sceleris nihil impia linquit inausum.
Quippe alii tibi dī, colimus qui lucida cunque
Tecta poli, taciti paremus jussa verentes;
Hanc unam haud unquam facto, dictove coërces;
Sed natae indulges placida pater omnia mente.
Quae nunc Tydiden vesano corde superbum 1040
Impulit, inque deos jussit pugnare furentem.
Ille manum Veneri percussit cominus hasta;
Ille idem insiluit me contra turbidus: et nunc
Me fuga ni celerem servasset, nempe jacerem
Multa gemens inter confusae stragis acervos,
Languerem aut penitus duro contusus ab aere.
Talia dicentem divūm rex torvus acerbis
Increpuit dictis: Ne longa obtunde querela
Me, levis, et nulli fide unquam. quotquot Olympum
Concelebrant, nemo est mihi nam te invisior uno 1050
-- v-890 --
Inter caelicolas, cui semper tristia cordi
Jurgia sunt, rixaeque, iraeque, cruentaque bella,
Ingenium qui matris habes immane, superbum,
Indomitum; saevis quam saepe incessere verbis
Cogor, siqua animi duram vim denique frangam.
Illius hortatus reor, atque exempla secutum,
Istaec dura pati. Sedenim te ferre dolores
Amplius haud patiar tantos, nam semine cretus
Nostro es, teque mihi peperit Saturnia. quisquam
Ast alius divūm caelestia tecta colentum 1060
Esset si genitor tam saevo, tamque protervo,
Infra Titanas caeca sub nocte jaceres.
Sic ait, accitumque jubet, mora nulla, mederi
Paeona. qui leni vulnus medicamine fovit,
Sanavitque artus, nec morti obnoxia membra
Tam facile, tepidi quam lactis candidus humor
Concrescit, miscet cui densa coagula pastor.
Pulvere dehinc foedo sordentem, atroque cruore
Abluit, ac pulchris dea vestibus induit Hebe.
Ille patri multo gaudens assedit honore. 1070
Interea magni ad sedes rediere Tonantis
Juno Argiva, potens et belli caesia Pallas,
Saevum ubi vesana Mavortem ab caede remorunt.
-- v-909 --
