HOMERI ILIADOS LIBER UNDECIMUS.
Tithoni e thalamo surgens Aurora, ferebat
Caelicolis formosa diem et mortalibus almum:
Dira Jovis missu curvas Discordia puppes
Ad Danaūm venit, dextraque immane cruenti
Attollens belli signum super adstitit altam
Puppem Ithaci, quae mole ingens, atque edita stabat
Castrorum in medio; vox missa ut posset utrinque
Audiri, magnusque Ajax, et dius Achilles
Qua fixere sibi tentoria parte, carinas
Extremi et curvo statuere in litore, freti 10
Invictisque animis ambo, validisque lacertis.
Hic dea stans altum clamavit, pectore ab imo
Horrendam intendens vocem, subitumque vigorem
Mentibus injecit, calefactaque corda furore
Belligero incendit, saevique cupidine Martis.
Pugnae gliscit amor cunctis in pectore, bellum
Dulcius est reditu, nec jam dare vela paternas
Mens avet ad sedes, duro sed cernere ferro.
Continuo Atrides armari ad praelia pubem
Magna voce jubet, fulgentiaque induit arma. 20
Principio suris ocreas circumdat ahenas,
Artis opus mirae, multo quas crura tegentes
Fibula jungebat nectens argentea morsu.
Dehinc humeros rutilum thoracem et pectora circum
Induit. hunc Cinyras olli donaverat hospes.
Ad Cyprias nam fama ingens pervenerat oras
-- v-21 --
Argivos classem in Teucros, bellumque parare.
Qua motus, regi donum rex misit amico.
Hunc multa omnigeno variaverat arte metallo
Docta manus; cyanique decem nigrantis, et auri 30
Bissenas fulvi ducens, stannique nivali
Vicenas candore vias: ad colla dracones
Hinc atque hinc terni se attollunt, pulchra colore
Caeruleo queis terga nitent; quale Irides olim;
Aëriae fulgent, omen mortalibus, atras
Ipse inter nubes figit quas Jupiter altus.
Injicit inde humeris ingentem, ac subligat ensem,
Auratis clarum clavis, vagina corusco
Quem septa argento, lorisque ardentibus auro,
Pendeat ut laevo lateri decus, apta recondit. 40
Dehinc ingens, pulchrum, partes versatile in omnes
Attollit clypei tegmen, deni orbibus orbes
Inclusi solido cui circum ex aere coruscant:
Bisdeni umbones stanni e cadente metallo,
E nigro medius cyano tumet: atra cruentae
Gorgonis in summo facies, cui torva tuenti
Horrendi adsistunt comites Terrorque Pavorque:
At, lorum supra clypeo quod pendet aheno,
Argentoque micat pictum fulgente, draconis
Caerulei sinuans flectit sese horrida imago 50
Cui capita ex una tria se cervice profundunt:
Inque orbem linguisque micant, vulnusque minantur.
Dehinc galeam imponit capiti conisque superbam
Quatuor, et setis insignem in vertice equinis,
Quae motae horrifico terrebant lumina nutu.
Tum duo tela manu tollit bellator, acuta
Cuspide, dura, ignem fulvo jactantia ab aere
Sidereas longe ad sedes. Postquam acer in armis
-- v-45 --
Constitit, impulso Juno et Tritonia Pallas
Aere altum sonuere, novo diva utraque regem 60
Portento ditis certans ornare Mycenes.
Aurigae jam quisque suo mandata dedere,
Ordinibus rite instructis, retinere jugales
Ad fossam: pedibus, ferro fulgente corusci,
Ipsi alacres in bella ruunt: clamor ad auras
Immensus primo Aurorae surgentis in ortu.
Junctus eques pediti est; sed fossam primus ad ipsam
Stat pedes, inde equites densi post terga sequuntur.
Heic subitum ex alto Saturnius axe tumultum
Jupiter ingentis pugnae ciet; aethere summo 70
Sanguineum et rorem genitor demisit, acerba
Morte parans multas duro in certamine Martis
Heroum fortes animas detrudere ad Orcum.
Parte alia Troës pubem exhortantur in arma
Colle super medio camporum; maximus Hector,
Polydamasque bonus bello, similisque deorum
Aeneas, divūm in Teucris et cultus honore,
Tresque Antenoridae, Polybusque, et dius Agenor,
Primaevusque Achamas pulchro par corpore divis.
Ordinibus celer in primis ingentia magno 80
Membra tegens clypeo fert se Mavortius Hector,
Sanguineus veluti nigra de nube cometes
Nunc subito exoritur fulgens ferale, recondit
Nunc iterum obscurae multam se nubis in umbram;
Sic Hector variatque vices, per densa virorum
Agmina et imperitans, nunc primos cernitur inter,
Nunc se postremis miscet, totusque coruscat
Aere, Jovis ceu, cum nigram quatit aegida, fulgur
Ac velut in domini messores divitis arvo
Adversa veniunt hinc atque hinc fronte, secantes 90
-- v-69 --
Hordea, triticeam vel messem; decidit hausta
Falce seges; densi terram stravere manipli:
Sic Troum pariter Danaūmque adversa feruntur
Agmina, conciduntque viri se mutua: nemo
Terga fugae dat versa; aequo sed vertice quisque
Arduus incurritque hosti, sistitque ruentem.
Illi inter sese rixantur more luporum;
Dira tuens tristem gaudet Discordia pugnam.
Nam sola ex omni praesens certantibus illa
Divorum adstabat numero: secesserat omnis 100
Turba deūm longe Trojano ab litore, et armis
Quisque sua positis immotus in aede sedebat,
Dīs ubi structa domus juga per stellantis Olympi.
Illic moerentes turbato corde queruntur,
Incusantque Jovem graviter, praebere quod ingens
Trojanisque velit decus, et contempserit idem
Caelicolas, sedeatque in caeli vertice solus,
Conspicuus radiis, regali et laetus honore,
Trojanam spectans urbem, Grajūmque carinas,
Horrendumque aeris ferrique micantia late 110
Fulgura, caedentesque, et dura morte cadentes.
Ac dum pulchra polum bigis Aurora subibat,
Crescebatque novis magis et magis auctibus usque
Clara dies, tela hinc atque hinc stridentia utrosque
Figebant, pubesque solo dejecta cadebat.
At, quo lignator sibi tempore prandia in alto
Monte parat, duro satiatus robora ferro
Caedere, pertaesusque operis revocare labantes
Jam dulci vires victu cupit; ocyus omnes
Hortati socios, densas fregere phalanges 120
Trojugenum Danai. prae cunctis turbidus ira
Prosilit Atrides Agamemnon, teque, Bianor,
-- v-92 --
Ductorem feriens tristes demittit ad umbras.
Tum socium aurigamque viri prosternit Oilea.
Ille quidem, curru exsiliens, citus obvia contra
Arma tulit: mediam Atrides at vulnus adegit
In frontem; aere gravem galeam transverberat hasta,
Ossaque perrumpit, cerebroque infixa cruento,
Perdomuit flagrantem animis ac dira minantem.
Illos victor humi linquit stratos Agamemnon, 130
Candida ubi scissa nudavit pectora veste.
Dehinc ruit, Isus ubi et frater simul Antiphus uno
In curru volitant, ambo Priameïa proles,
Ille nothus, justa contra hic de conjuge natus.
Lora nothus tractat; validam quatit inclytus hastam
Antiphus. Inter oves herbosae in collibus Idae
Hos quondam cepit, lentoque revinxit Achilles
Vimine, post magna solvit mercede redemptos.
At nunc Atrides huic pectus trajicit hastam
Per medium; stricto extremam ferit ense sub aurem 140
Antiphon, et curru moribundum evertit ab alto.
Inde folo stratos victor spoliabat, utrumque
Ille satis noscens. nanque olim viderat ambos,
Ex Ida ad naves captos cum duxit Achilles.
Ac veluti saltu frondosa cubilia in alto
Velocis cervae nactus leo, dentibus atrox
Hinnuleos validis frangit manditque, labore
Mollem animam eripiens nullo; nec moesta propinquam
Si mater cladem vidit, pereuntibus esse
Quit tamen auxilio; subito magis ipsa pavore 150
Contremit, ac viridem per silvam, densaque anhelo
Lustra fugit sudans cursu, si forte sequentis
Effugiat rictumque ferae, dirosque furores:
Sic Troūm nemo fatum his avertere quibat;
-- Homer-v-120 --
Quisque sibi at cladem, perculso corde, timebat.
Hos ubi dejecit, Pisandrumque Hippolochumque
Torvus adit, prolem Antimachi; cui ditia dona,
Magnum auri pondus, dederat Paris: ille dolosis
Dardanidum in coetu verbis, vafraque vetabat
Improbus arte, Helenam reddi flavo Menelao. 160
Hujus tum gnatos major deprendit Atrides
Pulchro ambos una in curru, dum lapsa receptant
Lora manu, ac bijugos retinent, trepidantque paventes
Turbatique animis. veluti leo, concitus ille
Contra ibat: juvenes tremefacto at pectore curru
Ex ipso tenduntque manus, ac talibus orant:
Has, Atride, animas serva: non parva sequetur
Gratiaque, et merces factum. nam plurima in altis
Aedibus Antimachus servat congesta; metalli
Omnigeni ignotum pondus, ferrumque labore 170
Daedaleo factum, fulgentiaque aera nec auri
Vim modicam. hinc pretium solvet non parcus, et ultro
Dona dabit, nos audierit si vivere puppes
Ad Danaum. Regem affati sic mollibus illi
Plorantes verbis, responsum haud molle tulerunt:
Proles Antimachi, Troas qui perfidus olim
Hortari est ausus, Menelaum absumere leto
Ilicet in coetu medio: nec rursus Achivūm
Ad gentem, et Grajas vivum dimittere ad oras;
Unde huc cum dio venit legatus Ulysse; 180
Nunc patrio dignas dabitis pro crimine poenas.
Saeva luet vestro genitor mihi sanguine dicta.
Sic ait, et curru Pisandrum dejicit alto:
Adversi valida pectus nam perforat hasta;
Ille cadit plangens resupino corpore terram,
Desilit Hippolochus: lapsum tellure superstans
-- v-145 --
Quem premit, ac, geminasque manus, cervice refectum
Et caput eripiens, truncum vi propulit heros,
Sub pedibusque virum, foedoque in pulvere volvi.
Hos ibi tum linquit; seque illuc turbidus infert, 190
Ardet ubi major vario certamine pugna.
Quem socii magno pariter clamore secuti
Incurrunt. peditem pulsum pedes urget, equesque
Versa equitem post terga premit; tum pulveris atri
Se campo attollit nubes, quam concita equorum
Aeripedum pulsu ingenti ciet ungula. princeps
Ante omnes caeditque hostem, sociamque phalangem
Hortatur clamans, belloque incendit Atrides.
Ac veluti si forte vorax densum incidit ignis
In nemus, ac venti volvunt incendia, gliscit 200
Flamma furens late, ramosque ac tota repente
Arbusta indomitus prosternit stirpitus ardor:
Ingentem capitum sic Atrides Agamemnon
Dejicit ad terram numerum; multique superba
Cornipedes cervice inter media, agmina currus
Cum sonitu vacuos raptant, clarosque requirunt
Aurigas; tellure jacent hi pulvere in atro,
Gratior alitibus quam sponsis turba futura.
Talia dum campis late dat funera victor
Atrides, extra telorum Jupiter imbrem, 210
Extra pulveream nubem, caedemque, cruoremque,
Horrisonosque virūm fremitus, turbamque ruentum,
Hectora seduxit. Teucros premit usque Agamemnon,
Hortaturque suos, animisque audacibus implet.
Jamque Ili veteris transvecti nobile bustum,
Agrestem et ficum Troës per plana ruebant
Camporum cursu contento, moenia tutae
Optantes urbis. tergo instat saevus Atrides,
-- v-169 --
Vociferans, foedusque manus ac tela cruore.
Verum, ubi perventum Scaeae prope limina portae, 220
Et celsam ad fagum, firmato pectore, primi
Substiterunt; socios et, versa fronte, manebant.
Extremi at, trepida caeci formidine, lato
Palantes campo fugiebant. Nocte sub alta
Ut fugiunt armenta boum tremefacta, fugavit
Omnes cum subito veniens leo: triste sed uni
Ingruit exitium; validis cui dentibus atrox
Cervicem primum fregit, dehinc viscera saevus
Devorat, atque avido nigrum bibit ore cruorem;
Agmina sic Troum palantia maximus heros 230
Insequitur, letoque extremum semper acerbo
Sternit dira fremens: fugit usque exterrita pubes;
Et multi curru ex alto volvuntur Atridae
Sub manibus, varioque ruunt pronique supinique
Ad terram casu. magna sic efferus hasta
Fulgurat ante alios, atque hosti fervidus instat,
Jamque propinquabat muris urbique; deorum
Cum pater atque hominum, summo digressus Olympo,
Sedit in irriguis praecelsae rupibus Idae,
Ille gerens dextra fulgur multo igne coruscum. 240
Hinc Irin croceis fulgentem concitat alis,
Atque jubet mandata leves deferre per auras.
Iri, ait, i Trojae sub moenia, nactaque dium
Hectora, quae ferri mando, fer nuncia verax.
Atriden donec magnum pugnare videbit
Ante aciem primum Argolicam, Troumque phalanges
Caedere, devitet pugnam, sensimque recedat
Ipse pedem referens; alios hortetur in arma
Urgeat et pavidum praesens in praelia vulgus.
Verum, ubi percussusve hasta, fixusve sagitta 250
-- v-192 --
Atrides currum scandet, tunc numine nostro
Laeta olli dabitur victoria; caedat Achivūm
Ut pubem, ad celsas dum naves venerit; ortu
Noctis et occiduis Titan se merserit undis.
Sic ait: illa secat ventos, et vertice labens
Idaeo Trojana tulit se ad moenia; nacta
Magnanimum et celsis in curribus Hectora, juxta
Adstitit, atque ultro compellans talibus infit:
Hector Priamide, sapienti pectore et alta
Mente Jovi assimilis, missu Jovis ipsius ad te 260
Huc veni, patrisque tuli mandata per auras.
Atriden donec magnum pugnare videbis
Ante aciem primum Argolicam, Troumque phalanges
Caedere, devita pugnam, sensimque recede
Ipse pedem referens; alios hortare sed acer,
Atque urge pavidum praesens in praelia vulgus.
Verum ubi percussusve hasta, fixusve sagitta.
Atrides, currum scandet, tunc ab Jove magno
Laeta tibi dabitur victoria; fortis Achivam
Ut caedas pubem, ad naves dum veneris; ortu 270
Noctis et occiduis Titan se merserit undis.
Haec effata Iris paribus longe avolat alis.
Hector at e curru claris conspectus in armis
Desilit, et, magna quassans bellator acuta
Tela manu, huc illuc partem discurrit in omnem,
Hortaturque viros, pugnaeque incendit amore.
Haud mora, consistunt alacres, atque obvia contra
Arma ferunt, frontemque adversaque pectora telis
Opposuere: instant Graji, densantque phalanges.
Ardet pugna iterum: summa nituntur opum vi 280
Hinc atque hinc. laetus totam procurrit Atrides
Ante aciem, exsultatque animis, gaudetque cruentae
-- v-217 --
Prae cunctis laudem primus decerpere pugnae.
Dicite nunc, musae, caeli fulgentia templa
Quae colitis, forti Atridae quisnam obvius aut Tros
Aut socius toto princeps ex agmine venit.
Iphidamas Antenorides, quem, corpore magnum,
Fortem animo, dives Thracum in regione beata
Eduxit puerum Cisses avus, unde Theano
Orta est pulchra genas; nec, postquam contigit aevi 290
Pubentis florem, patriam dimisit ad urbem,
Sed tenuit, gnatamque dedit, formosa , Theanus
Formosae soror, in patria quae manserat aede.
At juvenis, famam sectatus classis Achaeae,
Continuo, thalamum liquens coeptosque Hymenaeos,
Vela dedit, sociis bissena in puppe secutis.
Ventum ubi Percopen curvas liquere carinas,
Et sacrae pedites venere ad moenia Trojae.
Is tunc Atridae sese obvius obtulit. Hasta,
Ut proprius venere, Agamemnon Iphidamanta 300
Appetiit; quae, versa alio, non pertulit ictum.
Amphidamas zonam at mediam thorace sub imo
Percussit; manibus validis et fretus, acutum
Urgebat robur; varium pervadere balteum
Nec potuit. duro argenti luctata metallo
Nam, molle ut plumbum, flexit se ferrea cuspis.
Quam dextra arripiens Agamemnon, ut leo fidens
Ille animi, ad sese traxit, telumque minacis
Evulsum e manibus rapuit: dehinc protinus ense
Cervicemque secat, sternitque immania membra. 310
Sic duro jacuit somno, dum civibus affert
Auxilium, longe, infelix, a conjuge, primo
Quam duxit florentem aevo, magnisque paravit
Muneribus, centum ille boves largitus; ovesque
-- v-145 --
Pollicitus dehinc mile simul pinguesque capellas,
Innumerae quae prata illi silvasque replebant.
Tum vero exanimem victor spoliavit Atrides,
Atque abiit Grajos inter fulgentia secum
Arma ferens. Hunc forte Coon, Antenore eodem
Editus, ac natu major, conspexit; et atra. 320
Nube viro luctus velavit lumina fratrem
Ob caesum. ruit ergo furens (nil sensit Atrides)
A latere; ac mediam telum defigit in ulnam
Sub cubito; ac totam valido transverberat ictu.
Horruit Atrides, conspecto sanguine, pugnae
Non tamen et finem posuit: sed turbidus hasta
Irruit, atque ipsi ante omnes fert fata Cooni.
Ille pede arreptum fratrem celer Iphidamanta
Frigentem ad socios foedumque cruore trahebat,
Auxilioque virūm primos virtute vocabat. 330
Huic hastam aerata fulgentem cuspide adegit.
Sub clypeum, stravitque virum, supraque cadaver
Fraternum exanimi rigido caput abstulit ense.
Sic fata explerunt, nigrumque abiere sub Orcum
Ambo Antenoridae sub magnanimo Atrida.
Ordinibus Troum qui mixtus corpora leto
Multa dabat, nunc ille hasta, nunc ense, molari
Nunc saxo horrendum pugnans, manabat ab alto
Sanguis adhuc tepidus dum vulnere; dehinc, ubi vulnus
Siccatum, et sanguis tandem stetit, altus acuto 340
Figebat miserum telo dolor; Ilithyiae
Junonis proles, duris quae partubus adsunt,
Quali saepe solent, partus ubi venerit hora,
Telo aerumnosas stimulare ac figere matres.
Ergo, ut vis duro defecit victa dolore,
Insilit in currus, aurigam et vertere fidum.
-- v-278 --
Jussit equos longe ad naves; labefactaque pressus
Corda malo, cedens altum clamavit Achivis:
O socii, Grajae gentis regesque ducesque,
Vos bellum Argivae pestemque avertite classi, 350
Me quando hinc longe supremus Jupiter arcet,
Nec toto sinit usque die producere pugnam.
Sic ait: elato bijugis auriga flagello
Instat equis: illi ad litus classemque volabant
Ultro alacres, spumisque albentes pectora, et infra
Pulvereo sparsi nimbo, moestumque gementemque
Hostibus e mediis regem in sua castra ferebant.
Hector, ubi Atriden vidit secedere ab armis,
Hortatur socios, acuitque in praelia laetum
Vociferans: Troës, Lyciique, ac Dardana pubes, 360
Este viri, atque animos et notas promite vires.
Optimus en abiit bellator; Jupiter aequus
Eximium praebet mihi nunc decus. ite volucri,
Recta ite in Danaos curru: date lora; paratam
Ut toties vobis cumulet nova gloria laudem.
Haec memorans acri succendit corda furore,
Qualis venator saevos ciet ille Molossos
Instigans aprum contra rabidumve leonem:
Talis magnanimos instigans Troas Achivam
In pubem torvo Marti par concitat Hector. 370
Ipse inter primos graditur, Grajūmque phalanges
Turbidus in medias infert se; qualis, ab alto
Incumbens, niger ex imo ciet aequora turbo.
Quem primum, quem postremum Jove fretus amico
Ille virum Stygias victor demisit ad umbras?
Assaeum ante alios premit, Autonoumque, et Opiten
Et Dolopa Clytiden, et Opheltion atque Agelaum,
Aesymnumque, Orumque, et dura: ad praelia fortem
-- v-303 --
Hipponoum. hos prima Danaūm de gente peremit;
Dehinc pavidum caedit vulgus, miscetque. madentis 380
Imbrifero collecta Noti ceu flamine differt
Nubila trux Zephyrus; fluctu maria alta frequenti
Volvuntur, stridunt aurae, sublataque flabro
Turgida multivago in spumas diffunditur unda:
Sic versat, turbatque hostes, ac disjicit Hector,
Crebra virūm capita ense metens: clademque supremam
Ille adeo genti, et non eluctabile ferret
Exitium; versi fugerent ad litora, in ipsas,
Et sese irruerent trepida formidine puppes;
Esset ni caro Diomedi haec orsus Ulysses: 390
Tydide, nam cur sic ambo haeremus inertes,
Virtutem obliti solitam? mihi proximus adsta.
Turpe etenim ambobus, naves si ceperit Hector.
Haec Laërtiades: Diomedes talia contra:
Ipse quidem maneoque, et forti mente manebo,
Quidquid erit: nostri sedenim non magnus, amice,
Usus erit, laudem nobis cum summus ademptam
Dardaniae. mavult largiri Jupiter urbi.
Sic ait; et curru Tymbraeum evertit acuto
Ad laevam telo figens praecordia mammam. 400
At, comitem famulumque, Moliona stravit Ulysses.
Hos vitae, ac pugnae exortes liquere, ruuntque
Adversum in vulgus turbantes agmina late.
Ut duo, fulmineis confisi dentibus, apri
Venantum incurrunt canibus, torvique feruntur.
Per medios, clade ingenti; sic ocyus, ut se
Convertere viri, turbant sternuntque phalangem
Dardaniam: at pulsi requierunt, pectore paullum
Sedato, Danai, queis Hector terga premebat.
Tum juvenes geminos praestanti corpore, eodem 410
-- Homer-v-329 --
Invectos curru dant leto. utrumque creavit
Eduxitque Merops Percosius, ille futuri
Ante alios augur longe doctissimus omnes:
Ire nec optantes bellum ad crudele sinebat.
Frustra; nam patrios monitus sprevere. cruentam
Parca etenim ad mortem saeva inter bella trahebat.
His rigida vitam Diomedes abstulit hasta,
Exanimesque solo radiantibus exuit armis.
Hippodamum Laërtiades, et Hyperochon Orco
Misit; at exsuvias victor sibi cepit opimas. 420
Tunc pater, ex alta spectans haec desuper Ida,
Ipse parem aequato fecit certamine pugnam.
Obnixi alternis caedebant mutua sese
Hinc atque hinc telis, heros Tydeïus hasta
Paeoniden valida percussit Agastrophon ipsam
Ad coxam: huic bigae, fugiens quas scandere posset
Non aderant. longe vesana mente relictus
Has, dominum frustra quaerens, auriga tenebat;
Ille pedes per bella ruebat, pulvere in atro
Dum cecidit, multo et vitam cum sanguine fudit. 430
Hos procul ut vidit sternentes agmina, clamans
Horrendum cursu rapido volat obvius Hector:
Quem comitans Trojana phalanx ruit agmine denso.
Prospexit subito venientem, atque horruit acer
Tydides, sociumque monens, haec fatur, Ulyssem:
Nobis hic turbo malus ingruit, efferus Hector:
Attamen et stemus, contra pugnemus et una.
Sic ait, ingentemque hastam jacit; ac ferit ictu
Ille quidem Hectoreum certo caput; ante sed, intus
Acta cutem cuspis quam tangeret, aerea cassis 440
Obstitit, oblongam, triplicem, tela omnia contra
Ipse olim dederat regi quam Phoebus Apollo.
-- v-353 --
Hector at absiluit longe conterritus; et se
Rettulit ad socios, nutanti et corpore pronus
Genua solo posuit, terraeque accline parumper
Suffulsit dextra corpus: nox urget opaca
Nube oculos; tenebris nigrescunt omnia circum.
At, dum Tydides primos volat inter, et hastam
Impiger, in viridi stratam tellure, capessit;
Interea lucemque hausit, mentemque recepit, 450
Et, curru exceptus, Troum sese intulit Hector
In turbam, mortemque fuga vitavit acerbam.
Quem rapto insequitur telo rursus Diomedes,
Cedentem et longe dictis incessit amaris:
Mortem iterum fugiens vitas, canis improbe. venit
Quippe malum prope te, quo dignus. rursus Apollo
Eripuit, dirum servans caput; arma capessens
Cui tu vota facis, credo: tamen obvius olim
Te leto sternam, si quis deus et mihi praesens
Venerit auxilio. nunc, quem mihi cunque tuorum 460
Fors alium obtulerit, praestat demittere ad umbras.
Sic ait; et pulchris nudabat Agastrophon armis.
Flavicomae at conjux Helenae, Paris inclytus, arcum
Tendebat contra Tydiden, ille columnam
Post latitans, Ili stabat quae infixa sepulcro,
Prisci Dardanidae. Tydides arma legebat
Paeonidae, varium thoraca, ingentia scuta,
Aere gravem galeam: cornu arcus ille recurvi
Adduxit; nervo nec frustra pulsa sonante,
At dextrum trans acta pedem, plantamque sub ipsam 470
Evadens, penitus telluri est fixa sagitta.
Tum Paris e latebra citus exilit, atque cachinnans
Jucundum, has fudit laetanti pectore voces.
Vulnus habes, cuspisque meo non fugit ab arcu
-- v-380 --
Irrita. sic utinam ventrem tibi fixa sub imum
Illa foret; Troasque metu, longaque levasset
Aerumna; qui te fugiunt horrentque, capellae
Saevum ut balantes pavitant, haedique leonem.
At non dejectusve heros, vel territus: Uno
Arcu fortis, ait, bellator, compte, puellas 480
Fallere docte, palam ferro si cernere mecum
Jam libeat, nil tela tibi, nil proderit arcus.
At nunc, ima pedis telo quod stringere tantum
Contigit, exsultas animo, jactator, inani.
Vulnere nil moveor; ceu si me foemina, parvus
Vel puer imbelli dextra pulsarit. inertis
Tela viri nam cassa volant. contra, mea telum
Dextera quod misit, subit alte, ac dejicit hostem
Exanimum, et siquem paullum modo contigit, olli
Uxor scissa genas moeret, gnatique parente 490
Flent orbi; ipse atro putrescit sanguine terram
Perfundens, non tecta intra de more puellis
Fletus, at alituum saevo discerptus ab ungui.
Haec ille: interea, trepidusque accurrit Ulysses,
Atque hosti adversus carum stetit ante sodalem.
Ille autem seditque solo post terga, sagittam
Et volucrem talo extraxit. dolor ingruit ingens
Continuo. ergo aeger currum conscendit, et altas,
Aurigam ad puppes cursum contendere jussit.
Solus ibi, avecto Diomede, relictus Ulysses, 500
Nec lateri adstabat quisquam comes: at procul omnes
Dilapsi, gelido tremefacti corda pavore.
Ergo altum ingemuit; secum dehinc talia fatur.
En quid agam? fugisse, malum, deprendier unum
Hostibus in mediis, pejus. nanque altus abegit,
Inque fugam hinc Danaos convertit Jupiter omnes.
-- v-406 --
Sed mihi mens geminas cur nunc distracta volutat
Haec secum in partes? Novi quid praestet. inertes
Excedunt pugna, fortis vir perstat eodem
Usque loco, figitque hostem, vel figitur hosti. 510
Tales dum tacito versabat pectore curas,
Interea Troum adventat scutata juventus,
Et magno circum fundit sese agmine, cladem
Illa suam densa cingens claudensque corona.
Ac velut in silvis juvenumque, canumque caterva
Densa ruens aprum premit omni ex parte; profundum
Ille nemus liquens malasque obvertit, aduncum
Et dentem infrendens acuit, circum undique sese
Hi glomerant, instantque acres, hirtisque morantur
Horrentem setis, atque ore immane frementem: 520
Sic Laërtiaden pubes condensa premebat.
Ille sed ingenti contra imperterritus hasta
Prosilit, ac primum dat leto Deïopiten
Egregium, feriens vibranti cuspide colla
Supra humerum: inde Thoona, inde Ennomon occupat, inde
Chersidamanta, celer dum curru desilit alto,
Trans clypeum fixa in ventrem transverberat hasta.
Corruit, ac passis tellurem amplectitur ulnis.
Deserit hos; telo et Charopem ferit acer acuto
Hippasiden, Soci fratrem. qui, vulnus acerbum 530
Vidit ubi cari fratris, luctu efferus, amens,
Advolat auxilio, et propior stans talia fatur:
o Laërtiade, quem fraudum, quemque laboris
Omnigeni clarat non unquam expleta cupido.
Hippasidum vel te jactabis morte, cruentis
Et spoliis hodie amborum, confossus ab hasta
Hac potius vel tu nigras mittere sub umbras.
Dixerat et clypeum vesana concitus ira
-- v-434 --
Ingentem ferit; hasta gravis quem fregit et ipsum,
Loricam et vario fulgentem transiit aere, 540
Atque cutem secuit, costisque abscidit: at intro
Visceribus ferrum demergi haud passa Minerva est.
Non letalem hastam sensit venisse, recedens
Et paullum, his Socum dictis compellat Ulysses:
Ah miser! exitium quem jam fatale merentem
Opprimet. a pugna tu me hinc secedere cogis,
At tibi ego heic mortem dico fore; teque, meo jam
Perdomitum telo, mihi laudem scilicet, Orco
Tristi animam caeca longe sub nocte daturum.
Sic ait: ille fugae dat sese aversus; at hastam 550
Hic tergo infixit medio, pectusque cruentam
Per medium exegit. ruit ingens, terraque subter
Insonuit. caeso insultans haec fatur Ulysses:
o Soce, eduxit frustra quem clarus in armis
Hippasus, en domitus leto es, nec tristia fata
Vitasti. infelix! tibi non pater, et bona mater
Exanimi claudent frigentia lumina, dirae
Sed volucres alis complexae rapta vorabunt:
At mihi, morte obita, Grajūm gens funera ducet.
Haec fatus, validam, Socus quam torserat, hastam 560
Exemit costis, clypeoque: e vulnere sanguis
Emicuit, durique animum subiere dolores.
Magnanimi at Troës, conspecto sanguine Ulyssei,
Clamorem tollunt, seque exhortantur, et omnes
Uni instant. retro ille pedem fert usque recedens,
Et magna caros inclamat voce sodales.
Ter vastum toto clamorem ex ore profundit,
Ter missam audivit vocem fortis Menelaus;
Et citus Ajacem compellans talia fatur:
Ajax, clarum alti germen Telamonis, Ulyssei 570
-- v-465 --
(Nec fallor) pulsas mihi vox circumsonat aures,
Clamantis, solum ceu si Trojana juventus,
Seclusum longe a sociis, pugna urgeat acri.
Ergo, agedum, celeremus opem, densamque ruamus
Per turbam; nequid, solus foede hoste relictus
In medio, ferat ille manu bonus, atque sagaci
Ingenio cunctis praestans vir; raptus et ingens
Ne desiderium, luctumque relinquat Achivis.
Dixit, et antetulit gressum celer: incitus aeque
Ajax par divis graditur, Troasque superbus 580
Dat sese in medios, ubi dium plurima Ulyssem
Turba, instans telis, magno et clamore, premebat.
Cervum avidi ut quondam circumstant agmine denso
Ingentem thoës; telo venator adacto
Quem fixit; citus ille abiit, cursuque sequentem
Evasit, tepidus dum sanguis, dumque moventur
Crura; inde, ut vires penitus jam dira sagitta
Perdomuit, stratum celsis in montibus umbra
Sub nemorum thoës discerpunt: ducat eodem
At subito fortuna horrendum siqua leonem, 590
Illi diffugiunt, praedam hic sibi vindicat unus:
Sic Laërtiaden dextra laevaque premebat
Martia Trojugenum pubes: at saucius heros,
Hastam aegre intentans, a se vix tristia fata
Arcebat. subito magnus cum se intulit Ajax,
Immanem et laeva gestans, turrique superbae
Assimilem clypeum, propior stetit. at pavor omnes
Invasit gelidus Troas, passimque, soluta,
Huc temere, atque illuc trepidi fugere, phalange.
Interea turba e media Menelaus Ulyssem 600
Eduxit, dextra sustentans, impiger egit
Dum celeres, dominum excipiens, auriga jugales.
Ast Ajax Troas contra ruit, atque Doryclum
Morte, nothum Priami, sternit; dehinc Pandocon hasta,
Lysandrumque ferit; dehinc Pyrason, atque Pylarten.
Ac veluti praeceps montano a vertice torrens
Subjectos ruit in campos, ille imbribus auctus
Ab Jove; et ingentes annoso robore quercus,
Et piceas raptat, secum, vastoque sonore
Turbidus aequoreas limum devolvit in undas: 610
Sic campo eximius ruit Ajax, agmina late
Versa virūm sternens; peditesque horrendus, et acres
Turbat equos; longe ignarus dum parte sinistra
Totius in pugnae Martem exercebat amoenas
Ad Xanti ripas Hector, capita alta virorum
Multa ubi praecipue cervice abjuncta cadebant,
Immensusque ibat pugnantum ad sidera clamor,
Nestora Neliden circa, et circa Idomenea.
His sese intulerat ferus Hector, diraque patrans
Vastabat densas curruque hastaque phalanges. 620
Nec tamen urgenti pubes cessisset Achaea,
Et latum praeberet iter dimota; Machaon
Ni, primos inter dum pugnat, laesus acuto
Dextrum ferro humerum subito foret. eminus arcum
Intendit contra, fixitque tricuspide telo
Nanque ducem conjux Helenae, Paris: at metus acer,
Vulnere conspecto, spirantes robur Achivos
Incessit, ne forte virum, verso agmine, Troës
Exciperent. Ergo Idomeneus compellat amicum
Nestora, et haec moesto suspirans pectore fatur: 630
O Nestor, Grajae gentis decus, en age, currus
Scande tuos, tecum et scandat, mora nulla, Machaon;
Alipedes et equos pelle ad tentoria. serva
Regem, oro, medica praestat qui clarus in arte,
-- v-514 --
Unus et est pretio par multis, fixaque tela
Eximere et saevum doctus lenire dolorem.
Haec ait: hortanti paret Neleïus heros,
Atque suos scandit currus; juxtaque Machaon
Ascendit, proles Asclepī, clara medentes
Inter quem caelo sublimem gloria tollit. 640
Tum bijugos flagro admonuit resonante: volentes
Illi corripiunt spatium, curvasque volucri
Ad naves cursu, ac tentoria nota feruntur.
Cebriones Troas turbatos, Hectoris alto
Auriga e curru prospexit; nec mora dium
Hac regem fidus compellat voce minister:
Hector, nos longe camporum in parte remota,
Heic Danaūm vulgo miscemur, limes ubi ipse
Horrisoni est belli: Troës turbantur in illa
Parte alii; magnoque viros, currusque tumultu 650
Disjicit, ac miscet pulsos Telamonius Ajax.
Quippe virum nosco clypei septemplicis orbe
Lato septum humeros. Quin ergo vertimus illuc
Jam bijugos, currumque, gravi certamine pugna
Fervet ubi, mixti et pedites equitesque fragore
Mutua se ingenti caedunt, ardetque virorum
Clamor inexstinctus pugnantum, animisque frementum?
Sic ait; ac torto pendens in verbera flagro
Argutum insonuit. simul audivere flagellum,
Incaluere animis acres, currumque sonantem. 660
Alipedes cursu volucri per Troas, Achivum
Per cunctos rapuere, virum per strata jacentum
Corpora, per clypeos. infra madet axis, et omnem
Perfudit sanguis currum; geminique rotarum
Orbes, cornipedum et pulsu gravis ungula rorem
Purpureum late spargit. cupit ille subire
-- Homer-v-537 --
Adversam Grajorum aciem ac perfringere, jamque
Se dedit in medios atrox, trepidisque tumultum
Intulit, arma ruens contra obvia: saevus et usque,
Ordinibus passim disjectis, ense corusco, 670
Fulmineaque hasta, saxisque molaribus instans.
Nec tamen Ajacem est ausus tentare; sed unum
Vitabat, metuens vimque ac immania membra.
At pater Ajaci altitonans in corda timorem
Incussit. stetit attonitus; timidusque pericli
Rejicit in tergum clypei septemplicis orbem;
Intremuitque artus, pugnaque excedere coepit,
Ille ferae similis vertens huc lumina et illuc
Se circa, dubiusque ferens vestigia retro
Improperata; hosti, conversa fronte, resistens 680
Interdum. fulvum a stabulis ceu densa leonem
Turba canum, atque virūm certat prohibere; boum nec
Impleri cupidum pingui sinit, usque sub alta
Nocte vigil; diro praedae succensus amore
Ille ruit contra; quidquam nec proficit; auras
Certa secant, validis nam tela in torta lacertis,
Atque faces missae terrent, sistuntque: recedit
Moestus mane, gradu et lento sua lustra revisit:
Sic Troum e turba, moerenti pectore, lentus
Digreditur, classemque Ajax, et curva capessit 690
Litora; et Argivis timet Hectoris arma carinis.
Ac veluti, pueris nequidquam obstantibus, arvum
Ingressus tarda quadrupes de gente rudentum,
Multi cui fracti sunt duro in tergore fustes,
Calluit et plagis dorsum; depascitur altam
Dentibus attondens segetem: circum undique molles
Pascentem pulsant pueri, malefirmaque jactant
Brachia nequidquam vi nulla; vixque morantem
-- v-560 --
Expellunt, postquam se pastu implevit opimo:
Sic Telamoniaden Troës, sociique premebant 700
Ingentem: ille autem adversa nunc fronte resistens
Pugnabatque acer, sistebatque agmina; tardae
Versa fugae nunc terga dabat: cunctisque morando
Obstitit, ad curvas ne possent ire carinas.
Ille quidem medius Troumque et pubis Achaeae
Dira fremens stabat; validis contorta volabant
Tela virūm e manibus: pars vasto fixa tremebant
In clypeo, pars magna, solo delata prius quam
Fulgenti quirent ferro contingere corpus,
Horrebant spatio in medio, tepidumque cruorem 710
Optabant, fraudata ictu, defixaque terrae.
Hunc ubi conjectis Euaemonis inclyta proles,
Eurypylus, telis vidit pressum undique, propter
Adstitit, atque hastam ferro vibrante coruscam
Torsit, Phasiaden figens Apisaona regem.
Quippe gravis subter praecordia transiit ictum
Hasta jecur, stravitque virum, et membra omnia solvit.
Eurypylus celer adsiliit, rapiensque trahebat
Arma humeris. humeris Apisaonis arma trahentem
Conspexit pulcher longe Paris, et citus arcum 720
Direxit contra sinuans, dextroque sagittam
Letalem immisit femori. diffractaque arundo est,
Et femur indoluit fixum alto vulnere: vitans
At mortem Eurypylus sociūmque recedit in agmen,
Atque, alta Danaos inclamans voce, profatur:
O socii, o Grajae gentis regesque, ducesque,
State hostem contra, mortemque arcete cruentam
Ajaci; quem tela premunt, quem ferrea grando
Obruit: horrisonae vivus discrimina pugnae
Nec, reor, effugiet. versis at frontibus omnes 730
-- v-590 --
Ajacem circa magnum consistite; magno
Cuncti alacres Telamoniadae prohibete periclum.
Saucius haec, Danaūm succendens pectora, clamat
Eurypylus. versi consistunt agmine denso;
Seque viro agglomerant, humerisque micantia scuta
Inclinant, hastasque aerata cuspide torvi
Arrexere. Ajax venit queis obvius, hosti
Et stetit adversus, sociūm stipante caterva.
Sic latis illic pugnae certamina campis
Ardebant, quales volvunt incendia flammae. 740
Parte alia patriis linquebat praelia Nestor
Vectus equis; madidae largo sudore vehebant
Quae simul ad litus curvasque Machaona puppes.
Hunc pernix longe conspectum agnovit Achilles,
(Stabat enim celsa in puppi, Danaūmque laborem
Spectabat, miseramque fugam) tum protinus ad se
Voce vocat carum e navi Patroclon. amicam
Agnovit vocem, citus ac tentoria linquens
Patroclus prodit Marti par. hoc fuit olli
Principium cladis fatale, ac mortis origo. 750
Peliden prior his affatur clara Menoetī
Progenies: Tibi me quid opus Pelida? vocatum
Quid facere, aut quonam ire jubes? Cui fortis Achilles:
Die Menoetiada, ante omnes mihi care sodales,
Nunc Danai, reor, haec venient ad septa, meisque
Suppliciter genibus se affundent. queis grave tristis
Aerumnae incubuit nec jam tolerabile pondus.
Sed celer i tu, care Jovi Patrocle, rogato
Nestora; quis, curru impositum quem praelia secum
Extra fert? mihi, dum contemplor terga, Machaon 760
Esse Asclepiades est visus: cernere frontem
Haud licuit, celeres cum transcurrere jugales.
-- v-614 --
Talia Pelides. Patroclus jussa capessit,
Itque rates praeter celeri ac tentoria cursu.
Illi ut Nelidae venere ad septa, relicto,
Ad terram Nestor, curru, pariterque Machaon
Descendunt: ast Eurymedon auriga frementes;
Curru abjungit equas. maris heic in litore paullum
Constiterunt, tunicas multo et sudore madentes
Laxarunt, Zephyri perflandas lenibus auris. 770
Dehinc geminis, celsa ingressi tentoria, sellis
Consedere, illis potum formosa Hecamede,
Rite manu rerum commiscens multa, parabat
Hanc senior, Tenedi cum moenia vertit Achilles,
Magnanimi natam Arsinoi, memorabile donum,
Ceperat; exsortem Nelidae coetus Achivūm
Quam dederat, Grajos inter quod primus haberi
Consilio meruit sapiente bonoque. nitentem
Haec illis mensam apposuit tunc sedula, nixam
Cyaneis subter pedibus; mensaeque superne 780
Aeratam imposuit lancem, potantibus aptum
Quae caepe, ac mellis flaventia dona gerebat.
Tum niveam juxta haec Cererem; pateramque, suorum
Gestamen proavūm, patria quam Nestor ab aede
Attulerat, claram bullis radiantibus auro.
Quatuor huic aures exstant, ad quanque columbae
Hinc atque hinc geminae ex auro fulgente locantur.
At duo sunt fundi subter. quae plena Lyaeo
Cum staret gravis, haud ullo molimine tolli
Cuiquam longaevo poterat. tollebat at unus 790
Ille tamen, nulloque ferebat ad ora labore.
Heic mulier tum dia illis Pramneïa vina
Miscuit, et pressi laetis derasit ab orbe
Pauxillum solido, super et candente farina
-- v-640 --
Inspersit; jussitque bibi jam rite paratum.
Illi ubi proluerunt arentia labra, sitique
Jam posuere modum, alterno sermone fruuntur.
Ecce autem in foribus Patroclus constitit. illum
Ut vidit senior, miratus sede nitenti
Exsiluit, prensumque manu in tentoria duxit, 800
Et, blando affatus vulturi considere jussit.
Abnuit, ac celeri haec festinus voce profatur.
Nil opus ut sedeam; mihi nec mora libera, parce
Hortari, venerande senex. multumque verendus,
Et laedi est facilis, qui me vir misit, et unum
Scitari hoc jussit: quis saucius ille, vehebas
Quem curru? at novi, videoque Machaona regem.
Nuncius ergo ibo celer hoc dicturus Achilli.
Nanque, senex, scis ipse, animi quam saevus et asper
Ille sit, et culpae expertem culpare paratus. 810
Talia Patroclus. Nestor cui talibus infit:
Nam cur nunc Danaūm, passi qui vulnera, magnum
Peliden miseret? necdum scit quanta per omnes
Tempestas ivit; quanto castra omnia luctu
Miscentur. curvas ad naves lumina Grajūm
Prima jacent, hastisve icti, volucrive sagitta.
Arcu vulnus habet Diomedes inclytus armis;
Hasta Ithacum fixit, fixitque Agamemnona dium;
Eurypylo dextrum subiens femur hausit arundo;
Hunc ego nunc pugnae subduxi, pulsa sonante 820
Quem nervo cuspis laesit. nec dius Achilles,
Ille bonus bello ut nemo, curatve, doletve
Rem Danaūm lapsam? nec adhuc miserescere saevus
Incipit? an flammam exspectat dum puppibus Hector
Inferat, Argivis frustra et pugnantibus, igni
Cuncta cremet; Grajosque extremum ad litus adactos
-- v-666 --
Caedat acervatim ferro? Non est mihi nanque,
Olim agili fuerat quae vis in corpore. talis
O si nunc essem, primaevo in flore juventae
Qualis eram, Eleos inter, Pyliosque coortum est 830
Certamen, raptis, qua tempestate, juvencis
Leto ego Hiperochiden cum scilicet Itymonea,
Qui sedem in diti sibi fixerat Elide, stravi,
Pignoribus captis, et praeda laetus abacta.
Ille quidem, armentis Pylias avertere turmas
Dum cupit, ac primos inter dum pugnat, acuto
Dextra virum haec telo Stygias demisit ad umbras.
Qui postquam jacuit, tremefactaque fugit agrestum
Dura manus, secum quos duxerat ille, virorum;
Egimus ingentem nos praedam ex omnibus agris, 840
Quinquaginta boum procera armenta, gregesque
Caprarum totidem, totidemque oviumque, suumque
Et decies quindena rubentum corpora equarum;
Nec paucis suberant generoso e semine pulli.
Haec nos cuncta Pylum, Neleus ubi regna tenebat,
Compulimus nocturni: animo est laetatus at ille,
Quod juveni obtigerat, tum primum ad bella profecto
Tam diti praeda magna cum laude potiri.
Ac primo veniens Aurora ut fulsit ab ortu,
Praecones magna clamantes voce vocabant, 850
Elide queis aliquid quisquam deberet in ampla;
Et Pylii tota proceres ex urbe coacti
Rite suas praedam in partes tribuere (superbi
Rapta etenim multis debebant plurima Epei,
Ex quo fracta malis fuerat Pylus, ac data pessum.
Quippe olim veniens armis afflixerat urbem
Alcides, floremque virūm prostraverat omnem.
Bisseni fuimus Nelidae fortibus armis
-- v-691 --
Egregii, solus restabam: cetera fratrum
Turba omnis leto crudeli strata jacebat. 860
Nos igitur, tumidique animi, bellique potentes,
Spernebant, nunquam et cessabant laedere Epei.)
Tum senior Neleus numero sibi legit ab omni
Atque boum, atque ovium tercentum corpora, multam
Pastorum et turbam. magna illi debita nanque
Res erat, alipedes quatuor certamine in omni
Adsueti palmis, currusque, ad praemia missi,
Eximium ut tripodem cursu pernice referrent.
Hos sibi rex illic Augeas ceperat, omne
Contra fas retinens: aurigam at multa dolentem 870
Dimisit, probrisque minax oneravit acerbis.
Haec propter maledicta senex malefactaque , toti
Iratus genti, sibi multa exemit; in omnes
Cetera dehinc jussit tribui, pars ut sua cuique
Expleret magno acceptam cum foenore noxam.
Talia dum laeti curamus in urbe, juvencos
Et pingues vulgo festas mactamus ad aras,
Continuo, tres post soles, venere parati
Bello, multa virūm pubes, multusque frementum
Cornipedum numerus, geminique Moliones arma 880
Induerant pariter, pueri ambo, corpora nondum
Firmi, nec vario docti contendere Marte.
Est quaedam Alphei ripam super edita in alto
Colle, Pyli extremis in finibus, urbs Thryoëssa.
Hanc tristi primam optabant evertere bello.
Necdum etiam campos transgressi moenibus altis
Admorant aciem; caelo est delapsa Minerva;
Atque, Pyli mediam cursans nocturna per urbem,
Armari jussit pubem; cunctique ruebant,
Sponte sua cupidi, saevae in certamina pugnae, 890
-- v-716 --
Me tamen armari Neleus haud sivit, equosque
Abscondit; nec enim varii satis esse peritum
Martis adhuc aevi pubentem flore, putabat.
Non minus at currus inter spectabilis ibam
Ipse pedes; ducebat enim sic Pallas in arma.
Est flumen, dicunt Minyeum nomine, quod se
Arenen juxta aequoreas devolvit in undas.
Heic equites Pylii, pubes delecta, rubentem
Mansimus Auroram, peditumque affluxit eodem
Post nos densa manus. tum, bello instructa juventus, 900
Cuncti una, Alphei, medio jam Sole, fluenta
Venimus. utque Jovi primum de more litatum est,
Alpheo taurum, taurum mactamus opimum
Neptuno, indomitamque bovem, sua sacra Minervae,
Instruimusque dapes turmatim; strataque, in armis
Quisque suis, dedimus jucundo membra sopori
Propter aquam. Haud longe Thryoëssae ad moenia Epei
Constiterant, urbemque armis vastare parabant.
Ante sed inferrent quam se urbi, triste coortum est
Martis opus duri miseris. nam, luce rigavit 910
Terram ubi Sol clara exoriens, nos, rite precati
Caelicolum regem, bellatricemque Minervam,
Congredimur. primo tunc pugnae primus in orsu
Fortem ego, cornipedes capiens currumque, peremi
Mulion, egregium bello sibi legerat ipse
Quem generum Augeas; thalamo cui junxerat ultro,
Natarum primam formaque aevoque, Agameden
Doctam cuncta, effert late quae pharmaca tellus.
Hunc fixi contra venientem cuspide primus
Aerata. jacuit, vasto ingens corpore, in atro 920
Pulvere: laetus ego vacuos celeri pede currus
Insilui, primisque antistans praelia obibam
-- Homer-v-743 --
Ordinibus. trepida capti formidine Epei
Diffugere, solo postquam videre jacentem,
Qui, bello ante alios longe fortissimus omnes,
Dux turmas equitum bellantes primus agebat.
Ast ego nigranti similis per bella procellae
Usque ruens, cepi currus fulvo aere nitentes
Quinquaginta, mea confossi et corpus ab hasta
Quoque duo e curru terram petiere minaci 930
Ore viri. quin morte Molionas Actore cretos
Strassem etiam, pueros deus ipse tridentifer ambos
Ni subito involvens nebula rapuisset opaca.
Tunc laudem Pyliis divūm rex ac decus ingens
Annuit. hostem etenim fusum per plana secuti
Arva sumus, caedi instantes, atque arma legentes
Buprasium donec celeres ad pingue jugales
Egimus, Oleniamque ad rupem, et Alesion, illuc,
Est ubi (sic vocitant) Collis; nos unde Minerva
Ire domum reduces jussit; postremus ubi hasta 940
Vir mihi confossus cecidit. tum laeta juventus
Vertit equos digressa Pylum; gratusque canebat
Quisque Jovem e divis, mortali e gente virorum
Nestora. Talis eram bellantum in pube: suorum
Immemor at soli sibi tantum est fortis Achilles.
Sed tamen ipse etiam flebit, reor, omnis Achivūm
Dardanio fuerit pubes cum perdita ferro.
o bone, nunc patris subeant tibi verba Menoetī,
Quaeque dedit praecepta senex, mittebat Atridae
Auxilio cum te patriis e finibus; ipse 950
Auribus his quae cuncta, et mecum audivit Ulysses.
Quippe ambo Pelei pulchras advenimus aedes,
Cogimus Argolicas dum pubem ad bella per urbes.
Illic tum nobis herosque Menoetius, et tu,
-- v-771 --
Parque deūm pueris puer est inventus Achilles.
Quippe Jovi media Peleus adolebat in aula
Pingue femur tauri ingentis, pateramque tenebat
Auratam vinum fundens ardentia supra
Exta: dapes at vos memini curare. morati
Nos paullum ante fores stetimus: miratus Achilles 960
Exsiluitque, manuque apprensos duxit in alta
Limina, et ingressos blandus considere jussit
Apposuitque epulas large bonus hospes amicis
Hospitibus. functi dapibus, dulcique Lyaeo
Ut sumus, orsus ego sermonem, hortabar utrumque
Nos ad bella sequi. vobis at Martis amore
Ocyus arserunt miro juvenilia corda.
Tum cupidis ambo mandata dedere parentes.
Ac senior primum Peleus praecepit Achilli,
Semper ut in Grajūm numero foret optimus omni. 970
Actorides at plura Menoetius haec tibi dixit:
Nate, patrum claro est te sanguine major Achilles,
Viribus et validis; tu natu major at illo es.
Ergo comes quod opus juveni praescribe, monere
Nec parce: ille tibi parebit vera monenti
Haec mandata dedit senior, quae jam tibi mente
Oblita fluxere. sed, o bone, dicito Achilli
Haec eadem vel nunc. forsan meliora sequetur;
Atque, deus tua dicta aliquis si forte secundet,
Immanem vinces animum, durumque rigorem 980
Inflectes monitis: socio vis magna monenti est.
Quod si forte aliquod devitat conscius omen,
Ab Jove si retulit quidquam dea mater acerbi;
Te saltem, ipse manens, mittat, tecumque suorum
Agmina Myrmidonum, tam nigro in turbine belli
Siquam forte queas Danais affundere lucem.
-- v-797 --
Arma tibi sua det tantisper ferre; reversum
Trojugenae si forte putent in praelia Achillem,
Decepti armorum facie; pugnaque timentes
Abstineant paullum, pubes dum Martia Grajūm 990
Pressa malo, revocetque animos, longique laboris
Vel parvam capiat requiem, vel parva laborum
Dulcis enim requies bellanti. prona levisque
Res fuerit vobis, integro robore, Troas
Pellere defessos, ratibusque avertere ad urbem.
Sic ait, incenditque viro praecordia dictis.
Ergo alacer praeter naves tentoria cursu
Fertur ad Aeacidae celeri. sed, venit Ulyssis
Ut propter puppes; ubi Grajis jusque, forumque,
Atque deūm puro constructa altaria saxo; 1000
Illic Eurypylus, proles Euaemonis alti
Clara, improviso miranti occurrit, acuto
Ille femur fixus telo, et vestigia claudus
Tarda trahens; largusque humeris et vertice sudor
Manabat; saevoque niger de vulnere sanguis
Exsiliens ibat; sed mens immota manebat,
Nec dejecta malo. Quem cernens flevit, et alto
Verba Menoetiades gemitu haec de pectore fudit:
O miseri Danaūm regesque ducesque! futuri
Estis ut heic, longe a patria carisque propinquis, 1010
Esca feris canibus Trojano in litore! at, heros
Eurypyle, immanem, dic, sistent Hectora Graji?
Illius an saeva domiti sternentur ab hasta?
Eurypylus contra: Nullum, Patrocle relictum est
Perfugium Grajis; dura qui morte peribunt
Navibus in mediis. nam, quorum plurima virtus,
Visque, jacent cuncti ad naves, pars cuspide caeca
Eminus, aerata pars vero cominus hasta
-- v-825 --
A Teucris confossa. quibus magis et magis usque
Membra vigent, animosque ciet Mavortius ardor. 1020
Verum age, et hanc animam serva. tentoria ad alta
Duc aegrum; femorique haerentem excide sagittam,
Ac tepidos adhibe latices, nigrumque cruorem
Elue: sparge super dehinc lenia pharmaca, sistat
Queis dolor, ipse tuus tibi quae monstravit Achilles,
Ut perhibent, docuit quem, Chiron, optimus ille
Inter centauros, et servantissimus aequi,
Qui duo sunt medici, Podalirius, atque Machaon,
Saucius horum alter jacet ipse, optatque medentem,
Ut reor, eximium; duro sub Marte laborem 1030
Alter in Iliaco fert miscens praelia campo,
Talibus oranti Patroclus talia reddit:
Aequa rogas: anceps at distrahor. en quid agemus,
Eurypyle armipotens? quae mandat Nestor, Achivūm
Custos, dicta fero Pelidae. nec tamen, etsi
Festinem, deero tibi tali in tempore, amice.
Dixit, et amplexus regem in tentoria duxit.
Cui famulus viso taurorum mollia terga
Substravit: supra porrecto excidit acutum
Patroclus cultro telum, tepidaque cruorem 1040
Lavit aqua, et manibus radicem trivit amaram,
Inspersitque: omnes olli quae inspersa dolores
Sedavit, sicco stetit ater vulnere sanguis.
