HOMERI ILIADOS LIBER PRIMUS.
Iram, diva, trucem Pelidae concine Achillei,
Innumeris horrenda olim quae pressit Achivos
Luctibus; obscuro multas et compulit Orco
Heroum fortes animas, ac frigida leto
Membra feris canibus praedam, alitibusque reliquit
Omnigenis; (magni certo Jovis omnia nutu
Ibant) ex quo, acres ad jurgia saeva coorti,
Regnatorque virūm Atrides, et dius Achilles
Ruperunt pactamque fidem, et socialia vincla.
Immani geminos reges, duo lumina Grajūm, 10
-- Homer-v-8 --
Quis divūm inter se rixa commisit, et alto
Indomitos acuit primum sub corde furores?
Candida quem superūm genuit Latona parenti,
Arcitenens. regi offensus vulgo intulit atram
Ille luem; totis passim quae didita castris
Argivam leto pubem sternebat acerbo
Unius Atridae ob culpam, Chrysenque superbis
Exceptum dictis; Chrysen, cui prima sacrorum
Cura, et Apollinei custodia credita templi.
Venerat hic Danaūm ad naves ingentia secum
Dona ferens, gnatae pretium, vittamque sacerdos
Aurato implicitam sceptro gestabat, et omnes
Ambibat precibus Grajos; geminosque rogabat
Praecipue Atridas, rerum queis tradita summa:
Magnanimi Atridae, Grajūm et gens fortibus armis
Incluta; sic divi, quotquot fulgentia caeli
Templa colunt, vobis Priameïa vertere fundo
Moenia dent, ventisque domum remeare secundis;
Solvite servitio mihi dulcem et reddite natam.
Reddite; neu pretium, neve haec insignia, dextra 30
Quae gesto, et longe jaculantem spernite Phoebum.
Talibus orabat senior; cunctique favebant
Grajugenae assensu haud dubio, sacrique verendam
Canitiem capitis, capiendaque dona fremebant.
Non tamen his flexit verbis Agamemnona: saevus
Ille virum totis actutum excedere castris
Imperat, ac flentem dictis incessit amaris:
Ocyus hinc abscede, senex; ne, sive manentem,
Seu puppes fuero redeuntem nactus ad altas,
Nil tibi jam prosit sceptrumve, aut insula Phoebi. 40
Quam poscis, gnatam certum est dimittere nusquam,
Dum procul abductam patria tellure senectus
-- v-30 --
Occupet Argivas inter, nostrumque cubile
Ornantem, et gracili texentem stamine telas.
At tu, dum salvo licet, hinc te proripe; nec me
Incassum precibus, longaque incende querela.
Sic ait: ille metu mutus nihil hiscere contra
Est ausus; tacitusque dolensque in litore curvo,
Spumea qua rauco frangunt se caerula fluctu,
Ibat; et, ad caelum tollens manantia fletu 50
Lumina, sollicito dedit has de pectore voces:
Audi haec, arcitenens, cujus sub numine Chrysa est,
Quo Cilla et Tenedos circumflua rege superbit,
Sminteu: si qua tuus templo tibi grata sacerdos
Serta tuli, imposui si quando viscera flammis
Caprarumque, boumque; unum hoc da, magne, precanti,
Phoebe: luat miseri lacrimas, luctumque parentis
Foeda clade tuis Danaūm gens icta sagittis.
Talibus orantem Phoebus, fletusque cientem
Audiit, et summi celso de vertice Olympi, 60
Obscuro faciem nimbo circumdatus almam,
Descendit; non ille arcus, pharetramque decoram
Oblitus, non tela; humero quae mota sonabant,
Turbidus obstantes lapsu dum trajicit auras.
Ut venit, classi adversus consedit, et acrem
Contenditque arcum torvus, celeremque sagittam
Expulit; inde aliam atque aliam. striduntque, volantque
Tela Dei, horrendumque argenteus insonat arcus.
Principio celeresque canes, montanaque stravit
Jumenta; hinc ipsos jaculis incessit acutis, 70
Funera funeribus cumulans; semperque recenti
Igne pyrae latos passim fulsere per agros.
Tela novem cecidere dies: lux extulit ortum
Ut decima, in coetum vocat omni a litore Grajos
-- v-54-A2 --
Pelides, magnae monitu Junonis: Achivūm
Quippe vicem curans morientum diva dolebat.
Nulla mora; Aeacidae jussu venere frequentes
Argolici proceres, Danaūmque exercitus omnis.
Quos inter surgens heros ita farier orsus:
Atrida, ut video, Troja Phrygibusque relictis, 80
Errandum rursus pelago, vitandaque fata;
Si qua tamen fessis dederit fortuna regressum.
Nam simul heic bellumque luesque absumit Achivos.
Verum age, nunc aliquem, seu vates ille, sacerdos
Sive fuat, somnive interpres, (somnia namque
Ipse deūm caelo genitor demittit ab alto)
Oremus pandat, cur saevit Phoebus Apollo?
Num prece, neglectus, sacro aut succenset omisso?
Num pingui nidore ovium, pecorisque piatus
Caprigeni, tristes ponet placabilis iras? 90
Talia Pelides: contra cui talibus infit
Calchas Thestorides; quo non praestantior alter
Augurio divūm mentes, atque abdita rerum
Pandere. scit vates fato quaecumque trahuntur,
Quae sunt, quae fuerunt; Phoeboque acceptus et idem
Lectus, ad Iliacas classem qui duceret oras,
Captaretque auras augur, cursumque doceret:
Nempe jubes, regi superūm gratissime Achilleu,
Fatidicis iram Phoebi me pandere dictis.
Pando equidem: divūm sed tu mihi numina sancta 100
Jura, quidquid erit, verbis, dextraque futurum
Auxilio. Grajis qui maximus imperat, unum
Quem populi observant regem, non auribus aequis
Audiet haec. capiti exitium, rebusque ruinam
Comparat ille suis, regum qui concitat iram
Deterior; regum ira latet sub pectore, donec
-- v-81 --
Erumpat se, nacta locum, tempusque nocendi.
Ergo age, dic, num quis me laedet vera loquentem,
Parentemque tuis, Danaūm fortissime, jussis?
Aeacides contra; Fide, inquit, pelle timorem, 110
Quisquis inest animo; fretus me vindice, nosti
Augurium quodcumque, refer. testis mihi Phoebus;
Quem tibi rite vocas; Grajis quo afflante futuros
Eventus aperis, mentemque, et fata deorum;
Donec ero, vescarque auris vitalibus usquam,
Nullus erit, qui te violet, dextramque scelestus
Impune attollat contra: non, dixeris ipsum
Si regem, imperio cunctis qui praestat, Atriden.
Sic animo est vatis pulsus timor. ergo ita fatur:
Non prece, non sacro succenset Phoebus omisso. 120
Ille sacerdotem propter furit; his Agamemnon,
Quem foede castris exegit, nec dedit orbo
Dilectam patri gnatam; nec dona recepit
Ferreus. hunc propter saevit deus, et magis idem
Saeviet, ille luem nunquam, nec funera fessus
Mittere, ni patrios repetat formosa penates
Chryseïs, donisque auctus, nataque recepta
Placatus genitor, taurorum sanguine multa.
Ipse deum exoret, coeptas ne proferat iras.
Talibus orantem torvo Pelopeïus heros 130
Lumine spectabat: mens ira exaestuat, acres
Horrendum micuere oculi, turbataque frons est.
Tum vatem increpuit, rupitque has pectore voces:
Terrorum infelix vates, laetabile nunquam
Quidquam ego te audiero, semper sed voce canentem
Dira triste aliquid? nam me saevis tua dictis
Perpetuo immeritum laedunt responsa, nec unquam
Meve, meosve juvas vel verbo, perdite, vel re.
-- v-109 --
Et nunc vaticinans irato haec funera Phoebo
Missa canis genti Danaūm, dimittere captam
Quod non sustinui Chryseïda. quippe Mycenis
Optabam nostros coleret captiva penates;
Illa Clytemnestra melior, quam corpore, mente
Quam celeri longe praestat, manuumque labore.
Nec tamen abnuero, si rerum pendet ab illa
Certa salus, Chrysam duci, reddique parenti:
Nec populi exitio laetor, dirisque meorum
Funeribus: contra sed vos mihi digna parate
Praemia confestim, donis ego solus Achivūm
Ne caream. nam quod mihi muneris obtigit, ecce 150
Dilapsum fluit e manibus longeque recedit.
Vix ea fatus erat, paribus cum dius Achilles
It contra dictis, et magno haec pectore fatur:
Inclute rex Atride, animo qui tantus habendi
Gliscit amor? praedae non ulla intacta Pelasgis
Pars superat. victis quae capta ex urbibus olim,
Partiti ad naves tulimus, sua quisque, laboris
Exiguum ingentis pretium; nec didita castris;
Cogi iterum, partemque tibi deducier aequum est:
Verum, age, poscenti Phoebo concede puellam: 160
At nos tergeminis aequi pensabimus olim
Jacturam donis, si quando Jupiter urbe
Annuat Iliaca tandem, gazaque potiri.
Tum sic Atrides: Nequidquam vana per artem
Moliris, Pelida, dolis et cuncta videntem
Fallere vis tectis. partis tu nempe fruare
Dives? ego famula doleam fraudatus adempta:
Audi ergo, et mea dicta memor sub pectore conde.
Vel mihi pro rapta dignum Chryseïde munus
Sponte dabunt Graji, dare vel si forte recusent 170
-- v-137 --
Sponte sua, veniens alta ad tentoria, dona
Vel tua, vel Telamoniadae, vel fortis Ulyssei,
Ipse abigam. quoquo veniam, contendere nemo
Audebit, metuensque mali mussabit inultus.
Attamen haec alias disquiri praestat: in aequor
Nunc potius curvo deductam litore puppim
Remigio aptemus: conscendat gnataque, gnatae
Et quas adventu laetus, donisque sacerdos,
Mactet oves Phoebo, pestemque avertat Achivis.
Dux eat Idomeneus, Ajaxve, aut dius Ulysses, 180
Vel tu, si cordi est, rerum saevissime Achilleu,
Duc ipse; atque, deo sacris de more solutis,
Exora pacem Danais, rebusque salutem.
Talibus ille: tuens quem dudum lumine torvo
Pelides: Nam quis, rerum foedissime, posthac
Te Danaūm regem ferat, ac tua jussa capessat,
Sive iter indugredi jubeas, seu tendere in hostem?
Non etenim huc veni Teucrorum laesus ab ullo;
Nec mihi Dardania quisquam de gente juvencos,
Pascentesve avertit equos, vel tempore in ullo 190
Frugiferos Phthiae viduavit fructibus agros.
Iliacis namque a muris Phthiotica longe
Regna jacent: medii montes, immensaque ponti
Aequora. te propter patriam, carosque penates
Liqui amens; quaeroque meo tibi sanguine laudem
Vesanus, fratrique tuo. tu, cuncta ferentem
Vos propter, quidquam nec curas, nec facis hili:
Quaeque labor longus peperit mihi, quaeque dedere
Grajugenae merito, rapturum dona minaris.
Dona tuis non aequa tuli; nec dives abibo 200
Aeque olim, tandem captae cum moenia Trojae
Vastarint Danai. duri pars maxima belli
-- v-165 --
Usque meis geritur manibus: cum denique laeti
Congestas partimur opes, tibi maxima praedae
Pars cedit; magnis ego quae mihi parta periclis
Obvenit merces, abeo parvamque, meoque
Gratam animo portans ad naves, membra labore
Fractus adhuc, saevi longo et certamine Martis.
At nunc, quod satius multo est, te, ingrate, relicto,
Cum sociis, armisque, aerata et classe per altum 210
Vela dabo; nec me indecorem tua castra videbunt
Digna, indigna pati, frustra et bellare rapacis
Ludibrium Atridae. Quae postquam talia fatus
Pelides, contra tumido Pelopeïus ore:
I, classem committe auris, ventoque ferente
Carpe fugam quavis; nec te moror, aut prece mens est
Ambire ut maneas. qui me observentque, juventque
Sunt alii mecum fortes, praeque omnibus aequus
Jupiter. I; mihi te nemo est infensior unus
Regibus e cunctis: cui semper jurgia cordi, 220
Rixaeque, pugnaeque. acer quod Marte feroci
Praestas, parce tumere; Dei sunt omnia munus.
I, puppesque tuas tecum, pubemque tuorum
Duc sedes longe ad patrias, regnaque per urbes
Myrmidonum: nec te curo jam scilicet hilum,
Nec metuo iratum. quin hoc ambage sine ulla
Praedico: mihi formosam Chryseïda Phoebus
Quando aufert; puppique mea deducta, meoque
Remige mittetur: verum Briseïda pulchram
Ipse, tuum munus, per vim tentoria ad alta 230
Rapturus veniam; noscas ut denique, Achille
Atrides quanto melior sim; nec minus alter
Horreat aequalem mihi sese attollere contra.
Sic ait: indoluit Pelides, atque sub hirto
-- v-188 --
Pectore consilium partes versabat in ambas.
Num femori haerentem gladium distringat, et acer
Disturbetque viros circum, regemque trucidet;
An premat indomito gliscentem corde furorem.
Talia versanti secum, magnaque trahenti
Fulmineum vagina ensem; delapsa per auras 240
Advenit caelo Pallas, quam regia Juno
Misit, amansque ambos, et curans diva; retroque
Adstitit, injecitque manum flavaque prehendit
Caesarie, mediis manifesta in millibus uni.
Horruit, intremuitque artus, et lumina flexit
Versa retro admirans Pelides; nec mora, divam
Agnovit fulgentem oculos; ac talia fatur.
O Jovis aegisoni proles, dea, cur mihi, cur nam
Venisti? an dantem ut videas jura omnia pessum
Atriden? sibi qui factis (non irrita jacto 250
Verba) sibi exitium factis struit ipse superbis.
Haec heros; blandis cui sic Tritonia verbis.
Diva modum positura tuo, Pelida, furori,
Si parere voles, veni huc delapsa deorum
Sedibus e superis, missu Junonis, amore
Quae vos aequa pari spectatque, et curat utrumque.
Ergo age, parce gravi rixae; neve extrahe ferrum:
Dic potius, quot erunt, saevis convicia verbis.
Hoc tibi praedico vates non vana; futurum
Tripla tibi ut quondam pro tali praemia noxa 260
Ultro adsint: nunc parce, meis neve abnue dictis.
Sic dea; sic placidis respondit vocibus heros:
Vestra quidem, superi, faciendum est jussa: calescant
Corda licet furiis, praestat parere tamen dīs.
Qui divos audit, divis auditur et ipse.
Talibus ille deam alloquitur, pulchroque tenebat
-- Homer-v-218 --
Ingentem in capulo dextram: dein impulit ensem
Horrendum retro, vaginaque abdidit alte,
Praesenti nequaquam ausus non cedere divae.
Ergo tecta Jovis Pallas, divūmque petivit 270
Concilium: Atridae rursus maledicere coepit
Pelides, fuditque irato haec turbidus ore:
Vino plene, canisque oculos, cervique fugacis
Corda gerens, nunquam cum pube ad praelia, nunquam es
Ausus ad insidias cum primis ire virorum.
Quippe putas mortem, belli tentare pericla.
Multo etenim praestat Danaūm per castra, vel uno
Si quis te laesit verbo, mutireque contra
Est ausus, grassari odiis, pretiumque laboris
Eripere, et praedae quidquid virtute paravit. 280
Rex populi haud pastor, sed foede vorator. inertes
Inter enim regnas: quod ni foret, haec foret hercle
Nunc illata tuae postrema injuria genti.
Sed tibi praedico, regum et violabile nulli
Jusjurandum addo. sceptrum hoc regale, quod umbras
Et virgulta unquam non fundet, stirpe recisum
Ut semel est, posuitque comas, et brachia ferro,
Olim arbos, auro inclusum gestamen Achivi
Nunc manibus versant reges, queis Jupiter auctor
Servandasque dedit leges, dicendaque jura: 290
Hoc ego nunc testor sceptrum regale, futurum
Tempus, cum Danaūm nemo non optet Achillem,
Cum nequeas rebus lapsis, Atrida, levamen
Ferre ullum, frustra moerens, ubi milia passim
Leto multa dabit ferus Hector, strataque ferro
Corpora acervatim campis confusa jacebunt.
Tunc tristes tibi discerpent praecordia curae,
Tunc te damnabis frustra, feroque pigebit
-- v-245 --
Contempsisse virum, qui, Mars ubi praelia miscet,
Optimus in cunctis pugnat bellator Achivis. 300
Sic ait; eque manu auratis fulgentia bullis
Sceptra solo iratus projecit; sedit at ipse
Turbidus. Atrides contra surit asper, acerbus,
Dira fremens. Horum medius tum, sede relicta,
Exsurgit Nestor, Pyliae rex gentis, et auctor
Consilii sapiens, cui vox manabat ab ore,
Suaviloquo jucunda, ipso dulcis mage melle.
Huic duo secla virūm, quos inter natus et altus
Ille Pylo in sacra fuerat, jam condita dudum
Desierant, aetas haec ibat tertia regi. 310
Qui bonus ambobus prudenti haec pectore fatur:
Pro superi! tibi quantus adest jam Graecia luctus!
Gaudebit certe Priamus, natique, Phrygumque
Turba omnis tota exsultans laetabitur urbe,
Audierit si vos, Grajūm duo lumina, primos
Consilioque manuque, odia exercere, molesta
Et rixa implicitos jurgari mutua: verum
Audite, atque seni laeta parete minores
Mente ambo. versatus ego sum nanque virorum
In coetu quondam virtute ac robore vobis 320
Praestantum longe, nec me sprevere monentem.
Nullum quippe virum vidi, nullumque videbo,
Qualem Pirithoum regem, regemque Dryanta,
Caeneaque, Exadiumque, deoque parem Polyphemum,
Theseaque Aegiden formaque, et viribus aequum
Caelitibus. nemo his fuit usquam fortior omni
Terrigenum in numero. fortes cum fortibus arma
Contulerunt, fretique animis bella aspera contra
Montanas gessere feras, et Pelio in alto
Nubigenas dira straverunt caede bimembres. 330
-- v-270 --
His ego tunc; ipsi nanque ultro in bella vocarunt;
Ex Apia, atque Pylo veni comes; atque virili
Pugnabam pro parte hosti, non audeat ullus
Cui pugnare hominum, vestra haec quos extulit aetas.
Ille virūm me flos audibat saepe , meisque
Parebat monitis. hortanti, et vera monenti
Vos quoque nunc parete, oro; quod prosit utrique.
Nec tu, Atrida, potens quamvis magnusque, puellam
Eripe, donarunt olli quod munus Achivi:
Nec tu, Pelide, regi contende; parem rex 340
Sceptrifer haud etenim est aliis sortitus honorem;
Cui decus ipse dedit magni regnator Olympi.
Si te diva parens genuit, si Marte feroci
Hunc vincis, regno vincit, pluresque coercet
Imperio ille tamen. dirum at compesce furorem
Tu prior, Atride. Peliden, ponat ut iram,
Ipse orans flectam precibus; qui murus Achivūm
Est genti saevi contra discrimina belli.
Haec senior. tum sic Atrides: Vera, nec ulli
Non laudanda, senex, dicis; verum efferus iste 350
Exsultatque animis, vultque omnibus altior unus
Ire aliis, fraenare omnes, ac ducere quovis,
Regna tenens. frustra sperat sed talia Grajos
Posse pati. duri fortem ad certamina belli
Quod fecere illum faciles dī, saeva profari
Idcircone sinunt stulta convicia lingua?
Jactantem haec celer est sic interfatus Achilles:
Imbellis fuerim, et nihili, quaecunque loquare,
Servorum in morem tua si praecepta facessam.
Quaere alios, quibus imperites, faciendaque mandes 360
Ore minax torvo. tua jam nec jussa veretur
Pelides, regique negat parere superbo.
-- v-296 --
Hoc tibi praeterea dico, tu pectore dictum
Conde memor. certum est pro sola nolle puella
Vel te, vel quenquam contra pugnare, dedistis
Quandoquidem quae dona, eadem nunc tollitis ipsi.
Sed, quae multa mihi congesta in puppibus altis
Sunt alia, invito ne quis me attingere, clamo,
Audeat. aut agedum conare, Atrida, periclum
Et facito, ut noscas rem tuque, et cetera Grajūm 370
Turba omnis. mora nulla, tibi latus hauriet imum,
Atque tuo tepefacta fluet mea sanguine cuspis.
Haec ubi jactarunt saevis mala jurgia dictis,
Surrexere ambo, coetuque abiere soluto.
Pelides graditur celsa ad tentoria, regem
Patroclo ac densa comitum stipante caterva.
Atrides celerem deducit litore puppim,
Remigioque legit bisdenos, robora pubis
Argivae: tum dona deo portanda carinae.
Imponit, pulchramque una Chryseïda ducens 380
Ipse locat. prudens dux puppim scandit Ulysses.
Illi alacres pellunt certantibus aequora remis;
At jussu Atridae lustrat se cetera pubes,
In salsum et sordes abstergens dejicit aequor.
Tum Phoebo mactant procurvo in litore passim
Caprigenumque pecus, praestanti et corpore tauros,
Imponuntque aris. late se fumida nubes
Attollit, mixtusque altas it nidor ad auras.
Talia dum celerat castris Argiva juventus,
Atrides, nondum pacato corde minarum 390
Immemor, Eurybaten compellans, Talthybiumque,
Praecones ambo, celeresque ad jussa ministros;
Ite, ait, actutum celsa ad tentoria saevi
Aeacidae, atque manu Briseïda ducite, jussus
-- v-323 --
Nam dare si renuat, fuerit quod acerbius, ipse
Majori veniam numero comitante meorum.
Sic ait: hi regis non mollia jussa facessunt,
Moerentesque ibant propter mare, donec ad altas
Myrmidonum puppes, et septa ingentia magni
Pelidae venere. illic videre sedentem 400
Pro foribus juvenem tentoria ad ipsa, suaque
Non longe a puppi, venientes vidit Achilles,
Agnovitue, animoque haud est laetatus. at illi
Magnanimum veriti regem, et formidine mentem
Suspensi, effari nihil ausi, nilque rogare,
Stabant. his, gelido perculsos nanque pavore
Sensit, Pelides haec miti pectore fatur:
Praecones salvete deūmque hominumque sequestres;
Huc propius me ferte pedem. Non vestra, tyranni
Culpa sed est, duci sibi qui Briseïda saevus 410
Imperat. En age, quam poscit, Patrocle, puellam
Educ ipse foras, ducendam et tradito: at este
Ipsi olim testes coram dīs, quidquid et usquam
Est hominum, coramque immiti rege; cruentam
Grajorum ob cladem nostri si venerit usus.
Demens quippe ruit vesana mente, nec ante
Quid fuerit, nec quid venturum prospicit, olli
Salva rates juxta pubes ut pugnet Achivūm.
Sic ait: at dicto paret Patroclus amici,
Formosamque foras ducens Briseïda, tradit. 420
Illi abeunt rursum ad naves: invitaque flensque
It mulier, lento figens vestigia gressu.
Tum vero moerens lacrimasque effudit Achilles,
Et longe a sociis digressus litore in ipso
Consedit pontum adspectans, palmasque tetendit,
Et caram tali est affatus voce parentem:
-- v-351 --
Mater, ad angusti spatium cui scilicet aevi
Sum genitus, claro saltem decorasset honore
Me pater altitonans: miserum nunc despicit, ullam
Nec tribuit partem decoris. majoris Atridae 430
Ludibrium heic jaceo; mea praemia rapta superbus
Ille habet. Hos alto rumpebat pectore questus,
Perque genas ibant lacrimae sine more fluentes.
At mater, specubus quae tunc, ut sueta, sedebat
In patriis, gemituque audito exterrita surgit;
Et summo, nebulae similis, tenuique vapori,
Emersit fluctu, seditque in litore gnati
Ad latus, atque manu flentem permultis amica.
Tum roseo, blande compellans, ore locuta est:
Quid fles? quis menti subitus dolor incidit aegrae? 440
Dic age, die, caram nec cela, nate, parentem.
Ille refert, imo gemitum de pectore ducens:
Scis, mater, scis ipsa. jubes quid nota profari
Nequidquam? Thebas, sacram sedem Eetionis,
Venimus, et captam bello vastavimus urbem.
Praeda ingens, vecta huc ad naves, inter Achivos
Rite fuit divisa omnis. Chryseïda forti
Exemptam dedimus majori munus Atridae.
Dein Chryses, Phoebi curat qui templa sacerdos,
Advenit Grajum ad naves ingentia secum. 450
Dona ferens, natae pretium, vittamque precantum
De more implicitam sceptro gestabat, et omnes
Ambibat precibus Grajos; geminosque rogabat
Praecipue Atridas, rerum queis tradita summa est,
Dicta senis Grajos flexere; sacrique verendam
Canitiem capitis, capiendaque dona fremebant,
At non Atriden precibus, non vincere fletu
Evaluit. miseri lacrimas ferus ille parentis
-- v-378 --
Increpuit, castrisque actutum excedere jussit
Multa minans. tristi senior tum percitus ira 460
Retro abiit: Phoebus Danais quem dira precantem
Audiit, atque luem fatali turbidus arcu
Immisit foedam populis. condensa jacebant
Corpora acervatim nigro manantia tabo;
Saeva dei totis volitabant spicula castris.
Inde, malae ut cladis veraci pectore caussam
Fatidicus vates, Phoebo monstrante, retexit;
Primus ego coetu in Danaūm, quem rite vocaram,
Placarique deum jussi, reddique puellam.
Atrides dirum infremuit, surgensque minatus 470
Est mihi, quae doleo nunc jam perfecta. parenti
Puppe cava Chrysae gnatam delecta juventus
Argivūm ponto ducit, mactandaque Phoebo
Dona vehit: nostrum gemini, Briseida, munus
Praecones duxere modo ad tentoria regis.
Verum age nunc, siquod potis es, tu sedula proli
Auxilium fer diva tuae. caelestia scandens
Tecta Jovem exora supplex; tibi Jupiter unquam
Si dicto est ullo, factove adjutus. in aede
Jactantem patria nam saepe audisse recordor, 480
Te solam e superis dirum avertisse Tonanti
Exitium, cum vincla olli dī, vimque pararent,
Neptunus pater, et Juno, et Tritonia Pallas:
Solam atrox turbasse nefas, subitoque vocasse
Centimanum, divi Briareum quem nomine dicunt
Aegeona homines. advenit, robore patrem
Ille suum praestans, multo qui laetus honore
Caelicolas inter magna in Jovis aede sedebat.
Hunc veriti abstiterunt coepto dī; vincla trementum
Excussa e manibus, libertas parta Tonanti est. 490
-- v-406 --
Haec memora juxtaque sedens, amplexaque supplex
Genua dei; si forte velit Troasque juvare,
Et Danaūm ad celsas pubem compellere puppes
Litus in extremum, caesam, foedeque fugatam;
Cui parent, omnes praeclaro ut rege fruantur;
Utque malo ingenti doctus jam noscat Atrides,
Et doleat noxam; laeva quod sprevit iniquus
Mente virum, in cunctis cui par non ullus Achivis.
Haec ille: haec lacrimis contra Thetis alma profusis:
Cur laevo genitum te, gnate, miserrima fato 500
Eduxi? cura vacuus, nec laesus ab ullo
Saltem ageres heic ad naves, cui tam prope vitae
Dī finem posuere. brevi nunc, o miser, aevo es,
Moestior et cunctis, curisque infestior aevi
Hoc quodcunque trahis, Parcis heu natus iniquis.
Ibo equidem aetherei praecelsum ad culmen Olympi,
Atque Jovi, quae vis, fabor, si flectere possim.
Interea tu, nate, cavis ne abscede carinis,
Iratusque sede Grajis, nec proelia tenta.
Hesternus, divûm coetu stipante, remotos 510
Oceani ad fines abiit conviva bonorum
Jupiter Aethiopum: bissena luce redibit
Sidereas caeli ad sedes. tunc ardua scandam
Tecta Jovis, genibusque advolvar: verba precantis
Irrita nec cedent, ni spes me ludit inanis.
Sic ait, eque oculis dilapsa evanuit, aegrum,
Iratumque animi linquens, demptumque furentem
Ob decus, et raptam forma praestante puellam.
Interea Laërtiades mactanda ferebat
Dona deo, et Chrysae ad sacras pervenerat oras. 520
Curva ubi se portu primum ratis intulit alto,
Vela legunt, mediaque locant composta carina:
-- Homer-v-435 --
Funibus hinc malum demittunt, atque paratam
Reclinant apte in sedem; celerique per undas
Remigio tuta sese statione recondunt.
Anchora tum jacitur, firmant retinacula puppim.
Optatum in litus juvenum manus emicat: inde
Exponunt laeti pecudes, Phoebeïa dona,
Et pulchram ad patrias ducunt Chryseïda sedes:
Ipse manu sacram Phoebi quam sistit ad aram, 530
Atque patri, ut jussus, tradens haec fatur Ulysses:
Huc me, Chrysa, virūm regnator misit Atrides,
Et jussit gnatamque tuam tibi ducere, Phoebo
Et facere, ac placare deum, qui concitus ira
Saevit, et ingenti luctu demergit Achivos.
Sic ait; inque manus patri dat: suscipit ille
Gaudens, ac tremulis oblatam amplectitur ulnis.
Interea pulchram juvenes ex ordine ad aram
Mactandas statuunt pecudes, et flumine puro
Perfudere manus spargendaque farra tenebant, 540
Atque salem. Chryses ambas ad sidera palmas
Sustulit, ac senior sic magna est voce precatus:
Audi haec arcitenens, praesenti numine Chrysam
Qui regis, ac Tenedum, Cillamque. haud vana precantem
Et prius audisti, mihi laudem, tristia Grajis
Damna ferens; et nunc audi, finemque malorum
Da, pater, ac pestem Danais averte nefandam.
Sic ait; atque deum non cassa in vota vocavit.
Graji etiam fudere preces, veniamque rogarunt.
Tum fruges jaciunt salsas; cervice reflexa 550
Dein sacras jugulant pecudes, ac tergora costis
Deripiunt, ferroque secant femora, atque plicantes
Omento involunt pingui, supraque resecta
Omnibus e membris imponunt frusta: sacerdos
-- v-461 --
Quae sacris adolet flammis, rubicundaque fundit
Vina: gerunt juvenes hinc atque hinc viscera quino
Fixa veru. postquam flammis femora usta, frequentes
Tosta igni postquam gustarunt viscera ad aram;
Secta minutatim fixerunt cetera longis
In verubus, curantque dapes, laetique paratis 560
Vescuntur, structisque agitant convivia mensis.
Postquam exempta fames, amor et compressus edendi est,
Crateras pueri statuunt, et vina coronant,
Inque orbem cyathis haustum tribuere liquorem.
Pota dehinc pubes laetum paeana canebat,
Tota et luce sacro celebrabat carmine Phoebum,
Placabatque iram certo jaculantis ab arcu.
Audibat, largoque deus gaudebat honore.
Interea aequoreas currum Sol condit in undas,
Et nigris terram involvit Nox atra tenebris. 570
Somno illi ad curvam sese stravere carinam.
Inde, ubi purpureo veniens processit ab ortu
Aurora, excedunt portu, cursumque capessunt
Ad socios. auram Phoebus pater ipse ferentem
Adspirat. laeti malum arrexere, sinusque
Velorum niveos pandunt; tum carbasus austro
Inflatur, proram subter fremit unda, liquentes,
Uncta vias currit, fluctu cedente, carina.
Ast ubi venere ad socios, Argivaque castra
Ingressi, curvo subducunt litore puppim, 580
Longaque supponunt firmo de robore fulcra,
Dilapsique abeunt sua quisque ad septa, ratesque.
Magnus at ingenti Pelides turgidus ira
Myrmidonum ad naves secreta in parte sedebat,
Non coetus Grajūm visens, non praelia; tristi
Sed lacerans animum cura, pugnaeque videre
-- v-493 --
Implicitos durae cupiens discrimine Achivos.
Jamque adeo duodena Eos processerat amne
Oceani. Aethiopum linquentes regna redibant
Sideream divi ad sedem. rex Jupiter ante 590
Incedit, subeunt alii, patremque caterva
De more ingenti celsa intra limina ducunt.
Nec Thetis est oblita preces, mandataque gnati,
Caeruleo at fluctu emergens festina supremi
Aërium per iter culmen conscendit Olympi
Mane novo. Heic coetu divūm secretus ab omni
Jupiter in summa caeli regione sedebat.
Quem Thetis ut solum nacta est, contraque profuso
Ora madens fletu, sedit, laevamque precantum
More manum apposuit genibus, dextramque sub imum 600
Suppliciter mentum admovit; dehinc talia fatur.
o pater, o divūm rex; inter numina juvi
Si te unquam verbo, vel re; da, magne, precanti,
Quod cupio, durusque meos ne despice fletus.
Da, meus in Danais per te clarescat Achilles,
Quem citus heu dulcis vitae manet exitus; omne
Cui ferus Atrides misero decus abstulit, et, quae
Pulchra viro dederant virtutis praemia Graji,
Eripuit, fas et contra sibi vindicat omne.
At tu nunc, genitor, sarci quod laudis ademptum est 610
Insonti; atque favens Trojanis annue palmam
Usque, meam donec prolem tot cladibus acti
Grajugenae donis cumulent; largoque rependant
Foenore, quod nunc flet raptum, decus. Haec ait alto
Cum gemitu. reddit nil contra Jupiter; haeret
Sed tacito immotus vultu. cunctatur et ipsa,
Genua tenens arcte, semel ut complexa, nec usquam
Est potis avelli; roseoque haec subjicit ore:
-- v-512 --
Jam mihi vel sponde, pater, et bonus annue, contra
Abnue vel tandem, (nam quis metus?) hoc ego saltem 620
Infelix ut nosse queam, quam gratia nostra
Sit levis, inque deis quam negligar omnibus una.
Ingemuit pater; et, Cur me, dea, tristia cogis
Moliri nunc facta, inquit, cum conjuge et iras
Exercere? malis quae me vesana lacesset
Actutum verbis; mihi quae convicia divis
Saepe facit temere in mediis, queriturque juvare
Quod soleo immeritos dura inter praelia Teucros.
Quin tu, oro, has, videat ne te Saturnia, sedes.
Linque domum rediens: curae mihi scilicet ista 630
Res erit: haud patiar frustra me, diva, rogatum.
Haec adeo, ne forte meis diffidere verbis
Incipias, moto firmabo vertice dicta.
Haec mihi nanque fides verborum est maxima fanti
Caelicolas inter: moto quod vertice cunque
Annuero, immotum stat nec revocabile, donec
Pollicitum implerint maturo tempore Parcae.
Sic ait, et capite atque oculis pater annuit: almam
Ambrosius fluxit per frontem et regia crinis.
Tempora: contremuere arces, et culmina Olympi. 640
His actis, ambo digressi. diva profundum
Desilit in pontum: caeli de vertice summo
Jupiter ingressus tectum est regale. parenti
Assurgunt divi confestim e sedibus omnes,
Nec quisquam est ausus venienti haud obvius ire.
Tum solio medius consedit. regia Juno
(Vidit enim furtim secreta in parte loquentem
Cum nympha quiddam Nereïde) talibus audax
Orsa Jovem dictis incessere: Nectere fraudes
Docte, deūm quisnam tecum est congressus, et una 650
-- v-540 --
Sedit? quidve doli struitis? cur me omnia celas,
Consiliumque capis semper sine conjuge, nec, quas
Mente foves, rerum pateris me noscere quidquam.
Sic Juno: ast hominum contra pater, atque deorum:
Diva, meo verso quaecunque in pectore, pandi
Si vis cuncta tibi, ludet spes te irrita; prosit
Nec tibi quod conjux mea diceris. omnia sciri
Quae decet, haec prae te nemo divūmve, hominumve
Noverit: at divos quae celans molior, haec tu
Omnia nequidquam scitari et quaerere parce. 660
Huic amplis veneranda oculis Saturnia: Nam quid
Est opus, o conjux, tam dura et saeva profari?
Et nimium quidquam nec scitor, nec tua scrutor.
Moliris nullo contra pugnante, parasque
Securus quodcunque lubet. sed, candida blandis
Aequorei te nata senis ne ceperit actum
In fraudem verbis, metuo nam vasta sedenti
Asseditque, genu et flens est amplexa; deaeque
Pollicitus, credo, es clarum decus addere Achilli,
Multa dare ad puppes Grajorum et milia leto. 670
Huic genitor, nutu caeli qui nubila cogit:
Juno, nihil non tu conjectas; fallere nusquam
Te possum. at quid ages aliud tamen, improba, ni te
Ut magis averser? triste ut tibi stulta periclum
Arcessas? nam, si vera istaec fare, voluntas
Quod mea fert, facio non ulli obnoxius. at tu
Jurgari jam parce, sedens et comprime vocem,
Atque meis pare dictis, ne quotquot Olympum
Divi habitant miserae nil prosint, si tibi saevas
Injiciam gliscente manus male percitus ira. 680
Haec pater: illa metu pectus conterrita sedit,
Nil contra mutire audens, iramque sub alto
-- v-569 --
Ingentem, et saevos compescens corde furores.
Cuncti una patriam divi ingemuere per aedem.
At matri cupiens Vulcanus demere curam,
Caelicolis haec in mediis ita farier orsus:
Quis probet haec autem? vel quis ferat esse deorum
Hanc tantam primis rixam pro gente pusilla
Terrigenum, et subito misceri cuncta tumultu?
Haec inter quem laeta juvent convivia, largae 690
Atque dapes; quando vincunt pejora? parentem,
Illa quidem per se quanquam sapit, attamen ipse
Hoc moneo: patrem contra ne pugnet, at iram
Obsequio vincat verbis ne rursus acerbis
Saeviat, ac nobis epulas et gaudia turbet.
Quippe etenim, si forte velit, nos sedibus altis
Deturbare poli possit, qui vi anteit omnes
Horrendumque ciens tonitru, et flammantia torquens
Fulgura. Tu, genitrix, verbis placare minacem
Blanda para: facilis flecti est; placidusque bonusque 700
Continuo fiet, nec tristes proferet iras
Longius. Haec dicens surgit de sede, rotundum
Inque manus cyathum matri dedit, atque ita fatur.
Quidquid id est, mater, ferto aequa mente, molestum
Sit licet, heic videam scissam ne forte pudendis
Verberibus, nec opem possim tibi ferre vocanti
Auxilium; frustra sed cogar flere. Tonantem
Haud facile est magnum contra contendere vires.
Et quondam, memini, mater, tibi ferre volentem
Auxilium, arripuitque pede, et jaculatus ab alta est 710
Aede procul. tota, quam longa est, luce ferebar
In praeceps longe magnum per inane. cadente
Sole, super Lemnum cecidi. excepere benigne
Sinties infractumque artus, animamque trahentem
-- v-594 --
Vix aegre tenuem. Sic fanti maxima Juno
Arrisitque, oblata manu nec pocula sprevit.
Tum dextra exorsus magno e cratere deabus,
Atque deis haustum miscebat nectar: at ingens
Continuo risus longi et sonuere cachinni,
Ut claudum videre deum fragrantia ferre
Pocula, festinumque amplas cursare per aedes.
Sic tota pariter celebrant convivia luce
Solis ad occasum laeti, dapibusque fruentes,
Auratae et strepitu citharae, quam pulcher Apollo
Pulsabat, cantu et Musarum alterna canentum.
Verum ubi se clari solis jubar abdidit almum,
Consurgunt mensis, coetuque ad tecta soluto
Quisque sua abscedit somno gravis, aurea cuique
Olim solerti quae fecit Mulciber arte.
Ipse etiam ad thalamum, dulci laxare quiete 730
Membra ubi consuerat, processit Jupiter, et se
Composuit somno: cubuit prope regia Juno.
