39 NAVIS AERIA LIBER SECUNDUS
Sed me jam Zephyri nemora inter garrula blando
Murmure ludentes invitant ire per altum
Aera. Jam nautae funem convellere gaudent,
Insuetamque viam tentare; idem omnibus ardor,
Cura eadem stimulis omnes non mollibus urget 5
In superas tolli nubes, et linquere terras
Evectos volucri cymba. Ruit excita pubes
Undique visendi studio, fruiturque tuendo
Admirata ratemque simul, simul ipsa globorum
Texta rati conjuncta; moras atque increpat omnes 10
Impatiens. Ergo tempus petere alta volatu
Sidera: vos musae mecum conscendite; tuque
Uranie ante alias, cui parent ardua caeli
Templa et caerulei tractus, tu dirige cursus
Aerium per iter: sine te nec tollere puppim, 15
Nec rursum terras ausim deducere ad imas:
Tu me diva mone, atque omnes dic ordine leges,
Dic varias artes, ignotaque pande reperta,
Dum nostri tibi dona parant solemnia nautae,
Ut Nereo et Panopeae et Tethyi Neptunine. 20 40
Si pluvii de parte noti, si fulminat austri
Cum fremitu domus atra; oculis aut nubila caelum
Eripiunt imbri foeta et resonantibus euris;
Non patriis quisquam tum te discedere terris,
Aera nec moneat paullatim educere clausum 25
Jam tibi monstrata curvis ex orbibus arte.
Horrida nam caelo tempestas saevit, et omnis
Aestuat aura super ventorum turbine magno
Sedibus ex imis agitata. Abjere volucres
Frondiferas pavidae in sedes, penitusque latebras 30
Certatim subeunt jam toto ex aethere pulsae.
Interea magno crepitans ruit impete grando,
Pulsataeque fremunt sylvae, ferturque tumenti
Per segetes pelago torrens, atque omnia late,
Qua se cumque tulit, violento gurgite vastat. 35
Heu male tum vacuo tenues deffendere possis
Aere globos, volucremque ratem: tam magnus ab alto
Concretae cadite imber aquae, subjectaque frangit.
Vere tibi melius classes immittere caelo;
Vere viget fudi genitabilis aura favoni, 40
Caeruleoque nitet placatum lumine caelum,
Quum ferus averso fugiens canis occidit astro [a],[ERROR: no reftable 1:]
Taurus et aurato cornu micat. At mala nautis 41
Frigora et hiberno minitantia tempore signa:
Tum vario motu caeli domus excita fervet, 45
Luctanturque inter se vasto turbine venti.
Ergo ubi post hyemem sylvas aquilone moveri,
Ac nitido adspicies phoebum splendescere curri,
Nec jam aderunt atrae, pulsa caligine, nubes;
Tu socios hortare, novasque industrius artes 50
Adgredere, et liquidum siphonibus aera motis
E patulis expelle globis. Expulsus abibit
Scilicet ille, viae facilis qua ducus apertae
Extrorsum est: verum quum sedibus exiit imis,
Ostia claude vigil multa vi protinus, idemque 55
Omnem aditum explora, ne qua citus irruat hostis.
Jamque graves minus atque minus, sensimque levatos
Circumfusa globos alte sustollit, et imo
Evehit aura solo. Vento vos pandite nautae
Carbasa; jam pariter sublata nat aere puppis 60
Aemula pennigeris avibus. Stupet inscia turba
Attollensque oculos tacite miratur, et ipsa
Quae videt, haud credit novitatis imagine tanta
Perculsa. At dryades passim sociaeque napeae,
Quae nemora et saltus late quaeque ardua montis 65
Saxa colunt, trepidae discurrunt omnibus agris,
Incertaeque animi pendent, an numina caeli
Esse putent, mira an pendentia nubila forma.
Atque aliqua aut Phoebum metuens ipsumve ruentem 42
Alta in nube Jovem, gressu subit invia saxa 70
Pernici, penitusque cavo ses abdit in antro.
Quid fugitis? Volat acta abies tollentibus auris
Innocua, et terris longe magis usque relictis
Nubiferas sublimis adit, templa edita, sedes:
Quoque magis petit alta, homines, urbesque videntur 75
Effugere, atque ipsi pariter decrescere colles.
Non tamen et libeat nimium conscendere in altum,
Summaque veloci superare cacumina nisu
Atlantis rhodopesque aut alti culmen olympi,
Sidereo vincit nubes qui vertice. Tenvis 80
Aura ibi, nec generi nostro spirabilis aer
Possidet a terris longe loca. Celsior ille
Scilicet ex ima quo terra adsurgit in astra,
Rarescit magis, et similis fluit altus inani.
Tu medium lege tutus iter, mediamque teneto 85
Usque viam; placida triviae sine regnet in aula
Endymion, [b][ERROR: no reftable 1:] populosque externo tutus ab hoste 43
Pace regat, longam neque rumpat cura quietem.
Quamquam etiam perhibent saevae post crimina Phoedrae
Hippolytum superas Lunae latonidis oras 90
Adscendisse: illum fortes in praelia turmas
Ducere, si quando armorum furor instat, et acer
Idaliae e regno Veneris movet agmina Adonis.
Hos pugnare juvet; mihi tu demissior ito,
Nec regna astrorum cures palantia nosse. 95
Proderit idcirco soventi vela, saburram
Tollere, si navis fuerit sine merce, neque ullo
Pondere pressa. Hoc [c][ERROR: no reftable 1:] effusos munimen ad Euros
Hoc ubi subducta vectari coeperis aura, 44
Ne rapido nimium supera ad convexa volatu 100
Abripiare citus; placido sed vectus in altum
Ceu Zephyro sensim magis et magis usque ferare.
Nec sum animi dubius, mirum tibi posse videri,
Ista minus fluido quum sit gravis aere puppis,
Cur pariter summas aurae volitantis ad oras 105
Supremumque locum trans subdita nubila vecta
Non eat; atque illuc librata evadere certet
Ipsam nullus ubi jam desuper urgeat aer?
Sic etiam aequoreis leviores fluctibus ipsae
Caeruleae naves summa librantur in unda; 110
Per medios nec subter eunt, loca pervia tantum
Squamigeris gregibus, latices; nisi forte coorta
Ventorum ac pelagi rabies infracta carinae
Disjiciat latera, ac torto voret aequore vortex.
Quamquam tunc imo subsidunt omnia fundo, 115
Nec medio pendent suspensa in gurgite, salsis
Quae sunt cumque undis graviora: ita nempe vel alte
Cuncta natant, vel cuncta jacent demersa profundo.
Haec tamen ut certis valeas deprendere falsa
Indiciis, certaque animi ratione resolvas, 120
Contemplator, aquas quum caelo affusa minantur
Nubila, et in tenebris phoebi latet abditus ignis:
Numquam alte regionem omnes tolluntur ad unam
Imbriferae nubes; sed pars petit edita longe,
Pars autem magis ima tenet, propioraque terris 125 45
Aerio spatia in campo. Nec secius omnes
Altior haec, humilis magis illa, in tramite caeli
Suspensae medio fluitant; insistere summo
Nec spatio certant, neque item, licet altior aer
Imineat, lapsae terras volvuntur ad imas. 130
Nonne etiam superas quo caeli fugit in oras
Alta magis, terris secretaque, purior aura
Hoc fluit, ac minimum terrenae obnoxia faeci
Sidereis longe in campis? Ibi nubila nunquam,
Nunquam imbres, nunquam densantur turbine nimbi; 135
Aurea sed ridet species, et pulcricomus sol
Indistincta suae diffundit spicula lucis.
Semper enim tenuatur; odor ceu dissitus halat
Ille minus, quo se in superas magis extulit oras,
Vel cilici quum scaena croco perfusa renidet, 140
Arave quum thuris panchaeos efflat odores.
Densior hinc etiam primae regionis in altum
Multa efferre queat, rarus quae deprimat aer
Alterius; quaeque hic possit suspensa tumenti
Ferre super dorso, neget alter rarior, illum 145
Ordine qui sequitur. Vario pro pondere navis
Proin tua se varia sistet regione, nec ultra
Quaeret iter librata semel, spatiumque feretur
Per levius sese et gravius, media inter utrumque.
At maris effusi densum quod corpus ubique 150
Est aeque, haud gravior fundo pars altera sedit 46
Altera pars unda in summa subtilior; ipsa
Fit quoque uti cymbae curvatae pinea texta
Summa petant pelagi, summoque in gurgite tantum
Se librent, sistantve vadis demersa sub imis. 155
Praeterea, magnam lymphis ingentibus urbem
Qua Tamesis lambit, multi voluere per artem [d][ERROR: no reftable 1:]
Institui sic posse rates, ut subter aquarum
Per liquidos mediae fluctus, infraque supraque
Circumfusae undis narent; ceu grandia Protei 160
Armenta, atque alia immensi vaga monstra profundi.
Nec vero pugnax ausim contendere contra,
Ut solet ignarum vulgi genus, omnia falsa
Qui credit, quaecumque sibi miranda videntur
Arduaque: ante animo multarum foedera rerum 165
Vestiganda acri; tum quid vel possit oriri
Vel nequeat, dicendum. Aliter de tramite recto
Judicii abripiet praeceps te saepius error. 47
Nam quid obest, fieri tanto ne pondere cymba
Possit, uti quantum subjectis tollitur, illis 170
Quae super incumbunt, tantum mergatur ab undis?
Tunc non illa quidem fundum descendet ad imum
Suppositis instans lymphis, non gurgitis alti
Summa petet, laticis supera depressa liquentis
Parte alia; sese certa sed sistet aquarum 175
Sub regione, aequis hinc atque hinc viribus acta,
Ac pariter suspensa. Velut, diversa quadrigae
Quum geminae in spatia addunt se et discedere tentat,
Si modo se nexu teneant ac viribus aequis
Alipedes hinc inde trahant; immobilis haeret 180
Utraque, liberaturque: haud hanc haud tendit in illam
Ullam plagam, torto licet acer desuper instet
Fuste sonans auriga, omnesque effundat habenas.
Magna hinc utilitas, magnum navalibus esset
Auxilium pugnis: et quantum bella juvarent 185
Aeriae classes; medias tantum ipsa per undas
Navigia haud viso venientia tramite, et armis
Improvisa imi de sede furentia Nerei.
Atque equidem haud dubitem, quin haec quoque dira per artem
Damnaque et immanes ad mutua funera clades, 190
Tantus amor caedis! Mortalia pectora tentent.
Ne vero, ne talem animis adsuescite pugnam,
Spicula neu properae nimium nova quaerite morti;
Mille patent lethi caussae! Satis in mala nostra 48
Vertimus ingenium: rigidos conflavimus aera 195
In gladios hastasque et acuta cuspide tela;
Unde unci melius vomis formatur aratri,
Plaustraque eleusinae matris, cerealia dona.
Ignem etiam vafri subductum fraude Promethei
Innumeros vitae munus mortalis ad usus 200
Perdimus in caedes. Cujus vi plumbea grando
Terrifico jaculata sono late agmina sternit,
Sternit equos; altas et fundo diruit arces,
Quin homines contra quin ars obsistere possit.
Vita fuit certe potior, quum sanguine nondum 205
Immaduit nostro tellus, non fluminis alvei
Purpureis rubuere undis; nec noverat ullus
Arma, nisi inverso cererem queis conderet arvo,
Fissile vel robur vel celsam exscinderet ulmum,
Vitigenam aut premeret frondem. Nunc vividus artes 210
Extudit innumeras usus; sed et omnia regna
Vipereis crines Alecto impexa colubris,
Non mare non linquens terras, hostilia ad arma
Exciit, ac magno furiarum involvit in aestu
Bella necemque ferens et tristia semina cladis. 215
Quod superest, media quum jam volitabis in aura,
Omnia queis regitur pelagi per caerula cursus,
Illa tibi tractanda: secus neque tutus in alto
Nare, neque optatam poteris contingere metam.
Omnis in albenti primum descripta papyro 220 49
Telluris vastae facies et mensa locorum
Intervalla viis cunctorum cognita debent
Esse tibi: campique urbesque atque edita caelo
Culmina, et aequorei tractus circumfluus humor
Qua pateat, qua se freta per diversa profundat. 225
Sidera tum late magnum per inane notanda,
Quid pluviaeque ferant hyades, quid plejas, et haedi
Nascentis sidus; vel quid minitetur Orion
Turbidus, aut heros stricto Danaeїus ense.
Orbem etiam triviaeque juvat servare, cadentis 230
Et phoebi; martemque venus quo lumine cernat,
Saturnusque jovem, cyllenius ignis utrumque.
Ipse rear tanto a nobis distantia tractu,
Hoc moneo; verum et labentia tempora noctis, 235
Et varios caeli signant quod fulgida mores,
Seu purum referant, fuscum sive ore colorem.
Ante tamen tristesque hyadas et oriona et haedos,
Mundus ubi ad scythiam adsurgit, spatioque coercet
Inrequieta brevi volventia lumina, et alto 240
Non sinit oceano condi; sub cardine summo
Usque nitens ursae [e][ERROR: no reftable 1:] sidus glaciale minoris 50
Noscere te jubeo, caudae quod parte sub ima
Emicat, ac dubias vasto regit aequore naves.
Illa tibi monstret cursus, illam aspice semper 245
Axe sub algenti rutilam: stat proximus illi,
Arcas et ipse olim, stellato corpore fulgens
Arctophylax. Nautis non ipse irascitur ardens,
Sed vigil observat, ne qua se Parrhasis axe
Auferat, aut vetita nerei se proluat unda. 250
Quin et quum caelum nebulae obsedere, nec ulla
Nimbiferam per noctem aegris mortalibus ardent
Lumina, hyperborei sedem magnesia signi
Prodet acus, certoque ostendet pendula nutu,
Qua gelidus sit parte polus. Non vertit ad afros, 255
Non ea ad hesperias aciem vel memnonis oras 51
Libera; at optato septem subjecta [f][ERROR: no reftable 1:] trioni
Litora, riphaeoque horrentes frigore terras
Usque petit. Tum si placidam deflectere cogas
Sedibus arctois, furit ipsa irata, diuque 260
In gyrum videas tremulum se volvere: nulla
Vel mora vel requies usquam, nisi rursus ad arcton
Vergat; ibi inventa jam tandem in pace quiescit
Occasum hinc fugiens, illinc tithonia regna,
Tergaque nimbiferos vertens contraria ad austros. 265
Hujus ope haud unquam, tellus procul avia quamvis
Fugerit ex oculis, stygioque excita lacu nox
Tartareis caelumque diemque obduxerit umbris,
Errabis recto excedens de tramite callis:
Tantus in arcadicam rapit urgens impetus ursam! 270
Non tyriis olim haec nautis non cognita grajis
Res fuerat; solum ferri spectandus amore
Ante fuit magnes, durum quum saepe viderent
Appositi propius ferri vincire rigorem, 52
Ad sua et invisis trahere oscula viribus aera. 275
Aequoreos illum primus traduxit ad usus
Ausoniae [g][ERROR: no reftable 1:] cultor, quo nunc se jactat alumno
Parthenope, et stimulos contra jaculataque tela
Invidiae multa famam cum laude tuetur.
Quaeque etenim voluit, magnis contingere semper 280
Ut solet in rebus, tantae decerpere laudis
Praemia gens, tantique sibi decus addere facti.
Cujus ut inventum patuit, prius invia stagna
Oceani longe effusi petiere carinae,
Nec timuit vix audito se credere ponto 285
Navita: ad eoi maris hinc felicia regna,
Occidui hinc alias orbis conquirere partes,
Ignotos et itum terrarum extendere fines.
Disce et signifero phoebi [h][ERROR: no reftable 1:] cognoscere ab orbe 53
Quam distes; austri quantum hinc in regna, vel illinc 290
In boream vergas. Altus certissima titan
Signa dabit, quodcumque tuo seu vertice supra
Sidus inardescens, sive ipsa Lycaone nata.
At non sic facile speres deprendere [i][ERROR: no reftable 1:] quantum
A mediae recta distans regione diei 295
Solis ad occasum tendas vel solis ad ortus,
Quamvis et phoeben umbra telluris amictam,
Nigrantesque jovis comites, ipsumque nigrantem
Saepius adspicias solem. Longae omnia curae,
Omnia adhuc magni nec certi plena laboris 300
Non tamen et dubiis vanos conatibus usque
Hic labor exercens animos cludet in aestu
Vel medio pelagi, rapida vel in aetheris aura,
Si melius pateat, quam phoebe argentea distet
Sideribus longe a fixis et solis ab orbe. 305
Hoc quoque vos nautae sperate, hac nautica laude
Ars etiam sese jactabit; et omnia vincet 54
Ingenii vis illa, viget qua Gallia solers
Aut metuenda mari vicina Britannia; cui non
Audeat aequoreis quisquam contendere in undis, 310
Sive opus iratos nerei contemnere fluctus,
Seu varias artes nautarum extundere in usum.
Quid te jam cunctos moneam praediscere ventos;
Quid tempestates caeli, variique tumultum
Aeris, ac motus omnes? Quid signa docebo, 315
Quae procul adspiciens metuas discedere terris,
Aut properes petere ima redux, portuque subire?
Ultimus haud etiam fuerit labor, edita malo
Carbasa nosse manu tractare; et nunc dare ventis
Laxa magis, nunc illa minus, modo tollere in altum; 320
Et modo dejicere, aut partes obvertere in omnes,
Quo ventus cursusque vocet. Non utilis ulla,
Jactatis aut ars magis opportuna carinis.
Forsitan heic quaeras, zephyri si flamina cessent
Aeoliis inclus antris, num insurgere remis 325 55
Obstatesque auras possis impellere? Fluctus
Ceu maris impellunt nautae, si quando morantes
Vela negant implere austri, non aeolus audit
Vota, precesque; jacent posito freta muta tumore,
Atque hilares ludunt summa delphines in unda. 330
Quamvis aura minus remis pellentibus obstat,
Caerula quam nerei; tamen ictibus illa restitit,
Illa etiam perculsa ferit, propulsaque pellit.
Indicio est avium sublimis in axe volatus
Aetherio. Haud etenim liquidas se ferre per oras 335
Remigio alarum possent, velut aequore pinnis
In medio pisces , nisi mota resisteret aura,
Pulsaque in oppositas pellentia corpora partes
Trudaret, acceptoque aequalem redderet aequa
Vi motum. Subito quo impulsu in corpore utroque 340
Mobilitas oritur geminas contraria in oras:
Hac aer, illac fugiens volat incitus ales,
Alter et alterius vires minuitque fovetque.
Sed quoniam pelago leviorque et rarior aura
Alta fluit, remorum idcirco palmula, fluctus 345
Quae secat aerios, solitis tibi latior ima
Parte sui pateat, multumque agat aera pulsu.
Nonne etiam volucrum se multo latius [k] alae 56
Corporis extendunt varia pro mole, natantum
Omnigenum quae pinnae? Haud hoc natura sagaci 350
Imperii nutu nequidquam provida cavit,
Quum prima lucem nascentis origine mundi
Hauserunt mutique greges pictaeque volantes:
Omnibus illa dedit, quorum quisque indiget usu,
Seu mare seu terras celebrat sive aethera purum. 355
Adde quod anterior minus obstat mobilis aer,
Quam pelagus proris rostrisque tridentibus: ergo
Quamvis ipse magis tenuis fluat, ille carinae
Non minor in caeli liquidis erit impetus oris.
Sic etiam verso propere temone vel illam 360
Vel partem hanc caeli cymba properante tenebis,
Avius et certo nunquam de tramite cedes.
Heic tamen et remos suadebo ipsumque polito
E corio, qua parte leves temo incitat auras,
Efficere: haud magnum sic addent pondus, et una 365
Aëraque accipient melius, meliusque repellent.
Quod, si quum medio nabis jam laetus olympo,
Saeviat extemplo nimbis ferventibus auster,
Involvatque diem tenebris; tunc arte magistra,
Tunc opus est animis; atrae formidine mortis, 370
Adversisque sinas vulgum pallescere rebus. 57
Nil usquam miseris tutum mortalibus esse
Jupiter ipse dedit. Non vis, non ipse juventae
Largas inter opes securaeque otia mentis
Aut vigor, aut vernans florenti in pectore robur; 375
Magnorum non imperium, non aurea regum
Limina firma satis. Miseros quid Gallia luctus,
Quidve tuas referam spes fractas; nuper acerbo
Funere quum regni columen [l][ERROR: no reftable 1:] tibi, perdita, raptum
Ingemeres; tuque ipse tuo quum Sequana fletu 380
Auctus, ab inspecta tumuli dum mole recentis
Extincti tibi crescit amor, violentior ires
Oceanum in magnum? Quid jam Germania cogis
Me tua crudelis miserantem incommoda sortis
Nunc memorare? Tuos infelix Austria casus, 385
Dic luctus dic ipsa tuos, quum moesta videres
Sub Lare Caesareo cumulari [m][ERROR: no reftable 1:] funere funus,
Quin Juno, quin posset Hymen obsistere morbo. 58
Heu pietas, heu sancta fides, et conscia laudis
Pectora! Quas lacrymas, quos fletus funera tanta 390
Excivere? Altae flerunt hinc Vindobonae arces,
Vindelicique una, Rhetique, Aenusque, Lycusque,
Danubiusque, et Danubio centum patre Nymphae:
Hinc Padus, hinc Athesis, pubes hinc itala flevit;
Et pater in primis viridi Sebethus ab antro 395
Inter mugitusque soli, piceamque favillam
Atque ejecta jugo torrentia saxa Vesevo,
Crudelesque deos nequidquam dixit, et altum
Ingemuit. Cui nereїdes, cui najades omnes
Crinibus errantes fusis per caerula colla 400
Reponsant fletu; nec rubra corallia, et ulla
Dona parant, nec dulci iterant jam voce hymeneum,
Sed cava luctisonis complentes antra querelis
Funereas circum ponunt de more cupressus.
Ipsa Venus lacrymas visa est fudisse tepentes 405
Pausilipi sub rupe sedens, atque ipse Cupido
Irrita dona querens nervos evulsit ab arcu,
Extinxitque faces, atque aurea spicula fregit.
Nec [n][ERROR: no reftable 1:] sat erat; caelo terras miseratus ab alto 59
Ni pater omnipotens saevire impune vetaret 410
Fortunam ulterius, servans te maxima nobis,
Austriadum te Diva potens ad publica servans
Commoda: qua lethi revocata limine ab ipso,
Sol iterum roseo nitidum caput extulit axe,
Territaque optatam viderunt saecula lucem. 415
Quo tamen a primo digressum hi carmine luctus
Abripuere? Satin tibi dura atque aspera rerum,
Infidae et casus non posse avertere sortis
Visi homines? Magnum constanti ferre laborem
Pectore, quicumque inciderit; nec cedere victum, 420
Dum vires, et cura valent obsistere contra,
Conandum est homini; tribuendaque cetera fato.
Ergo quum rauco misceri murmure caelum
Videris, et liquidos glomerari turbine campos,
Anteveni. Remis velisque incumbere nautas, 425
Dum licet, ipse jube: terris advertere proram
Ne pudeat, quum saevit adhuc procul excita nimbis
Tempestas, longeque incoeptant praelia venti.
Jamque malum propius serpit propiusque citato
Impete se volvit: tum circum exaestuat aer 430
Correptus; resonant sylvaeque et concava saxa 60
Pulsataeque fremunt valles. Tu praepete cursu
Interea loca tuta subis tellure potitus
Optata; portumque ingressus munera reddis
Junoni aeriae et tyndareo Polluci [o]:[ERROR: no reftable 1:] 435
Non tamen et fugisse malum, non usque licebit
Evasisse prius caelo, quam turbine venti
Aurarum in medio deprensam gurgite puppim
Corripiant. Lege vela citus crepitantia, et altas
Antennas demitte, euri vis improba gliscens 440
Omnia ne frangat, ne vertat in aëre cymbam,
Illa suo pendens quamquam se pondere libret.
Heic etiam syrtes, heic scylla et saeva carybdis
Horrendam ostentant faciem; sunt et sua caelo
Monstraque et infames scopuli. Cave proxima saxa; 445
Ac potius mediis aurarum agitatus in oris
Alta tene, litusque fuge insurgentibus austris.
Ne mihi tunc montis placeat latera aspera circum
Errare et cautes propter. Vicinius urget
Dum spatium terrae; reperit sua funera saepe 450
Nauta; procellosi in syrtes vi turbinis actus,
Demersusve vadis, scopulove infixus acuto.
Tunc quoque profuerit, si fors non laeva resistant 61
Numina, demisso vel culmina summa rudente
Arripere aut nemorum ramos. Jam dente tenaci 455
Anchora subjectis aut haesit cautibus, aut se
Arboreo implicuit trunco; jamque ipsa carina
Sistitur haud metuens minitantia saxa nec ullam
Ventorum rabiem. Non hanc non turbine in illam
Abripitur partem: rapido modo fluctuat aestu. 460
Si vero, quoniam non ulla industria quondam
Profuit effugiumque dedit, dijecta resolvat
Texta ratis laterum laxis compagibus auster
Navifragus, solum rebus quod restat in arctis,
Tunc age. Difractae si fors pars ulla carinae 465
Orbibus haeret adhuc integris, hanc cape dextra,
Hanc tanto in casu sociam citus arripe, tractus
Pondere ne proprio caeli labaris ab arce,
Neu facias moriens peregrinae nomina terrae.
Nimirum, haud ulla disruptis parte globorum 470
Parietibus, non ipse cades simul additus, aura
Sustentatus adhuc: quamvis discrimina multa,
Et varios cursus huc illuc actus inibis
Ventorum arbitrio; donec consistere detur
Monte aliquo, placidis ubi solvas munera divis, 475
Ceu quondam Aolides Phaeacum [p][ERROR: no reftable 1:] ejectus in oras 62
Post siculi casus pelagi post tristia damna.
Hactenus haec: superest artis pars ultima nostrae
Supremusque labor. Jam sat per caerula caeli
Ivimus, ac tenues puppi sulcavimus auras. 480
Rursus amor carae subeat telluris, et illam
Quamquam humilis longe jaceat, ne spreveris altum
Classe tenens; illic superis pia munera nostro
Pro reditu sociique ferunt cognataque ad aras
Pectora: fors etiam suavi dum lumine vitae 485
Nos metuunt cassos, incestant fletibus ora.
Et iam tempus ubi reduci petere ima volatu,
Nubivagos fluidum paullatim rursus in orbes
Aera furtivo ductu revocabis. At ille
Insinuans sese penitusque ingressus ab alto 490
Incipiet caelo puppim gravitate potentem
Deprimere, atque humiles terrarum advertere ad oras.
Haud aliter nantes undosa per aequora pisces,
Haec eadem [q][ERROR: no reftable 1:] tectum quem se intra ad munera servant,
Utriculum vacuantque auris, onerantque vicissim; 495
Illic ut subeat melius contractior undas,
Laxior heic summum contra extollatur in aequor.
Lubricus est aer, facilique in concava lapsu
Claustra subit, simul ac moti patet oris hitatus, 63
Qua veniat. Verum si quando copia maior 500
Excipitur, prono ad terram cadit incita puppis
Pondere, praecipitique volans ut turbine fertur.
Ipse tibi subeat tantus, librata per auras
Sentiat inlapsum vix illum ut navis, et alte
Circumagens sese per curvos devia calles 505
Nubiferas sedes, lapsu fallente, relinquat.
Aspice quum celso conspexit ab aethere scyllam
Nisus atrox; non ille supra se corpore prono
Demittit, sed torva tuens atque actus in orbem
Hac illac cursus obliquo tramite carpit: 510
Tum propior magis atque magis, jamque aera gyro
Usque secans breviore, tenet, captamque cruentans
Antra petit, notae vel densa umbracula sylvae.
Sic melius liquida sese sustentant in aura,
Nec raptim celeri puppis redit incita casu, 515
At potius tardata diu. Quod si aeris illa
Pondere plus justo depressa feretur ad imas
Praecipiti cursu sedes; tunc arte levanda
Rursus erit, graviorque cavis siphonibus aër
Rursum educendus. Donec jam denique victor 520
Paullatim optata patriae potiaris arena.
Non etiam dubitem subter demittere vincla
Stupea: queis tractis, postquam cava fragmina rupis
Implicuere arcto nexu, descendere possim,
Aera quim tentem vacuos inducere in orbes. 525 64
Magnus uterque labor, caeloque attollere navim,
Atque iterum reducem patriis adpellere terris.
Quid tamen ingentis nequeat spes vincere laudis,
Quosve neget casus superare? Illa agmine martis
In medio, armorum qua densior ingruit horror, 530
Mortales pulcram per vulnera quaerer mortem
Impulit. Illa etiam gentesque ignotaque adire
Nomina terrarum per multa pericula saevi
Oceani, rerumque pati dira omnia jussit
Esuriemque sitimique atram morbosque luemque. 535
Hac duce et ostriferi sensit [r][ERROR: no reftable 1:] juga pontus Abydi
Et miratus Athos sua viscera pervia classi
Assyriae; humentesque cavis nereidas antris
Ludere, ubi nuper dryades duxere choreas
Cum thiaso satyrorum et monticolis sylvanis 540
Quid Lernaea lues, quidve illa Erymanthia monstra, 65
Centauri aeripedesque boves et corpora strata
Geryonis, pressaque Atlas cervice levatus,
An non herculeae cesserunt omnia laudi
Edomita? Audendum est, praesertim magna periclis 545
Laus ubi proposita, et duri seges ampla laboris
Succrescens cupidis sese mortalibus offert.
O quanta hinc veniet divinae gloria famae,
Quantus et usus erit! Quamvis neque gnossia regna
In labyrintheis clausum te flexibus arcent 550
A patria; neque saeva times Minoїa jussa,
Rexeris artifici tutum quod Thesea filo.
Nam libeat martis seu forte ad praelia classes
Aerias armare; alio sive orbe vehendas
Ad merces, qua nec pateant maria alta, nec amnes, 555
At spatia immensae telluris et edita celsis
Saxa jugis, hae parva dabunt num commoda naves,
Exiguumque ferent usum? Tu munere tanto
Haud tentata prius pandes commercia, et omnes
Inter se gentes sociali foedere junges, 560
Aeterna quamvis glacieque et frigore pressas,
A borea extremos tendit qua mundus in austros.
Quid quod et effugium duris in rebus habere
Proderit, aut patriam subitis incursibus hostis
Invasisse velit; crebris aut excita tellus 565
Motibus immanem minitetur aperta ruinam
Aut etiam pelago exundent freta lata sonanti 66
Arva per et populo ferventia strata viarum?
Quid jam venatus referam, quid retia tractus
Jacta per aerios avibus? Majora supersunt 570
Munera: nam poteris propius disquirere caussas
Aethera per liquidum caelique patentia templa,
Quod ciet elisos abruptis nubibus ignes
Murmuraque, et stellas obscura in nocte caducas;
Utque trahit varios iris formosa colores, 575
Ingentique arcu caelum secat: humor et idem
Cur modo se in rorem matutinasque pruinas,
Ac modo se mutat lapidosae in grandinis imbrem,
Inque nives pluviamque; et qua vi denique venti
Nascuntur caelo, et nubes coguntur in alto 580
Aere? Jamque mihi, late qua maximus orbis [s][ERROR: no reftable 1:]
Panditur, hac videor terras invisere navi;
Atque brevi lustrare die tot dissita regna
Quot nec Abantiades findens talaribus auras,
Ipse neque edomitas Nysae de vertice tygres 585
Victor agens Liber cum thyrsigeris Satyriscis.
Quippe sua tellus vel sede immota quiescat, 67
Vel celeri [t][ERROR: no reftable 1:] ses potius vertigine circum
Vertat ab occasu nascentem solis ad ortum,
Ac modo phoebeo partem hanc, modo detegat illam 590
Spectandam jubari; simul et circumfluus aer,
Qua trahet illa, via raptim volvetur eadem.
Ergo etiam adverso qui finderet aera cursu
Ales, et aequali motu contrarius iret,
Nempe ipse occasum tantum, quantum aura sub ortum, 595
Subter humum spectans variantis imagine scaenae
Continuo varia gauderet. Quare age segnes
Tolle moras; vocat ecce eurus tua carbasa surgens
Litore ab eoo, puppimque per ardua pellunt
Aerios contra fluctus cum Castore Pollux; 600
Ocycor ut nimbis et praepete fulminis igne
Ipsa citae oppositam vincat vim scilicet aurae
Tantum alia provecta plaga. Fluit incitus aer
Insequiturque simul raptus vaga moenia mundi: 68
Puppis et ipsa fluit , connixaque viribus aequis 605
Stat contra, spatioque immobilis haeret eodem.
At nova terrarum subter se pandit imago
Interea, ac rerum novus usque enascitur ordo,
Qua se cumque ferant oculi. Viridantia sese
Nunc nemora ostentant longe, praeruptaque versis 610
Antra jugis, campique et formosissima tempe;
Nunc fluvii vitreique lacus substrataque ponti
Caerula, qua rapido ventorum agitata tumultu;
Qua placido leviter motu crispata superne.
Heic magnae incipiunt urbes se tollere caelo 615
Vertice turrigero; heic raris magalia tectis
Sparsa per et valles et dumis horrida saxa;
Effigiunt. Saevus ciet hac mars praelia parte
Sanguineam quatiens hastam; spumantibus illa
Fluctibus in pelagi luctatur navita, et alte 620
Suspiciens placida frustra me spectat in aura.
Quae quibus anteferam spectanda? Hinc Adria longe
Adsonat; hinc maior Tyrrhena immurmurat unda,
Pinifer et surgens pater Apenninus in auras
Centum urbes magnas, centum labentia subter 625
Flumina felicesque agros de vertice gaudet
Despicere. Ex oculis sed jam fugit abdita nostris
Ausonia, et fugiunt alpes: jam Norica retro
Culmina rarescunt; vix et Germania saevum
Ad boream conversa, aliaque apparet ab ora 630 69
Dives in ingentes Hispania didita terras.
Hinc Galli, hinc Batavi, et Belgae, parvoque Britanni
Aestu discreti supra venientibus undis
Oceani jam jam condi mergique videntur.
Dumque loquor, fugere citi: late omnia pontus 635
Occupat, immensaque amplectitur Amphitrite.
Ecce autem nova se tellus adtollere longe
Incipit extremam europen transque avia thules
Litora ab occasu. Salve o post tempore multo
Cognita terrarum pars maxima! Nulla tibi auro, 640
Ubere nulla soli tibi se componere certet,
Omnigenum aut seclis animantum: at quo mihi tantum
Ipsa etiam properas? Viden, hinc ut tendit in arcton,
Hinc austrum: pars hispano ditissima regno
Mittit opes; pars aequoreis non parva Britannis 645
Cessit, Gallorumque animos incendit, et acres
Subjecit nuper curarum in pectore morsus.
Pars alia advectas non uno nomine gentes
Novit; pars etiam propriis intacta tyrannis
Servit, et agrestes veneratur barbara mores 650
Externas exosa manus et non sua jura.
Aurea Castellae haec regio, Peruanaque regna,
Illaque Amazonidum tellus; Argenteus [u][ERROR: no reftable 1:] amnis 70
Hac fluit, hac minio sedem posuere rubentes
Brasilidae, aut turpes nigrantia faecibus ora 655
Hirrochoi, Canadesque atque effera nomina gentes
Innumerae. Quas nempe inter tu maxima cura
Palladis, Uranies et honos et fama Rogeri,
Si freta sustineas longe tot inhospita obire,
Incedet magno solis quum parva sub orbe, 660
Sideream [x][ERROR: no reftable 1:] Venerem lato spectabis olympo. 71
O tibi, dumque subit, dumque ipsa egressa relinquit
Lampada phoebeam, caelo lux alma sereno
Fulgeat, et faciles Zephyri plaudentibus alis
Disjiciant nubes! Ah te ne eludat inani 665
Spe labor, ah cupidum rursum ne fallat, in urbe
Ceu Venera quondam adriacas male lusit ad oras,
Bosphoron invisum foedaeque Propontidos arces
Quum peteres. I, docta rapit quo innata cupido, 72
I decus o nostrum; non tu sine laude redibis, 670
Quo res cumque cadat. Sed quid moror? Ardua ponto
Litora consurgunt Asiae, Tithonia sedes,
Supra Indum Gangemque supra, felicia regna
Qua Sinae posuere oris felicibus, et se
Ingenti [y][ERROR: no reftable 1:] vallo scythico tutantur ab hoste. 675
Non et Bactra vides, Serasque, et Perfidis arva;
Assyrios, Parthosque, et Caspia caerula, et amplum 73
Euphratem celeremque Tygrin, auroque fluentes
Hermum Pactolumque? Phryges haec jugera vertunt,
Et Lydi, et Cilices, Medique, et dives arenis 680
Thuriferis Panchaїa et eoi Nabathaei.
Aspice et ad laevam Nilo faecunda tumenti
Aegypti late arva: en ut Memphitica pubes
Laeta vehi gaudet circum sua rura phaselis,
Isidaque et facilem vocat ad solatia Osyrim. 685
Mox subit ardescens propiori solis ab aestu
Et Lybia et Numidae infroeni, Getulaque Iarbae
Regia, quem rapta fertur Garamanthide nympha
Cinyphii genuisse Ammon ad fluminis undas.
Quid memorem Nomadas, Maurosque, aut illa superbae 690
Moenia versa solo Carthaginis? Unde juventus
Punica romuleis alpes immisit apertas
Arcibus, ingentemque metum. Cunctantis adesset
Ni Fabii [z][ERROR: no reftable 1:] prudens in tali tempore virtus,
Africa fors Latium premeret, Carthago maneret. 695 74
Quo tamen heu fugitis terrae? Vix cernere partem
Exiguam licuit raptim; volat incita cursu
Ad dextrum conversa latus jam Graecia, jamque
Cyclades aegaeo pariter rapiuntur ab aestu.
O ubi Thessalia est, ubi sunt Peneїa rura, 700
Amphrysusque, et Taygeti Juga laeta Lacaenis
Virginibus, Dirceque, Alphaeaque flumina, et Ascra
Hesiodo celebrata seni: Nemeaeaque vallis,
Pythonisque nemus dictum, tua Pindare fama,
Isthmosque, argivaeque olim stadia illa juventae 705
In Jovis Elaei campo. Mihi laurea Pindi
Quis nemora ostendat, quis dulcem Aganippida lypham
Hauriat? O Helicon; o Cyrrha, o flumina sancta
Pieridum salvete! Obiti mihi totius orbis
Nulla viret pars laeta magis; fragrantia vobis 710
Medorum nemora, et niveis fulgentia baccis
Litora Erythraei; vobis et dives odorum
Tmolus, et Hesperidum cedunt horti, aurea cedunt 75
Et Gangis regna atque Indi, constrataque late
Versicolorato gemmarum America nitore. 715
Salvete o iterum phoebo loca culta! Quis alto
Post haec aut thracen aut jam despectet ab axe,
Illyris adriaco ridet qua litore, terram;
Nobilis ismario quamquam illa superbiat Orpheo,
Haec patriae [a][ERROR: no reftable 1:] notas longe mihi praeferat arces? 720
O patria o mihi cara vale! Feror avius almum
In Latium toto peragrato victor ab orbe,
Si non Eleae properans tibi munus olivae,
Ast hedera, et lauro mixtum parnasside sertum.
Haec ego de volucri cymba cursuque canebam 725
Aerio, magni dum iam ducis [b][ERROR: no reftable 1:] altera proles
Nomen avi referens hetrusca ludit in aula,
Discit et auspiciis tanti genitoris ad Arnum
Tyrrhenis dare jura atque aurea condere secla:
Jamque prius [c][ERROR: no reftable 1:] cecini laetus florente juventa, 730 76
Cur sonitus referant missos, cur muta loquantur
Et nemora et rupes. At nunc helicone relicto
Musarumque choris, diae sacra munera mentis
Naturamque sequor, lenis qua labitur amne
Caeruleo tybris, magnamque interfluit urbem. 735 FINIS LIBRI SECUNDI.