LIBER SEXTUS
Nunc age[ERROR: no reftable :]1 cur multo turpatos sanguine vultus
Inficiat, tristem dum Cynthia permeat umbram,
Quid radios fuco saturet lucemque coloret
Aeriis deflexam auris et fila retexat,
5 Jam canere atque operi supremam impendere curam
Aggredior. Non hic Pindi pater atque sororum
Docta cohors, non Pegasus aliger et mendacis
Numina Parnassi veniant in carmina. Grande
Tu decus Angligenum atque humanae gloria gentis,
10 Tu majus mihi numen eris, Newtone, repostos
Cui primo penetrare aditus penitusque latentes
Sponte dedit vires Natura arcanaque jura
Discere et attonitum late vulgare per orbem.
Tu vacuas[ERROR: no reftable :]2 nosti primus qua lege per auras
15 Attracta arcano se foedere sydera ducant
Inflectantque[ERROR: no reftable :]3 viam mediumque immobile circum
Aeternos renovent gyros, per inane[ERROR: no reftable :]4 Cometae
Quo fugiant, longo donec post tempore tristem
Restituant terris vultum crinesque cruentos.
20 Nosti etiam[ERROR: no reftable :]5 , coeli cum parte feruntur eadem
Jupiter et multo genitor jam tardus ab aevo,
Cur turbent motusque suos comitumque catervas.
Non illi irarum memores, sed amore novato,
Quo rursum amplexus, rursum oscula mutua poscunt.
E Fata vetant conferre globos, jubet ire per auras
Impetus et rursum oppositas discedere ad oras,
Dum se iterum juncti quatuor post lustra revisant.
Nequidquam[ERROR: no reftable :]6 incertos dubiis erroribus orbes
Implicuit curasque diu delusit inanes
30 Cynthia: tu retegis, tu certis legibus arctas.
Quid memorem[ERROR: no reftable :]7 alternos motus, quibus alta tumenti
Objicibus ruptis consurgunt aequora fluctu,
Tum redeunt retro rursumque in se ipsa residunt?
Quid pressam[ERROR: no reftable :]8 Terrae formam, circum undique dorso

-- 265 --

Quae tumet in medio atque polo subsidit utroque?
Diversis diversa[ERROR: no reftable :]9 locis quid pondera vel quid
Vim[ERROR: no reftable :]10 cuncta Eoas urgentem sydera in oras
Annuaque imbriferi celerantem exordia veris?
Omnibus haec[ERROR: no reftable :]11 ignota olim mortalibus acri
Vidisti ingenio primus. Nunc te duce molles
Jam pueri in ludis primoque docentur ab aevo.
Nec minus illa[ERROR: no reftable :]12 quidem vel quondam incognita vel nunc
Per te jam pueris, teneris et nota puellis
Aeternum peperere tibi nomenque decusque.
Scilicet[ERROR: no reftable :]13 in prima nascentis origine mundi
Quae niveis Charites digitis tenuissima lucis
Fila colorato duxerunt stamine et aureo
Texuerunt fulvam nectentes pectine telam,
Inspiciens oculo dispescis primus acuto
Filaque dissocias atque acri singula sistis
Obtutu contemplanda et[ERROR: no reftable :]14 quem quodque colorem
Exbibeat quantumque, doces, de tramine recto
Intortum deflectat iter vel[ERROR: no reftable :]15 quanta requirat
Intervalla viae, ut certa vice, si nova sese
Corporis objiciat facies, aut pergere porro
Aptius aut retro fiat resilire repulsum.
Tum sit[ERROR: no reftable :]16 plura simul coeant, quem mixta colorem
Component vel quo percellent lumina nisu.
His ita perspectis prono jam caetera victor
Persequeris cursu et campo expatiaris aperto.
Nani quodvis filum[ERROR: no reftable :]17 quae lamina materiai
Transmittat reddatve, magis prout crassa minusve.
Deinde doces, pleno radius cum venerit albens
Lumine, quae coeptum producant stamina cursum,
Quae redeant, qui deinde color seu transpiciatur
Sive oculis sese reflexo lumine sistat.
Hinc formas[ERROR: no reftable :]18 rerum externas et particularum
Deprendis variam molem textumque et opaco
Quae sint caeca sinu, quae corpora pervia luci,
Quae certum servent et quae variata colorem
Pro vario positu mutent oculique suique.
Cur tenerae viridi frondes velentur amictu,

-- 267 --

At nimio exustae flavescant Solis ab igne;
Unde rosis ardens vultu rubor; unde nigrantes
Purpura quae violas tristi circumsidet umbra
Canaque cur puro niteant candore ligustra.
At contra tenerae cur laevia colla columbae
Et bullae pueris lusus tenuesque capilli
Filaque, quae molli deducit aranea succo
Et gemmae et pluvio pendentes aere guttae
Mille trahant varios adverso sole colores.
Haec primus comperta vides, simul abdita[ERROR: no reftable :]19 pandis
Mille alia atque alia accumulans totumque per orbem
Diffundis late. Stupet alta mente volutans
Attonitum mortale genus tam multa repente
Educta atque adeo brevibus concredita chartis
Plus unum vidisse hominem, quam viderit omne
Naturam inquirens sapientum turba per aevum.
Ergo novum coelo delapsum ut numen ab alto
Te supplex unum veneratur Apollinis ara
Posthabita, tua scripta terit noctuque diuque
Evolvens, te in vota vocat, te oracula poscit,
Dona tibi, tibi thura parat studiosa juventus
Altaque marmoreis meditatur templa columnis.
Huc ades o igitur vatemque inventa canentem,
Magne, tua atque almae tua tenvia stamina lucis
Tu praesens moderare, incertos tu rege gressus,
Da facilem venam et cantum versusque sonantes.
Principio[ERROR: no reftable :]20 albenti radius qui lumine fulget
Candidus, ille quidem quamquam tenuissimus atque
In speciem prorsus simplex, quamplurima caeco
Juncta inter sese nexu mage tenvia fila
Continet atque oculos collatis viribus urget.
His autem, quamquam numero sunt innumerali
Omnibus est dispar filis natura nec una
Pergendi recto vis tramite nec color unus.
Namque dedit filo ingenitum natura colorem
Cuique suum, nulla quem vi, non flectibus ullis
Exuat atque oculos mutato ludat amictu.
Nec minus et vires et recti callis amorem

-- 269 --

Cuique suum natura dedit, quem singula fila
Aeternum servant nullas mutata per artes.
Atque ea[ERROR: no reftable :]21 si penitus libeat cognoscere, primum
Huc iterum revoca atque animo tibi siste sagaci
115 Luminis ingenium recolens. Dum corpore ab uno
Scilicet egressa alterius lux aurea frontem
Corporis inclinata subit, nisi forte trahenti
(Eveniet quod vix) aequa vi pollet utrumque,
Torquet iter rectoque infracta a calle recedit.
120 Ergo ubi[ERROR: no reftable :]22 cum filis radius devenerit albens
Omnibus atque viam mutaverit, hoc magis, illud
Torquetur minus atque minus nexuque soluto
Omnia diversas distracta feruntur in oras,
Sive quod haud aequo contendant incita cursu,
125 Viribus atque adeo haud aeque inflectantur iisdem
Sive[ERROR: no reftable :]23 quod et moles et textus particularum
Sint aliis alii, ducantur et impare nisu.
Quidquid id est, fugiunt sese in diversaque tendunt.
Tum vero[ERROR: no reftable :]24 sociis si singula fila relictis
130 Adveniant feriantque acrem longo ordine visum,
Protinus exoritur series tibi certa colorum
Et varia pulchras depingit imagine formas.
Nec vero[ERROR: no reftable :]25 sejuncta semel rutilantia fila
Ingenium mutant et mores. Corpore ab uno
132 Quod semel intortum magis est, id semper ab omni
Corpore torquetur pariter magis atque colorem,
Quem semel exhibuit, semper, quocumque feratur,
Exhibet, et quovis (dictu mirabile!) fuco
Illita se objiciant venienti corpora, semper
140 Nativum servat filum quodcumque colorem.
Haec autem[ERROR: no reftable :]26 quamquam sua sint discrimina filis
Omnibus et numero careant, ceu diximus ante,
Nominibus tantum septem complectimur atque
Dissimiles minus in classem conducimus unam.
145 Atque age jam seriemque et nomina disce colorum
Quae minus a recto discedunt tramite fila,
His rubeus color est, quali cum prima sereno
Urget equos Aurora die Solemque sequentem

-- 271 --

Nunciat aut quali se celsa papavera jactant
Sanguineusque ardet venis turgentibus humor.
Proximus huic, fulvo nomen qui duxit ab auro.
Immitis color! Heu quantis mortalia corda
Exagitat curis acuens! Quae dira per orbem
Bella movet turpesque dolos atque impia furta!
Pone subit fessis solamen dulce colonis,
Qui falcem vocat et maturas flavus aristas
Ostentat late campis finemque laborum.
Infert se medium viridis, quo vere novato
Luxuriat natura et frondes montibus altis
Et teneras pratis herbas convestit apricis
Quove nitent multo commixti adamante smaragdi
Sive coronati stent alta fronte tyranni,
Mollia seu tenerae ludant per colla puellae.
Insequitur viridem, vasti per caerula ponti
Qui placido regnat fluctu, cum forte furentem
Conclusit caeco turbam rex Aeolus antro
Nec fervent fractae spumis albentibus undae;
vel quem, cum nullae texerunt aera nubes,
Sed rigidus purum Boreas reclusit Olympum,
Suspiciens coelo saturum miraris in alto.
Caeruleo vultum assimilis subit ilicet alter
Pone sequens; tellus olli dedit Indica nomen.
Postremus, violae qui tristia lumina nigrae,
Lumina sordentesque artus confundit et inde
Nomen habet: fusco sordescit turbidus ore
Ille quidem noctemque refert tenebrasque nigrantes
Ac demum in caecam paulatim desinit umbram.
Fors etenim lento tardus pede; luce maligna
Vix urget spectantum oculos viresque trahentes
Ante alios sentit rectoque a tramite flexus
Torquetur magis et magis omnibus unus aberrat.
Atque[ERROR: no reftable :]27 hos, adveniunt cum dissociata, colores
Fila ferunt, quae si rursum simul omnia in unum
Conveniant, rursum candens tibi nascitur albor,
Obruit et nimio perculsos lumine visus.
Quod si plura quidem, sed non simul omnia fila

-- 273 --

Junxeris, exoritur mixtus color isque vel uni
Simplicium assimilis vel qui discedat ab illis
Omnibus atque nova percellat lumina forma.
Caeruleus flavusque color si partibus aequis
Conveniant, viridem cernes exsurgere. At ipse
Restituit flavum viridis, si jungitur olli
Aureus et vena foecundum divite spargit.
Mille novos generat, violae si fusca nigrantis
Purpura cum roseo coeat permixta rubore.
Cunctorumque idem sunt fons et origo colorum
Unica, distractae coeuntia stamina lucis.
Neve[ERROR: no reftable :]28 haec arbitrio mentis conficta feracis
Esse putes! Fuit illa dies, qua quisque latentis
Naturae arcanas meditando extundere leges
Speraret caecam per noctem. Nunc aliter jam
Res agitur. Procul a doctis commenta lyceis,
Ingeniosa licet, caecus procul exulat ardor
Naturam fingendi animo secretaque jura
Edendi tamquam ex tripode atque ab Apollinis ara.
Scrutamur naturam ipsam, quaeque objicit ultro
Illa suos peragens cursus noctuque diuque
Servamus vigiles aciesque intendimus ambas
Instantes operi et longas producimus horas.
Nec satis hoc: varias mille instrumenta per artes
Tractamus facili dextra densisque domamus
Vulneribus confossam arcanaque pandere jura
Cogimus et rerum causas aperire repostas
Torquentes. Neque enim ferro neque parcimus igni
Solventes compagem abscissaque membra secantes.
Ergo oculis lustrare tuis, quae diximus, atque
Singula non dubias poteris tentare per artes,
Si libeat. Primum sed quae satis apta videndo
Instrumenta, canam; tu mentem adverte canenti.
Principio[ERROR: no reftable :]29 e pura vitrum tibi selige massa,
Intima cui sparsae non turbent viscera bullae
Nec vario undantes sinuentur tramite venae.
Proli quantum sinuatae undae, quantum obfuit olim
Dispersis clausum bullis vel inane vel aer!

-- 275 --

Ipsum autem in ternas facies procurrat. At illas
Attritu exaequa multo tenuique subactae
Pulvere fac niteant, qualis nitet alta quieti
Fontis aqua atque imas pellucida monstrat arenas.
Usus erit[ERROR: no reftable :]30 vitreae lentis quoque, quae tibi massa
E parili tumeat laevissima parte ab utraque
Ac radios medium compellere possit ad axem;
Qualem sublimi defixam in vertice coelo
Erigit, aethereos qui terris admovet ignes
Nocte tubus tacita vel qualem instante senecta
Ante oculos mos est suspendere caligantes.
Jam vero[ERROR: no reftable :]31 occlusis amplum conclave fenestris
Fac tibi nigrescat. Tantum per tenve foramen
Irrumpat radius tenuis parvaque rotundum
Exhibeat[ERROR: no reftable :]32 rite exceptus sub imagine Solem.
Protinus oblongo venientem intercipe vitro
Obliquam objiciens faciem: flectetur in ipso
Ingressu primo distractaque fila recedent
Diversas molita vias ac mi-sus ad auras
Regressa aerias, rursus non flexibus aequis
Ad calles detorta novos magis avia tendent
Ac demum opposito secreta in parjete sistent.
Tum vero manifesta fides: nam Solis imago
Non niveo candore nitens, non orbe rotundo,
Verum septenis distincta coloribus atque
Longior excurret. Cernes e pluribus illam
Solis imaginibus coalescere: prima rubebit,
Sordenti violae postrema nigrescet amictu,
At mediae medios referent ex ordine fucos.
Hinc summae incurvos frontes flectentur in orbes.
Ast illos recto conjunget tramite et oram
Hinc atque hinc dorsumque leget revolubile limes
Arcubus innumeris, rutilam qui lampada Solis
Quisque suo pictam concludet in orbe colorans.
Non tamen[ERROR: no reftable :]33 hac penitus disjuncta in imagine fila
Aspicies et secretos fulgere colores.
Purus erit curvis in frontibus hinc rubor, inde
Purpureus violae nigror ac genus omne colorum

-- 277 --

Limitibus purum in rectis. Sed lumen in isdem
Tenve locis acies vix quidquam impellet acutas.
Collectum in medio jubar et densata coibunt
Multa quidem, at varios miscentia stamina fucos.
Namque superpositi vicinis orbibus orbes
Parte sui implexique simul contermina, jungent
Fucorum genera et variorum fila colorum.
Ergo adhibent[ERROR: no reftable :]34 lentem: similes lens vitrea fucos
Colligit et flexum densat jubar absimilesque
Disjungit radios simul et variantia fila.
Illa etenim vitro amoto, quod triplice fronte
Procurrit forma triquetrum, si forte nitentem
Sat procul a tenui disjuncta foramine Phoebum
Excipiat, flectit torquens fugientia sese
Fila decussatae lucis formamque rotundam
Crescentemque fuga punctum compingit in unum
Quoque magis radiorum aditu removetur ab arcto,
Hoc citius medium inflexos conducit ad axem.
Illi iterum fugiunt sese rutilique rotunda
Syderis ingentem pingunt sub imagine formam.
Ergo, qua coeunt, candentem oppone papyrum
Excipiens Phoebi radios punctumque coruscans;
Dein triquetrum lenti vitrum adjice. Protinus omnes
Diffugient fuci longe textuque soluto
Punctorum in seriem tenui se tendet imago
Tramite multicolor purosque ex ordine fucos
Objiciet contemplanti. Variantia fila
Disjunget triquetri frons vitri, at contrahet alto
Assimiles circum dorso curvata colores
Undique lens totidemque in puncta nitentia coget,
Quot diversa latent in plena stamina luce.
Hic age[ERROR: no reftable :]35 jam tenuique acie pertunde papyrum,
Ut liceat, quoscumque libet, transmittere fucos,
Sive rubescentes malis viridesve vel atram,
Languentes tristi violam qui lumine tingunt.
Hos iterum atque iterum triquetris intercipe vitris,
Mille viis agitans versa partesque per omnes
Contorque inflectens: nunquam se distrahet unus

-- 279 --

In plures color aut laeso mutabitur ore.
Attactu viridis fuci viridantia cernes
Cana ligustra, rosas et purpureos hyacinthos;
Igne novas frondes rubeo violasque nigrantes
Liliaque aspicies ardescere; coccina tristi
Sylvarumque comas involvet purpura velo,
Quidquid et attigerit, fusco foedabit amictu.
Qualis[ERROR: no reftable :]36 cum sero fumantes vespere fessus
Urget equos Titan radiosque extinxit in undis,
Lurida nigrantes coelo Nox explicat alas
Omniaque horrificis confundit foeda tenebris.
Jamque suus periit rebus color: aequoris undae
Caerulei, virides per summa cacumina frondes
Et picti pratis flores pictaeque volucres
Mille genus pecudesque feraeque et celsa domorum
Culmina marmoreisque alte suffulta columnis
Templa deum aurataeque trabes auroque supellex
Illita et aggestis cumulata altaria donis,
Indiscreta latent simul omnia: nox tegit atro
Involvens pariter velo et discrimina tollit.
Quod si plura[ERROR: no reftable :]37 simul diversae stamina formae
Trajicias tenuis per plura foramina chartae,
Lente alia rursum conjungere compositosque
Quotlibet e puris dabitur spectare colores.
His animadversis[ERROR: no reftable :]38 unam cognoscere binis
Jam licet e causis, caeca Telluris in umbra
Quae mersam ardenti perfundunt sanguine Phoeben
Luminaque aerias tingunt transmissa per auras.
Nam radii aetheriis subeuntes aera ab oris
Dum flectunt iter et medium torquentur ad axem,
Distracta in varios dissolvunt fila colores.
Quae violas, quae coerulei placida aequora ponti
Languida nigranti confundunt stamina fuco,
Flexa magis, magis ima petunt; referentia contra
Ardentesque rosas et fusi sanguinis undam,
Divitis et venam quae tingunt fulva metalli,
Vi retinent majore viam ac de tramite recto
Discedunt miniis et minus inclinantur in umbram.

-- 281 --

Illa igitur spatium diffusa per amplius atque
Languida distractu tanto et tenuata, minore
Percellunt oculos nisu, haec mage densa minusque
Dissociata magis pollent servantque vigorem.
Ergo qua penitus nigrantis stamina coni
Dorsum prima legunt, sola atrae partibus illis
Fila ineant violae atque unum quamquam igne colorem
Pertenui inveniat, qui primum emergat ab umbra
Attollens coelo sese terrasque relinquens.
Indica dein violae fuco permixta videret
Stamina progrediens, tum quae vada caerula pingunt
Quaeque novas frondes, tum flava atque aurea sese
Miscerent sensim ac demum, qua Cynthia tristes
Fusca regit bijugos, mixtum genus omne colorum
Pervolat et tenui conspergit lumine divam.
Ast ibi cum distracta minus, quae sanguine fervent,
Fila magis vigeant, Phoeben quoque sanguine tinctam
Ostentant oculis et caetera robore vincunt.
Ne tamen[ERROR: no reftable :]39 hanc solamve putes primamve coloris
Sanguinei causam imprudens: perturbat et illa
Languentis Phoebes vultum affunditque ruborem,
Sed tenuem. Neque enim spatii discrimina tanta
Purpureus violae poscit rubeusque cruoris,
Dum se distractus fundit color: ille rubenti
Vix addit novies ternis de partibus unam.
Ergo quid aerias tingat delata per auras
Fila magis turpique aspergat sanguine divam,
Accipe! Nunc almae lucis natura sub imis
Occultata diu latebris penitusque reposti
Nunc demum pandendi aditus frangendaque claustra
Et reseranda sacris ignota sororibus antra.
Nunc rerum externas dabitur cognoscere formas
Quaeque quibus pleno perfusis lumine fila
Pulsa retro redeant, quae per cava viscera serpant.
Principio[ERROR: no reftable :]40 tenues lucis quocumque ferantur
Particulae, spatio dum progrediuntur eodem,
Alternis geminas permutant disposituras,
Quae vicibus redeunt certis post temporis atque

-- 283 --

Post paria intervalla viae. Sive[ERROR: no reftable :]41 aetheris auram
Concitet alternasque ipsum jubar excitet undas,
Quarum pars olli faveat cursumque secundet,
Pars contra adverso pugnet contraria fluctu;
Sive ipsae[ERROR: no reftable :]42 in vacuis dum gressum anfractibus urgent
Particulae, variis cieantur motibus atque
Aut positum aut formam mutent rursumque receptent.
Fors etenim[ERROR: no reftable :]43 in gyrum jactati turbinis instar
Contorquent sese jamque hac, jam fronte feruntur
Aversa; fors[ERROR: no reftable :]44 et motu trepidante coruscant
Jamque magis rapido properant per inane volatu,
Jam celerem cohibent cursum et minus incita tendunt.
Fors etiam[ERROR: no reftable :]45 laxae jam pandunt atque tumenti
Distendunt sese gremio, jam mole minori
Adstringunt pressae alternis variante figura.
Quidquid id est[ERROR: no reftable :]46 , certa mutant vice conditionem.
Et si forte novum positu se corpus in uno
Objiciat, reditus fit promptior atque repulsus,
Quo relegant iter et motum in contraria flectant.
Dat faciles aditus alter frontemque secundo
Ire per objectam gressu et protendere cursum
Adjuvat atque novi superare obstacula callis.
Nec tamen[ERROR: no reftable :]47 haec cunctis eadem intervalla viarum
Particulis, eadem parti nec semper eidem:
Exposcit producta magis quaecumque colorem
Particula exhibeat, dum seu mage pinguia sive
Densa magis cursum tendit per corpora, dumque
Inclinata magis faciem subit. At nihil istud
Discrimen nostris est aptum hic usibus; illud,
Quod varia exposcunt variorum fila colorum,
Pertinet huc, illud memori sub pectore conde.
Scilicet intervalla petunt breviora, nigrantem
Stamina quae violam, quam quae vada caerula tingunt.
In reliquis eadem crescunt ex ordine quaeque
Sanguineam inficiunt undam vultusque decoros
Pura verecundo suffundunt fila rubore,
Permutant geminas post omnia disposituras,
Dumque vices renovant, spatio majore feruntur.

-- 285 --

Illa quidem ante alios celeri mage concita cursu
Forsitan antevolant fucos positusque vicesque
Permutant spatiis majoribus, inter utramque
Una licet mensura vicem sit temporis, et fors
Est sua differitas in tempore, quaeque hyacinthos
Et violam fucant, citius quoque restituuntur
Et citius formamque suam sortemque resumunt.
quin etiam, quoniam diversae stamina formae,
Quae septem in classes conducimus, agmine longo
Se excipiunt numeroque carent, illa ipsa coloris
Quae fila ejusdem nomen traxere, viai
Parva quidem, vicibus sua sed discrimina poscunt.
At quibus indiciis[ERROR: no reftable :]48 olim, quibus artibus usus
Extudit haec, qui naturae tam sancta latentis
Audacem primus tulit in penetralia gressum?
Ille quidem multa observans, tentamina multa
Instituens rursumque iterans et pectore versans
Singula componensque inter se plurima, demum
Irrupit verumque adytis extraxit ab imis
Victor et immenso vulgatum prodidit orbi.
Ipse tibi hic pandam delectum ex omnibus unum,
Quod facile instituas et rem quod conficit omnem.
Accipe[ERROR: no reftable :]49 quae tantum praegrandibus apta tuborum
Molibus, ingenti distantes aetheris ignes
Augmine demittit coelo lens vitrea terrisque
Admovet adducens, cui dorsum hinc scilicet atque hinc
Vix tumeat? plana vix quidquam a fronte recedat.
Huic aliam assimilem lenti conjungere lentem
Ne pigeat planove excurrens aequore vitrum
Et frontem fronti componere: tanget in arcto
Haec illam puncto et dabit oscula pressa. Sed inde
Undique discedent per gyrum atque inter utrumque
Ore tumens patulo circum se tendet hiatus.
Aeris hic velum conclusi atque ampla patebit
Lamina, quae medio tenuissima, quo mage ad oras
Marginis extremas accesserit, hoc mage crasso
Se pandet laxans gremio et pinguescet eundo.
Nec vero[ERROR: no reftable :]50 , quacumque libet, quo pandat hiatu

-- 287 --

Parte sui sese, quod vitra interjacet inter,
Aerii spatium veli et quam crassa patescat
Lamina, mensuram capias si rite, latebit.
Nam lentes aequum vitreae curvantur in orbem,
Cui tantum medio sese ardua tollit ab imo
Extima frons, quantum aerias consurgit in auras
Ille tubus celsusque alti petit aetheris ignes.
Ast aequam incurvus qua vertice sustinet orbis
Planitiem et puncto sinuatus tangit in uno,
Mensuras spatiorum animo tibi concipe ternas.
Prima sit, integrum medio quae ducta sub imo
Linea descensu recto pertunderet orbem;
Altera, contactu, signet, quam distet ab alto
Discedens dorsi punctum quodcumque recurvi;
Tertia sit spatii, planae quod ab aequore frontis
Illud idem removet punctum et designat hiatum.
Aequet uti primam, quoties mensura secunda est,
Aequet ut hanc, toties repetenda est tertia, pandent
Quam numeri, geminas liceat si nosse priores.
At facili ratione licet deprendere primam:
Namque tubo sese tendit bis longior illo,
Vertice qui vitream sublimi ad sydera lentem
Tolleret et deducta polo demitteret astra.
Ipse oculis lustrare potes digitisque secundam
Prendere et inciso admotam metirier aere.
Ergo etiam ratione inita, mensura patescet
Tertia, qua curvum discedit ab aequore dorsum.
Quod[ERROR: no reftable :]51 si se binae contingant vertice lentes
In medio, tantum frons curva a fronte recedit,
Discedat quantum simul utraque ab aequore plano,
Quod simul utramque in puncto contingat eodem.
Inde autem[ERROR: no reftable :]52 disces illud quoque: crescere hiatum
Non isdem gradibus, queis se mensura secunda
Protendit crescens, toties repetendus at idem
Est olli graduum numerus, quot continet ipsa,
Connumeratque gradus. Si duplo excreverit aut si
Haec fuerit triplo magis ampla, bis ille duobus
Teive tribus spatiis se pandit latior isdem.

-- 289 --

Cum fuerit decies major mensura secunda,
Producet spatiis decies se tertia denis.
Hinc etiam vitris quod sese interserit aurae
Aeriae velum, quam crassum qualibet extet
Parte sui, nosces mensuraque certa patebit.
Quare[ERROR: no reftable :]53 age jam, puri filum sat tenve coloris
Excipiens, dorso geminati intercipe vitri.
Ac primum, pressae qua mutua in oscula frontes
Effundunt sese, fac decidat; inde retracta
In latus a medio paulatim abducito vitra.
Principio, qua se tenuissima lamina clausi
Aeris adstringit, purum jubar illius auras
Tranabit tenues; dein crassior aura secundi
Exceptum primas vitri deducet ad oras.
Tum vero geminae sortes viciumque regressus,
jamque aditus luci facilis mage jamque repulsus
Promptior atque viae certa intervalla patebunt.
Primum etenim, dum sat tenuis transcurritur aurae
Lamina, transmissum jubar aere in ulterioris
Objectam vitri massam pervadet. At aucto
Aerii spatio veli jam rursus in ipsum
Aera reflexo cursu remeabit et ima
Objecti primo vitri se in viscera merget
Jani vice mutata posituque et sorte novatis.
Scilicet ingrediens auras processerat atque
Transgressu facili cursum produxerat, at jam
Sorte nova posituque alio progressus eunti
Clauditur ac reditus fit promptior atque repulsus.
Sed rursum aeriae spatiis crescentibus aurae,
Bis vice mutata, vitro ulteriore feretur
Progrediens iterumque retro post augmina veli
Aerii majora (vicem nani tertia reddet
Jam spatii mensura novam et transire vetabit)
Aerios releget tractus cursumque reflectet.
Atque ita mutatis vicibus dum lamina clausae
Aurai sensim se laxat, corpore crasso
Pinguescens magis atque magis, lux incita cursum
Protrahet admissa alternis vel pulsa redibit.

-- 291 --

Quod si etiam[ERROR: no reftable :]54 loca certa notes, queis pergere porro
Fas fuerit vel queis aditus prohibebitur atque
Aerias iterum cursus referetur in auras,
Invenies post aucta aequalibus incrementis
Emensae intervalla viae mutarier ipsas
Usque vices positusque novos sortemque redire.
Haec tibi[ERROR: no reftable :]55 , si filum certi quodcumque coloris
Junctis excipias vitris atque aere clauso,
Provenient. Quod si frontem deflexeris ipsam
Vitrorum obliquans, variis ut flexibus auram
Lux subeat, vel si vitris concluseris undam
Aut oleae succum aut alios aliosque liquores,
Mutatis semper vicibus reditumque aditumque
Post paria intervalla viae succedere cernes
Alternis. Ast haec ipsa intervalla redibunt
Majora obliquis in flexibus atque ubi vitris
Corpora clauduntur mage pinguia vel mage densa,
Intervalla vices pariter magis ampla requirent.
Sed[ERROR: no reftable :]56 quoniam nostris non haec sunt usibus apta,
Ut monui, potius variorum fila colorum
Fac subeant punctae transmissa foramine chartae
Ordine quaeque suo. Cernes, ut quodque minori
Mutat iter flexu, obliquo nova corpora motu
Cum subit ingrediens, contra majoribus usque
Intervallorum spatiis gaudere viai
Maximaque in roseo, in violae tenuissima fuco.
His ita tentatis multo[ERROR: no reftable :]57 jam plura, licebit
Addere nec varias cernentem exurgere formas
Invadet stupor ignarum, quae singula longus
Scrutari labor et Latiis celebrare Camoenis.
De genere[ERROR: no reftable :]58 hoc illud: non tantum tenve coloris
Si filum admittas, ast ampla aspergine primam
Vitrorum frontem perfuderis atque papyro
Transmissumve jubar sistas retrove repulsum,
Aspicies subito enatas fulgere corollas
Et circumductos radiantibus orbibus orbes.
Queis tamen unus erit color omnibus, ille, per arctum
Admissae lucis tulerant quem fila foramen.

-- 293 --

At nigra se rutilis interseret orbibus umbra
Et circumductos distinguet fusca colores.
Quaque sui nitidas transmittent parte corollas
Hac umbram retro vitra irradiata remittent;
Qua retro rutilos orbes regione reflectent,
Transmittent illa tenebras orbesque nigrantes.
Non ita[ERROR: no reftable :]59 si plenum vitris jubar atque colorum
immittas simul omne genus: nascentur et orbes
Fucati circum, insertae nascentur et umbrae.
Sed non unus erit cunctis color: ille rubebit,
Ille novas referet frondes, violam ille nigrantem.
Atque aliqua e multis rutilabit fascia fucis
Iridis in morem et quaedam genus omne colorum
Miscebit simul albescens ac lilia vincet.
Perspicuae tenuis quoties nam lamina massae
Excipit illaesum jubar et conjuncta colorum
Stamina, transmittit partem partemque repellit
Atque alio tinctam fuco rutilare videbis
Transpiciens, alio si fronte inspexeris illa,
Qua radius subit atque affusam lumine clarat.
Ac varii varia surgent pro mole colores,
Transmissive ultra retrove redire coacti,
Dum tenuis pressa gracilescit lamina mole.
Quamquam eadem[ERROR: no reftable :]60 , fuerit si crassior, omne colorum
Transmittet genus et retro genus omne repellet.
Id vero si, quae paulo memoravimus ante,
Rursum animo repetas mentemque ad singula flectas,
Per te ipse invenies, facili et ratione notabis.
Scilicet, ejusdem cum tam sint multa coloris
Stamina staminibusque suum discrimen, iniqua
Et vicium spatia, haec quamquam tenuissima in una
Est vice differitas vel ternis sive quaternis,
Pluribus illa tamen vicium in regressibus aucta
Excrescit magis atque magis. Jamque omnibus unam
Jamque vices geminas, jam centum aut denique mille
Unius ejusdemque addunt postrema coloris
Stamina primorum vicibus. Viridantia fila
Hinc aliis, simili vernant quae laeta colore,

-- 295 --

In vicium praestant numero et satis ampla viarum
Post spatia adjiciunt jam centum et mille, novatos
Queis plus alternant positus formamque resumunt.
Quod simul in rubeoque rosae ditisque metalli
Evenit in fulvo reliquisque ex ordine fucis.
Ergo, perspicuae fuerit si lamina massae
Crassa satis, filis ex ingredientibus una
Atque uno tinctis fuco sub margine demum
Opposito paribus sortem formamque resumptam
Plurima signabunt numeris ac plurima contra,
Et totidem ferme, imparibus. Proinde illa priori
Quam tenuere vicem positumque in fronte tenebunt
Tum quoque, jam toties amissam ac deinde receptam
Atque adeo transmissa iterum procedere possunt
Promptius et cursum producere; caetera contra
Oppositam sortita vicem, reflectere gressum
Apta magis massamque iterum pervadere eandem,
Promptius emensas retro referentur ad oras.
Scilicet hinc, per corpus idem si tramite longo
Lux progressa novam ad frontem devenerit, illam
Continuo ferme in geminos discedere cernes
Hinc atque hinc similes radios, quorum alter easdem
Reflexus repetet sedes, procurret at alter
Victor et objecti per viscera corporis ibit:
Omne genus junctos miscebit uterque colores.
Ast[ERROR: no reftable :]61 ubi trananda est tenuis lamella vicesque
Vix geminae positus seu ternae sive quaternae
Alternis referunt mutatos, altera rerum
Spectanti exurgit facies. Namque illita fuco
Quae simili, pariter per primam stamina frontem
Se tulerint progressa, eadem sub fronte secunda
Unam itidem sortita vicem ferme omnia, sive
Progressum facilem seu sunt habitura regressum.
Sed quoniam, vario distant quae fila colore,
Magna etiam in vicium spatiis discrimine poscunt,
Illa pari numero mutant, haec impare, et illa
Procurrunt potius, retro haec reflexa recurrunt.
Dividit ac fucos * tenuis lamella coloresque

-- 297 --

Ostentat varios varia de parte tuenti.
Nec vero[ERROR: no reftable :]62 , quos transmissu rutilare colores,
Quos fas lamella in quavis remeare, latebit,
Si, quae quisque color quaeve intervalla requirat
Corporis inclusi ingenium, quae luminis ipso
Flexus in ingressu, servata notaveris atque
Singula per numeros certa versaveris arte.
Praestitit haec, primus qui tot tam mira reperta
Prodidit educens. Tenuis dum lamina crescit
Sensim perque gradus series prodire notavit
Ille quidem varias longo ordine, scilicet illas
Interclusa vitris praebent quae corpora quasque
Et tenues bullae, dorso dum defluit humor,
Atque cutis sensim gracilescit, vertice ab alto
Exortas tergo demittunt. Orbibus orbes
Nam sese inserti excipiunt pulchrasque corollas
Alternant, alios et prospectantibus intro
Transmissos tergo ostentant aliosque repulsos
Convexa dorsi praebent de parte colores.
Hinc etiam[ERROR: no reftable :]63 , quae perspicuo, quae corpora opaco
Sint gremio, variis varia de parte tuentem
Quae ludant incerta coloribus et quibus idem
Curque aliis alius constet color, omnia ab uno
Hausit felici cursu manantia fonte.
Nulla etenim[ERROR: no reftable :]64 rectis viduata meatibus atque
Sunt penitus densa et venienti impervia luci
Corpora: materiem permixtum rebus inane
Vincit in immensum ac radiis via libera semper,
In quamcumque plagam sit opus producere cursum,
Panditur. In tenues quaevis, quae maxime opaca,
Nam si lamellas concideris, omnia lucem
Admittunt coeptoque sinunt procedere cursu.
Exiguas vitreis qui moles orbibus usi
Scrutantur contemplantes, satis omnia norunt
Per genera herbarum, per tigna et membra animantum
Ire jubar perque et lapides et dura metalla.
Progressum anfractus nimii nimiique meatus
Impediunt luci potius disjunctaque iniquis

-- 299 --

Materies spatiis, diversae et fragmina massae
Intermixta simul pariter mage densa minusque
Et facies scabrae aut incurvae particularum.
Particulam ingrediens quamvis jubar egrediensve
Parte sui retro pulsum nam flectitur atque
Parte alia producit iter. Proin dum nova quaeque
Pergenti objicitur mage densa ac crassa minusve
Pars nova detrahitur de lumine progressuro
Oppositamque nihil jam ferme appellit ad oram.
omne jubar variis jam tractum janique repulsum
Viribus hac, illac vacuis anfractibus errat
Imaque perpetuo serpit per viscera flexu.
Adjuvat et positus facierum obliquus et asper
Mille viis torquens radios longoque viarum
Circuitu cogit demum consistere fessos.
Nonne[ERROR: no reftable :]65 vides, puri quam sit pellucida vitri
Lamina, qua patulas mos est amare fenestras
Contra imbrem gelidasque nives nimbosque sonantes?
Pulveris in tumulum fractam contunde nec ullos
Transmittet radios jam corpore pulvis opaco.
Frons tantum crispata potest, insertus et aer.
quin etiam laevi si plurima lamina fronte
Consistat frontesque ipsas conjunxeris, oram
Qui radius primam subiens transcurrerit, omnem
Per massam externas vitri pervadet ad oras
Atque una e multis constabit lamina vitris
Prospectumque dabit pellucida transpicienti.
Subduc alternas, demptis succedat ut aer
Seque vitris medium illabens interserat idem
Flexibus innumeris radius se distrahet atque
Per vitra, insertum per et aera serpet oberrans
Nec jam ultra positas res transpectare licebit.
Contra si tenui, quam linea texta papyrum
Contusa ad lympham doctis dant usibus, undam
Affundas, succum potius vel pinguis olivae,
Continuo plures radios transmittet, opaco
Sistebat quos ante sinu. Namque aere pulso
Tenvia fila inter sese liquor insinuabit

-- 301 --

Ac magis aeriis pinguedine distat ab auris
Linea materies, liquidis quam distet ab undis,
Distet et a succo semper frondentis olivae.
Ergo ubi mixta simul fuerit mage densa minusque
Materies, vacui nimia vel mole meatus
Sese inter fibras distendant, corpus opaco
Nigrantes tenebras gremio fovet. Ast ubi eodem
Materies densata gradu se fuderit aeque
Per spatium, latebris alte pellucet in imis.
Namque illic vario pulsu varioque repulsu
Mille locis inflexa viam detorquet et alto
Distrahitur lux alma sinu; circum undique contra
Viribus hic aequis agitur neque flectitur usquam.
Jam vero[ERROR: no reftable :]66 varios varia de parte tuenti
Saepe oculo praebent quaevis pellucida fucos
Corpora, seu crassa fuerint seu mole minuta,
Illa quidem incurvis vel frontibus inclinatis
Si jubar excipiant reddantque et fila retexant.
Sic vitrum triquetrum, sic gemmae et roscidus humor
Mille nitent variis distracto lumine fucis.
Sic fors et tenues fucantur saepe capilli
Staminaque, incautam queis captat aranea praedam.
At vario[ERROR: no reftable :]67 ludant quae corpora opaca tuentem,
Quae servent certum et quem servent quaeque colorem,
A mole et textu res pendet particularum.
Nam si materies mage densa aut pinguior imo
Lamellam gremio tenuem circum undique claudat,
Incertus color est; certus, si densior aut si
Pinguior in tenui contra concluditur Illam
Dum subit obliquo radius nam tramite, cursum
Inclinat magis atque magis frontique propinquat;
Dum subit hanc contra, erigitur frontemque relinquit.
Quare ibi pro vario radii flexu advenientis,
Flexus et ingressi prima cum Fronte, terendae
Et mensura viae ac vicium intervalla colorque
Mutantur grandi discrimine; singula contra
Hic ferme constant fermeque brevissima frontes
Oppositas inter teritur via, semper iidem

-- 303 --

Et vicium numeri redeunt idemque colores.
Scilicet hinc[ERROR: no reftable :]68 Junonis aves, qua syrmate longo
Expandunt caudam ad solem et vernantia prata
Aethereosque ignes tumidae in certamina poscunt,
Matris et Idaliae volucres per mollia colla
Nam ludunt mulcentque oculos variante colore,
Includunt spatia in spatiis mage tenvia densis.
At contra arboreae frondes maturaque poma
Et teneri flores pictisque undantia venis
Marmora, viventum cutis et genus omne metalla
Totque aliae rerum species, quae certa remittunt
Stamina constantique impellunt lumina forma,
Tenvibus in spatiis mage densa aut pinguia claudunt.
Quod reliquum, toto[ERROR: no reftable :]69 fundit se corpore constans
Ille color, tenuis quem lamina particularum
Exhibet, ut fuerit mage crassa ac densa minusve.
Lamina nam tenuis, licet usque amplissima vastam
Distendat late frontem, ut memoravimus ante,
Si spatio minus in denso conclusa minusve
Materie in pingui jaceat, sua certa repellit
Filorum genera et certum tibi tota colorem
Reflexu ostentat, quavis de parte, tuenti.
Contunde infringens: et si non tenvior inde
Prodeat, illum ipsum per singula frusta colorem
Aspicies pariter pariterque in corpore nexis
Compacto e frustis idem color ille manebit.
At si[ERROR: no reftable :]70 particulae admisso pinguescere succo
Incipiant vel si contra, expirante liquore
Ad solem, incipiant gracilescere, jam nova fuci
Succedet species. Sic et matura trahentes
Poma novo affundunt vultus radiantia succo
Et vario picti flores ornantur amictu.
Sic contra virides olim flavescere primum
Sive rubere etiam, nimio si Solis ab aestu
Torrentur, prima frondes aestate videbis,
Tum saepe et flavum nigro mutare colorem.
Sic etiam affrictu et pulvis contusus et ipsa
Cana ligustra manu nimium compressa nigrescunt.

-- 305 --

Unde[ERROR: no reftable :]71 tamen rubeus Phoebes squalentis in umbra
Exurgat color et sordescat sanguine vultus,
Non haec una satis lucis natura docebit.
Perge age et aerios animo tibi siste vapores.
Illi equidem, Libycis si fors exortus arenis
Africus Aethiopumve Notus de litore adusto
Advolet, ignitis et concitet aera pennis
Vel si commixto fervescant sulphure vel si
Jungantur, varii miscent dum praelia venti,
Aucta mole tumentjamque omnia flectere possunt
Mutatis vicibus variorum fila colorum.
Hinc tumidae surgunt massae coeloque feruntur;
Scilicet hic nebulis et nubibus ortus opacis.
Ast ubi jam paulatim aestus deferbuit atque
Sese iterum adstringunt tenuata mole vapores,
Prima vicem, quoniam rubeis longissima filis
Intervalla vices referunt sortemque novatam,
Ut monui, retinent rubicundo tincta colore
Stamina, prima globos perrumpunt libera nec jam
Parte sui emensas retro pelluntur ad oras
Aut vario hac illac flexu distracta feruntur.
Caetera adhuc mutantque vices cursumque reflectunt.
Si moles pergat tenuarier, aurea cursum
Libera cum rubeis producunt, tum quoque flava;
Dein fugiunt virides reliquique ex ordine fuci,
Purus et amotis pellucet nubibus aer.
Non tamen[ERROR: no reftable :]72 usque adeo tenui se mole vapores
Adstringunt penitus cuncti, ut genus omne colorum
Possit inoffenso totum procedere gressu.
Tenvibus admixti semper majore supersunt
Mole aliqui torquentque jubar perque aera spargunt.
Tum vero multi flectentes omnia lucis
Stamina si superant, pallet circum undique coelum,
Pallent vicini colles disjunctaque longe
Culmina mersa latent penitus caligine tristi.
Ast ubi sordentem Zephyri levis aura serenat
Aera, jam rubeus color effugit eque reflexis
Caeruleus filis oritur coelumque colorat:

-- 307 --

Transmissae contra flavescunt stamina lucis.
Densatur magis atque magis violaeque nigranti
Fit color assimilis, Boreae de parte nivalis
Si gelida errantes adstrinxerit aura vapores
Et minimae molis globuli dispergere dorso
Jam violae tantum possint nigrantia fila.
Praeterea[ERROR: no reftable :]73 globulus, rubicundae stamina lucis
Flectere qui medium evaleat delata per axem,
Obliquis illapssa viis reliqua omnia flectet.
Majora haec etenim vicium intervalla requirunt
Perque globum obliquo tendit quae semita calle,
Est brevior, medio quam qui traducitur axis.
At contra medium globulus deducta per axem
Vix potis est violae qui languida flectere fila,
Nulla parte sui reliquos inflectere fucos
Et circum aeriis poterit dispergere campis.
Corporis hinc[ERROR: no reftable :]74 radius liquidi per viscera si se
Tramite perspicuo tulerit, cui mole minuti
Occurrant varia globuli partemque reflectant,
Semper plura viam mutabunt tristia fila,
Quae referunt violam, ardenti quam tincta rubore
Caeruleique adeo praebebit forma coloris
Se tibi reflexo spectandam in lumine; contra
Transmissum lumen sensim flavescet eundo.
quin et longa satis post intervalla viarum
Stamina jam violae quondam jamque Indica ferme
Deficiunt, magna distracta e parte, viretque
Reflexum jubar ac transmissum sanguine fervet.
Est alta[ERROR: no reftable :]75 aequoreas quam mos demittere in undas
Machina: conclusas gremio premit aeris auras
Nequicquam inferne conata irrumpere lympha.
Hinc inde insertis crystallus pura fenestris
Admittit Phoebi radios pontumque coercet.
Ipsa suo moles stat pondere tuta; sub imo
Piscator genio sedet ac vitalibus auris
Vescitur et conchas seu dura corallia carpit
Sive rates fundo mersas rimatur et aurum
Extrahit ac vectas peregrino e littore merces.

-- 309 --

Hac olim, Angligenum qui maximus astra tueri
Sive opus et varios numeris supponere motus
Seu ponto et dubiis vitam concredere ventis
Naturamque alio servare sub orbe latentem,
Aeternum Hallejae gentis decus, ima profundi
Scrutatus pelagi sese demiserat alte
Mersus aquis: steterant venti supremaque ponti
Se facies laevi constraverat aequore. Solis
Irrupit radius, transmissae et spicula lucis
Impetiere manum, quae protinus igne rubenti
Emicuit, sparso ceu sanguine tincta maderet.
Reflexis contra radiis circum alta colorem
Unda dabat viridem rutilos imitata smaragdos.
Plura quidem[ERROR: no reftable :]76 aequoreis radio se obstacula in undis
Objiciunt violaeque bibunt nigrantia fila
Quam, qua perspicuus nitet ac sine nubibus aer.
Hinc nunquam aeriis reflexum lumen ab auris
Aspicies verni formam praebere viroris.
Seu pallent seu caeruleo dant illita fuco
Stamina. Transmissi at radii, cum celsus in alto
Axe nitet Titan, flavescunt saepe, metallo
Ac saepe assimiles fulvo tinguntur et idem
Mane novo liquidis cum nondum emersit ab undis
Seu fessos cum solvit equos jam vespere sero,
Suspectans altas nubes aspergine pingit
Irrorans rubea rubeoque Aurora colore
Pura micat coeloque rosas effundit ab alto.
Namque jubar Solis demissum a lampade, ad imas
Quo magis obliquo tulerit se tramite terras,
Hoc etiam aerias tractu majore per auras
Se feret et rubeus post plura obstacula fucus
Usque magis reliquos transmisso in lumine vincet.
His animadversis[ERROR: no reftable :]77 longi jam meta laboris
Arripienda venit: rubet jam prima coloris
Causa patet, Phoeben quae densa inflammat in umbra
Et turpi foedat squalentes sanguine vultus.
Scilicet ad mediam, quae lux demittitur umbram
Aeriis deflexa auris, trans aera longo

-- 311 --

Tendit iter cursu: violae proin plura nigrantis
Dispersa intereunt rubei quam fila coloris
Transmissumque rubet lumen, rubet ipsa rubenti
Squalentes perfusa genas dea lumine: fuso
Credideris foedos sordescere sanguine vultus.
Quamquam[ERROR: no reftable :]78 etiam multo quondam, si credere dignum est,
Sanguine perfundi perhibent frontemque genasque
Squalentis divae et laniatos unguibus artus.
Quippe ferunt, medio cum jam coeuntia mense
Cornua complevere orbem similisque nitenti
Ora soror fratri radios diffundit ab alto
Aethere nocturnasque aspectu discutit umbras,
Foemineo elatam fastu formaque superbam
Ostentare jubar coelo ac solemnia festa
Saepe agere et cum solemnes ducere pompas.
Mille igitur Dryadas sylvis et Oreadas altis
Montibus impavido secum per inane volatu
Avehit. Illae agitant choreas ac voce sonanti
Concelebrant divae laudes et carmine certant:
Ut sola edenti Phoebum vix edita matri
Adstiterit, teneris et fratrem exceperit ulnis;
Ut primis arcu sylvas agitarit ab annis
Cervorumque greges nunquam fallente sagitta
Fixerit; ut patri jam grandior aetheris arcem
Servarit geminosque immania corpora fratres
Telorum obruerit nimbo. "Tu surripis Orco
Distractum curru juvenem rursumque sub auras
Evehis aethereas ac nymphae tradis alendum
Egeriae et luco protectum condis opaco;
Tu regem sacrae turpatum sanguine cervae
Devotamque premis classem ac turgentibus undis
Et lue pestifera fumantes cogis ad aras
Sistere regalem gnatam; mox eripis atque
Mactandam innocua statuis pro virgine cervam;
Illa tuas avecta procul jam sancta sacerdos
Excubat ante aras sacrisque ministrat, Orestem
Illa suum servat duce te caesoque tyranno
Illa rudi sub fasce tuos referentia vultus

-- 313 --

Aufugiens simulacra rapit nemorisque beato
Condit Aricini clivo; Caledonia (sic!) regna,
Immisso tu plectis apro; tu ventre tumenti
950 Eurynomae, tu Phoenicae pro crimine turpi
Humanos adimis vultus: agit altera pennas
Jam volucris, rictu ursino fremit altera. At illi
Restituis formam miserata, hanc inseris astris.
Te Metabus regno pulsus, te virgo potenti
955 Praesentem auxilio sensit vix orta Camilla
Ultricemque habuit moriens: volat hasta tumentem
Trans fluvium et duro infantem sub cortice portat;
Aruntem caesa fugientem virgine telo
Assequitur Stygiasque Opis detrudit ad umbras.
960 Nec te secreto nudam, licet inscius, antro
Impune Actaeon vidit morsuque suorum
Ipse canum lacer interiit comitumque sagittis.
Salve Erebo coeloque potens, salve, alta Tonantis
Progenies, terras late venerata per omnes,
965 Nympharum comes et nemorum Latonia cultrix!
Da faciles sylvis succos, da montibus altis
Ardua frugifera vestire cacumina fronde!"
Haec celebrant cantu: super omnia frontis honorem
Adjiciunt plenumque jubar noctemque fugatam.
970 Alta sedet cum Latonia, virgo suasque
Excipit et tacito versat sub pectore laudes
Exultans plauditque sibi frontemque procacem
Circumfert late et formae in certamina quidquid
Axe nitet, pulchri matrem quoque poscit Amoris.
975 Ac Vestam in primis obscura in nocte jacentem
Sordentemque artus dictis compellat amaris
Insultans caecamque vocat fumoque nigrantem.
Ilia deae fastu justoque agitata dolore:
"Usque adeo furis atque aliena luce superbos
980 Ostentans," inquit, "vultus male cauta quietam
Sollicitas nec me majore effulgere nuper
Lumine, te densis meministi horrere tenebris,
Cum tacita invidia et caeco succensa furore
Praeripere objecto Phoebeos corpore vultus

-- 315 --

Tentasti et subita radiantem immergere in umbra,
Nequidquam. Insanis moles nam tantula coeptis
Obstitit: immodicos pallor mihi fronte venustus
Repressit Solis radios tenuisque nitentem
Distinxit naevus vultum et decus addidit ori.
At non et tenui tantum pallore protervos,
Non naevo inficiam vultus ego. Disce, age, dictis
Impetere immeritam et tanto te tollere fastu!"
Haec effata locum capit et qua pompa superbo
Progreditur cum, nigrantem corpore vasto
Protendit conum ac tenebras affundit opacas.
Continuo Dryadesque deas, namque ordine longo
Antevolant ducuntque choros, et Oreadas umbra
Occupat attonitas tristis pallentiaque ora
Inficit et densis confundit foeda tenebris.
Prospicit et casu comitum turbatur acerbo
Cynthia, cum subitus trepidae radiantia pallor
Ora notat vultuque omnis decor ille venustus
Deperit atque atra primus jam se imbuit umbra
Frontis apex, toto squalet jam corpore diva,
Atrati squalent bijugi subitasque tenebras
Incertumque horrent callem currumque ruentem
Arrectis cervice comis per devia raptant.
Heu, quid agat jam sola? metu nam protinus omnes
Montanae nemorumque deae se praepete cursu
Proripuere. Atra currum quo flectat in umbra?
"Frater, ades," clamat, "miserae succurre sorori!
Frater, ades! Toto nuper pulcherrima coelo
Astriferumque altis late regina per axem
Vecta rotis, tanta comitum plaudente corona,
Obruor, heu, misera et mersi caligine tristi
Sordescunt vultus. Jam sola, irrisa per umbram
Raptor et assuetas cumis non sentit habenas."
Frater abest longeque alia regione vagatur
immemor. Aspectum tanti interjecta doloris
Hostis dura negat questusque eludit inanes.
Ergo ira succensa gravi et furibunda nigrantes
Impetit ungue genas, teneros petit ungue lacertos

-- 317 --

Ungue sinus: denso exundans e vulnere sanguis
Promicat et toto late se corpore fundit.

Adduntur hic quae ipsius auctoris manu conscripta invenimus in exemplari Londinensi in laudem Ageni, praestantissimi viri, reipublicae Genuensis ad aulam Londinensem legati.

1025 Haec super astrorum positu Lunaeque labore,
Defectu et Solis vario congesta canebam
Ausonia in magna, Latio dum subdita lustro
Regna patri et montes camposque urbesque pererro
Ac coeli positus atque intervalla locorum
1030 Mensuris late captis inquiro, tumorem
Telluris vastae, Hesperiis quo turget in oris,
(Namque aliter tumet illa alibi variante figura)
Ut liceat multam deducere posse per artem
Oppidaque atque vias montesque amnesque lacusque
1035 In tabula atque omnem certo ordine pingere tractum.
Nunc eadem immensum dimitto impressa per orbem
Hinc, ubi regalem ad Thamesim me, dulcis Agene,
Excipis hospitio pingui immensamque per urbem
Deducis late et curru circumvehis alto.
1040 Ipse quidem cesso ac tenues exerceo curas
Musarum cultor rudis: aut male cusa retracto
Carmina ad incudem aut mendosa exempla typorum
Lustro iterum atque iterum et studio consumor inani.
Te graviora premunt: commissa negocia tractas
1045 Regalis patriae Britonum legatus in aula,
Ingentis patriae, aequoreis quae tollit ab undis
Augustum caput et montes consurgit in altos
Despectans humilem turrito vertice pontum,
Corsorum Ligurumque potens regina per oras.
1050 Illa quidem, ut vidit duro exardescere bello
Usque magis terrarum orbem et Neptunia regna,
Tot campos armis membrisque horrere recisis
Quadrupedumque virumque, effusi sanguinis amnes
Ire novos, totum consterni classibus aequor
1055 Horrisonis fractasque undis fluitare carinas,

-- 319 --

Libera, sed tanti non et secura pericli
Prospexit longe. Quid magna Britania possit,
Seu bellum urgendum, posito seu foedera bello
Nectenda et longos nova pax victura per annos,
Vidit et huc animum, huc oculos intendit acutos.
Scilicet huc mittendus erat, qui mente sagaci
Consuleret patriae et casus vigilaret in omnes.
Mille aderant longoque senes exercita ab usu
Pectora consilioque viri praestante, vigore
Et juvenes fervente animi, mille. Omnibus unum
Illa tamen paribusque tibi senibusque virisque
Antetulit primae vernantem flore juventae.
Usque adeo norat, cui fidere posset, et alti
Virtutes animi mentemque notarat acutam.
Nec vero vana spe fallitur: aula frequentem
Excipit hic omnesque videt te impendere curas;
Illa procul placida fruitur tranquilla quiete.
Si tamen officiis superest brevis hora peractis
Et quidquam cessare licet, precor; adjice mentem
Huc etiam ac tenuem ne dedignare Camoenam
Ipse quoque assuetus plectro fidibusque canoris.
Saepe etenim tumidis Nereus erupit ab undis,
Nympharum comitante choro, vicinaque quotquot
Flumina Nayades habitant et Oreades altae
Et Dryades Faunique et cornipedes Satyrisci
Littora complerunt circum ac lusere choreis,
Dum canis ad cytharam et procul alta cacumina et imae
Valles et nemora et responsant aequoris undae.
Quin etiam auratis sculpsere excepta tabellis
Carmina, quae Ligures late vulgata per oras
Aeratis impressa notis nunc denique prostant
Et servant docti monumentum insigne laboris.