LIBER QUINTUS
Post serta[ERROR: no reftable :]1
obductam Phoebi cingentia frontem
Candida fulgentesque comas radiumque bicornem
Signiferi oppositis protentum finibus orbis
Et vim divini jubaris plenumque, latente
5 Dimidio quanquam ore, diem, te, diva triformis,
Te canimus niveos prima Telluris ab umbra
Pallentem vultus, tum sive sub axe latentem
Nigranti raptamque oculis seu luce maligna
Perfusam late et turpi caligine foedam.
io Tu digitos mihi, tu plectri resonantia eburni
Fila move cantumque rege et non impare versu
Ipsa tuos praesens da pandere, diva, labores.
Principio[ERROR: no reftable :]2
umbrifero dorso cur proxima coni
Inficiat pallore genas turbata nitentes
15 Cynthia divinumque oris confundat honorem,
Illa docet, Phoebi rutilis quam corpus opacum
Fulget ubi a radiis, umbram e regione nigrantem
Projicit adversa, quae pallida margine summo
Atque incerta oculos fallit. Mediam undique circum
20 Namque obeunt dubio mixtae splendore tenebrae.
Quoque magis fugit atque a corpore distat opaco,
Hoc magis incerto se limite contrahit umbra.
Nonne vides, alti summo de culmine tecti
Cum cadit atque viam distinguit tramite longo,
25 Densatas inter tenebras tractumque nitentem
Linea non tenuis tantum sese inserit et non
Protinus hinc illuc puncto transitur in uno?
Languescit sensim lux aurea paulatimque
Exoritur lentoque gradu sese explicat umbra
30 Principio levis ac sensim nigrescit eundo.
Non tamen et spatiis plus aequo ingentibus idem
Confusus margo distenditur et digitorum
Exiguo semper numero concluditur arctus.
Ast ubi majores altis de montibus umbrae
-- 213 --
Excurrunt procul et campos secuere patentes,
Nequidquam extremae speres confinia lucis
Designare tuens ac multis passibus erres
Incertus dubiusque animi, dum a lumine certo
Haud dubiam demum transcurrere detur ad umbram.
Quorum[ERROR: no reftable :]3
etiam causas libeat si nosse latentes,
Accipe! Durum opus est dicto, sed dexter Apollo
Et faciles quid non jubeant sperare Camoenae?
Si medio Phoebi tantum prorumpat ab imo
Irriguus radiorum imber coelumque per amplum
Effundat recto se tramite, quidquid opaci
Corporis objiciat sese cursumque inoretur,
Margine distinctam certo determinet umbram.
Finge etenim, quacumque patet via libera, virgas
A puncto vibrante jubar procurrere recto
Tramite in immensum. Sed qua se corpus opacum
Objicit, infractas dorso consistere, et ultra
Quod superat, vacua spatium rarescere ab aura.
Id spatii, virgas inter quod restat inane,
Nonne vides, omni viduatum luce carebit
Et penitus tenebris mersum nigrescet opacis.
Quod dextra laevaque ictus persensit, inani
Accedat spatio quantum libet, aureus olli
Objice summoto plena luce ingruet imber.
Nam referunt radios virgae, quem abrumpit opaci
Dorsum obicis, non ille ultra progressus ad umbram
Pertinet. Ast alius, quamvis sit proximus olli,
Progreditur liber coeptumque agit aethere cursum.
Quumque omnis puncto radiorum nimbus ab uno
Prorumpat rectusque volet, vi pollet eadem
Et rutilat splendore pari, qui proximus umbrae
Nigranti quique aversas petit avius oras.
At quoniam[ERROR: no reftable :]4
totus Titan nitet, undique et alto
Tela jacit dorso effulgens lucemque ministrat,
Quacumque ignifero nullum de corpore punctum
Cernitur ardentesque genae dorsique recurvi
Margo latet totus, nigrescunt omnia et umbra,
Lumine summoto penitus, densissima regnat.
-- 215 --
Quae totum Titana vident speciemque rotundae
Libera prospectant frontis loca, lumine gaudent
Perfusa integro plenaque in luce nitescunt.
Sunt alia in medio, quae partem e fronte nitenti
Aspiciunt, partem interjecta obstacula condunt.
Hic tenebris rutilum lumen miscetur opacis,
Hic tibi confusae dubius male cernitur umbrae
Terminus, hic incerta almae confinia lucis.
Hanc,[ERROR: no reftable :]5
quoniam media est purum jubar inter et umbram,
Pene umbram dixere, suo qui nomine docti
Quaeque notant. Illa, umbroso qua proxima limbo,
Par umbrae similisque, jubar vix excipit ora
Solis ab extrema. Tum quo magis inde recedit,
Clarescit magis et media qua parte nitentis
Prospectat media ora dei, jam luce potenti
Emicat et pleno vix quidquam a lumine distat.
Ipsa[ERROR: no reftable :]6
autem, objecti qua proxima corporis umbra
Exoritur dorso, tenui cur tramite sese
Finiat adstringens, tum quo magis inde recedit
Atque obicem simul et Phoebeam lampada linquit
Progrediens, crescat semper pene umbra magisque
Ambiguus partes margo se tendat in omnes,
Huc animum adverte et facili ratione patebit.
Tot radios inter, qui misi a lampade Solis
Culmina seu tecti sive alti culmina montis
Perradunt perguntque agiles, tu mente sagaci
Contemplare duos: qui nempe a vertice summo
Promicat et fundo contra qui erumpit ab imo.
Ille, alma a luce incertus qui distinet umbram
Nigrantem limes, radiis concluditur istis,
Inter utrumque jacens: tristi prior imminet umbrae,
Contingit pleno loca lumine laeta secundus.
Illi igitur primo exortu procul usque remoti
Paulatim ad sese accedunt et culmine in ipso
Conveniunt flexumque acuunt. Dumque aere aperto
Pergit uterque suum rectus producere cursum,
Se fugiunt iterum et geminato crure decussant.
Namque prior, summo Phoebi cui celsior ortus
-- 217 --
Vertice, demittit pronum caput; altior illum
Despectat, qui limbo humilis prorupit ab imo.
His animadversis jam caetera sponte patescent.
Nam quoties rectis consurgit cruribus atque
Flexus hiat, quo crura apicem producta relinquunt
Usque magis, magis a sese distracta recedunt
Ipsa simul latoque magis panduntur hiatu.
Hinc, quoniam tenui flexu concluditur atque,
Qui purae densam luci disterminat umbram,
Margo jacet gemino crure interceptus, in ipso
Exortu, aut tenui si sistitur intervallo,
Ipse etiam tenuis spatio finitur in arcto.
Quo mage progreditur campisque patentibus idem
Excurrit procul, hoc etiam mage crescit eundo.
Nunc age[ERROR: no reftable :]7
palloremque deae jam nosce triformis,
Horrentem cono tristi dum projicit umbram
Aera per vacuum Phoebique intercipit ignes
Terrai moles intersita, terminat illam
Confuso incertus circum undique margine limes
Et lucem obscuris miscet pene umbra tenebris.
Hanc subit, hinc pallore genas perfunditur, ante
Quam penitus densa se Cynthia condat in umbra.
Ipse autem primum tenuis densatur eundo
Oris divini pallor, quia quo mage ad umbram
Accedit pene umbra, velut memoravimus ante,
Hoc etiam partem lucis de fronte minorem
Prospicit atque magis ferrugine tingitur atra.
Cumque procul superas se tantum attollit in oras
Cynthia Telluremque imam procul alta relinquat,
Ingenti spatiique et temporis intervallo
Ante umbram pallere deae nitida ora triformis
Incipiunt. Namque ipsa, altum dum assurgit in axem,
Distrahitur pene umbra aperitque patentia crura.
Atque[ERROR: no reftable :]8
utinam et nobis concederet auctor Apollo,
Quod terrae coelique licet mensoribus, atros
Ceratave super tela tenuive papyro
Ut calamo vates tractus signemus acuto
Seu radio in multa sulcos ducamus arena.
-- 219 --
Ut tibi pene umbrae certos umbraeque nigrantis,
Luminis et pleni fines oculosque fideli
Subjicerem aurataeque notarem cuspide virgae!
Ingens distentae supremo in vertice telae
Picta globi species staret Phoebumque referret.
In medio Tellus tenui consisteret orbe.
Tum quatuor (tantum quatuor nam tramite recto
Hinc possunt atque hinc orbes conradere binos)
Nigrantes irent tractus binique mearent
Extrorsum, bini contra sese inter utrumque
Insererent tereti figentes oscula dorso.
Tum mediis rectum aspiceres traducier axem
Orbibus atque ipso tractus concurrere in axe.
Scilicet externa primi qui parte meabant,
Terrestris dorsi post oscula pressa coirent
Et tenui umbriferum finirent cuspide conum;
Phoebum inter Terramque aliis concursus et ante
Incurvi contactum orbis, qui deinde per auras
Diversi aethereas fugerent procul atque patenti
Desererent flexu seseque umbramque nigrantem.
Hos inter conumque omnis conclusa jaceret
Pene umbra, at vacuas immensum extensa per oras.
Quod spatii ultra ipsos tractus superesset, id omne
Illaesum pleno gauderet lumine Phoebi.
Transversos demum tractus incurva secaret
Linea signaretque viam, qua plena nitenti
Dum vehitur curru, primum pallore decoros
Confundit vultus, tum densa conditur umbra
Cynthia, dum redeant iterum pallorque jubarque.
Singula[ERROR: no reftable :]9
quod si etiam momenta notare liberet,
Quo tenuis pallor primum incipit, atra serenam
Quo primum attingit frontem penitusque tenebris
Obruit umbra genas, quo Cynthia lumine rursus
Incipit effulgere novo vel quo fugit omnis
Tandem umbra aut pallor tandem quo desinit omnis,
Altera tela tibi pictis simul omnia signis
Subjiceret lustranda. Amplam tela ipsa referret
Planitiem, qua tum conus, qui continet umbram,
-- 221 --
Tum fusco pene umbra sinu transversa secatur.
Has gemini exprimerent orbes, quorum arctior umbram
Praeberet tristem, confusae latior alter
Pene umbrae fines ac lumina mixta tenebris.
His medium commune foret primusque pateret
Ter tantum crassus, quantus protenditur orbe
Ipsa deae species et quod jacet inter utrumque,
Ferme unum ex isdem comprenderet intervallis.
Tum recta inferret sese atque excurreret ultra
Semita, quam lento percurrit Cynthia gressu.
Tranversi ductus horas, momenta notarent
Hinc atque hinc adscripti apices numerique monerent
Appositi, medius divae quo tempore quemque
Transversum aut ductum aut apicem contingeret orbis.
Sic[ERROR: no reftable :]10
distincta quater senas ubi tempora in horas
Cuspidis auratae vertex designat (in imo
Appensum gremio pondus seu lamina flexo
E chalybe assiduo nisu trahit atque rotarum
Convertit terga et flexus contorquet in aequos),
Circum apices, circum numeri et nigrantia senas
Signa notant horas. Lento sese aurea cuspis
Circumagit gressu jamque hunc jamque indicat illum
Inque diem gyro quater intorquetur eodem.
Hic etiam[ERROR: no reftable :]11
, quamquam haud aurata cuspide, acutus
Tempora designaret apex, quem mobilis orbis
Lunai referens orbem exsectusque papyro
E tenui, gremio pertusus haberet in imo.
Scilicet hunc lenta posses deducere dextra
Signatamque viam percurrere perque patentem
Se numeri objicerent aditum et momenta docerent,
Queis pallor vultum, queis caeca involveret umbra.
E geminis illis nanique orbibus exteriorem
Mobilis hic Phoebes cum primum attingeret orbis,
Tingere tum primo inciperet pallore nitentes
Diva genas; cum se hic penitus mersisset in illum,
Tum penitus toto palleret Cynthia vultu.
Sic etiam interior tum primam ostenderet umbram
Contactu gemino, tum quo progressa tenebris
-- 223 --
Tempore jam penitus se diva involvat opacis.
Reddita sic etiam nova lumina palloremque
Excussum prima seu fronte aut corpore toto
Idem iterum geminis dans oscula mobilis orbis
Orbibus innueret, certa et momenta notaret.
Haec tu oculis lustrans numerosque et picta revolvens
Signa animo volucrique erectus in ardua mente
Sydera, ut obtutu haereres defixus in uno
Dulciaque attonitum mulcerent gaudia pectus!
Sic olim[ERROR: no reftable :]12
et, Sicula miles Romanus in urbe
Dum fureret duri post longa incommoda belli
Victor et ense ferox sparso saeviret et igne,
Jamque altae quassatae arces, jam tecta ruebant
Ardua fumantesque globi flammaeque volucres
Aera complerant vacuum et cruor undique rivis
Per fora perque vias manabant grandibus, unus
Qui patriam ingenio fidens, non milite denso,
Servarat longum instantemque represserat hostem,
Incumbens baculo senior pendebat et alta
Inscribens radio contemplabatur arena
Mille notas. Non ille gravi clangore tubarum,
Non gemitu, non singultu et clamore cadentum
Flammarumque globis stridentibus atque ruentis
Concussus patriae excidio, defixus inhaeret
Perque notas oculo pronus discurrit acuto.
Nequidquam stricto miles jam barbarus ense
Imminet infixoque latus mucrone recludit.
It cruor et vacuo pereunt in corpore vires.
Non casum dolet ille suum atque indebita fata
Conqueritur, gemit effuso sed sanguine mersos
Ingenii foetus moriens confusaque signa:
Usque adeo rapiunt animos ea signa notaeque.
Sed quoniam[ERROR: no reftable :]13
nodis et dura compede vincti,
Heu, miseri vates adstringimur atque notarum
Usus abest, numeros versu nec possumus omnes
Exprimere et rerum mensuras dicere certas,
Pauca tibi expediam, quae multum oratus Apollo
Parnassique sinent leges et dura Camoena.
-- 225 --
Principio[ERROR: no reftable :]14
Solis motus Lunaeque per axem
Si serves vigil et componas omnia cautus
Sese inter, facile invenies, quantum ipsius orbis
Extendit sese, tantum discedere in horas
Fratris ab orbe deam tantumque accedere ad oram
Oppositam et tristem se tantum inferre per umbram.
At ferme hoc ipso, veluti memoravimus ante,
Pene umbrae exterior disjungitur intervallo
Orbis ab orbe umbrae ac ferme ter crassior umbra
Est ibi terque magis vasto distenditur orbe.
Ergo, quod sequitur, recto si calle per ipsum
Umbrai medium dea permeet, effluet hora
A primo ad primas frontis pallore tenebras,
Altera, dum densis frons tota immergitur umbris;
Tum ferme binae in tenebris dumque umbra recedit
Paulatim, toto lux et redit aurea vultu
Dumque fugit totus pallor, bis defluet hora.
Si vero[ERROR: no reftable :]15
obliquo tulerit se diva meatu
Et mediam fugiens umbram transversa feratur,
Longius a primo frontis pallore tenebras
Effluet ad primas, tenebris pariterque fugatis
Majus erit, pallor dum toto abscedat ab ore;
Longius ipsum etiam, totos dum nigra tenebris
Aut vultus tegat aut paulatim detegat umbra.
At contra minor in tenebris mora. Quin procul orbe
Cum saepe a medio discedat semita, saepe
Sive umbram non tota subit seu Cynthia tantum
Pallet vicina, non et nigrescit, ab umbra.
Non tamen[ERROR: no reftable :]16
haec penitus, non haec tibi tempora semper
Immutata manent: clauduntur finibus arctis
Illa quidem, at fines intra mutantur eosdem
Pro vario et fratris positu divaeque sororis.
Quo propior terris Titan, hoc arctior umbrae,
Latior at pene umbra orbis, magis et celer ipse
Phoebusque oppositusque axis volat atque sequentem
Proinde magis celer et Phoeben fugit umbrifer orbis
Densatisque magis fugienti passibus instat.
Rursum etiam terris propior quo Cynthia, coni
-- 227 --
Hoc magis umbriferi crassos pervadit, at arctos
Pene umbrae fines magis ac mage praepete cursu
Et Phoebum oppositamque umbram sequiturque fugitque.
Jam vero, qua Luna meat, si longior extet
Semita praecipitique minus ruat illa volatu,
Temporis intervalla fluent majora vicesque
Ipsa etiam contra oppositas breviora sequentur.
Rebus in his[ERROR: no reftable :]17
unum superest, quod noscere per te
Ipse potes, si, quae supra memoravimus, alto
Fixa animo repetas memorique in mente revolvas.
Scilicet ante nigram, pallor quod postulat, umbram,
Vel postquam densae penitus fugere tenebrae,
Intervallum horae, frustra deprendere speres
Intentis quanquam usque oculis. Primusque tuentem
Postremusque fugit pallor; lucem inter et umbram
Nam media, igniferi tantum qua respicit orbis
Cynthia dimidium (reliquum rapit invida Tellus),
Luce tamen tanta imbuitur tamque aurea vultu
Emicat, ut pleno vix quidquam a lumine distet.
Ergo ubi pallentem longum suspexeris atque
Intentos in frontem oculos defixeris haerens,
Suspensus dubiusque diu, vix denique lucis
Perspicies jacturam, umbrae cum proxima tristi
Diva timet densas jam jam mergenda tenebras
Postremusque oculos pallor jam ludet hiantes,
Vix bene cum tenebris emerget laeta fugatis.
Hactenus[ERROR: no reftable :]18
unde genis pallor. Nunc unde per umbram
Qui superant tenues radii lumenque malignum,
Expediam. Natura tibi sed luminis aurei
Contemplanda iterum, vis et quae mutua fractos
Dum torquet radios, flexus parit atque reflexus.
Primum igitur tam multa inter quae corpora lucem
Accipiunt coeptumque sinunt producere cursum,
Sive fluant seu mole pigra concreta rigescant,
Illa quidem lucis radios non viribus isdem
Ad sese rapiunt, uno non omnia nisu.
Nam, quae densa minus, nisi forte aut sulphure olenti
Aut crasso, qualem semper frondentis olivae
-- 229 --
Telegoni propter colles Setinave rura
Dant succum teretes bacchae, plus pinguia pollent,
Debiliore urgent nisu et minus avia cogunt
Ire loca, ac recto deflectere tramite lucem.
At contra, quae densa magis seu ditia pinguis
Materiae, majore etiam vi lumina ducunt
Infractaeque jubent ductum intorquere viai.
Ergo ubi de tenui et crasso minus ad mage densum
Ingreditur seu pingue magis lux aurea corpus
Obliquum per callem, ipso se in limine primo
Erigit atque obliqua minus procedit. At inde
Dum rursum egreditur rursumque ad tenvia transit
Corpora seu quae crassa minus, deflectitur ipsam
Pronior ad faciem contra atque obliquior exit.
Nam, qua parte magis trahitur lux incita, coeptum
Inclinat cursum intorquens massaeque propinquat
Urgenti nisu majore minusque trahentis
Corporis a medio velut indignata recedit.
Hinc[ERROR: no reftable :]19
radios Phoebi dum lens crystallina, utraque
Parte tumens, tergo exceptos circum undique ad axem
Inflectit spatioque jubet concurrere in arcto,
Ingentes subito flammas ciet atque nigrantes
Attollit coelo fumos et tempore parvo
Roboraque in cineres, in calcem marmora gemmasque
Ire jubet massasque auri dissolvit et aeris.
Hinc etiam quaecumque olim trans vitrea septa
Inflexas ultra facies, quaecumque sub undis
Obliqua intuimur, radiorum tramite fracto
Longe aliis male visa locis adscribimus atque
Illusi digito monstramus, quam quibus extant.
Ac saepe in summa fractum gemit anxius unda
Nauta novus, vana delusus imagine, remum
Et trepidus tenues correptum attollit in auras.
Dumque videt firmum, stupet inscius, et sibi et ipsis
Diffidens oculis digitis explorat et ungue.
Ergo[ERROR: no reftable :]20
age Tellurisque globum et circum aera, circum
Aetheris immensos animo tibi concipe tractus!
Scilicet ignifero radius qui Solis ab orbe
-- 231 --
Aethera per tenuem rectus devenit, ad auras
Cum primum aerias delabitur atque recurvum
Incidit in dorsum obliquus densosque vapores
Sensit et urgentem nisum viresque trahentes,
Continuo introrsum deflectitur atque jacentes
Cogitur intorto ad terras accedere cursu.
Et quoniam, primum tenuis, crebrescit, ad imam
Dum propior Tellurem aer demittitur, et se
Comprimit ipse suo ac paulatim pondere densat.
Perpetuo cursum radius deflectit eundo
Et terit incurvum sinuatus in aere callem.
Hic demum ad faciem si forte allabitur amplam
Terrai nactusque oculos perstrinxit acutos,
Phoebei speciem vultus attollit et altis
Mersum undis seu mane novo seu vespere sero
Erigit atque imo erectum sustentat Olympo
Producitque diem. Sunt qui Telluris ad oras,
Quas videt extremas Titan, atque aeris auras
Incurvare viam pergunt atque aethere aperto
Jam fugiunt recti mediumque feruntur ad axem.
Atque hic,[ERROR: no reftable :]21
nigrantis coni quod triste tenebras
Distinguat jubar ac Phoeben aspergine rara
Inficiat multaque tuenti ostendat in umbra,
Jam facili ratione patet. Nam quidquid in oras
Aeris extremas illapsum luminis alto
Telluris dorso non sistitur atque ad apertum
Aethera per tenues rursum delabitur auras,
Inflexum in primos tristis circumundique coni
Invehitur fines, nigrantem et temperat umbram
Perfusamque deam tenui quamquam igne colorat.
Ac tibi[ERROR: no reftable :]22
ne dubiam teneat sententia mentem
Contemplare nigrum tenuata cuspide conum
Et radii perpende viam, qui proximus alto
Terrai dorso aethereas trans aera ad oras
Appulit ac recto fertur per inane volatu.
Ille quidem egreditur medium inclinatus ad axem
Quinque magis spatiis, quam si via prima maneret
Nec rectum incurvo mutasset tramite callem.
-- 233 --
Hinc vero et totidem umbrosi de partibus axis
Lumine prima caret tantum, quae proxima terris,
Perfundit reliquas denso jubar aere tortum.
Quod si etiam flexus perpendere mensurasque
Et numeris numeros liceat conferre, quod arctis
Legibus adstrictae nequeunt praestare Camoenae,
Bis decies et bis tantum consurgere Olympo
Invenies omni viduatum lumine conum,
Quantum late patet transverso corpore Tellus.
Alta magis tricies sed Phoebe assurgit in axem
Despectatque humiles terras coeloque propinquat.
Illa igitur prorsum horrentes fugit alta tenebras,
Sit licet umbrai in medio fractumque per auras
Excipit aerias jubar et se ostentat ab alto.
Hoc[ERROR: no reftable :]23
autem, extremum quod transvolat aera, lumen
Cur adeo languescat hebes divamque triformem
Usque adeo tenui squallentem aspergine tingat,
Accipe. Hyperboreis licet eluctatus ab oris
Discutiat nubes aquilo coelumque serenum
Fulgeat, aerias sparsi tamen usque per auras
Pervolitant, quamquam tenuata mole, vapores.
Saepe etenim densis dum nubibus obrutus aer
Nigrescit circum late coelumque diemque
Eripit ex oculis, crebris micat ignibus aether,
Commovet horrisonus mentes fragor aeriasque
Fulmina concutiunt turres jamque imber ab alto
Praecipitat plenisque exundant flumina ripis;
Saepe ergo Aeolio Boreas emissus ab antro
Evolat et siccis pluvium secat aera, pennis.
Continuo coelum omne silet, suspenditur ater
Nimbus et adstrictis clauduntur nubibus imbres.
Ipsae autem tumidae primum tenuarier, inde
Discindi nubes Phoebique admittere hiantes
Per rimas jubar ac demum vanescere et omne,
Quam late coelum patet, effulgere serenum.
Scilicet, e Libycis Auster delatus arenis
Quos multo fervens distenderat igne vapores,
Non illos Boreas pellit procul aere ab alto,
-- 235 --
Frigore sed Getico adstringit molemque minutam
Ex oculis rapit ac rutilum transmittere lumen
Imperat inductumque polo dissolvere velum.
At licet[ERROR: no reftable :]24
adstricti vanescant, non tamen omnes
Phoebeae illaesos transmittunt lampadis ignes.
Partem aliam aethereas longe lateque per oras,
Per campos montesque altos vallesque profundas
Dispergunt flexu vario partemque recondunt
In gremio demum restinctam; libera restat
Pars tenuis, coelo et vix tandem erumpit aperto.
Nonne vides, Phoebo aversas cum saepe fenestras
Multa tegit tenui tantum pellucida vitro
Lamina, per conclave imum perque atria perque
Divum aedes sanctosque aditus quam laeta nitenti
Fulgeat ore dies? Sparsi per inane vapores
Accipiunt redduntque jubar partesque per omnes
Diffusum secreta subit penetralia lumen.
Hinc etiam roseis Aurora invecta quadrigis
Solis equos primo praecedit mane, sub undas
Cumque idem occiduas sero jam vespere currum
Abdidit, adventantem objecta crepuscula noctem
Longum arcent tristesque vetant extendere pennas.
Scilicet extantes summi dorso aeris auras
Suspicit affusoque irrorat lumine Titan;
Ille quidem nobis latitans, sed vertice ab alto
Conspicuus maris ob curvam Terraeque figuram.
Exceptos aurae radios jaculantur et imos
Respergunt Terrae tractus oculosque tuentum.
Partem[ERROR: no reftable :]25
igitur densi suscepta e luce vapores
Dispergunt, sed partem etiam intra viscera condunt.
Namque calent Phoebo expositi. Lux multa latentes
Permeat anfractus crebrisque reflexibus errat
Discurrens; tenues incluso agitantur ab igne
Particulae trepidusque oritur calor. Ast ubi longum
Per vacuos post mille vices distracta meatus
Se tulit hac, illac celeri lux incita motu
Stat demum atque ipsis jam fessa adjungitur auris.
Ergo quod[ERROR: no reftable :]26
superat longoque per aera tractu
-- 237 --
Progreditur lumen, mulctatum ac debile languet,
Exerit et tenues objecta in corpora vires.
Sic ubi ferventem Cancri devenit ad orbem
Produxitque dies Titan, dum clarus ab alto
495 Emicat et medio terras despectat Olympo,
Findit agros, urit segetes glebasque resolvit.
Idem cum rigidi brumam advexere Decembres
vel cum mane novo vel cum jam vespere sero
Vix caput attollit coelo et supereminet undis,
500 Torpet hebes nec sive oculos splendore tuentes
Distinet immodico seu membra calore perurit.
Nam quo se terris magis erigit aethera in altum
Arduus, hoc obliqua minus breviorque per auras
Detinet aerias radios via. Proinde minorem
505 Immissa objecti partem de luce vapores
Dispergunt conduntve sinu; via longior obstat
Obliquis contra radiis illaesaque coeptum
Pars tenuis cursum tenet atque obstacula vincit.
Hinc et,[ERROR: no reftable :]27
quae Terrae dorsum legit (aere denso
510 Nam terit obliquo tam longum tramite callem)
Quid mirum, postquam aethereas erupit in auras
Vix tenui Phoeben si lux aspergine tingat?
Adde,[ERROR: no reftable :]28
quod et flexu non intorquentur eodem,
Aera qui tranant radii: proin tramite longo
515 Distracti fugiunt sese et tenuantur eundo.
Scilicet ille magis deflectitur, aera densum
Qui secat interior Terraeque propinquat: at ille
Qui tantum in tenues vix quidquam immergitur auras
Altior, a recto vix quidquam calle recedit.
520 Hic ergo, hic etiam e radiis tibi selige binos
Omnibus, extremas stringentes aeris oras,
Qui summo nulla vi flexus in aere liber
Progreditur rectusque fugit, Telluris et altum
Qui radit dorsum ac tristem subit intimus umbram.
525 Clauditur his, medio quod flectitur aere lumen.
Illi se fugiunt longe flexuque recedunt,
Unam e ter decies bissenis partibus orbis
Qui capiat, si summum inlo caput inserat orbi.
-- 239 --
Hinc ubi devenere locos, quibus ardua cursum
530 Dum movet, horrenti Phoebe nigrescit ab umbra,
Diversi fugere ac tantum interjacet ollis
Jam spatii, quantum medio Telluris ab imo
Pertinet ad summam faciem et revolubile dorsum.
Nam spatiis isdem decies cum Cynthia senis
535 Assurgat, vix, quo terras ea circuit, orbis
Ter superat gyro decies bissena recurvo.
Filum etenim tereti si circumduxeris orbi
Advolvens, medio dein tensum aptaveris axi,
Invenies triplum septemque ex ipsius axis
540 Partibus una super nec pars ea tota manebit.
At flexus, binos radios qui distrahit, illi
Si redeant retro inque apicem jungantur acutum,
Haud procul a Tellure caput defigeret, ejus
Scilicet a medio, quem Cynthia permeat, orbis.
545 Cruribus ergo idem spatium, quod diximus, unum
Concludit flexus spatioque recedet eodem,
Qui radius summas vix attigit aeris auras
Quique imo Terrae interior dedit oscula dorso.
His[ERROR: no reftable :]29
animadversis nil jam mirabere Phoeben
550 Squalentem in media vix internoscier umbra.
Flexum etenim aeriis lumen, quod prodit ab auris,
Jam tenue et tanta mulctatum parte, per amplum
Plusquam centenis paribus magis, aera primum
Quam subiens, spatiis distenditur intervallum.
555 Quid dubitas? Radios aer torquere citatos
Qui valeat, minus hinc consurgit in aethera quam qui
Pergenti dominam signat quid restet ad urbem,
Qui quarto est decimus, distet lapis, ardua qua se
Attollit coelo Felici nomine moles
560 Subjectumque jugo Tibrim premit. At via ad imum
Terrai medium dorso si tendat ab alto,
Mille quater lapides tanto longissima lapsu
Objiceret, centum et paribus majora videres
Intervalla viae, quam quo extimus eminet aer.
565 Haec[ERROR: no reftable :]30
coeli ac Terrae mensoribus omnia dudum
Sat comperta; docent, aer quam celsus Olympo
-- 241 --
Assurgat, serae postrema crepuscula noctis
Aut coelo primum exoriens aurora sereno.
Quaeque suis tentata modis sic caetera longus
Eduxit labor atque educent plura nepotes.
At qua[ERROR: no reftable :]31
se densam lux aere flexa per umbram
Distribuat lege et Phoeben perfundat opacam,
Proh quantus Latiis labor est efferre Camoenis!
Cerata rursum tela calamoque nigranti
Esset opus mollive inscriptis littore sulcis.
Tentabo tamen et plectrum nervosque sonantes
Expediam, duro saltem concludere versu
Si multa, si forte, sinat prece victus Apollo.
In primis teretes[ERROR: no reftable :]32
et acuta cuspide conos
Contemplare duos: gremio concluditur alter
Alterius geminosque apices atque intima Terrae
Viscera pervadens idem secat axis utrumque.
Terrai circum conradit flexile dorsum
Interior, densa et penitus nigrescit ab umbra
Luce carens, sumini exterior legit aeris auras
Et non inflexos Phoebeae lampadis ignes
Distinet. At spatium, teretes quod clauditur inter
Conorum facies, jubar excipit aere flexum,
Temperat et tristes tenui splendore tenebras.
Non tamen[ERROR: no reftable :]33
et partes aeque se lumen in omne
Diffundit spatio in toto, tenebrasque nigrantes
Non una radiorum aspergine mollit ubique.
Primum etenim ad conum quo se magis interiorem
Demittunt radii, hoc densum magis aera tranant
Et vincunt crassos damno graviore vapores.
Illi etiam magis atque magis curvantur apertoque
Usque magis fugiunt sese et panduntur hiatu.
Inde minus rutilat, medium quod lumen ad axem
Accedit magis. At rursum dispendia tanta
Pensantur, brevior dum contrahit annulus, orbe
Quod circum aerio deflectitur undique lumen.
Quin etiam, conorum axis qua se inter acutos
Fert apices, lucro ingenti damna omnia cedunt.
Namque illic gyro, terras qui circuit omnes,
-- 243 --
Deflexi, puncto radii sistuntur in uno
Et vincunt caecam collato robore noctem.
Axe[ERROR: no reftable :]34
quidem medio circum omni ex parte retortum
Colligitur lumen. Radios at plurima binos
Inter se aversis transmissos aeris oris
Puncta loci excipiunt; aliisque allabitur uno
Aeris in puncto flexum jubar. Usque adeo se
Non aequa radii diffundunt mole per umbram.
Quod si etiam haec libeat loca contemplarier atque
Singula sese inter componere mensurasque
Supposuisse oculis, facili ratione licebit,
Ni pigeat tenui rem consignare papyro.
Pinge[ERROR: no reftable :]35
tibi terrarum orbem, pinge aera, conum
In medio coni pallentis pinge nigrantem;
Adde axem tranantem apices et viscera Terrae.
Quinque aequis coni primi de partibus, alter
Interior, terris dum sese attollit ab imis,
Tantum unam tereti concludat fronte, per axem
At reliquum vertex a primi vertice distet
Ac videat partes supra se extare quaternas.
Tum vero aethereas longe latera omnia in auras
Interior conus si protrahat, exorietur
Tertius inversa conus tibi cuspide, primi
Atque apicem patulo assurgens spectabit hiatu,
Tertia qua terras laterum pars spectat ad imas
Suspiciuntque apicem bini et supera alta, trientes.
Ter tribus at quatuor faciei e partibus aequis
Ac totidem ferme spatii, quod flexa pererrat
Aere lux, coelo extantes concludet et alto
Quinque alias gremio excludet de partibus ipsis
Telluri ac densis obversas aeris oris.
Intentas jam fige acies et singula vultu
Contemplare vigil prono spatiumque retortis
Perfusum radiis, quod coni a fronte secundi
Pertinet ad primi frontem conoque recenti
In geminas scissum partes distinguitur, acri
Scrutare obtutu et menti tibi siste sagaci.
Pars, quae Tellurem inferior despectat et auras
-- 245 --
Aerias, quacumque sui regione retortos
Admittat radios, tantum una ex aeris ora
Excipit et nusquam geminato lumine gaudet.
Altera, quae puri pars altior aetheris auras
Suspicit et coni gremio conclusa recentis
Ad primi supremum apicem sese ardua sursum
Porrigit attollens, duplicato lumine ubique
Gaudet et aversis deflexos aeris oris
Consociat jungens addensatque ignibus ignes.
Ast axe in medio coeunt circum undique mille
Detorti et puncto radii junguntur in uno.
Nunc age[ERROR: no reftable :]36
jam mentique deam tibi siste meantem!
Illa quidem teretis campos pertingit ad umbrae
Et subit, ac primum tenebris perfunditur, infra
Illa loca, inversi quae frons secat extima coni.
Dein cursu ad medium si fors se dirigat axem,
Hanc ipsam frontem subit ardua et illius imum
Supra apicem (nam versus apex despectat opacae
Telluris dorsum ac coelum suspectat hiatus)
Ingreditur, dum frontem ipsam progressa relinquat
Ac primi demum septis jam libera coni
Erumpat penitusque atra se exsolvat ab umbra.
Ergo dea et spatio graditur, quod lumine tantum
Aerii tractus una de parte retorto
Spargitur et geminis flexo quod gaudet ab oris.
Ac medio in cursu radiis circum undique tortis
Per gyrum punctoque nitet coeuntibus uno.
Quin[ERROR: no reftable :]37
etiam, flexus si rite notaveris omnes
Luminis intorti rectique deaeque meatum
Supra apicem coni penitus nigrantis et infra
Illa loca, in superas queis dum se tertius oras
Erigit inversoque polum suspectat hiatu,
Irrumpens primi faciem secat orbe rotundo,
Nec numeros Phoebo et Pindi felicis alumnis
Pieridumque choro invisos tractare recuses,
Invenies tantum inversi per viscera coni
Et loca per, duplici quae ditia lumine, divam
Ingredier, quantum sive hinc, sive inde per illud
-- 247 --
Incedit spatium, radio quod simplice pallet.
Cumque fere triplo, ut supra memoravimus, umbrae,
Qua Phoebe regione meat, sit crassior orbis
Quam crasso tumeat dea corpore, donec in umbram
Non penitus toto condens se immerserit ore,
Haud conum inversum attinget. Cum tota subibit
Nigrantes umbrae tractus, pertinget ad oram
Illius extremam irrumpens ac duplice primum
Incipiet frons anterior clarescere luce.
Ac pariter prima cum diva emergere fronte
Coeperit a primo, inversum postrema relinquet
Frons conum et duplici perfusos lumine campos.
His animadversis, jam[ERROR: no reftable :]38
quae sponte inde sequantur
Accipe et emersus duris anfractibus aequo
Perge alacer campo ac prono delabere cursu.
Principio, tristem cum primum senserit umbram
Diva means conoque mens caput inferet atro,
Quo magis umbrai medium procedet ad axem,
Hoc magis et tenebris frons prima nigrescet opacis.
Nam radios sensim denso magis aere flexos
Distractosque ut ut et gyro breviore receptos
Excipiet. Dein se cum toto immerserit orbe
Diva means, tum prima iterum clarescere fronte
Incipiet magis atque magis penitusque nigranti
Horrebit gremio squalens. At limbus uterque
Uberiore atras perfundet luce tenebras.
Nam duplici anterior radios ex aeris ora
Colliget; at summo excipiet vix aere flexos
Posterior, densis tenuata vaporibus aura
Qua caret, immissos et vix intercipit ignes.
At medium medio cum corpore Cynthia ad axem
Appulerit, limbus contra squalebit ab omni
Circumquaque plaga ac gremio collecta sub imo
Undique per gyrum multo lux igne nitebit.
Mox iterum, tristi cum jam emersurus ab umbra
Frontis apex primus teretem pertinget ad oram,
Nigrescet gremium limbusque nitebit uterque.
Quodlibet at magno Phoebes de corpore punctum
-- 249 --
Dum graditur, primum tenui squalore nigrescet,
Tum magis atque magis tenebrae intendentur. At ipsas
Mollibit rursus duplex jubar in mediaque
Clarescet magis usque via. Tum deinde tenebrae
Excrescent, gradibus mox et minuentur iisdem.
Quod si obliqua[ERROR: no reftable :]39
meet Phoebe et se flectat ad Austrum
Imbre gravem Boreamve gelu nivibusque rigentem,
Clarescet minus in medio et si forte nitentem
Non penitus tristi vultum demerserit umbra,
Illa quidem nusquam duplicati luminis ictum
Sentiet. Hinc atris postquam squalere tenebris
Coeperit, usque magis perget nigrescere limbus
Interior cursum ad medium, tum deinde fugatis
Sensim perque gradus tenebris emerget eosdem.
Haec tibi[ERROR: no reftable :]40
, si totus, qua circum flexile dorsum
Terrae Luna videt, niteat sine nubibus aer,
Ordine provenient. At si qua parte retortum
Praeripiant nubesve graves nebulaeve volucres
Forte jubar. pars illa deae, quae aspergine rapti
Luminis orba caret, caeca se nocte recondet
Atque oculos suspectantis deludet inanes.
Hinc quoniam sparsae nullo ordine in aere nubes
Hac, illac circumvolitant ac partibus isdem
Jam nebulae rapiunt jubar et jam fronte serena
Laeta dies sine faece nitet, saepe ordine nullo
Ipsa etiam Lunae facies, qua luce retorta
Tingitur et caeca penitus qua nocte nigrescit.
At numquam[ERROR: no reftable :]41
aut prima cum vix immergitur umbra
Cynthia, vel summam cum jam devenit ad oram
Progressura brevi, radiis caret aere tortis.
Nainque illuc alto deflexam in vertice lucem
Transmittunt tenues aurae, quo nulla, vaporum
Assurgit gravior moles; densataque turpem
In nebulam nubemque coit radiosque retortos
Progredier vetat et caligine sistit opaca.
Inferior nebulae et densis obnoxius aer
Nubibus umbriferi detorquet ad intima coni
Viscera dispersum jubar et medium imbuit axem
-- 251 --
Ergo ubi jam cono tristi se inmerserit alte
Cynthia, tunc tantum penitus nigrescere quondam
Et poterit frustrare oculos supera alta tuentum.
Nempe illuc quacumque infractum ex aeris ora
Deberet properare jubar, si nubila ubique
Opponant sese et cursum interjecta morentur,
Luce carens tenebris se diva recondet opacis.
Quin axem[ERROR: no reftable :]42
licet ad medium circum undique gyro
Deflexum immani tendat jubar, axe sub ipso
Diva potest penitus nigrescere, nubila si fors
Illum ipsum ingentem complerint aeris orbem,
Extantem immenso Terrae quem Cynthia dorso
Spectat et unde solet radios haurire retortos.
Ne tamen[ERROR: no reftable :]43
haec, ne posse putes contingere saepe:
Vix tot habet totis, quamquam tam dives uterque,
Aeris in campis dispersa Austerque Notusque
Pallentis nebulae aut nigrantis semina nubis,
Ut tantos una possint obducere tractus.
Dum ruit hic pleno densissimus imber ab axe
Et segetes grando et teneri nova germina Bacchi
Sternit humi, Titan aliis se tempore eodem
Ostentat terris effulgens atque sereno
Ore nitet, flores tenui levis aura susurro
Lambit, odoratis Zephyrus secat aera pennis
Frondentesque agitat sylvas herbasque virentes.
Adde[ERROR: no reftable :]44
, quod extantem Terrae dorso aeris orbem,
Qua Phoebe videt alta polo. circumspicit omnes
Quinque plagas: mediam, vicino Solis ab igne
Quae fervet gremioque ardens exaestuat imo
Et gelidis quae cardinibus loca proxima torpent
Aeternamque ferunt hyemem glaciemque perennem
Horrida quaeque ollis felici intersita gaudent
Temperie alternisque annum et nova tempora mutant:
Scilicet haec plenis late flaventia aristis,
Obruta dum nivibus duroque rigentia squalent
Illa gelu, haec Bacchi et Pomonae ditia donis,
Illa novas primis pingunt dum floribus herbas.
Ergo locis isdem nebulae quoque, nubila et imbres
-- 253 --
Alternis redeunt abeuntque et Cynthia semper
Parte aliqua flexum puro jubar aere vultu
Excipit ac Phoebi pallentia transpicit ora.
Haec ita[ERROR: no reftable :]45
proveniunt, si stent immota parentis
Naturae jura, aeternas et tempora leges
Observent immutata ac se foedere certo
Excipiant varientque vices. Turbata, sed omnis
Jamdudum rerum ratio et labefacta videtur
Aut ruere aut certe casum Natura minari.
Ecce novum auratis Aries jam comibus annum
Nequidquam dudum vocat et progressus Aprilis
Ver notum quaerit frustra Zephyrosque morantes.
Vix unquam rigidi tantam videre Decembres
Vim nivium summis in montibus atque perennes
Usque adeo late campis undantibus imbres.
Ningit adhuc, crebri pluviis et grandine densa
Praecipitant nimbi et coelo solvuntur aperto.
quin etiam posuere suos Austerque Notusque
Desueti mores: en tristia fallere cantu
Taedia dum curasque animi conamur acerbas
Castalia mollire lyra, bacchatur uterque
Et verrit tristes furiali turbine campos;
Nec tamen igne calent Libyco assuetoque vapore
Membra soluta gravant : aquilonem frigore duro
Atque gelu Boream vincunt: ipsa haec mihi plectra
Contractique tremunt digiti et vox gutture torpet.
Deprensum in mediis turbo namque horridus arvis,
Appia[ERROR: no reftable :]46
qua quondam steterat via marmoreumque
Urbe iter a domina veterem signabat ad Albam,
Crebra inter monumenta virum cineresque sepultos,
Quadrupedum ad stabula atque haec foeda cubilia adegit.
Quid non tempus edax, quid non fata aspera vincunt?
En modo diffractae vix tenvia signa supersunt
Pauca viae eversisque alti cernuntur acervi
Molibus; incurvo volvuntur grandia aratro
Saxa ovibusque rudis tendit sua retia pastor.
Hic modo bis quatuor metibar millia passus,
Unde omnem liceat Terrae deprendere molem,
-- 255 --
Qua circum ingenti protenditur orbe, sub imo
Quaque patet gremio et crasso se corpore pandit
Ac certis a mensuris deducere demum
Non aequam penitus formam in tenuique papyro
Pingere, adhuc dominae quae parent oppida Romae.
Scilicet extremis Britonum delatus ab oris
Maerius, astrorum cultor, quem prima receptum
Diva sinu, mille Uranie dans oscula, fovit
Atque altum erudiit perque ardua sydera vexit;
Ille quidem hic mecum exequitur tua grandia jussa,
Magne[ERROR: no reftable :]47
pater, nobis quem docta Bononia misit
Rectoremque sibi et toti ter maxima mundo
Imposuit Roma ac felicia saecla reduxit.
Tu semper vastam ingenuas, Benedicte, per artes
Excultus mentem doctasque evolvere chartas
Assuetus calamosque manu tractare disertos
Alma foves, Genitor, studia atque ad grandia natus
Ingenti grandes moliris pectore curas.
Stat lateri affixus, tanti cui credere partem
Imperii magnam voluisti, Silvius[ERROR: no reftable :]48
, undis
Tuta suis, divini et clara Aeneide vatis
Mantua quem genuit. Sed libertate perenni,
Grandibus ingeniis et nobilitate vetusta
Atque opibus totum pariter celebrata per orbem,
Dulce mihi natale solum Ragusa, superbos
Jactat avos atavosque. Viri jam olim tibi tanti
Mens patuit te digna et rebus grande gerendis
Ingenium ac placidi mores, quo nempe ministro
Securus docto potes indulgere labori.
Ille tuam vigilans in laudem et publica curans
Commoda, credo equidem, ille ipse haec ingentia coepta
Suggessitque tibi primus stimulosque volenti
Addidit. Ille mihi jamdudum haec ipsa paranti
Ac Brasilos, mundi et confinia summa, petenti
Mentem animumque tuum primus patefecit et urbe
Continuit. Nunc urget opus, nunc ille labores
Providus immodicos mollit viresque ministrat.
Nequidquam, arcanas fors indignata latebras
-- 257 --
Scrutantem sanctosque aditus, penetralia et ima
Tentantem audaci gressu, Natura repellit.
En quoties domina progressus ab urbe laborem
Commissumque opus aggredior, furit ilicet atque
Assidua prospectandos caligine montes
Occulit, Aeolio rabidos procul evocat antro
Committique simul fratres et praelia miscet;
Imbre ruit nimbisque ferox nivibusque geluque.
pater Tibris, hinc pluvia nivibusque solutis
Turgidus, Hetruscis retro inde repulsus ab undis
Ventorumque furore gravi percussus, ab imo
Jam toties indignatus caput extulit alveo
Et vastos late campos vallesque profundas
Obruit. Ipsa etiam magnae per compita Romae
Erupit sine lege furens miserosque Quirites
Terruit obsessos mediis circum undique tectis
Perque fores frustra conclusas perque fenestras
Irruit undantique ima ad penetralia fluctu
Irrupit victor. Nullo discrimine et alta
Atria marmoreisque superbae molibus aedes
Angustique lares inopum et simul ipsa natabant
Templa deum tumidis alte demersa sub undis.
quin etiam, adversum qua se devolvit in aequor
Aggeribusque amplis valloque coercitus ora
Stringitur et vasto delatas aequore merces
Excipit ac dominam dorso transmittit ad urbem,
Fraena furens morsu disrupit et impete primo
Dissolvit compagem ac dura repagula fregit;
Inde trabes fundo evulsas disjecit, apertos
Perque maris campos vicinaque littora sparsit.
Vidi ego, cum tenues per rimas insinuaret
Spumanti sese fluctu, cum cornibus altis
Obnixus primos aditus sibi quaereret, inde
Dimotis victor trabibus jam corpore toto
Irrueret vulsamque inferret in aequora molem.
Me quoque namque illa obsessum regione repente
Exiguo inclusit tecto; jamque ima tenebat
Limina perque gradus assurgens ardua visus
-- 259 --
Velle minax tabulata domus conscendere meque
Et socios tumidis rabidus demergere in undis.
Ille quidem incassum, sed sparsa mapalia circum
Stramineasque casas invasit et omnia fluctu
Obruit ac limo turpi, mersurus et ipsam
Piscatorum inopem turbam miserosque colonos,
Provida ni casum fuga praevertisset acerbum.
Ast ubi nequidquam obniti et vim sensit apertam
Nil prodesse, locum dura obsidione teneri
Posse ratus tristique fame et sic denique perdi,
Quos frustra insano tentarat mergere fluctu,
Immotus tumida longum circumstetit unda.
Quae facies rerum fuit illa: e culmine summo
Hinc pueri et miserae matres ac rustica turba,
Una omnis, nautae e male tutis navibus inde,
Cum macie obducti vultus et voce trementi
Frugem inclamarent, frugem vicina sonarent
Litora et affusi fluctus atque improbus imo
Insultans frugem Tibris resonaret ab alveo!
Nulla aderat frugis jam copia nec feris altam
Posse dabat dorso conscendere Tibris ad urbem.
Ergo per undantes hinc campos fluctibus atque hinc
Arboreas inter frondes et cespite multo
Densa loca exiguam bino cum remige contra
Ire ratem libuit collesque exponere ad altos,
Qui tanto dominam rerum in discrimine ad urbem
Iret opemque malis peteret promptamque medelam.
Qualis ubi auratum vellus raptura per aequor
Se juvenum manus ignotis concredidit undis,
Attonito vultu circumspectabat euntes
Turba affusa, novi et tot certa pericula callis
Mente agitans tristi pallebat; talis et illam
Ire ratem insuetum per iter contraque furentis
Insidiasque iramque hostis communia vota
Ac vellere extremis spem rebus vidit et omnes
Turba obsessa deos pallens in opem vocitavit.
Attamen interea tanti haud ignara pericli
Subsidium jam Roma vigil submiserat: aedes
-- 261 --
Attigit obsessas felici navita cursu.
Haud etenim prono contra se opponere fluctu
Evaluit Tibris aut altam submergere puppim.
Ergo pudore gravi furiisque agitatus acerbis
Demisit caput et noto se[ERROR: no reftable :]*
[ERROR: no reftable :]* add. condidit alveo.
Persequitur tanto egressum e discrimine et omnes
En iterum atque iterum vires Natura furenti
Impete congeminat, si qua temere minaci
Scrutantem possit vultu atque avertere demum.
Incassum tamen usque furit rabiemque minasque
Auspiciis, Benedicte, tuis tutissimus acri
Insidiasque animo contemnam: denique cedat
Ira fessa sua et se victam agnoscat oportet.
