LIBER QUARTUS
Hactenus in medio cur Sol, cur aurea quondam
Deficiat cursu Phoebe et ferrugine multa
Involvat nitidos puro vel in aethere vultus.
Nunc age[ERROR: no reftable :]1
, velati nigrantem lampada Solis
5 Quae tenuis circum lux ambiat, unde repente
Exiliant toto radiantia sydera coelo,
Cur penitus merso tenebris Titane per auras
Nox plena atratis non protinus evolet alis,
Cur medio Phoebi vultu latitante serena
10 Plena dies niteat fronte intactumque tuenti
Exhibeat jubar, expediam causasque latentes
Protinus evolvam primaque ab origine pandam.
Phoebe[ERROR: no reftable :]2
, tibi obducta effusi jam fronte capilli
Si spargunt coeleste jubar, si lumine tanto
15 Sydera, quae condis praesens, rutilare per umbram
Mersus aquis tectusve polo permittis et idem,
Dum procul et campos et crassas aeris auras
Irradias, reflua perfundis luce tenebras
Dimidiaque licet velatus fronte rigentes,
20 Quantum fas, oculo fibras distendis in imo,
Huc ades et trepidum praesenti numine vatem
Usque rege atque novas in carmina suffice vires.
Si quondam, terris[ERROR: no reftable :]3
propior dum Luna sub alto
Fratre meat, medium subeat penitusque recondat,
25 Vix bene Phoebei sese pars ultima vultus
Abdidit, aethereas longe lateque per oras.
Per circumpositos tractus maris, ardua perque
Culmina per vallesque imas camposque petentes(!)
Protinus incerto mixtae pallore tenebrae
30 Funduntur rapiuntque diem, se prodit ubique
Illa eadem rerum facies, quae vespere sero,
Occiduas fessos cum jam demersit in undas
Quadrijugos Titan; nec dum tamen aethera in altum
Evexit bijugos, nec dum Nox horrida fusco
-- 157 --
Involvit penitus velo terrasque polumque,
Seu cum inane novo roseum caput extulit undis
Aurora et primo conspersit lumine flores.
Ipsa subobscuras videas rutilare per auras
Sydera, sed tantum quae sydera nocte serena
Plenius aerios collustrant lumine tractus.
At nitidus Phoebi obductam circum undique frontem
Annulus aurata perfusus luce coronat.
Ille quidem, ardentis qua parte latentia spectat
Ora dei interior, clarus magis; altior idem
Qua sese attollit rutilaque a fronte recedit,
Languescit sensim atque levi minus emicat igne.
Excipit hunc longo protensus in aethera tractu
Languidior veluti rhombus: procul altera in ortum,
Altera in occasum cuspis procurrit. At illi
Lactea lux, qualem celsi de vertice montis
Pallentes nebulae aut qualem aethere mittit ab alto
Quae superos via longa Jovis deducit ad aedes.
Verum ubi vix tenuem Phoebei Cynthia vultus
Particulam progressa aperit, procul ilicet omnis
Annulus atque omnis rhombi pallentis imago
Effugit ex oculis; mox astra sequuntur et ante
Quam medium puro Titan caput efferat axe,
Plena fere claraque dies in luce refulget.
Horum principia et causas si nosse latentes
Quasque cupis, primum expediam, quid fulgidus ille
Annulus ac tenui pallens sit lumine rhombus.
Sunt[ERROR: no reftable :]4
, quibus a radiis Lunae stringentibus orbem
Inflexisque via fùlgens habet annulus ortum.
Scilicet est lucem et reliqua inter corpora quaedam
Mutua vis, qua se alternis pelluntque trahuntque,
Ingens in tenui spatio, quaeque obvia nisu
Urgeat immani, at majoribus intervallis
Usque adeo levis, ut sensus eludat inanes.
Hinc ubi, dum celeri radius volat impete, fibris
Tenvibus accessit nimium. Tremere ilicet omnes
Et varios cursus variosque iterare recursus.
Unde oritur calor. At contra lux aurea coeptum
-- 159 --
Tardat iter celeratve et recto a tramite flectit.
Illa igitur si forte amplam se immittat opaci
Corporis in faciem, pars introgressa per imas
Discurrit latebras vacuisque meatibus errat;
Pars reflexa viam relegit retroque resultat.
At radius, summas qui praetervectus ad oras
Aut dorsum legit aut aciem perstringit acutam
Conradens spatioque levis praetervolat arcto,
Ille quidem tenues pergit se inferre per auras,
Sed rectum alterno tractu alternoque repulsu
Flectit iter jamque introrsum pertractus in umbram
Invehitur, contra opposito jam calle recedit.
Aspice[ERROR: no reftable :]5
, in obscurum quondam penetrale per arctam
Dum radius se rimam infert laevique papyro
Sistitur, adverso vel parjete. Pendeat ipso
Si forte in radio filum tenuisve capillus
Lucis particulis utraque e parte repulsis,
Illius umbra tibi plus aequo excrescet, at ipsa
Adductis introrsum aliis, minus atra minusque
Tristis erit variaque asperget luce tenebras.
Lamellas[ERROR: no reftable :]6
tenues etiam interponere mos est
vel geminas cultrorum acies spatiisque remotas
Inter se paribus paulatim adducere, dum se
Conjungant radiisque viam venientibus omnem
Praeripiant claudantque aditus dorsoque repellant.
Post acies etenim candens objecta papyrus
Tum varios lucis flexus variosque reflexus,
Tum vis ipsa, ut agat, quanta intervalla requirat,
Edocet, obtutu vigili si singula lustres.
Primum etenim, cultros dum distinet intervallum
Amplius, in medio radiis perfusa papyrus
Illaesis contra rimam fùlgebit hiantem.
Quanquam etiam extremis utraque e parte coactis
Flectere iter, sese illa nitens via pandit utrinque
Plus aequo ad latera excurrens et latior exit.
Ast ubi contractum sensim jam limite certo
Decrevit spatium, se protinus incipit ipse
Lucidus in geminas tractus discerpere partes:
-- 161 --
Jam nullis recta radiis pergentibus umbra
Densior in medio exoritur; quae restat utrumque
Ad latus, inflexa generatur fascia luce.
Ergo etiam[ERROR: no reftable :]7
Solis radios, queis cingitur orbis
Celantis fratrem Phoebes, dum viribus isdem
Deflexi internas subeunt circum undique partes,
Sole etiam latitante putant fulgere, nigranti
Et rutilam Lunae fronti efformare coronam.
Rem quoque[ERROR: no reftable :]8
subjiciunt oculis: tubus amplior alte
Erigitur coelo patuloque hiat ore superne.
Arctior in gremio suspenditur orbis; at ima
Parte subit laevis citroque ultroque trahendus
Attactu molli tubulus, cui tenve foramen
Stat medio et superas prospectum pandit in auras.
Huc oculum admovisse solent: hinc lampada Solis
Suspiciunt omnesque notant in imagine quadam
Defectus varios, similes defectibus illis,
Objectu quos Luna suo super aethera gignit.
Namque refert Phoebes vultum nigrantis, in alto
Orbis qui gremio suspensus pendet et idem
Sive minor nitida seu major imagine Solis
Cernitur, ut libet; extrorsum si scilicet ipso
Eductus lente tubulus removetur ab orbe
Vel contra introrsum protruditur atque propinquat.
Ergo ubi protruso tubulo sat proximus orbis
Excrevit rutilaque apparet lampade major,
Ipse viam Phoebi medius si respicit axis
Immotusque manet, Phoebus prius integer, inde
Falcatus magis atque magis jam parte latente
Aspicitur, donec totum se denique condat.
Tum vero, ardentem qui lampada condidit, orbis
Undique detortis radiis in margine summo
Emicat et puro rutilus nitet annulus igne.
Quidni igitur similes pariter sint illius ortus,
Nigrantem in medio Phoeben qui cingit Olympo
Inflexisque via radiis tribuatur uterque?
Haec illi[ERROR: no reftable :]9
, verum ista, cave, sententia mentem
Ne tibi transversam abripiat, rationis inane
-- 163 --
Nec pondus nec magna virum te nomina fallant.
Namque ea, quae geminis certa experientia cultris
Intervalla docet, per quae se effundit agendo
Mutua vis radiosque ciet, satis una nitentem
Longe alios ortus evincit habere coronam.
Scilicet in decies denas si forte resolvas
Particulas digitum partemque acceperis unam,
Quamquam adeo tenuem, longe tamen usque minori
Deficit in spatio nec jam vis ulla citatos
Sollicitat radios et recto a tramite flectit.
Ergo etiam intorto qui lumine viribus isdem
Annulus atratum Lunai cingeret orbem,
Arctior usque foret digiti centesima quam pars.
Nullum etenim, incurvo aut Phoebes de margine, punctum
Sive quod assurgat magis atque a margine distet
Longius, inflexa percellet luce tuentem.
Nam quaecumque oculis pars dorsi obvertitur, illa
Lumine fraterno viduata nigrescat, oportet.
At spatium a dorso protentum longius alto
Vi radios flectente caret, qui tramite recto
Proin fugiunt longeque alias labuntur ad oras.
His animadversis, tute ipse attingere metam
Jam potes et certis errorem agnoscere signis.
Nosti etenim, aethereas quam Luna recedat in oras
Ardua. Nam terris decies mage surgit ab imis
Eductum coelo tollens caput, ipsa suum se
Quam gyro Tellus immani flectat in orbem.
Nosti etiam sensim minui ac vanescere demum,
Dum procul aufugiunt spectatoremque relinquunt
Quaecumque intuimur molemque proinde minutam
Usque adeo atque adeo procul a Tellure remotam
Haud cadere in sensum et mortales fallere visus.
His tibi perspectis ultro patet hic nihil illis
Viribus et radiis tribui nil posse retortis
Quamque tubo e medio praebet, qui proximus ora
Phoebeosque ignes orbis tegit, aethere ab alto
Non posse hanc oculis Phoeben praebere coronam.
Adde[ERROR: no reftable :]10
quod et radii, quos vis ea flectit, eundo
-- 165 --
Se tenuant magis atque magis: namque impare nisu,
Flexibus atque adeo imparibus torquentur, et ille
Immensum, hic recto vix quidquam a calle recedit.
Tanta igitur demum post intervalla viarum
Inde oculis lumen tam tenve allabitur, omnem
Ut fugiat sensum et motus vix excitet ullos.
Et quisquam radiis memorata lege retortis
Jam tribuat natam celato Sole coronam?
Nec minus[ERROR: no reftable :]11
ille tamen veri a ratione recedit,
Qui sibi lunares confingit et advocat auras
Auxilio atque aliter sic omnia solvere tentat.
Scilicet, ut nostrum late circumfluit orbem,
Qui ventos ciet et nubes qui sustinet, aer,
Quo propior terris, hoc densior, idem ubi in axem
Erigitur, sensim aetheream tenuatus in auram,
Ipsam etiam Lunam simili sic aere cingi
Ac ventos sentire suos gravidasque futuris
Imbribus et multa ruituras grandine nubes.
Est quoque, qui tacitam multa jam nocte per umbram
Alta tubo et vitreis speculatus lentibus astra
In fusca Lunae facie nimbosque sonantes
Fulguraque et celsas ferientia fulmina turres
Visa sibi narret, juret quoque: mentem, animumque
Usque adeo praecepta animo sententia ludit;
Hanc vero radios partim reflectere, partim
introrsum torquere auram rutilaque corona
Nigrantis tristem Phoebes circumdare frontem;
Cumque eadem a dorso Lunae se tollat in axem
Altius assurgens, ipsam quoque se mage in altum
Haerentem fronti Phoebes attollere lucem.
Verum age[ERROR: no reftable :]12
, queis etiam hunc liceat configere telis
Errorem, expediam. In primis te plurima Lunam
Haud ullo circum perfundier aere, qui sit
Huic nostro assimilis, rite observata docebunt.
Aspice, cum[ERROR: no reftable :]13
puro nitet aethere, seu petat auras
Cornibus obstantes primis seu plena superbam
Ostentet frontem rutiloque simillima fratri
Nocturnas vincat tenebras atque obruat astra,
-- 167 --
Nonne vides, certo quam limite fulgeat oris
Extremus teretis margo et quam lumine demum
Aequali in fuscam lux desinat aurea noctem?
At inediam si forte deam circumfluus aer
Ambiat et quo se magis aethera tollit in altum,
Hoc magis in vacuum sensim rarescat inane;
Ipse etiam extremus confuso in margine limes
Palleat ac sensim incertus vanescat, oportet.
Quid[ERROR: no reftable :]14
quondam, quae fixa vocant, dum sydera dorso
Contegit obscuro inferior seu virginis ora
Erigones sive alterno qui funere fratres
Aethereas subeunt sedes oculumve nitentem
Raptoris Tauri aut Nemeaei corda Leonis?
Nonne ollis rutilum paulatim obtundere lumen
Protinus et radiis lentum ingenerare tremorem
Inciperet, densis dum tandem involveret umbris?
At perstant immota, nigranti et proxima limbo
Intactum servant jubar ac percellere acutis
Inspectantum oculos telis et lumine pergunt
Illaeso rutilare. Atque atrae ubi denique frontis
Curvatum attigerint limbum, tum tempore puncto
Dispereunt simul ac penitus conduntur in umbra.
Qualis ubi placido tenuis globus aere pendens,
Quem pueri imbelles olim innuptaeve puellae
E pingui lympha canna eduxere palustri
Inflantes calidumque sinu inclusere vaporem,
Adverso dum Sole nitet pulchrosque colores
Alternat pictaeque refert Thaumantidos ora;
Si subito graviorem auram aut persensit acutam
Forte aciem, disrumpitur ilicet et perit omnis
Forma globi, fugit ex oculis speciesque colorque
Temporis in puncto ac tenues vanescit in auras.
Illa[ERROR: no reftable :]15
quoque, haud ullis quae fixa in sedibus orbem
Libera signiferum percurrunt astra, cruenti
Sive globus Martis seu Jupiter aut Venus alma
Saturnusve piger seu qui talaria plantis
Tantum inane novo seu primo vespere nectit,
Illa etiam Phoebes vultum cum forte nigrantem
-- 169 --
Paulatim subeunt, formam corrumpere sensim
(Nam longis suspecta tubis trans vitrea septa
Formam oculis praebent jam proxima facta rotundam)
Curvarique sinu in medio incertisque cieri
Motibus aspiceres, dubia et caligine mergi.
Ast ea proveniunt secus omnia: nullus ad ipsum
Jam limbum perducta deae tremor occupat; idem
Ille manet diae nulla caligine turpis,
Qui fronti fuit ante nitor nec forma rotundi
Lumine compressa intorto corrumpitur orbis.
Accedit[ERROR: no reftable :]16
quod, qua lucem discriminat oris
Haud pleni divae nigranti limes ab umbra,
Non ille incertus dubia caligine visum
Fallit nec caecam lux excipit aurea noctem
Sensim perque gradus: densissima jungitur umbra
Fulgori pleno ac penitus contraria formis
Incurrunt in se oppositis et proxima pugnant.
At nostro assimilis si fors circumfluus aer
Circum obeat Phoeben, confuso limite margo
Umbrosum dirimat radianti a lumine tractum.
Namque jubar deflexum auris impervia luci
Directae et Phoebo loca nondum objecta, nitente
Spargeret irrorans imbre affusasque tenebras
Molliret, primo ceu mane Aurora nigrantem
Paulatim noctem fugat aurea et ante patentes
Perfundit rutila campos aspergine, quam se
Erigat ac pleno Titan jubar evomat ore.
Accedit'?, quod si nostris par ambiat auris
Divam aer, pariter sua nubila norit, oportet
Candentesque nives, quibus extima frontis imago
Mutaret formam saepe, ut qui vertice ab alto
Orbis, quo vehitur Phoebe, despectet in ima
Telluris facie campos, maria ampla lacusque
Affusos vallesque imas et culmina montium
Edita, inaequali tueatur perlita luce
Singula, dum puro late pellucida coelo
Aeris aura nitet, quae, nubibus obruta densis
Dum tegitur facies Terrae, indiscreta niterent
-- 171 --
Omnia et aequali confusa in luce laterent
Atque idem, gelido loca quae sub cardine duram
Persensere hyemem nivibusque albentia candent,
Clara magis quam vere novo aut aestate videret
Ardenti, cum se nivibus jam nigra solutis
Spectandam Tellus praebet frondesque virentes
Per nemora erumpunt late rupesque sub altis
Montibus atque imis horrent in vallibus umbrae.
At Lunae in vultu non haec discrimina formae,
Non jubaris produnt sese: manet una eademque
Umbrarum facies, dum parte effulget eadem
Phoebus; nec varii percellunt lumina ductus,
Ipse,nisi, ardenti dum fervidus imbuit imbre
Conversam Phoebes frontem, mutentur et atri
Mutato tractus positu jamque altera jamque
Sordescat tenebris divae pars altera opacis.
Quae si perpendas simul omnia, concidet error
Deprensus claroque patens in lumine et auras
Aeriis similes haud Lunam ambire fatendum est.
Quamquam[ERROR: no reftable :]18
aliquo ipsam etiam perfundier aequore et orbem
Lunai solidum liquidis latitare sub undis
Crediderim, incerto obliquus qua margine saltem
Despectat terras limbus. Sed non tamen illas
Aeris in morem hoc tenues mage, quo mage in altum
Assurgunt, vacuo donec mutentur inani,
Esse rear; verum aequoreas imitarier undas
Et summa contra in facie quae limite certo
Sat densae affusam sustentent aetheris auram.
Indicio est ille ipse, aequo qui margine limbus
Asperitate caret nec hiatu abrumpitur ullo,
Aspera dum varia facies nigrescit ab umbra
Mille locis mediaeque inter confinia lucis,
Qua Sol curvatum radiis stringentibus orbem
Obliquus circum conradit, flexibus errat
Semita praeruptis multoque hiat aspera dente.
Scilicet ipsa etiam Phoebe qua montibus altis
Ardua se tollit coeloque minatur,hiantes
Qua gremio valles aperit camposque patentes
-- 173 --
Distendit late ac fundit maria ampla lacusque
Terrai assimilis. Proin dorso haud partibus aeque
Phoebeum in cunctis jubar excipit atque remittit
Umbraque pro vario positu fratrisque sororisque
Inflectit sese et partes contorquet in omnes.
Hos puram scabra Lunai in fronte per undam
Transpicimus varios flexus, et, qua via luci
Non nimis obliquo brevis est trans aequora calle,
Forma manet facie in media vallesque profundas
Et juga inaequalem metimur celsa per umbram:
Turbantur summo confusae in margine partes.
Nam radii in tenues dum produnt[ERROR: no reftable :]*
[ERROR: no reftable :]" prodeunt (?) aetheris auras
Attracti ad lympham proni inclinantur et ima
Fronte deae quae mersa latent, elata liquentis
Ad faciem lymphae ut laevi depicta papyro
Aut aequa in tabula referunt positumque retorto
Immutant lucis ductu formaque tuentes
Turbata ludunt oculos. Pars nulla liquentis
Se dorsi picta praebet sine imagine; flexus
Proin varii lucis sinuataque cernitur umbra
Extremum ad finem et sese surgentia coelo
Culmina demersique excisae frontis hiatus
Ostentant, quacumque patet revolubile dorsum.
At nihil affuso se tollit ab aequore in auras
Aethereas planaque extans e fronte fluentem
Asperat abrumpens limbum, qui proinde, vel igni
Phoebeo adversus micet aversusve nigrescat,
Aequali circum laevis se limite finit.
At nulli, Phoebi frontem dum Cynthia condit,
Haec poterunt radii transversa per aequora in auras
Trajecti aethereas transcurrere nigrantisque
Ora deae circum rutila exornare corona:
Attactu dorsi primo flectuntur et imam
Detorti ad Phoebes frontem allabuntur, at aequor
Objectum nulli perrumpunt nec in apertum[ERROR: no reftable :]**
[ERROR: no reftable :]"" corr. ex inapertum
Aethera progressi pergunt oculosque lacessunt.
Proin[ERROR: no reftable :]19
alios ortus, alias super axe petendum
Cingenti divam jubari ardentique coronae
-- 175 --
Sublimes causas; longe nempe altius illi
Principium est luci et Phoebo genitore superbit.
Quin etiam ipse nitens ab origine rhombus eadem
380 Gignitur aethereasque simul procedit in auras.
Queis tamen auxiliis quave hanc satis ubere vena
Naturae aggrediar partem atque arcana docebo?
Nunc ades, o nunc, Phoebe pater, diffunde micantem
Fronte comam et flavos per eburnea colla capillos!
385 Ilis opus est. Nunc ardentes age concute habenas,
Flammivomis nunc urge acres calcaribus armos
Quadrijugum: undantem e patulis fac naribus ignem
Commixtum nebula et fumis nigrantibus efflent!
Principio[ERROR: no reftable :]20
queis Luna caret, perfunditur auris
390 Phoebus et ipse suo libratus in aere pendet.
Hic, humilis rutilo qui proximus imminet orbi,
Densior et nebulas saepe et nigrantia dorso
Nubila sustentat, queis palleat omnis ubique
Aut maculis Phoebi vultus spargatur opacis.
315 Idem autem, aethereas qua se protendit in oras
Altior a Phoebo assurgens, tenuatur et aura
Usque levi vacuo vix quidquam distat inani.
Scilicet ut gremio Tellus densosque vapores
Particulasque ignis tenues emittit ab alto
400 Exhalans, illi densantur pondere et imo
Incumbunt humiles dorso, procul evolat ardens
Halitus et nebulas levior nubesque relinquit;
Non secus ipse etiam Titan effundit ab imo
Nigrantesque sinu fumos tenuemque favillam
405 Usque vomens vacuosque undanti aspergine campos
Aetheris et totum late circum imbuit axem.
Haec excussa procul fontem nituntur in ipsum
Ac rutilum innati repetunt vi ponderis orbem.
Quaeque minus gravitate vigent, procul axe recedunt
410 Ardua, particulis contra quae pinguia crassis
Parte sedent ima et dorso incubuere nitenti.
Nubibus haec densis sedes nebulisque serenam
Quae maculant Phoebi frontem aut caligine tristi
Obducunt late. Maculis vapor imminet atris
-- 177 --
Purior assurgens, qui non intercipit omnes,
At multos sistit radios tamen imbuiturque
Lumine et obductum circum Titana refulget.
Scilicet[ERROR: no reftable :]21
hinc ortum ducit Phoebumque latentem
Aureus in media complectitur annulus umbra
Quoque magis coelo erigitur Phoebumque relinquit
Exterior, puro tanto minus igne coruscat.
Cur tamen[ERROR: no reftable :]22
et, rutilam qui parte ab utraque coronam
Ambit et aethereas longe tenuatus in oras
Excurrit rhombus, Phoebi exoriatur ab aura;
Cur aequam fugiat formam oblongusque per axem
Emicet affusoque irroret lumine stellas,
Haud levis evolvisse labor nec digna laboris
Jam merces speranda venit, quando invia quaeque
Asperaque intactis Parnassi per juga dumis
Pervadens, Boreae fulgentem e parte nivalis
Dum celebrat plectro auroram fidibusque canoris
Aethereos nuper Nicetas edidit ortus
Et causas rutili victuro carmine rhombi:
Musarum decus et nostri clarissima Pindi
Gloria Nicetas, quo non praestantior [*] alter
Aut fuit Arcadicis aut olim exsurget in arvis
Scrutari Sophiae sedes atque abdita quaeque
Eruere et Latiis proferre exculta Camoenis.
Pauca modo expediam: aeternum, si plura requiris,
Perlege opus vigil; haud equidem vigilasse pigebit.
Primum igitur[ERROR: no reftable :]23
quoniam immani per et intima Phoebus
Viscera ferventesque sinus agitatur ab igne
Usque furens, quoniam immenso se corpore tantus
Porrigit, e patulis quae faucibus evomit aurae
Semina, nigrantes fumi nebulaeque volucres
Immensum aethereas circum se quaque per oras
Diffundunt longeque procul Titanis ab orbe
Excurrit tenuis vapor et spatia inficit ampla.
Ille quidem, medium dum pondere nititur aequo
Omni ex parte premens in Solem, flectier aequo
Orbe etiam formaque studet fulgere rotunda.
Ipse tamen genitor Phoebus vetat atque suo se
-- 179 --
Circumagens dum contorquet super axe, per altum
Compressam ad latera ipse jubet consurgere dorsum.
Nempe[ERROR: no reftable :]24
suo assiduis Phoebum super axe cieri
Motibus ingentique auram torquere rotatu
Caligo evincit tristis maculaeque nitentem
Turpantes frontem. Namque illas tempore eodem,
Sive novae medio in vultu gignantur, in unam
Seu coeant plures pluresve oriantur ab una
Discissae abruptaeque, videmus semper eandem
In coeli partem concordi incedere gyro
Et medium unanimes circum Titana rotari.
Jam vero incurvos[ERROR: no reftable :]25
quaecumque rotata per orbes
Circumeunt, medium fugere et procul ire per auras
Assiduo tentant nisu. Sic plumbea habenam
Glans valida contorta manu distendit et undam
Excutit affusam celeri rota concita cursu.
Quaeque simul gyros aequali tempore plures
Impete non uno absolvunt, etiam impare nisu
Avelli a medio tentant; minus illa recessum
Namque urgent, quae lenta via breviore feruntur;
Contra quae rapido magnos agitata per orbes
Turbine praecipitata ruunt, magis incita cursu
Vi tentant majore fugam ac retinacula tendunt.
Ergo age[ERROR: no reftable :]26
et ingenti dum sese vortice in orbes
Circumagunt aurae Phoebi, tu mentis acutam
Fige aciem gyrosque animo perpende sagaci?
Nonne vides, quanta se mole volubile dorsum
Torqueat? Extremo vix non immota sub axe
Stent latera atque brevi procedunt pigra meatu.
Dorso igitur quae celsa volat, magis aura citatam
Accelerare fugam medioque recedere tentat.
Et faciat superasque procul dispersa per oras
Aufugiat, gravitas ni contra obsistat et imum
Urgeat in Solem nisusque eludat inanes.
At licet haud penitus fugiat Phoebumque relinquat,
Erigitur tamen et vasto tumet altior orbe.
Ipsum etenim tanto infractum conamine pondus
Languet hebes, nisu levior jamque aura minore
-- 181 --
Per dorsum premit. At lateri quae proxima utrique
Vim retinet ferme illaesa gravitate priorem.
Haec igitur gravior vincit Phoeboque propinquat;
Illa autem urgenti palmam concedit et omni
Parte tumens longe superas se attollit in oras;
Compressam ac Phoebi vapor hinc atque inde figuram
Induit et vastae fulget sub imagine lentis.
His demum emersus salebris jam caetera prono
Expediam cursu et facili ratione docebo.
Scilicet[ERROR: no reftable :]27
immotum ad terras si verteret axem
Aurea lens, formam procul hinc suspecta rotundam
Protinus indueret teretique effulgeret orbe.
At quoniam immensum huc dorsum deflectit ab alto,
Transversam tuimur, medio et coit arctior axe
Ad latera adstringens sese: geminata per amplum
Hinc atque hinc coelum cuspis procurrit et ingens
Phoebum ambit niveo spectandus lumine rhombus.
Hinc rutilam Phoebi frontem fulgentior orbis
Circuit ac propior; densi genuere vapores:
Circumstant bini, quos tenvior aura levisque
Progenuit, vultus utraque ex parte nitentis
Lucentes tractus. Comptis de more capillis
Ora dei credas effulgere caesariemque
Arbitrio facilis Zephyri per eburnea colla
Ludere perque humeros; haec scilicet illa tot olim,
Haec Clarii coma compta dei celebrata per orbem
Vatibus, hi crines flavi intonsique capilli.
Ne tamen[ERROR: no reftable :]28
haec unquam demens, ne posse videri
Mortali credas visu, dum libera coelo
Ora nitent Phoebi et radiis fulgentibus ardent.
Immortale oculos hebetat jubar atque minorem
Subtrahit obtutu et vetat internoscere flammem.
Ac veluti nuda in numerum dum brachia tollunt
Et rigida exercent validis incudibus aera
Artifices; multa seu cum rota concita lympha
Jam vastas tollit moles, jam deprimit, illae
Lina terunt, usum in tenuis formanda papyri
Et calamos dextramque olim sensura disertam;
-- 183 --
Personat horribilis late fragor: ipse nisi omnem
Ore trahas collectam imo sub pectore vocem,
Vicinos frustra non exauditus amicos
Alloqueris: totas tantus fragor occupat aures.
Haud secus immodico terras dum lumine Titan
Irradiat visumque ferit ;languescit imago
Pallentis rhombi, victus languescit et orbis
Immensumque leves Phoebi jubar obruit ignes.
Non ita[ERROR: no reftable :]29
cum nostro Titan procul exulat orbe,
Mersus aquis sero jam vespere, sive recentes
Mane novo dum nectit equos Aurora per umbram.
Vespere nam sero placidi per tempora veris,
Mane per autumnum, cum signifer orbis ab imis
Altior erigitur terris crassosque vapores
Despicit assurgens, nivei pars ultima rhombi
Eminet atque nitens ferit aurea sydera cuspis.
Saepe etenim a Titane procul protenditur, et qua
Fascia bissenis medium secat aethera signis,
Phoebeus semper procurrit in aethere rhombus.
Ergo et fraternae subiit cum Cynthia fronti
Subrepens rapuitque jubar, nitet annulus alte
Victor et obscuro se rhombus prodit Olympo.
His animadversis[ERROR: no reftable :]30
, cur et radiantia coelo
Protinus erumpant multaque in luce coruscos
Attonitis vultus ostentent sydera terris,
Jam nullus labor est, paucis adverte, docebo.
Ne tibi sydereos sero jam vespere nasci,
Mane perire ignes quisquam persuaserit auctor.
Nocturnas qua luce micant tremebunda per umbras
Astra, micant summo dum fervet in aethere Titan
Arduus atque diem curru circumvehit alto.
Ut crines tamen ipse suos rhombumque coronamque
Obruit invictis quibus imbuit aera flammis,
Sic etiam fixosque polo errantesque per axem
Obtundit conditque ignes nec posse videri
Se coram et superas sinit effulgere per auras.
Nec si densa deum nubes tegat, astra nitentes
Continuo retegunt vultus oculosque lacessunt.
-- 185 --
Trans nubes sibi pandit iter fractumque retorto
Calle jubar Phoebi tamen evolat, et via si qua
Finditur interrupta patens trans nubila, campos
llicet aeriasque auras crassosque vapores
Irrorat radiis salientibus. Aurea circum
Mille repulsa locis lux omnia protinus implet
Et premit astrorum tenues atque obruit ignes.
Ast ubi opaca procul sublimi ex aethere Phoebe
Et nebulas nubesque et nubibus aera densis
Impositum montesque altos camposque tenebris
Inficit et late fraternos condidit ignes,
Tum caeca ceu nocte nitentia sydera surgunt.
Sic ego[ERROR: no reftable :]31
cum Phoebi radios excluderet omnes
Arte tubus multa insignis noctemque foveret
In gremio, licet in medio sublimis Olympo
Arderet Titan, sudo nitidissima coelo
Saepe olim aspexi propioraque sydera terris.
Olim[ERROR: no reftable :]32
equidem saepe, at quoties nunc pura sereno
Ore dies sine faece nitet, cum jam altus ab undis
Extulit Eois caput ardentesque per horam
Effudit radios Titan, me candida Oloris
Cauda vocat summaque poli jam fulget in arce
Spectaturque tubo ingenti trans vitrea septa.
cum vero occiduas deflexum Phoebus ad undas
Inclinat currum, a medio nam tertia fluxit
Hora die, tollens humeros Auriga nitentes
Erigitur summique ardens in vertice Olympi
Ire jubet positusque suos metirier, et qua
Anteriore petens rabidum premit alta Leonem
Ursa pede. illa quidem sero jam vespere, cum jam
Confundit lucem dubiis nox prima tenebris,
Suspectanda venit. Veniet tamen ante diesque
Post senos Phoebi occasum praevertet et alto
Visa tubo rutilae vincet mihi lampadis ignes.
Haec ipsa et domina spectabam nuper in urbe;
Ursam equidem media ferme jam nocte per umbram
Pervigil ac primae post sera crepuscula noctis
Aurigam fulgentem humeris nigrumque per axem
-- 187 --
Ingenti dextra quatientem immane flagellum.
At rutilum frustra jam plena in luce diei
Effundente jubar Phoebo, se lucida Cycni
Sistebat cauda atque oculos urgebat acutos.
Nobile[ERROR: no reftable :]33
nunc eadem qua surgit Ariminum et altas
Educit coelo turres arcumque superbum
Ac veterem solido stantem de marmore pontem
Ostentat geminosque amnes hinc moenibus atque hinc
Sustinet allapsos, Rubiconis et ostia spectans
Proxima, Romanas acies jactaque furentem
Alea et ore trucem rabido atque extrema minantem
Mente ducem trepida recolit spretique senatus
Infracta imperia ac civilis semina belli
Protinus hic suscepta sibi totumque per orbem
Hinc subito immitis diffusa incendia flammae
Totque inde eversas urbes, tot sanguinis amnes
Effusi ac tantos confusae stragis acervos.
Hic ergo, hic eadem in plena nunc sydera luce
Suspecto et Phoebi nil curo ardentia tela.
Testis ades,[ERROR: no reftable :]34
gentis decus immortale Garampae
Et patriae, Francisce, decus, quem flore juventae
Vernantem primo, seu molli brachia gyro
Flectere seu sinuare pedes agilesque choreas
Exercere, chorus Charitum miratus et oris
Dulce decus roseasque genas blandumque micantes
Fronte oculos flavasque comas suspexit et imo
Infigens animo suspensus inhaesit. At alto
Nunc etiam Pindi de vertice turba sororum
Aonidum perculsa stupet. Stupet ipse canoros
Urgentem nervos, sinuatum et crinibus arcum
Tractantem facili dextra laevaque micantes
Motantem attonitus digitos atque ipsa loquacis
Septa lyrae dulcemque sonum miratur et aureum
Demittit caput ac palmam tibi cedit Apollo.
Quid grande ingenium doctasque exculta per artes
Mens vasta atque imo sapientia pectore fidens?
Scrutantem aethereas sedes atque aurea coeli
Sydera servantem jam olim juvenilibus annis
-- 189 --
Viderat et merito celebrarat Felsina plausu,
Romuleas cum primum arces urbemque Quirini
Visisti et Maja genitum sub lampade Solis,
Nam memini, pariter servavimus: ipse nigrantem
Usque vigil globulum Phoebea in imagine acuto
Figebas telo et signabas cuspide cursum.
Ast ego nigrantemque orbem et rutilantia Phoebi
Laevibus ora vitris transmissa tuboque rotundae
Aptabam excipiens formae tenuique papyro.
Inde redux Pindoque deam coeloque potentem
Advehis in patriam tecum exceptamque perenni
Uraniam hospitio colis et vaga sydera et ignem
Phoebeum ac rutilam diva comitante sororem
Scrutaris vigil. En coelum dum metior atque
Inquiro, vestrae quid vertex distet ab urbis
Vertice Romuleae longoque ardentia scrutor
Astra tubo, diva ipsa tuas me adduxit ad aedes.
Hic aditum ad coelum summi sub culmine tecti
Ipse aperis, das ipse rotas, queis certa notentur
Tempora, quaeque suis operi lectissima tanto
Instrumenta locis tribuens defigis et astra
Suspectas mecum ac filo metiris Olympum.
Suspectat dulcis conjux, suspectat et ipse,
Proh superi, qua vi mentis, quaque indole gnatus,
Septennis licet ac procerum densissima saepe
Suspectat turma et matrumque nurumque corona
Miratur cerni per vitra tubumque nigrantem
Posse die medio redivivos aetheris ignes.
Sed quid" opus vitrea seu lente tubove nigranti?
Si satis aerias sublimi turris in auras
Vertice se tollat noctemque imitetur opaco
Clausa sinu, terrae satis ima in viscera si se
Demittat fovea atque arcto suspectet hiatu
Aethera et horrenti gremium nigrescat ab umbra,
Alta die medio Phoeboque ardente per axem
Sydera suspiciens oculo spectabis inermi.
Est locus Europae in medio, qua regius altis
Ingreditur ripis dominamque interluit urbem
-- 191 --
Sequana. Dives opum et duro fortissima bello
Gens tenet, at simul et placidae studiosa Minervae.
Hic templum Uraniae solidoque e marmore vastae
Consurgunt aedes et vertice nubila pulsant.
Turba frequens venerata deam juvenumque senumque
Affluit. Illa sedet solio sublimis in alto
Sceptra tenens stimulatque animos ad grandia natos.
Perjetibus circum et summi ad fastigia tecti
Arma deae pendent defixa: globique tubique
Lentibus instructi vitreis tensisque capillis,
Armillae sectique orbes ex aere corusco
Fulgentesque auro radii et momenta notantes
Fluxa rotae ac rigidis pendentia pondera virgis.
Nec satis aeriam duxisse ad nubila molem;
Sub pedibus quaesitae umbrae patefactaque Terrae
Viscera praecipitique solum discessit hiatu.
Aeternis horret fovea alta obducta tenebris
Excluditque diem: fundo Nox tristis in imo
Excubat horrentique minax se jactat in umbra,
Tetra per obscurum ducit quo semita callem
Tresque patet coeli spatium non amplius ulnas.
Ergo illinc, puro Titan licet altus Olympo
Fulgeat et inulto collustret lumine campos,
Si forte aethereas vultum conversus ad oras
Extuleris summumque oculis spectaveris axem,
Protinus, ut media quondam radiantia nocte
Aspiceres, densam radios vibrare per umbram
Astra vides caecumque poli distinguere tractum:
Usque adeo oppressis Phoebi jubar officit astris.
Sed nec[ERROR: no reftable :]36
opus pleno Titanis lumine. Namque
Vix bene fraternae sese subducere fronti
Incipit Eoasque soror transcurrere in oras,
Ipse etiam tenuis tanta sua spicula limbus
Vi torquet pulsatque oculos hebetatque tuentem,
Ut victus rhombusque nitens atque annulus atque
Astrorum coetus toto languescat Olympo
Et fugiat densa mersus caligine visum.
Cur tamen[ERROR: no reftable :]37
obducto non protinus exoriatur
-- 193 --
Horrida nox Titane nigroque haud omnia velo
Inficiat penitus condens. Lux unde supersit
Languidior stellasque vetet spectare minores,
Accipe. Fulgentem Phoebi cum Cynthia vultum
Eripit ex oculis, non uno tempore cunctis,
Quas circum intuimur, terraeve aut aeris oris
Abdidit atque omnes plena demersit in umbra.
Saepe procul montesque alti vallesque profundae,
Conspicui semper pars aeris ultima, partem
Phoebeae extantem suspectant frontis et ignes
Aethereos puramque bibunt e margine lucem
Ac nitidum tenebris inspergunt lumen opacis.
Finge animo rigidas protendier aethere virgas,
Quae recto Phoebique globum Phoebenque minorem
Corradant ductu et densis circum undique septis
Includant medios, tum deinde excurrere pergant,
Cynthia fraterno qua dorsum avertit ab igne.
Nonne vides, longo transgressae tramite divam
Ut coeant sensim et puncto sistantur in uno
Ac teretem referant tenuata cuspide conum?
Umbra sinu coni concluditur atque nigranti
In gremio quicumque latet, de lampade Solis
Nil tuitur frustraque oculos attollit inanes.
Qui cono egressus virgas transcurrat et atris
Erumpat septis liber, jam limite summo
Ardentis videt ora dei tristesque tenebras
Excutit atque aliqua radiorum aspergine gaudet.
Quoque magis faciem coni fugit, hoc mage flammis
Imbuitur nitidi vultus partemque minorem
Ereptam rutila Phoebi de fronte requirit.
Ergo ipse umbrosus terras qua conus in imas
Transcurrit campisque aciem defigit acutam,
Phoebeum penitus latitat jubar: omnia circum
Conspicuus rutilo perfudit lumine margo.
Verum ubi per tenues Phoebe caput altior auras
Extulit et nostrum Titan se pronus ad orbem
Demisit propior coeloque recessit ab alto,
Ante coit breviorque acie vanescit acuta
-- 195 --
Umbrosus coni vertex, quam possit ad imum
Telluris dorsum pertingere nigrantique
Obductum prorsus Titanem involvere velo.
Contra cum Phoebe terris quam proxima et oras
Avius in superas frater sese extulit, idem
Tenditur umbriferi seque intra viscera Terrae
Condit apex coni et Phoebi jubar omne repellit.
At quoniam tenui pallentes tum quoque campos
Cuspide figit apex; brevior se continet arctis
Finibus ac gyro exiguo concluditur umbra.
Scilicet horrentis centum si millia passus
In latus a medio coni discesseris axe,
Jam semper plena evadens emergis ab umbra
Ac saltem extremo suspectas margine Phoebum.
At saepe aerii summo de vertice montis
Longe ultra hos fines, longe ultra millia centum
Prospectus patet in campos et in aera densum
E dorso aequali campisque patentibus ultra
Millia tercentum protenditur excurritque.
His ergo depulsa locis lux aurea sese
Insinuat puraque nigrantem aspergine conum
Imbuit irrorans et tristem temperat umbram
Percellitque oculos ac tenvia sydera condit.
Quid, quod[ERROR: no reftable :]38
et ardentis Phoebi coma prominet atque
Annulus et gemina procurrens cuspide rhombus
Sordentem coni radios jaculatur ad axem
Aethereosque negat penitus nigrescere tractus?
Diximus, obducti[ERROR: no reftable :]39
cum frons nitet [*] aurea Phoebi,
Cur plena obscuris non protinus evolet alis
Horrida Nox tristique polum late obruat umbra.
Nunc, licet haud pleno Titan effulgeat ore
Dimidia plus parte latens, cur clara sereno
Fulgeat axe dies nec tantam lucis ademptae
Percipiant jacturam oculi admixtasque tenebras,
Expediam. Non hic magnum quaerenda per axem
Causa nec aerios tractus nebulasque volucres
Consuluisse juvat nec campos nec procul alta
Culmina. Se quisque obtutum defigat in uno
-- 197 --
Scruteturque animi sedem et penetralia mentis
Intima quaeque sagax dedit instrumenta petendi
Notitias rerum conclusis carcere in arcto
Natura impulsas fibras nervosque trementes.
Principio[ERROR: no reftable :]40
Natura parens, dum corpore mentem
Clauderet humanam et crassos circumdaret artus,
Indidit instrumenta, quibus, quae forte geruntur
Extrorsum ac varios posset cognoscere rerum
Interitusque ortusque et motus materiai.
Illa quidem in medio latitat conclusa cerebro,
Qua coeunt nervi et primam per tenvia ducunt
Fila viam ac vastos longe protensa per artus
Diffundunt sese, velut ab radicibus imis
Aeriae late quercus vel propter amoenam
Crescentis platani ripam densissima surgit
Ramorum soboles frondesque extendit opacas.
Ast iterum textu vario tenuata per omnem
Nervorum se fila cutem flectuntque plicantque
Molliaque obductis adstringunt retia membris.
Jam vero quaecumque animo se externa latenti
Corpora noscenda objiciunt atque intima mentis
Pervadunt arcana, haec ante, haec retia pulsant
Concutiuntque agiles nervos sive ipsa propinquis
Ictibus emissave aspergine particularum
Aut circum affusae sinuosis fluctibus aurae.
Sic ea, quae digitis, sic quae contingimus ore,
Se sistunt coram et fibras praesentia tendunt.
At sonus, undantem dum concutit aera, ad aures
Advolat et tremulo percellit tympana motu;
Particulis procul emissis efflantur odores
Aut violae ardentisve rosae aut bene olentis acanthi.
Sparguntur longe et radii perque aethera perque
Aerios tractus procul evolat atque oculorum
Aurea lux aciem repetito concutit ictu.
Continuo percussa tremunt tenuissima primae
Fila cutis tunicaeque leves et summa propago
Nervorum impulsu tremulo salit; emicat imas
Idem per latebras tremor excurritque vel ipso
-- 199 --
Fibrarum textu nervisque rigentibus aut si
Per medios tenuis nervos se spiritus infert
Discurrens, nervo impressum vapor ipse tremorem
Concipit atque animi sedem deducit ad altam.
Mens vigil assuetos allapsus sentit et ipsis
Nervorum imperitat fibris seu tenvibus auris
Arte sagax motatque artus et membra gubernat.
Qualis, ubi effusae spatia arripuere quadrigae
Arrectique jubas atque effera colla tumentes
Pulveream late attollunt ad sydera nubem
Quadrupedes glomerantque gradus; confusus ad astra
It clamor plaususque sonat fremitusque faventum;
Incumbit pronus distentaque lora magister
Flectit agens, jamque hunc, jamque illum verbere longo
Incitat aeratisque jubet parere lupatis.
Aut qualis media quondam regnator ab aula,
Qua tumet Ister aquis vel qua se turgidus infert
Sequana, seu placida populos ditione quietos
Pacatus regat aut durum procul impetat hostem,
Quadrupedumque virumque globos horrentiaque arma
Concitet excidioque inimicas destinet arces,
Ille quidem interea domina se continet urbe
Immotus, partes famulantum turba per omnes
Pervolat extremique alius de margine regni
Nuncia fert rerumque vices et praelia narrat,
It contra dominique alius jussa alta reportat.
Quidquid[ERROR: no reftable :]41
id est, quoties rigidi pars extima nervi
Uno eodemque tremit motu, tremor unus et idem
Diffundit sese cerebroque allabitur, una
Atque eadem species mentem percellit acutam.
Ergo age" et impulsas allapso lumine fibras
Contemplare vigil genitumque expende tremorem.
Nonne vides, rutilo ut, quantum distenditur ictu
Quodlibet ac recto discedit tramite filum,
Tantundem retrahat sese vicibusque feratur
Tantundem alternis hac, illac et sinuante
Se trepidans motu in partem deflectat utramque?
At primus, valido fibrae qui flexus ab ictu
-- 201 --
Protinus exoritur, non idem impulsibus ipsis
Consonat usque adeo ac leges ita servat easdem,
Incurvi motus geminatas dupla sequatur
Mensura ut vires spatioque impulsa recedat
Fibra duplo. Est modus et certi sunt denique fines;
Quos ubi jam valido attigerint fila incita pulsu,
Nequidquam vires adjungas viribus atque
Urgentem ingemines nisum. Vix flectier ultra
Se sinit ac citius dabitur disrumpere quam vi
Usque nova extenti textum producere nervi.
Quod[ERROR: no reftable :]42
si forte animo titubas atque anxius haeres,
Parjetibus geminis transversi funis utrumque
Fige caput. Medio tum tenvia pondera primum
Adjice, deinde novas massis super ingere massas
Paulatim gradibusque aequis. Distendier ipsum
Et pariter medio paulatim inflectier atque
Demitti adductum terraeque accedere funem
Aspicies. Sed massa levis dum pondere nondum
Immodico excrevit nimium, torquebitur aeque
Ferme idem ad terram spatiisque a tramite recto
Ad nova se paribus demittet pondera funis.
Ast eadem exiguum post temporis intervallum
Incrementa viae terramque accessus ad imam
Decrescent sensim ac demum vis ponderis ingens
Longe ubi distractum funem depresserit, ille
Viribus usque novis vix jam descendere quidquam,
Vix poterit produci ultra massaeque recentes
Disruptum potius dissolvent quam mage tendant.
Ergo[ERROR: no reftable :]44
etiam, tenui piceae dum lumine taedae
Urgentur fibrae atque oculo tenduntur in imo,
Si fors aucta novis sensim nova lumina taedis
Adveniant visumque petant, tendentur iisdem
Ipsae etiam gradibus fibrae gradibusque tremores
Aucti isdem, medium ducentur ad usque cerebrum
Nec fallent vigilem nova luminis augmina mentem.
At sua dum Phoebus radiantia spicula mittit,
Dimidio licet ore latens, lux aurea tanto
Inflexas nisu fibras contorquet, ut omne
-- 203 --
Quod reliquo manat vultu, licet impete duplo
Fila jubar pulset nervorum, vix tamen ipsa
Curvari jubeat magis ac tremor exoriatur
Fenne idem nisuque animum percellat eodem.
Adde,[ERROR: no reftable :]45
quod et frontem media plus parte coruscam
Cynthia dum tegit et missos intercipit ignes,
Non eadem ereptae lucis jactura tuenti
Accidit et media pariter plus parte minutum
Ingreditur jubar atque acies defertur ad imas.
Consuluit natura, oculi et mirabile textum
Ereptos reparat radios damnoque medetur.
Forma globi est olli; tunicae texere cavatos
Circumquaque sinus densae tenebrosaque condunt
Viscera; parte tamen media, qua prominet atque
Candentem obscurus tractum discriminat orbis,
Exiguus radiis aditus patet atque rotundum
Transmittit Phoebi rutilantia tela foramen.
Hoc super in morem tenuis pellucida cornu
Se tunica extendit nec lucem objecta moratur.
Vitrea ad apricam velut interjecta fenestram
Lamina ventorumque iras imbresque repellit.
At rerum admittit species Phoebique sagittas.
Transmissos aditu radios crystallina,utraque
Parte tumens, dorso lens excipit inflexosque
Introrsum fundo concurrere cogit in imo
Et parva objectas in imagine pingere formas.
Ipsam igitur mira contexuit arte fenestram
Et filis fila implicuit natura, trahendo
Latius extendi pluresque admittere posset
Ut radios, contra laxando contraheretur
Arctior et nimios contracta excluderet ignes.
Si forte[ERROR: no reftable :]46
obscura quondam sub nocte per umbram
Dum tenuis dubiam secreta in parte ministrat
Cerea fax lucem, vicinum intentus amicum
Aspicias oculosque oculis defixeris atque
Contemplere nigram trans cornea septa fenestram,
Distentos cernes aditus lateque patentes
Circumquaque fores per aperta foramina lucem
-- 205 --
Contrahere et tunicas auctam transmittere ad imas.
Ingentem interea flammam puer excitet atque
Admoveat sensimque novo petat igne tuentem,
Protinus aspicies nigrantem adstringier orbem
Praecludique fores radiis. Cumque ille coruscam
Proximus ante oculos jam flammam adduxerit, igni
Vix tenues aditus contractaque porta patebit.
Scilicet hinc[ERROR: no reftable :]47
multo obscuras e lumine sedes
Si subito ingressus quondam penetraveris, ipse
Torquebis nequidquam oculos visusque sedenti
Jamdudum in tenebris turbae, tu cernere contra
Haud poteris notosque tuens dignoscere vultus.
Ast oculi sese tereti expandente fenestra,
Jam magis atque magis clarescere singula sensim
Incipient, ceu mane novo dum prima tenebras
Discutit Aurora ac tetram fugat aurea noctem.
Ergo etiam[ERROR: no reftable :]48
medium rapuit cum Cynthia Solem
Dimidiaque jubar mulctavit parte, fenestra
Illa eadem sese paulatim tendet et ignis
Jacturam protractu aditu pensabit adempti.
Atque[ERROR: no reftable :]49
utinam seu distentum laxare foramen,
Quantum cuique libet, compressum sive liceret
Contrahere et nimiae radios excludere lucis!
Nos quoque, ut obscuram per noctem e culmine tristi
Infaustus bubo trepidove agitata volatu
Noctua nigranti contemplaremur in umbra
Conspicuas rerum formas contraque nitentem
Et vultum illaesis oculis spectare liceret
Et currum Phoebi ardentem scrutarier atque
Quadrijugos patulis efflantes faucibus ignem:
Ceu teneram coelo prolem Jovis ales aperto
Provida cum primum educit nidoque relicto
Edocet insuetas agitare per aera pennas
Antevolans, acri ferventem lampada visu
Suspicere immotasque jubet defigere in ipsam
Frontem acies dignamque sua se prodere matre.
Ipse pater prima nascentis origine mundi
Omnipotens tantum munus mortalibus aegris
-- 207 --
Abnuit, ac fragiles morituri corporis artus
Dum gestent miseri, se tantum attollere et ignes
Noluit audaci nisu spectare supernos.
Non ita cum sedes olim post longa beatas
Saecula et aetherei contingere limen Olympi
Jam dabitur coeloque frui mortemque resumptis
Artubus et functae ridere pericula vitae.
Accedet fibris vigor; immortale tuenti
Se pandet placidoque jubar (ceu mane nitentes
Sparguntur mollis flores aspergine roris)
Immensum aeternos mulcebit lumine visus.
Nonne vides, domito cum primum Acheronte triumphos
Victor agens patrium conscenderet arduus axem
Aeterni soboles, Deus ipse, aeterna Tonantis,
(Namque haec ipsa dies, qua cantum et rustica plectra
Castalio resonante jugo atque Aganippidos undae
Ad strepitum, numeros ripa reddente, movemus,
Haec olim, haec patriis victorem reddidit astris
Inseruitque polo et suprema in sede locavit)
Nonne vides, inquam, cum diam effundere lucem
Inciperet propior coelo ac rutilare per axem
Aetherium et pompam majestatemque Tonantis
Exerere atque Deo dignis effulgere flammis,
Ut suspectantes socios divamque parentem
Corpore mortali oppressos ne laederet ignis
Immodicus penitusque acies obtunderet aegras,
Candentem opposuit nubem ac protexit opaco
Se velo condens et apertum obduxit Olympum?
Coelicolis contra effusis veterumque parentum
Turmis pompa patet. Sunt immortalia membra
Qui dudum effractis in lucem educta sepulchris
Induerunt stipantque latus longoque triumphum
Ordine concelebrant promissaque regna frequentes
Jam subeunt. Ollis oculos aeterna beatos
Lumina divinumque jubar radiique perennes
Molliter illapsi irrorant aspergine dulci
Aeternaque animos demulcent luce beatos.
O mihi diffractos circum qui protinus artus
-- 209 --
Dissolvat reparetque! Choris felicibus o qui
Misceat elatumque recluso importet Olympo
Et liceat rutili vultu pendere Tonantis
Nec seu mendaci ambrosia seu nectare inani,
Divino pasci sed lumine divinaeque
Immotas aeternum acies defigere fronti!
Phoebe pater, medio cessas quid lenius Olympo?
Quid cohibes tardos fraeno remorante jugales?
Urge, age, fac celeri decurrant saecula gressu,
Fac citius miseris fugiat mortalibus aetas
Et roseis tam fausta dies exurgat ab undis!
