LIBER SECUNDUS
Aeriam quisquis molem atque ingentia tecta
Extruit educens coelo, primum ardua sylvis
Robora frondentesque ornos teretesque cupressos
Dejicit ac densis montes quatit ictibus altos
5 Marmoreasque sinu moles educit et igne
Aera liquat rigidumque argenti pondus et auri
Ac lateres calcemque vehit. Tum condit opaco
Fundamenta solo, muros ad nubila tollit
Auratasque trabes locat immanesque columnas
10 Signaque spirantes Divum referentia vultus
Ac summum aurato concludit culmine tectum.
Sic ego[ERROR: no reftable :]1 velati nigrantem lampada Solis
Atque laborantem dicturus carmine Lunam,
Materiem satis aptam operi tantoque labori
15 Congessi primum teque astra per ardua vexi
Nominaque et positus variosque per aethera motus
Evolvi enumerans: terris procul altus ab imis
Signiferum medio Titan ut calle per orbem
Tendat et Eoas cursu nitatur in oras,
20 Perlustrans totum bissenis mensibus axem;
Interea medio conceptas pectore flammas
Evomat aethereasque ardenti lumine sedes
Aeraque irroret crassum terrasque patentes;
Ut parili cursu se diva triformis in Eurum,
25 Obliquo sed calle, ferat, sed proxima terris
Perque dies novies ternos velocior orbem
Integret et coelo rursum se reddat eodem;
Fraternum interea curru diffundat ab alto
Illa fronte jubar, Phoebum qua suspicit, atque
30 Averso vultu et gremio nigrescat opaco;
Scilicet inde novo nova surgere cornua mense,
Cum fratrem transgressa recens, jam deserit; at cum
Opposita contra bijugos agit aetheris ora,
Nocturnas pleno vultu rutilare per umbras;

-- 77 --

Tum geminos geminis calles se innectere nodis,
Queis dea bis medium Phoebi pertranseat orbem.
His animadversis, age jam, causasque latentes
Contemplare vigil mecum resque ordine disce!
Ac primum, sudo quondam cur Phoebus Olympo
Deficiat tristique tegat ferrugine vultum,
Accipe. Nam coeptis praesens aspirat Apollo
Et faciles ultro veniunt ad carmina Musae.
Principio[ERROR: no reftable :]2 subitis Titan dum mergitur umbris
Et nitidos puro vultus obducit Olympo,
Haud ille ardentes imo sub pectore flammas
Restinguit cohibetve emissos faucibus ignes.
Ardet inextinctus radiosque emittere pergit
Et solito rutilas nisu vibrare sagittas
Omniaque immenso circum loca lumine complet.
Ac tibi[ERROR: no reftable :]3 ne dubiam teneat sententia mentem,
Perlege, si tenebris Titan fors totus obortis
Deficiat rutilosque atra ferrugine vultus
Condat, ab externis venient quae nuncia terris.
Nam veniunt, et quae regione geruntur in una,
Impressis vulgata notis narrantur ubique.
Invenies dextra populos laevaque jacentes
Vidisse aut penitus totam aut in margine summo
Phoebeam assueto fulgentem lumine frontem
Ingenitum vibrare jubar; loca proxima limbum
Aspiciunt tenuem radios effùndere et alto
Curvari dorso falcemque imitarier atque
Surgentis primo Phoebes nova cornua mense.
Quae disjuncta magis, majorem e fronte nitenti
Suspectant partem, pleno postrema fruuntur
Lumine et intactae fulgent in luce diei.
Eois[ERROR: no reftable :]4 rutilum Titan caput altus ab undis
Extulerat dudum ac medium properabat ad orbem,
Cum subito prima obductum nigrescere fronte,
Tum condi magis atque magis penitusque tenebris
Involvi demum et caeca latitare sub umbra.
Haud ignara, tamen mirata Britannia, lustri
Tertius octavi jam volvitur annus ab illo

-- 79 --

Tempore: nigranti foedaverat omnia velo
Lurida nox; pallens astris radiantibus aether
Ardebat late; attonitae pecudesque feraeque
Urgebant celeres ad nota cubilia gressus,
Ad sylvas pennata cohors properabat opacas,
Captura assuetos alieno tempore somnos.
At partem rutilae frontis videre coruscum
Vibrantem jubar, extremi qui margine regni
Hinc atque inde jacent populi; quasque alluit aureo
Amne Tagus gentes, quas et Rhodanusve Tibrisve
Quaeque tenent gelidas boreali frigore terras,
Gaudebant multo perfusae lumine; arenas
Qui Libycas procul, aeternis ac torrida flammis
Regna colunt, pleno ore deum videre nitentem
Igneaque assueto vibrantem spicula nisu.
Usque adeo illaeso Titan fervescit ab igne
Tum quoque et intactum diffundit ab aethere lumen.
Sed[ERROR: no reftable :]5 quid opus longinqua sequi famamque volantem
Sectari et terris exquirere visa remotis?
Tolle acies ac, dum Phoebus latet, aetheris ignes
Suspice et obscuro late rutilantia coelo
Sydera! Percellent acres errantia saepe
Astra oculos, tardum Saturni sydus et igne
Felici gnatus diuque immite Gradivi
Astrum atrox et pulchra Venus quique aethere in imo
Mane novo fulgere solet seu vespere sero,
Progenies Majae divumque interpres et alta
Se coeli haud unquam radiantem ostendit ab arce,
Velatus medio latitet nisi Phoebus Olympo.
Olim etiam nondum visos ardere cometa
Aspicies densosque effundere pectore fumos
Et caudam trahere aut longam promittere barbam
Pallentesve comas vastum componere in orbem.
Ast ea, nosti equidem, nullas sub pectore flammas
Astra fovent, nullos emittunt faucibus ignes.
Accipiunt redduntque jubar, quod Phoebus ab alto
Effundit cum perque aethera spargit apertum.
Ipse ergo aeternis illo quoque tempore flammis

-- 81 --

Aestuat ardentesque jacit per inane sagittas
Et superas Titan radiis fulgentibus auras
Imbuit illaesumque jubar diffundit ab alto.
Ac tibi si latitat puroque nigrescit Olympo,
Est aliquid medium, quod sese opponat et umbram
Corpore nigrantem longe protendat opaco
Atque alios tenebris populos involvat et alma
Luce alios tenuesque auras errantiaque astra
Posse frui plenoque sinat perfundier igne.
Non secus ac multa procerum comitante caterva
Per medias si forte vias insignis in ostro
Ingreditur princeps, dum fervet in aethere Phoebus,
Ardentes olli aurato suspensa bacillo
Purpura defendit radios Solemque recondit,
Ad circumfùsam non pertinet umbra coronam.
Quis[ERROR: no reftable :]6 tamen, Aonides, quis tantum immanibus ausis
Tollitur et rutilae vitales lampadis ignes
Praeripit, heu, miseris mortalibus atque nitentes
Confundit caeca involvens caligine terras?
Principio ne fixa alte aut errantia credas
Sydera posse dei nitidos obducere vultus.
Fixa[ERROR: no reftable :]7 procul vastas distant disjuncta per oras
Et rutilant splendore pari nosque inter et ignem
Phoebeum subeunt nunquam, ac si forte subirent,
Haud fusco ardentem celarent lampada velo.
Luce quidem[ERROR: no reftable :]8 Phoebi fulgent errantia, dium
Suspectant qua fronte jubar gremioque sub imo
Aversoque horrent penitus nigrantia dorso.
Nec vero aethereum usque adeo tolluntur in axem
Ardua, sed tenues errant propiora per auras.
At senior pater et natus, regnator Olympi
Quique ciet rabidas in mutua funera gentes,
Sanguineus Mavors, terras, Titanis et ignem
Circumeunt gyro immani nec proinde subire
Ac dorsum rutilae possunt praetendere fronti.
Inferiora tenent Majae satus et Venus alma;
Proin subeunt saepe et nexis loca proxima nodis
Si teneant simul, ardentem tum lampada fusco

-- 83 --

Praetexant velo. At primum sub margine Eoo
Irrumpant limbumque cavent frontemque nitentem
Occidua demum fugientes parte relinquant.
Non ita, quae vultus, dum Titan deficit, umbra
Occulit ardentes sensim involvitque tenebris.
Illa quidem occidua contra de parte nitentem
Obducit primum frontem ac discedit, Eous
Memnonias Phoebi margo qua prospicit oras.
Praeterea vel se Maja genitrice creatus
Nos Phoebumque inter vel pulchri mater Amoris
Opponat mediam, species quid tantula demum
Occupet et vasta Phoebi de mole recondat?
Mercurius fronte e rutila minus occulit abdens,
Quam si vicenis rursum de partibus unam
Particulas in mille seces; Venus amplior atque
Telluri propior plus occupat, at radiantis
Mille aequis condit vix unam e partibus orbis.
Non ergo et tenebras inducere, fulgida sed vix
Ora dei possunt tenui distinguere naevo.
Vidi equidem ardenti Solis sub imagine Maja
Progenitum. Neque enim adrepit[ERROR: no reftable :]9 tam rarus; acutos
Lusisset tamen ille oculos, nisi vitrea longis
Altera lens inserta tubis atque altera pandens
Ingenti exilem protenderet augmine formam.
At Venerem[ERROR: no reftable :]10 bini e cunctis mortalibus olim
Viderunt Phoebi sub frontem irrepere. Ab illo
Ter septem lustra et ferme bis quattuor anni
Tempore jam fluxere ac mersit in aequore currum
Sol prius, atra Venus nitidum quam linqueret orbem.
Viderunt soli; longos nam diva per annos
Juncta deo a nodis distat procul altaque currum
Erigit in Boream vel prona inclinat ad Austrum.
Illa olim octonis bis sese interserit annis
Praetexens Phoebi frontem, tum tempore longo
Effugit atque ubi jam plus saeclo effluxerit, orbi
Vix iterum ardenti supponitur adversumque
Transcurrit nodum, Solis dum jungitur igni.
Hinc post quam primo inventum per vitra tubosque

-- 85 --

Sydera scrutari ac terris adducere Olympum,
Diva semel tantum ante annos bis quattuor ora
Inficiens tenui Titania laeserat umbra.
190 Haud etenim vitreis deducere lentibus astra
Et teretes tractare tubos annosa vetustas
Edocuit mortale genus: vix tempore ab illo,
Quo primum armatam vitris ad sydera molem
Extulit Hetruscis heros prognatus in oris,
195 Bis terseptenos, centum numeramus et annos.
At prius, Uranie tantum mortalibus aegris
Quam munus daret et terris adduceret astra,
Fugerat aspectus oculis impervia nostris,
Ora Venus nigro praetexens aurea dorso.
200 Cum primum rutila potuit sub fronte videri,
Nemo tubum in Solem direxerat. Altera cum se
Spectandae divae fors obtulit, unus et alter
Vix hominum numero e tanto direxit et orbe
Sordentem Veneris Phoebum suspexit opaco.
205 Nec dum etenim Uranie, minus illo tempore culta,
Arcanos divae positus patefecerat atque
Nodorum nexus certosque per aethera motus.
Nec dum, congressu e tanto quae commoda possint
Profluere et quanti coeli mensoribus usus,
210 Prodiderat diva atque animos exciverat acres.
Scilicet[ERROR: no reftable :]11 aversis Terrae de partibus, alter,
Qua coit aeterno glacialis frigore pontus,
Alter, qua summo coeli de vertice Titan
Subjectos findit campos et adurit arenas,
215 Hinc gelido atque inde a Telluris cardine, coeli
Mensores bini fulgenti in Sole nigrantem
Suspiciant longa Venerem si mole tuborum
Et momenta notent, quo primum irrepserit et quo
Aversa Phoebum linquens evaserit ora,
220 Ingressum egressumque inter plus alter et alter
Tres ferme integrae decimis de partibus horae
Inveniet fluxisse alter, si scilicet alto
Phoebeus tantum sese erigit ignis Olympo
Assurgens, quantum rentur, qui sydera servant.

-- 87 --

Nonne vides? Celeri dum Tellus acta rotatu
Circumagit sese torquens, raptatur uterque
In gyrum cursuque volat spectator eodem.
Non tamen una simul ductu via deferet uno
Utrumque et parili correptum tramite ducet.
Namque deae gressus alter cursumque sequetur
Progrediens pariterque plagam spectabit eandem;
Aversas alter contra referetur in oras.
Proin dea sub nitido Phoebi velocior orbe
Huic celerare viam, cessare videbitur illi
Lentior ac tardo minus incita tendere gressu.
Et facile est, si forte, alto quam celsus Olympo
Assurgat Titan, cognoveris, omnia nosse
Tempora quidque ferant acti in contraria cursus.
Altior aethereas quod si consurgit in oras
Phoebus vel terras contra descendit ad imas
Pronior, illud idem discrimen temporis aeque
Arctius obveniet pariter vel latius aeque.
Namque[ERROR: no reftable :]12 vices Solis sequitur Venus errantumque
Turba omnis, Phoebe dempta, fumantiaque astra.
Et magis hinc Titan distat si forte minusve,
Tantundem illa etiam magis aut minus omnia distant.
Proin visum hinc Veneris motum sub Sole diurnus
Terrai motus tanto minus aut mage turbat.
Ergo ubi se primum fulgenti in Sole videndam
Reddiderit Venus ac dorsum supponet opacum,
Jam dabitur certa demum metirier arte,
Quam celsus summo Titan se tollat Olympo,
Quam surgat coelo Venus ipsa et Jupiter et Mars
Saturnusque piger Majaque creatus et imo
Quae gremio longos effundunt sydera fumos.
Quin et, quam crasso tendantur corpore, quantum
Se late circum effundat revolubile dorsum,
Extima quam facies molem sub pectore claudat,
Constabit tandem. Nec centum e partibus una
Jam fugiet dubiave animus formidine pendens
Ambiget et cura incertus torquebitur acri.
Scilicet[ERROR: no reftable :]13 haec nobis servant bona numina, nobis

-- 89 --

Uranie spondet jam nunc: ubi denique nonus
Annus ab hoc, fausto intulerit sese omine, longum
Expectata dies roseis emerget ab undis.
Ardenti sub Sole Venus sese inferet atque
Ora means fusco distinguet fulgida naevo;
Nec fugiet visum et curas eludet inanes.
Credo equidem[ERROR: no reftable :]14 densae circum se quaque cohortes
Effundent late terris, quaque horrida tristi
Squalet humus glacie quaque ustis ardet arenis.
Nec tantas imo nubes alit Aeolus antro
Ventorumque ciet gens improba, possit ut omnes
Obruere immensos tractus atque omnibus axem
Aethereum velare locis et condere divam.
Fors et ego Irroquium sedes et inhospita regna,
Si tantum fortuna sinet, si vita superstes,
(Namque quid hae vires, quid non haec spondeat aetas,
Dum[ERROR: no reftable :]15 bis vicenis alter vix additur annus)
Transcurram procul et doctis comes ibo catervis.
Spero equidem nec me pontus turgentibus undis
Audentem terret glaciesque nivesque perennes.
Mecum[ERROR: no reftable :]16 aderunt, namque hos jam nunc servantur in usus
Oblongis inserta tubis purissima vitra,
Rarum opus Hugenidae magni; cui diva terenti
Adstitit Uranie ac dextram deduxit et ambas
Pulvere postremo subigens tenuique papyro
Ipsa suis tritae frontes dea sedula massae
Adspirans tersit digitis vittaque polivit.
Non illis fluvio certet Peneus amoeno,
Thessala qua placidus Tempe secat atque beatos
Foecundat late campos herbasque virentes
Ac vitrea irrorat teneros aspergine flores.
Non fons Blandusiae, non Pegasis unda, novato
Aonidum qua mane chorus, qua pulcher Apollo
Ipse suos viva mirari in imagine vultus
Et solet effusos lauro vincire capillos,
Non ipse, adversum ad Solem qui roscidus humor
Ardentem imbriferis pingit sub nubibus Irim.
Accedent et, qua certissima tempora signent,

-- 91 --

Dentibus aeratis orbes atque aureus index,
Regalem propter Thamesim quos arte Grahamus
Disposuit mira et Phoebo Uraniaeque sacravit.
Fultus ego his opibus divam sub lampade Solis
Suspiciam nec me fallent fugientia inertem
Tempora, cum primum rutilae dabit oscula fronti
Incurrens limbumque cavans cumque ultima dorsi
Immerget puncta et cum primum appellet ad oram
Marginis adversam et cum toto evadet ab orbe.
Non tamen[ERROR: no reftable :]17 et tenebris Phoebus nigrescet opacis
Nec caeca turbata dies mergetur in umbra;
Ora dei tenuis distinguet fulgida naevus.
Proin sudo obductus cum Titan deficit axe,
Non illum irrepens Maja satus, atra nigranti
Non abdit dorso Venus affunditque tenebras.
Sed nec sanguineos[ERROR: no reftable :]18 fundunt quae sydera fumos,
Obductum subitis rapiunt Titana tenebris.
Sunt, quae se possint media interponere, dumque
Junguntur Phoebo, nodos transcurrere; sunt, quae
Fors etiam terris tunc tantum accedere possint,
Ingenti totum obducant ut corpore Phoebum.
At rara adveniunt et summi a finibus orbis
Demittunt sese ad Solem, rarissima nodos
Attingunt simul et fors prima ab origine mundi
Tempora ad haec nullum simul attigit atque nitenti,
Quod sequitur, nullum subiit fortasse sub orbe.
Quin et si subeat totumque obducat, opaca
Non ideo Titan penitus nigresceret umbra.
Affusi circum crines fumosaque longe
Pandens aethereas tanta se mole per auras
Materies fractum torquet jubar atque per omnes
Dispergit late inflexum circum undique partes.
Scilicet hinc longis trans vitrea septa tuborum
Molibus ardenti horrentes si crine cometas
Suspicias, nulla nigrescere parte videbis.
Illa etenim, Phoebum fugiunt qua fronte nitentem
Aversi, illa etiam fulgent nec nocte nigranti,
Ut Phoebe, ut Tellus, ut quinque obeuntia Phoebum

-- 93 --

Sydera, et obscura mergunt ferrugine vultum.
Proin Phoebum turpi possent caligine tantum
Foedare, horrenti non et celare sub umbra
Nec vitale jubar terris arcere diemque.
Ergo[ERROR: no reftable :]19 soror Phoebi, nam sola ex omnibus astris
Jam superest ac parte nitet, qua suspicit ignem
Phoebeum, parte aversa nigrescit,et orbis
Aequat fraterni speciem mensesque per omnes
Assequitur lentum ac coelo decurrit eodem;
Sola soror tanti miseris est unica terris
Causa mali, soror una atro Titania dorso
Ora tegit nobisque datos intercipit ignes.
Scilicet averso quoties jubar exuit ore
Extremo jam mense latens tenuataque fronte
Cornua deposuit seque alta condidit umbra,
Terram inter Solemque subit Terramque nigranti
Despectat vultu, radiantem obvertit Olympo.
Tunc igitur, si se penitus mediam inserat atque
A recto positu nihil hinc, nihil inde recedat
Avia, Phoebeos vultus tegat exceptumque
Praeripiat Terris jubar atque avertat, oportet.
Non[ERROR: no reftable :]20 tamen et semper mediam sese inserit atque
Fraternos celat vultus soror. Illa per auras
Scilicet aethereas, veluti memoravimus ante,
Urget equos ductu obliquo mediumque per orbem
Signiferum et callem Titanis non nisi punctis
Transilit in geminis, geminos nectentibus orbes
Ac procul oppositas coeli spectantibus oras.
Ergo si, Soli dum jungitur atque novatis
Cornibus ordiri mensem parat, absit ab ipsis
Nodorum punctis et nexi tramitis ora,
Orbis et a medio radiantia signa ferentis
Titanisque a calle aberit simul atque rigentem
In Boream assurget vel se demittet ad Austrum
Nec fratrem teget aut fraudabit lumine terras.
Ast illo nodum si tempore diva tenacem
Attigerit, nodo fuerit vel proxima opacum
Subjiciat dorsum et rutili fulgentia, oportet,

-- 95 --

Aut penitus tota aut saltem sub margine summo,
Ora dei condat lucemque objecta moretur.
Atque[ERROR: no reftable :]21 age, dum puro Titan velatus Olympo
380 Deficit, aethereas longe lateque per oras
Flecte acies totumque vigil circumspice coelum.
Haud usquam divae vultum effulgere triformis
Ac nitidos cernes volitare per aethera currus.
Sed nec, dum tenebris emergunt clara fugatis
385 Ora dei pergitque dies effulgere, nec, dum
Succedit nox atra polo terrasque tenebris
Obruit et nova converso se prodit Olympo
Astrorum facies atque omne volubile coelum
Ante oculos sensim tibi sistitur, exeret undis
390 Fulgentem Eois frontem et se ostendet ab axe.
Obductos igitur coeli qua parte jugales
Phoebus agit curruque volat velatus in alto,
Ipsa etiam, ipsa illac cursum contendit et acres
Urget equos fratremque soror comitatur et una
395 Progreditur: coelo pariter spatiantur aperto.
Quin[ERROR: no reftable :]22 et, si partes anni bissenaque Lunae
Tempora rite notes numerans mensesque novatos,
Invenies nunquam subita ferrugine Phoebum
Involvi et medio obductum nigrescere Olympo,
400 Elabens pleno mensis nisi concidat orbe
Expectentque polo reducem nova tempora Phoeben.
At mensem tum diva novat, tum cornua fronti
Rursum aptat primamque parat prodire per umbram,
Cum Phoebum assequitur coeloque excurrit eodem
405 Una acres urgens bijugos currumque volantem.
Usque adeo Titan cum deficit, illa latenti
It comes atque una pariter volat aetheris ora.
Hinc tibi jam divae subeuntis prima parebunt
Indicia et tanti auctorem cognoscere damni
410 Incipies frontemque dei velante sorore
Obductam ac rutilae praereptos lampadis ignes.
At[ERROR: no reftable :]23 si praeterea coelum divaeque vagantis
Et motum et vigili positum scrutabere cura,
Tum vero manifesta fides nec jam ulla timenti

-- 97 --

Suspicio incertos agitabit pectore fluctus.
Scilicet ante diem, Phoebus quo deficit atque
Ardentes puro vultus obducit Olympo,
Mane vigil primo tenuatae cornua Lunae
Aspicies tumidis postrema exurgere ab undis
Excitos dum nectit equos Aurora diemque
Sollicitat noctemque fugat pallentiaque astra
Restinguit late et gremio foecunda rubenti
Perfundit rutila teneros aspergine flores.
Ergo locum, superas quo diva emergit in auras
Observa ac signis confer fulgentibus, et si
Haud pigeat, radio metire atque aere rigenti
Incisisque notis; inclusas dentibus horas
Ferratis adhibe simul et sua tempora nosce.
Quod si etiam nota numeros versaveris arte,
Invenies Boreae divam torpentis ad oras
Vix quidquam a medio se tollere seu ferventem
Ignibus aestivis vix se demittere ad Austrum,
Signifero vicinam orbi fratrisque viai.
Praeterea cum jam se evolverit altera puro
Axe dies jamque occiduas se Phoebus in undas
Merserit et primis coelum praefulserit astris,
Se vigili prodent oculo nova cornua et acrem
Tenvia fulgenti percellent cuspide visum,
Deinde brevi occiduo se mersa sub aequore condent.
Hic loca si pariter certasque notaveris horas,
Signifero vicinam orbi Phoebique videbis
Tum quoque vicinam calli, sed parte meantem
Opposita mutasse latus: si forte rigentem
Elata in Boream sese ante erexerat, imum,
Praetergressa viam Phoebi, jam accedet ad Austrum;
Contra humiles Austri si se inclinarat in oras,
Altior in Boream sese eriget atque rigentem
Cornua deflectens radiantia tollet ad Ursam.
Ergo etiam interea nodum tranarit, oportet
Et rutilo conjuncta deo sat proxima nodo
Extiterit fratrisque viae. Cumque ille feratur
Altus in immensum et contra tam proxima terris

-- 99 --

Diva suos humilis currus agat atque nigrantem
Telluri frontem nitidamque obvertat Olympo,
Inserta obscuro Phoebum velaverit ore,
Est opus atque datos terris exceperit ignes.
Quod[ERROR: no reftable :]24 si septenis cursum observare diebus
Ante diem, subita quo Sol nigrescit ab umbra,
Malueris septemque aliis iterare laborem,
Incisi nihil aeris opus, nil tempore certo
Tunc erit atque oculo rem nosse licebit inermi.
Sydera suspiciens, qua se distincta coruscis
Fascia protendat signis et dividat axem,
Invenies mediumque orbem Phoebique licebit
Obtutu signare viam. Primum inde remotam
Ergo deam, medium cum jam rapit horrida vultum
Umbra tegens mediusque nitet, quantum avia coelo
Unquam errare potest fratrisque relinquere callem,
In latus aspicies cum se ferre vaganti.
Per reliquos tum deinde dies jam cornua fronte
Exeret atque apices sinuans tenuabit acutos
Titanisque simul calli magis ac magis aureos
Adducet currus mediumque accedet ad orbem.
Tum Phoebum transgressa iterum nova cornua fronti
Induet atque sinu sensim pinguescet et ultra
Fratris iter jam flectet equos orbemque relinquet
Signiferum; sese puro cum septima reddet
Axe dies medioque nitens dea fulserit ore,
A medio rursum distet dum tramite, quantum
Deflexam obliquus dat posse recedere callis.
Atque adeo vultum cum Phoebo juncta nigrantem
Verterat ad terras nec se prodebat Olympo,
Transgressam nodum disces fratrisque nitentem
Sub currum flexisse rotas ardentiaque ora
Texisse et rutilas dorso fregisse sagittas.
Nec te[ERROR: no reftable :]25 dum nitidos Phoebi rapit invida vultus
Spectantem eludet fallens, licet usque dolosam
Aversa aethereas frontem dea vertat in oras,
Si modo velatae subeuntem lampadis umbram
Suspicias motumque notes formamque locumque.

-- 101 --

Ne tamen ardentes Phoebeae lampadis ignes
Suspiciens oculo demens tuearis inermi,
Prima licet primis jam sordeat ora tenebris.
Incautas oculorum acies praestringet et omnes
Exsuget tantum succos jubar audentemque
Indignans jaculis Phoebus configet acutis.
Quin etiam medium cum se jam condidit et cum
Tertia vix superat rutili pars quartave vultus,
Haud impune extenti oculos defixeris ori
Et vincas tanta vultum te[ERROR: no reftable :]* [ERROR: no reftable :]* corr. ex se luce tuentem.
Sunt qui reflexum placida tueantur in unda.
Nam jubaris pars magna subit perque intima aquai
Viscera distractum et fundo restinguitur imo.
Pro puris alii lymphis et fonte quieto
Nigrantes adhibent succos, quibus alba papyrus
Tingitur et calamos sentit perarata disertos
Orandasque foro causas plenove theatro
Cum fremitu et resono recitanda poemata plausu
Excipit et longos servat conscripta per annos.
Nam plures bibit ore et plures atra sub imo
Materies gremio radios restinguit; in auras
Vix ulli aerias revolant oculosque lacessunt.
Tu tamen aut violae saturo fucata colore
Vitra cape adjungens aut pingui perlita fumo
Nec semel ardenti nec longum admota lucernae.
His tutare oculos, hoc tela ardentia Phoebi
Excipe protectus clypeo flammasque volucres
Securus ride et radiantem transpice vultum.
Ac primum[ERROR: no reftable :]26 formamque umbrae molemque tueri
Proderit. Illa quidem, nisi forte in margine summam
Vix radat Phoebi frontem, qua curvus ad undas
Prominet occiduas, curvato limite limbum
Irrepens cavat et dorso convexa recurvo
Flectitur Eoasque tumens sinuatur ad oras.
Dumque subit, viden, ut formam progressa rotundam
Exhibeat teretemque globi se inflectat in orbem!
At teretem ipsa etiam virgo Latonia formam
Prae se fert curvumque tumens sinuatur in orbem.

-- 103 --

Nec vero et moles non convenit: umbra, nitentem
Quae tristi irrepens condit ferrugine vultum,
Tanta patet, quanta aetherias se mole per auras
Cynthia fert, cum tota ardet plenoque nitentem
Ore refert fratrem ac nocturnas discutit umbras.
Quin etiam, si tunc imo dea tramite, terris
Proxima, distento latescat pinguior ore,
Latior ipse quoque umbrosus distenditur orbis
Et vincit crasso Phoebeos augmine vultus.
Hinc medium si forte deum media occupet umbra,
Prominet ac rapit omne jubar circum undique et ignes
Occulit ac penitus radiantia contegit ora.
At dea sublimi si forte in vertice callis
Adstringit frontem brevior, breviore figura
Ipsa etiam coit et Phoebeos arctior umbra
Haud potis est penitus tegere ac subducere vultus.
Hinc medio sedet atra sinu; circum undique limbus
Extat et ardenti fervens micat annulus igne.
Qualis[ERROR: no reftable :]27 quae rutilo cum divum effingimus ora
Aut auro aut aere et festis imponimus aris,
Divinam frontem ac vultum crinesque corona
Ambit et aetherei cives designat Olympi.
Nil tamen[ERROR: no reftable :]28 usque adeo divam tibi prodet opacam
Ut sedes umbrae et rutila sub lampade motus.
Si satis humentem bijugos deflectat ad Austrum
Cynthia, cum Phoebo conjungitur; ille boreis
Fulgebit late regnis et lumine terras
Perfundet pleno: non illo tempore tellus
Itala, ferventes non qui terit ustus arenas
Ardentis Libyae, tenebras formidet opacas
Atque insperata tinctum ferrugine Solem
Astrifer algenti quas sydere despicit Indus,
Quas Junonis avis gentes aut igne quaterno
Fulgida Crux, alio torpentes cardine terras
Umbra teget condens Phoebumque obducet et atram
Inferet attonitis alieno tempore noctem.
At contra in Boream si cum obliqua nigranti
Tantundem se diva ferat, borealibus oris

-- 105 --

Non expectatas minitabitur umbra tenebras.
Cum vero aetherio divae tibi visa sub axe
Ad medium Phoebi sese via diriget, umbra
570 Ipsa etiam Phoebi medium contendet ad orbem.
Si quidquam Arctoas se curru inclinet ad oras
Cynthia, ab Arctoo perstringet margine Phoebum
Umbra, sed oppositum fuscas cum flectet ad Austrum
Diva rotas, premet oppositum latus umbra tenebris.
575 Convenit[ERROR: no reftable :]29 et motus certusque per aethera gressus:
Adversum bijugos Phoebi soror urget in ortum
Et fratri occiduis velocior instat ab oris
Invadens pigrumque volans praevertit Eoasque
Ad sedes fugit ac longe progressa relinquit.
580 Umbra quoque Eoas cursum contendit in oras.
Ac Phoebi ad medium cum nititur, umbrifer arcus
Occidua de parte subit limbumque nitentem
Irrumpens cavat atque Eoo in margine demum
Erumpit fugiens rutiloque evadit ab orbe.
585 Dum fratrem[ERROR: no reftable :]30 sequitur fugientem diva fugitve
Sectantem a tergo, tantum olli accedit in horas,
Discedit tantum, quantum se corpore crasso
Porrigit aethereasque patet distenta per auras.
Progreditur tantundem etiam sub Sole nigrantis
590 Umbrai species, sive impetat atra nitentem
Irrumpens primum seu praetergressa relinquat.
Cum dea jam summo procul avia tramite fessis
Tardat iter bijugis, tardat quoque lentior umbra.
Illa imo terris in tramite proxima cursum
595 Cum celerat pronusque immani pondere currus
Volvitur, ipsa etiam velocior umbra sub igne
Phoebeo volat et densis se passibus infert.
Quid vero,[ERROR: no reftable :]31 male visa tibi quem semita divae
Ostentat motum? Dorso Telluris ab alto
600 Quae tuimur, summo nam si minus ardua Olympo
Attollant sese, veluti memoravimus olim,
Despicimus depressa magis: seu calle diurno
Assurgat summamque poli nitatur ad arcem
Seu contra occiduas prono se Cynthia ad undas

-- 107 --

Demittat curru, magis alto a vertice coeli
Credideris distantem ac visi tramitis error
Hic crescit, decrescit ibi. At dea parte in utraque
In Zephyri sedes agitur propriumque retracta
Tardat iter, quoque ad medium sublimior orbem
Accedit magis, hoc pariter mutatur et error
Usque magis. Proin et fratrem sequiturque fugitque
Lentior, ac medio cum jam eminet ardua in ipso,
Dixeris et bijugos humentem flectere in Austrum
Depressam, illusus conspectae errore viai.
Ipsa autem errores umbrae tibi semita eosdem
Visa subit primoque deum si mane recondit,
Vespere vel sero, celeri magis concita cursu
Evolat,ereptos citiusque redintegrat ignes.
At medio cum forte die Sol deficit, umbra
Lentior ingreditur longumque moratur inhaerens.
Praeterea adversum se prona inclinat ad Austrum
Tunc eadem; ac divae quidquid contingit eunti,
Et forma et moles sedesque et motus et error,
Omnia sunt umbrae communia. Diva nigranti
Ergo subit cum Phoebique intercipit ignes,
Quaeque deum tristi ferrugine contegit umbra,
Est ipsa aversae frons atra sororis, Olympum
Et rutilo ardentem spectantis lampada vultu.
Sic illa[ERROR: no reftable :]32 et fixos errantesque aetheris ignes
Saepe tegit dorso inferior, seu laeta coruscum
Ore jubar fundat plenoque effulgeat orbe,
Seu tenebris alter limbus nigrescat opacis.
Sic tegere et fixos quaevis errantia possunt
Sydera, Saturnum sic gnatus, utrumque Gradivus,
At Venus et Maja genitus Martemque cruentum
Satumique Jovisque ignem ac per mutua sese
Vel penitus, magna possunt vel condere parte
Suppositoque jubar tegere atque avertere dorso.
Scilicet ante oculos quidquid se sistat opacum,
Ulteriora tegit: gremio res ferveat imo
Usque licet plenoque jubar diffundat ab ore,
Haud ferit obtutum et mentis pervadit ad arcem,

-- 109 --

Ni subeant oculos radii fibrasque lacessant
Et parva expressam pingant sub imagine formam.
Haec nobis, haec damna parit Latonia[ERROR: no reftable :]33 virgo,
Rara tamen, totum vix bina aut terna per annum.
Non ita, quae magni sydus regale Tonantis
Astra quaterna obeunt, pigrum quae quina parentem.
Haud unquam lentis evolvitur altera terris
Plena dies vel quina Jovi, quin proximus orbem
Qui domini vastum famulus circumvolat, umbram
Injiciat tristem tenebrasque affundat opacas.
Nec tenui haec adeo se cuspide contrahit, arctos
Ut rutila in facie tractus confundat: in ipsa
Fronte Jovis maculam licet hinc spectare nigrantem
Eminus; usque adeo vasto sese augmine tendit.
Interea et reliqui subeunt. Quam saepe secundus
Infert se medium ac dorsum supponit opacum!
Bis rapit ille ignem Phoebeae lampadis, ante
Quam se quinta dies evolverit integra, saepe
Tertius ipse etiam et quartus quandoque satelles
Inficiunt dominum maculis. Quanto ergo nigrantes
Saepius affundi tenebras dolet ille diemque
Abrumpi subitis famulorum occursibus! Ipsi
Turma frequens et plura parit gravioraque damna,
Unica quam nostris inducat Cynthia terris.
Plura videt genitor parilis spectacula formae
Pluribus a famulis. Medium sed vasta per orbem
Non interrupto tendit se fascia velo
Praeterea longamque parit tristissima noctem.
Hanc rutilae inducit fronti diadema superstes,
Tenvia quod regni vestigia servat adempti.
Quid juvat aula frequens, quid vanae insignia pompae
Regia? Quam crebro gemmatas taedia in aulas
Irrepunt tristique animos languore resolvunt,
Seu fragor armorum subit insidiaeque latentes
Et capta incusso quatiuntur membra pavore!
Inter oves gracili ludens dum pastor avena
Gramineo sedet in solio, dum pascua carpunt
Laeta greges floresque legit capitique corollas

-- 111 --

Aureolo intexit Phillis; procul exulat atrox
Cura nec horrifico turbantur corda tumultu.
Nulla oritur tenebrosa dies mentique refulget
Integra lux, pura gaudet dulcedine pectus.
685 Ah valeat quisquis pompa captatur inani
Felicemque putat, cui frons diademate cincta
Fulgenti, cui sceptra manu, cui purpura dorso,
Quem famuli stipant densi procerumque catervae.
Me virides habeant campi, me libera prata
690 Ruraque sollicitis haud unquam obnoxia curis!