Croatiae auctores Latini: inventa  
   domum |  quaere alia! |  qui sumus? |  index auctorum |  schola et auxilia |  scribe nobis, si corrigenda inveneris!  
Stay, Benedikt (1714-1801) [1755, Rim]: Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica, 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, ed. Neven Jovanovic [genus: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [numerus verborum] [stay-b-phil-rec.xml].
Si vis in lexico quaerere, verbum elige et clavem 'd' in claviatura preme.

Vade retro

Vade porro

LIBER NONUS
Pectora saepe Virûm furialibus incita taedis
Corripit Ambitio, atque in caedes, bellaque mittit
Tristia, tartareo subigens, domitansque flagello,
In patriae excidium terrae, generisque ruinam
Humani, cupiunt dum regnum in caetera soli
Praeripere, et toti leges imponere mundo,
Eoosque jugo populos terere, occiduosque.
Quamquam clara quidem species haec, magnaque vulgo
Apparet, titulisque viros praestantibus ornat,
Invehit inque domos superûm, et sublimia famae
Templa super; tamen est injusti plena furoris,
Degener, et pulchra procul a virtute remota.
O utinam labens humana in pectora morem
Verteret ambitio, multoque opulentius atque
Majus in imperium compelleret excita ferri;
Nempe genus nostrum certatim extollere ut omnes
Contendamus, et id longe validumque potesque
Efficere, uni alias res supposuisse minores,
Atque ita prorsus opes communes amplificare.
Hanc soli novere viam, et tenuere, profusis
Muneribus quos interdum sapientia ditat,
Illustres animas, raras tamen: artibus illi
Scilicet inventis, educta et lampade clara
Doctrinae vitam collustravere locantes
Altius humanam: patuit natura repente
Perdomita, et generis distentum est undique nostri
str. 493
Imperium res in varias, quas flectere nostro
Exin arbitrio datur, atque inducere flexas,
Quo libet, et nostras quoque vertere in utilitates.
Nempe hoc Naturae dominari est, scire, quid ipsa
Moliri queat, et languenti adjungere vires,
Et multis aptare modis, facilemque movere,
Et vexare reluctantem, et torquere silentem;
Tum vice regnandi versa parere docenti,
Omnia servare, atque imitari, atque omnia adire.
Extemplo spoliis vitam ditamus opimis,
Commodaque inferimus mortali plurima stirpi;
Imperio veluti naturae, opibusque potiti.
Europae magnas oculos circumfer in urbes,
Et qui sint mores, cultusque, et vita, recense;
Inspice tum populos alio procul urbe locatos
Trans Calpen longe, vastae regionis alumnos,
Incultae tamen, illa hominum sylvestria secla
Inspice, et a nobis quae sint discrimina, nosce;
Et postquam nos more Deorum, more ferarum
Degere eos, miserosque nimis, nos esse beatos
Agnôris; certe non caelo, auraeque salubri,
Corporibusque sitis circum, glebaeve, vel undae
Id referes, sed queis florescimus artibus, atque
Doctrinis: haec de victâ sunt arma recepta
Naturâ, his opibus crescunt aeraria captis.
ergo, quisquis is est, cupidus dominarier, instet
Hic superare alios, atque his praecellere gestis;
Sic sua perpetuae contradat nomina famae.
Non tantum meruere decus, qui Conditor urbium,
Aut Lator legum, Patriae Pater, atque malorum,
Quae diuturna premant, vindex, non Induperator,
Hostibus incutiens gelidum per membra timorem,
Et pacem per bella petens; meruere sagaces
Quantum Inventores rerum: benefacta propagant
In genus omne hominum; non his gens proficit una,
Una brevi non urbs; omnis sed et orbis, et aetas;
Vi sine perficiunt, sine turbis gaudia nostra,
Multorum neque tristitia grandescere quaerunt;
Depressisque aliis non extolluntur, at omnes 494
Extollunt simul, et factis laetarier omnes,
Et pollere suis gaudent: sic luminis almi
Sol effundit opes in terram prodigus imam,
Et fovet, et cunctis dat vitam rebus, et auctum
Jamque horum tentata virûm, confectaque bella,
Exuviaeque triumphales, et adorea multa
Dum canitur nobis, utinam sint carmina digna,
Cedro digna, die non interituraque longa,
Ne meus Aeacides alium sibi poscat Homerum:
Certe ego non alium Aeacidem, non altera poscam
Pergama: erunt nostris decora hinc magis ampla Camoenis.
Et jam, quod superest, praeter, quae diximus ante,
Munera lucis: habe praeclarum ante omnia munus
Hic aliud, rerum multarum unde extat origo.
Nempe fit, exsiliant radii ut de corpore quidam;
Quidam introgressi subeant in viscera caeca.
Munus id obstructum, ac longe longeque reductum est
Sensibus a nostris, variorum tota colorum
Quanquam surgit ab hoc ratio, queis corpora fulgent,
Et nobis ea cuncta esse hinc fucata putandum.
Eductum id claras nunc denique venit in auras
Illa mente Viri, qua nil solertius usquam est,
Propositumque alte, claraque in luce locatum.
Lucis particulae dum frontem ad corporis unam
Perveniunt aliae atque aliae sese excipientes,
Reflecti faciles nunc sunt, retroque repelli,
Objecto nunc sunt faciles in corpore mergi.
Quin una atque eadem hic mutatur particula aequum
Post intervallum spatii, et post temporis aequum,
Ut, modo quae facilis fuit immigrare, repente
Post fieri facilis retrorsum debeat ire,
Post iterum immigrare, iterum resilire, vicesque
Nunc has, nunc illas repetat sine fine; secundos
Nunc nisus, nunc oppositos intendit eundo
Scilicet; hasque vices, sive exoriantur ab ipso
Corpore mutatô, in quod tenditur, exoriantur
Mutata seu luce ipsa, quae tendit, inesse
In radio lucis revera plurima rerum
Demonstrat apte servantibus; agnoruntque, 495
Qui bene servarunt, ipsa intervalla, reflecti
Vel queis est facilis lux, vel queis mittier intro,
Tam brevia esse, ut si venientia fila colorum
Sint media auratos inter flavosque nitores
(Adveniunt liquidas cum nempe alicunde sub auras)
Intervalla eadem non sint majora, sed aequa
Pene ipsi digiti parti, quem nempe novenas
Postquam in particulas, decies et scideris octo,
Mille seces iterum quamque in tenuissima frusta.
At variant variis pro filis ipsa colorum,
Pro vario pariter quod initur, quodque meatur,
Corpore, pro vario filorum denique flexu.
Fila extent primo varia, et paria omnia circum
Caetera; quae fuerint tunc intervalla, notatum est,
In sese repetita, iterum repetitaque, chordis
Respondere illis, semel in se sed repetitis,
Quae chordae melici sonitus discrimina reddunt.
Corpora sin varia, et circum paria omnia constent
Caetera, dum in corpus radius de corpore migrat,
Intervallorum tractus prior intervallis
Post aliis distabit, uti distare necesse
Est utramque viam trans corpus utrumque abeuntem, et
Quae cadit in fines, et quae jam fracta mearet,
A regione, inquam, media distare necesse est,
Tranat eos fines quae recta, et dicitur axis.
Denique si varii flexus, et caetera circum
Sint paria, hoc fieri non possit, carmine veram
Intervallorum ut mensuram exponere sperem;
Sed quocumque modo tentandum est indice versu
Si non effari legem, tamen edere quiddam
Huc spectans. Vires animi tu intende sagacis,
Ut quo te inducam prorepens, quo licet, illic
Insistas. Flexus radii quo adstrictior illam
Ad faciem fuerit, majora exurgere contra
Intervalla opus est, quoque amplior ille, minora.
Jam si illa resilit radius de fronte, reditque,
Exoriuntur eo tunc intervalla repulsu
Non alia, in corpus, quam quae intra exorta fuissent,
Si flexu ingressus radius penetrasset eodem. 496
Quae primo fuerint, eadem intervalla manebunt,
Dum radius per corpus idem longinqua meabit
In spatia. Incipiens jam primo nunc cape cunctos
(Ordine quemque suo nascentem, et progredientem)
Intervallorum numeros a tempore, quo se
Mutavere vices, radius transmissus et ante
In faciem incurrat bina inter corpora fusam;
In facili vice regressus erit impare quovis
Pro numero, quovis at pro non impare contra
In vice transmissus facilis; sin ante reflexus
Sit radius, numerus par quilibet ille vicissim
Pro regressibus est, et pro transmissibus impar.
Plurima servavit, qui leges repperit istas;
Attamen harum aliquam rationem praeripuisse
Crediderim illum animo, et ductum in tentamina ab ipsa,
Quid sit servandum, ut jam sciret, quidque videndum,
Quam non prodidit, at solum observata reliquit;
Veri quandoquidem nunquam simile esse putandum est,
Cum genus hoc, leges implexaeque, inque plicatae
Sint adeo, et longa tot rerum ambage latentes,
Tantum ex servatis quisse illum has prendere rebus;
Quamvis, perceptae cum sunt, firmarier ipsis
Possint exemplis, certa et ratione patere.
Indupedita etiam nimium haec tentamina constant:
Nos, queis simplicior modus est, ratioque, legemus
Prae multis, verum, ut possimus pandere, quid sit,
Pleraque, quae congesta premant nos, praetereuntes.
Namque solent, congesto ut pondere, plurima mentem
Opprimere, et veri quaesitos condere fontes;
Haud aliter quam, cum nimiis se frondibus arbor
Induit, et viridem ramorum protulit audax
Luxuriem, nequeas pubentes cernere fructus,
Promissisque novi spem pascere grandibus anni;
Omnes illa etenim sub densis occulit umbris.
Ac nos inde gradus ad consequa multa feremus.
Jamque age, per variae subtiles materiaï
Lamellas, radios lucentes transpiciamus.
Lentem igitur latam, sed cui convexa, tumensque
Utraque sit minimum facies, tu delige, qualem 497
Saepe tubis primam longis aptare solemus.
Crystalli utrinque aequati super aequore laevi
Hanc compone, ut non nisi puncto id tangat in uno:
Aequatam crystallum inter lentemque relinqui
Aëriae tenuem lamellam tunc opus aurae est,
Quae quo plus medio a puncto disjuncta recedit,
Crassior est, quantum deposcit nota rotundi
Nimirum ratio, qua lens inflexa, tumoris.
Nunc thalamo occluso, rimaque patente fenestrae,
Ut supera docui, trans et mittente receptam
In triquetrum vitrum lucem, super excipe lente
Disjunctos radios alia, quae scilicet illos
Protentos arctet, certoque nitore colores
Finiat. Oppositum chartae super incidat aequor
Illa, ut funiculi, species, mediumque foramen
Parvum ibi sit, per quod filo extet transitus uni,
Cui vis cumque uni, nunc huic, nunc scilicet illi,
Converso paulum quod vitro immittere possis.
Filum id procurrens jam cujuscumque coloris
Irruat aequatam recta regione cadendo
Crystalli in faciem; medium si tum prope punctum
Inciderit, qua subtilis gracilisque fit aura
Aëris intercepta, videbitur ire per ipsam
Lamellam, nitidae transmissum in turgida lentis.
Inciderit sed si medium non tam prope punctum,
Scilicet internus paulo est ubi crassior aër,
Non transisse, retro verum exsiluisse videbis;
Crassior ast et adhuc paulo si lamina constat,
Trajiciet rursum in lentem, contraque revertet
Rursum, si vel adhuc quoque paulo crassior illa est.
Et sic deinde vices mutabit pro ratione
Aërio tractus, qui sit tranandus, ut illac
Transeat, ast istac nequeat transire, iterumque
Transeat, atque iterum nequeat transire repulsum.
Tum si crassa locis quam lamina constet in illis
Omnibus invenias; certa intervalla videbis,
Queis transit lux, aut resilit, metirier illa
Ut possis facile, et vero cognoscere tractu.
Altera post veniant, atque altera fila oculorum 498
Diversa objectae transmissa foramine chartae,
Diversa agnosces esse intervalla, colori
Cuique sua: in filis majora rubentibus esse,
In violam filis imitantibus esse minora,
Illa tribus numeris, binis haec posse referri:
In mediis filis media interponier; ut sint
Non alio inter se, quam quo super ordine dixi,
Scilicet organicis cum chordis aequipararem.
At si inter lentem, et crystalli corpora clara
Aëre pro tenui, facias, aqua ut insinuetur,
Humens non eadem dabit intervalla videri
Lamina, quae prius, inter se licet ordine eodem
Constent, at primis tantum distantia filo
Uno in quoque, velis ut si tres reddere partes
Illis, haec partes sit habere necesse quaternas;
Est etenim tanto lucis subeuntis in undam
Accessus rectam ad regionem major ab auris.
Sic alios etiam possis inferre liquores,
Est supera positam per multa inquirere legem,
Et tentare diu, num vera sit exque periri.
Denique crystallum vertens, lentemque, subire
Si radium facias obliquum plusve minusve
Aëra ad internum, rationes esse videbis
Intervallorum variatas, ut modo dixi
Inter se radii diversos poscere flexus.
At non tam facile est postremam ostendere legem,
Conque probare, repercussae quae vincula luci
Nectit, et ex dictis manifestam educere rebus.
Scilicet arte nova est utendum, his machina rebus
Inducenda recens; alio aggrediendaque nobis
Est natura opere; insidias velut, armaque duri
Saepe novant hostes, quibus expugnare profunda
Praecinctam fossa, scopulisque minacibus arcem,
Et valide multo defensam milite possint.
Convexam ex una crystallum confice parte,
Parte cavam ex alia, sed convexaeque cavaeque
Aequus partis uti sit scilicet, unde figura
Est inducta, globus, quem, qui prior ista peregit,
Quinos ipse pedes a puncto educier oras 499
Fecit ad extremas medio, atque inflectier extra.
Argenti partem convexam cortice vivi
Intege, ut ex alia speculum proin parte nitescat.
His actis, clausum in thalamum per tenue foramen
Immissus radius, facito, excipiatur, ut ante,
A triquetro vitro, septemque in fila colorum
Solvatur fractus, qui postquam lentis, ut ante,
In septa inciderint, transmitte foramine chartae
Filum unumquodvis seorsum, speculumque cavatum
Mitte super, positum e regione, et quinque remotum
Post chartam pedibus, quot in illo finximus orbe.
Cum radius recta a speculo excipiatur, oportet,
Retro parte sui repetat majore reflexus
Rectum iter ad chartae, devenerat unde, foramen.
Sed quia praeter eos radios, quos pellit ad aequos
Retrorsum flexus speculum, hinc dispergit, et illinc
Quosdam diffusos circum, non cuncta redibunt
Fila foramen ad id: spargentur dissita quaedam,
Et tenui obversam diffundent luce papyrum,
Quae prima speculi a facie rediere; secunda
Sed quae de facie venient, ambire foramen
Aspicies medium diversis orbibus, atque
Prodere se varie, suaque intervalla docere.
Concipe jam reddi partem, quae recta revertit,
Qua venit quoque recta, via; hanc, dum trajicit intrans
In primam speculi faciem, constare necesse est
In vice trajectus facilis, constare secunda
Post facie facilis regressus in vice contra,
Atque iterum facilis trajectus in vice primam
Ad faciem, cum par spatium sit, et omnia circum.
At quae pars radii redit inclinator, aequum
Nec spatium, nec flexus erit, nec caetera circum.
Ad primam redit a facie dum proinde secunda,
Intervallorum numerum debes dare filis
Diversum, quam quem venientia nuper habebant.
Uno quod filum sic deficit intervallo,
Aut uno augetur, rursus remeare necesse est
Retrorsum prima a facie, at quod forte duobus
Majus, vel minus est, liquidas transcurret in auras, 500
Atque illa oppositam continget parte papyrum;
Quod tribus, immerget rursum se; quodque quaternis,
Emerget: potes alternans sic ire per omnes
Tu numeros, progressa, regressaque fila recensens.
Quae numero crescunt, fila, aut minuuntur eodem,
Aequalem radiis cum rectis condere circum
Debebunt flexum; sed quae sunt recta, foramen
Trans medium chartae currunt, abeuntque per auras;
Proin quae obliqua, cadent chartam super, a medioque
Distabunt tantum, flexus quantum ille reposcit.
Jamque colorato se circum flectere gyro
Aspicies, idem queis flexus; proinde nitere
Annellos circum plures, minus hos, magis illos
Amplos, at non se tangentes; annulus inter
Nam feritur gmeinis obscurus queisque propinquis,
Illo nimirum, quo, quae rediere, coissent
Fila situ circum, si non regressa fuissent.
Expers lucis erit prior annulus ille, foramen
Tangit qui medium circum, discrimen ob illud
Unius intervalli, exin clarusque nitensque
Propter discrimen geminorum inflectitur; exin
Obscurus rursum sinuabitur, ob tria nempe
Intervalla illo in discrimine, deinde videtur
Fulgere circum alius, circum nigrescere porro,
Atque alius porro splendescere; denique multi
Sic nigri, clarique sequi, tangique vicissim,
Donec languescant clarorum lumina, nigris
Dignosci ut nequeant, et sint nigra omnia circum.
Jam cum conspicias annellos lucis et umbrae,
Metiri possis, ampli quam quilibet extent,
Ex hoc et possis cognoscere, cuique quis extet
Flexus, quae radiis via per crystallina septa.
Nunc reputans ubi cognôris, trananda fuisset
Quae via, servassent eadem intervalla meando
Si radii, quae nuper habebant ante repulsum,
Et quibus idcirco tum flexibus esse, viasque
Revera; sed tum contra bene cuncta profecto,
Hoc posito, inter se respondent, illa manere 501
Post regressum eadem nempe intervalla, fuissent
Quae filis, alio exterius si e corpore in istos
Venissent flexus, proin et confracta meassent.
Quapropter bene jam deducas rebus ab istis,
Esse eadem post regressum intervalla, refractis
Quae fiant filis; quantum et sint longa ea (constent
Caetera si paria), a flexu pendere, reflexi
Sive ipsa a facie radii sint, sive refracti.
Jam si, qua speculi crassa est, crystallina moles
Mutetur, cernes mutari non minus ipsos
Tunc ampli qua sunt, annellos ordine eodem,
Et ratione una. Varias inducere pergas
Si porro formas speculo, distendier illos
Aspicies tantum, quantum lex ista reposcit.
Tot bene clarata rebus jam lege videbis
Hoc quoque firmatum: cum discessere meantes
A facie radii semel, atque abiere remota,
Ut libet, in spatia, haud mutari prorsus eundo,
Ante vices quae jam fuerant, manet una viaï
Dum plaga, filorum nec iter torsere nitores.
At quod in annellis mirum tibi fors videatur
Aeque a lamella formatis undique crassa,
Scilicet est, peragunt majorem obliqua meando
Quae tum fila viam, non pluribus intervallis
Esse affecta, magis sed paucis, recta minorem
Quam quae tum tenuere viam; quia majus id extat
Intervallorum obliquantibus incrementum,
Quam quod erit longae incrementum nempe viaï
Praeterea facile est cognoscere, cur rubicundi,
Quam violae qui sunt, gyro majore patescant
Annelli; siquidem cum sint majora rubentum
Filorum intervalla, viam obliquare necesse
Est rubris magis, ut numerus decrescere possit
Intervallorum. Revera si super illam
Crystallum speculi facias diversa colorum
Seorsum decidere, haec modo fila, modo illa, videbis
Amplis, quod doceo, discrimen in orbibus istud.
Legibus ex istis quanta, et quam pulchra sequantur,
Quae cupidus facili venari indagine possis! 502
At praenosse licet tamen id, mirabile longe
Quod fuerit, qui naturae miracula nescit,
Aut bene non animo perlustrans volvit inerti:
Scilicet in rerum numero non corpus habebis
tam densum implexumque, suis quod partibus ausit
Luci obstare levi, hanc ipsam transire vetando.
Omnes usque adeo, quae texunt corpora, partes
Sunt tenues, semperque foramina pervia multa
Undique habent, per eas aditus sit apertus ut omnis,
Et trajecturae via semper libera luci.
Corpora quapropter, quae constent partibus istis,
Non interruptis spatio seu prorsus inani,
Sive alienigenis repleto rebus, at aeque
Undique dispositis, lucem transmittere debent,
Nec radios intra possunt torquere receptos.
Propterea non sunt revera corpora opaca,
Quantum in se est, sed opaca videntur, partibus extant
Cum non texta aequis, quia lux in viscera lapsa,
Accidet, ut partim semper frangatur, itemque
Flectatur partim, haud aequales particularum
Objectarum ob contextus, interque sitarum.
Omnis nam varia haec pars corporis ingredientem
In sese radium detorquet, et egredientem;
Crassius ut si sit corpus, directa meare
Lumina non possint intra, et transmittere clara
Oppositam ad faciem, purasque emergere in auras.
Hinc tenues quae sunt lamellae e corpore quovis
Pellucent, paucis nam lux anfractibus errans
Non tam lassa venit, summasque emortua ad oras;
Ut facile agnoscit, qui res supponere visu
Exiguas gaudet brevium trans vitra tuborum.
Corpora quapropter non pellucere videmus
Crassa, et dissimili quae scimus praedita textu;
Ligna vides ut opaca, quia haec variantibus ipsis
Fibris non aeque contortis, conque volutis
Texuntur, tubulisque haud uno humore repletis,
Verum mille intus conclusis undique succis.
Propterea et pelles animantibus, ossaque, dentesque,
Et venae, et teretes nervi, et sunt viscera opaca. 503
Marmora opaca etiam vario quae pulvere arenae
Constant, ac succi variati glutine nexae.
Adde metallorum genera omnia, quae liquefacta
Flammis mota fluunt, post frigore dura rigescunt,
Multaque sese intra spatia intersepta relinquunt,
Quae faciunt parte ex omni ut videantur opaca,
Quae modo opaca minus sunt visa, ubi nempe fluebant.
Multaque praeterea sunt, quae transmittere lumen,
Cum liquefacta, queant, nequeant durata vicissim,
Cera velut, pinguisque animantum e corpore succus,
Aëriis quoniam implentur frigentia bullis,
Intra quo glaciem dispersus clauditur, hic fit
Clara minus glacies; proin nix quoque prorsus opaca est;
Nubila quina junctis exorta vaporibus undae,
quantumvis levia, et vacuis pendentia in auris,
Solem ipsum, caelumque tegunt caligine caeca;
Namque liquorem aër, inter liquor aëra rumpit.
Plena globis pariter crystallus inanibus, aut qui
Aëre turgescunt, trans sese corpora inumbret,
Et faciat nec aperta nimis, nec clara videri.
Quin quae pellucet crystallus pura nitensque,
Vertatur si trita in fragmina, pulvereumque
In cumulum, quid tum in medio nisi multa relinqui
Intervalla vides? cumulus proin confit opacus.
Tutemet ante oculos sed uti proponere possis
Rem facile, et quonam id fiat, cognoscere pacto;
(Ex alieno etenim temnis sapere ore, minusque
Notitiarum ex auditis, quam sensibus hauris)
Elige crystalli lamellas undique puras,
Atque inter sese obversis sic digere multas
Frontibus, ut geminis juxta queiscumque locatis
Amplum interceptum spatium sit; transpice porro
Sic totam trans congeriem; tu corpora nunquam
Ultra quae sita sunt, acie usurpabis acuta,
Congeries fit opaca etenim, sensumque retundit.
Insertis aliis spatia illa patentia sed si
Replere instituas lamellis, vitraque jungas
Vitris continua; illa omnis tum vitrea prorsus 504
Congeries subito incipiat splendescere luce
Transmissa, referetque, quid ultra fiat, et extet.
Lucis namque viae reflexaeque atque refractae
Tolluntur, queat ut transire impune recepta.
Undanti facie, crispatoque aequore vitra
Sint ea; plus torquent lucem, et sunt prorsus opaca;
Ipse linquens jam si coeptes infundere vitrum,
Et flexus aequare cavos, frontem aut sinuosam,
Congruat ut sinuosae aeque, componere fronti,
Vanescent transmissurae tum obstantia luci.
Consimile est multis hoc rebus, quae madefactae
Aut unda, aut oleo minus esse videntur opacae,
Quam prius; infuso mage denso namque recenti
Humore e medioque expulsis protinus auris,
Res minus inter se variae sunt dissimilesque.
Praesertim in madida hoc videas contingere charta,
Quae subito pellucet, et ultra corpora monstrat.
Usque adeo certum est ideo non corpora opaca
Esse, quia oppositae lucem tenuere retrorsum
Particulae, verum ob refractas, atque reflexas
Usque vias, queis materiam fit per variatam
Ut commutet iter lux; proin pellucida debet
Lamina subtilis cujusvis corporis esse,
Et facili radios transmittere parva meatu.
Quaerenda a notis nunc legibus, eque ruenda
Jam ratio, quare exterior quae lamina vestit
Corpora diversae naturae, fila colorum
Ad nostras acies diversa remittat, ut inde
Miremus, tot diversis circumlita fucis
Omnia, tam varia et naturam ludere scena.
Proinde uno textu quae paulo crassior extet,
concipe lamellam, cujus fila omnia primam
In faciem incurrant parte advenientia quavis.
Quoque in filorum genere uno, haud omnibus una
Cum vicium tum sit ratio, verum altera perstent
In vicibus facilis transmissus, altera contra
Regressus facilis; trans debent mittere sese
Quaedam, ast et quaedam reflectere; proinde lacessat
Integra lamellam cum lux, genus omne colorum 505
Trajiciet circum, et circum genus omne redibit;
Nimirum ut facies crystalli cernere utrumque
Prima dat, in multis servatum rebus et ante est.
Nunc ea fila, intro quae sunt illapsa, recense,
tamque puta crassam lamellam scilicet, unum
Filorum ut decies mille intervalla meando
Interius subeat genus, et tenuem tamen illam
Tu numero vel adhuc in tanto dicere possis.
Unius atque ut sunt paulo diversa coloris
Fila inter sese, paulatim nam color unus
Migrat in alterius formam, diversaque paulum
Filorum natura in finibus unius errat,
Esse prope effigies videatur ut una coloris;
Sic una in specie distabunt fila vicissim,
Intervallaque proin majora, minoraque habebunt;
Ut si aliis mille haec decies sint, debeat unum
Addi aliis, minuive, aliis duo, terna, quaterna,
Illis plura tamen, species quibus est nova filis.
Ergo cum faciem lamellae fila secundam
Tangent, multa vice in transmissis, multa regressus
In vice erunt cujusque unius fila coloris:
Sit par summa prope ut redeuntum, et trajicientum;
Atque ita, ut in prima facie, sic deinde secunda
Nonne vides fila omnigena, ante, retroque meare?
At nunc lamellam tenuari finge, coloris,
Non nisi purpurei ut filis tranantibus unum
Intervallum extet, pro cunctis scilicet unum
Purpureis; quoniam tam parvum purpureorum est
Intevallorum discrimen, millibus addas
Pauca ut ci decies, tria, sena, novenaque nempe,
Magnum haec in numerum postquam diverseris illum,
Uni intervallo, vix possis prendere quidquam,
Adjunctum quod erit; tum quantum proinde necesse est,
Absit, ut idcirco geminarier intervallum
Illud idem queat, atque ex uno surgere bina?
Jam quid fiet? erit, filis sors omnibus una
Ut sit purpureis, mutata nam vice cuncta
Retrorsum redeunt, vicinis fors quoque filis
Unum intervallum est istud; proin illa reverti 506
Tum cernes etiam; at fors accidet, aurea fila,
Rubraque non unum numerent sibi, sed minus uno
Illud sit; quare ulterius procedere pergent
Non vice mutata; tenuis tum lamina pellet
Purpurea uberiore colorum fila retro vi,
Porro quae propiora; sed aurea, rubra contra
Efficiet transire, et fundi protinus intra.
Auge tum paulum lamellam, crassior ut sit,
Et filis unum intervallum pro rubicundis
Comprendat; poterit tractu isto prendere bina
Tum pro purpureis; quare rubicunda reverti,
Purpurea introrsum contra transire necesse est.
Si jam lamellam pergas augere per omnes
Intervallorum numeros; venietur et illuc,
Scilicet ut filis viridantibus intervalla
Non nisi sint tribuenda decem, uno et rubra minuta,
Purpurea aucta uno sint; proin viridantia cunta
Transmittentur, at et contra rubicunda redire, et
Purpurea aspicies. Qua crassa est, denique nota
Lamina si fuerit, naturaque materiaï,
Qua compingitur illa, per has, paulo ante probavi
Quas leges, illuc poteris pertingere, fila
Ut noscas, quae quotque pares aliosve reposcent
Intervallorum numeros, quae proinde habitura
Transmissusque vices facilis, facilisque regressus.
Misceri varie inter se diversa videbis
In transmittendo tum fila, vel in redeundo,
Infinita prope ut species oritura colorum
Ante oculos tibi sit, formasque habitura recentes.
Scilicet haec fient, crescendo lamina donec
Omnigenûm possit reflectere fila colorum.
Qui princeps nobis haec repperit, ille revinxit
Crassarum numeris discrimina lamellarum
A minima incipiens, quam possunt omnia fila
Trajicere; et seriem variorum hac arte colorum
Eduxit, qui de regressibus exoriuntur,
Lamellamque, suo cuivis quae crassa colori,
Aëris, aut vitri, aut purae respondeat undae.
Septenas, genus id, series numeravit, et omnes 507
Descripsit tabulis: prima a nigrantibus umbris
Incipit; hinc series sensim inclarescere pergens,
Et per caeruleum, albentem, flavumque nitorem
Transit, et auratam per lucem, perque rubentem:
Altera habet series violam, quemque India mittit
Fucum, et caeruleum, flavumque itidem, auratumque,
Et claro fulgore rubentem, coccineumque:
Tertia purpureum dat, eoa et gente remissum,
Caeruleumque etiam, viridem, flavumque, rubrumque,
Mixtum et caeruleo rubrum quoque: quarta colorum
Agmen agit, prope caeruleo perfusa virore,
Simplex inde viror, flavescens inde subibat,
Lux rubra postrema est: paulum viridantia profert
Caerula, quae quinta est series, finitque rubescens:
Sexta itidem paulum viridantia caerula profert;
Deinde rubescentem pariter dat cernere lucem:
Ultima vicinas primum est imitata; sed albis
Praeterea fuci succedunt deinde rubentes.
Noscere si crassas serie pro quaque libebit
Lamellas, quae sunt concretae tenuibus auris;
Mille, age, finde secans in millia particularum
Latum unum digitum; denas largire priori
Particulas, genus hoc, seriei, deinde secundae
Bis denas; decies tum ternas, atque quaternas,
Atque etiam quinas tribus excipientibus apta.
Quinque ferat, deices et senas sexta, feratque
Ultima septenis decies septem accumulatas.
Sin constet lamella ex unda, aut corpore vitri,
Majores digiti tum partes effice tanto,
Illic quanta inter numeros est quattuor et tres,
Hic ratio numeros tres et duo quanta vicissim.
At ne tu numeros, quos nostro in carmine saepe
Audis, incipias hic fastidire moleste,
Ut procul abductas sensu res, seque gregatas,
Et sine vi nostros animos agitante, sine ullo
Impulsu, sine pictura, sine corpore, prorsus
Propterea exanimes, et musis prorsus ineptas;
Omnia enim numeris fiunt, quaecumque videmus;
Propterea non vox, non est sapor, aut color ullus, 508
Non animi affectus numero sine; dulcia vincta
Carmina sunt numeris; numero stat blanda voluptas
Omnibus in rebus; numeros cognoscere proinde
In rebus cur displiceat tam multa gerentes,
Undique diffusos, nectensque, et retinentes
Omnia? Suspectae numeris sine sint tibi causae,
Finibus incertis saltem ambiguisque vagantur
Tum tibi, constringant numeri quas limite certo:
Proin bene, qui potuit numeris res prendere, novit.
Hi tibi dant igitur numeri, quos lamina praefert
Desuper a rectis radiis percussa, colores.
Lamellam sic aëriam, quam clausimus inter
Vitra, aequatum unum, convexo tergore turgens
Ast aliud, subeant radii si desuper, et tu
Aspiciens varie te sistas, nunc prope recta,
Nunc loca paulatim commutans longius, omnes
Se circum series annellis flectere cernes,
Nun has, nunc illas, et tot praeferre colores.
has etiam series sibi tum succedere cunctas
Agnosces, si vel puerorum more tumentem
Pingui infles bullam ex unda per arundinis oras
Excisae patulas, super et considere laevi
Excussam facias tabula, quo pervia motis
Non domus est auris (aurae disrumpere possunt
Protinus): undosam tum contemplere tumentem
Pelliculam, dum paulatim tenuatur, abitque
Pondere fusa suo deorsum; nam flectitur ordo
Circum annellorum varius; de vertice summo
Exorti incipiunt subito descendere, ut ipsa
Unda fugit tenuans se desuper usque, facitque
Post aeque inferius se crassam scilicet, altis
Ut fuit ante locis. Series contraria certe est
Haec illi, quae fit gemina inter vitra, colorum;
Nam minus ad crassam lamellam hic pergitur usque,
Dum rumpantur aquae septa attenuata tenacis.
Jam liquet hinc ratio, quare subtilia rerum
Quaedam diffundant variatos per loca fucos;
Ut suspensa vomens quae texit aranea, quaeque
Longa nova attolunt se veste, et tenuia fila 509
Quaeque inspergitur arboribus lanuginis umbra,
Quaeque genis juvenum pubentibus, effusique
Alba puellarum lambentes colla capilli;
Nam prope consistens si figas lumina, possit
Non permixtorum retegi vis multa colorum.
Sic etiam, albentem quam dicimus esse, per altos
Effusam scopulos agitato gurgite spumam
Si prope spectemus, spectaclum quaeque colorum
Parvula bulla dabit multorum, quod dare pinguis
Unda inflata solet; spatio confunditur omnis
Haec series tamen e longo; proin candida spuma est.
Inde sequi facile est rationem, ut noscere possis,
In qua corpora re distent, quibus unus et idem
Semper inest color, et quibus immutatur, et unquam
Non stabilis manet, at pro lucis vertitur oris.
Invenies siquidem expertus, si fortior adstet
Lamella infringens radios, et corpora circum
Fundantur multo minus infringentia eosdem,
Unos quosque ipsi stabiles constare colores,
Et mutato oculi positu haud mutarier illos;
Instabiles contra fieri, si debile robur
Frangendi radios lamellae est, quam sita circum
Corpora sint nimium fregisse potentia lucem;
Nempe color converso oculo tum vertitur illic.
Utraque et in promptu est ratio; quae lamina lucem
Fortiter infringit, mergit nimis, et facit altam
Ire viam, rectaeque accedere: proinde, vel intret
Quantumvis obliqua ea lux, sua non via multum
A rectis intus distabit tramitis oris:
Non ita, cum tenui radios vi lamina frangit:
Frangit in oppositam nam partem a tramite recto;
Quare obliquius est multo, et productius intus
Lucis iter; quo fiet, uti color alter et alter
Tunc oculo obliquato hic, et compareat illic.
Sic illa aurarum tenuissima lamina vitris,
Ut docui, geminis intersita, non habet unum,
Te mutante situs, in eadem parte colorem.
Auris insinues sed si pro tenuibus undas
In medium, natura quibus mage densa, potensque est, 510
Quamvis instabiles quoque tum, tamen esse colores
Instabiles minus aspicies; contraque manebit
Una horum species prope non mutata, liquenti
Aëre si distenta natet lamella, vel undae,
Vel quaecumque alia est natura potentior auris.
Propterea tenerae inflectentes colla columbae,
Caudaque pavonum, cum pennis astra lacessunt
Expansis illi, et miro intumere decore,
Quandoquidem varios coram mutare colores
Cernuntur, nitidisque etiam mutare puellae
Vestibus, ornantur queis festa luce per urbem;
Scire licet collum, caudam, vestemque vel auris
Tenuibus interius, vel prorsus inanibus esse
Contextas spatiis, quae densior undique cingit
Materies: alio quocumque in corpore contra,
Quo color unus inest, neque flexu pendet ab ullo
Luminis, aut oculi, natura est particularum
Densior, et tenui praecingitur aëris aura,
Aut res siqua alia est subtilis, raraque circum,
Aut spatio, quo languidius nihil extat, inani.
Praeterea quoque scire licet, quam crassa sit omnis
Pars ea multiplex, quaevis qua corpora constant,
Corpora diversos a se mittentia fucos:
Hoc facile ex ipsis annellis nosse colorum
Possis, in quibus est lamellae cognitus auctus.
Sed quaedam tamen ante tibi vidisse necesse est.
jam si concipias subtilem excurrere quavis
Lamellam de materia, neque crescere, nec, qua
Crassa est, imminui, verum aequo excurrere ductu,
Atque unum tribuas huic tantum proinde colorem;
Undique dissectam tum multa in fragmina fingas,
Aeque crassa tamen, velut ante, ut fragmina constent
Omnia; nonne vides debere haec cuncta colorem
Servare illum ipsum, quem non divisa ferebant?
Quare pulvereum vel si tenuissima frusta
Congeris in cumulum, cumulus dimittet eundem,
Quo nuper fuerat lamella imbuta, nitorem.
At sunt lamellae, velut ipsa haec fragmina, partes,
Corpora queis constant; quapropter corpora eodem 511
Tinguntur, quo tincta foret lamella, colore.
Praeterea his aliis in rebus fragmina possis
Lamellae multis quoque partibus assimilare
Corporum, uti pictis per caudam, aut colla volucrum
Pennis, quae varios varie conspecta colores
Praebent, ut varios varie quoque lamina visa.
Ergo subtilem lamellam imitata pilis est
Pluma suis: qui per teretes excrescere fibras
Debent, per graciles folia ut tenuissima ramos.
Lamellam hanc itidem quoque tela imitatur Arachnes,
Nec non et mutant cum serica fila colores.
Adde, quod in lanae, vel ferum splendida texta
Si facias olei, vel aquae penetrare liquores,
Obscurum ducunt quemdam fuscumque colorem;
Ut sit, ubi subeant idem intra vitra liquores.
Clarescunt eadem porro siccata, nitentque,
Ut prius, immisso geminis velut aëre vitris.
Auri praeterea subtilis bractea, quaedam
Vitraque picta solent alios reflectere, contra
Mittere trans se alios, veluti lamella, colores.
Denique pulveribus tritis, per quamque minutis
Pictores alios novere inducere fucos;
Nempe minus crassae contrito in pulvere partes,
Tunc opus est, fiant, speciemque, ut lamina, mutent,
Lamina quae fuerit subtiliter attenuata:
Idcirco herbarum flores plerumque virentum,
Si folia ipse teras, pellucent, sive coloris
Immutant quacumque alia ratione nitorem.
Sic etiam varios si commiscere liquores
Incipias, oritur species diversa coloris
Interdum: quod qua causa, ni forsitan ista
Contingat? quod et hinc salium corpuscula mixta
Exercent vires, quod et illinc, et sua mutant
Pondera, naturam, molem, aut tenuata vicissim,
Ante coloratus liquor, ut pellucidus esse
Incipiat, sive aucta una et concreta vicissim,
Ut nunc in fucos jam pellucentia nuper,
Ducier aspicias: salium penetrabilis extat
Nimirum natura, et solvens multa, secansque, 512
Multaque dimittens, et jungens ante soluta.
Praeterea si jam, quae fiant aëre, quaedam
Expendas, valeas sublatos noscere primo
Sudam non turbare diem, noctemve vapores
Posse, etenim non sunt nisi corpora tenuia longe,
Quae nequeant retro radiorum pellere tela;
At jungi inter se cum jam coepere per auras,
Et densos formare globos, dareque imbribus ortum,
Perque omnes medias paulatim excrescere moles,
Efficiunt nubes, visus quae sistere nostros
Possint, et varios ex se jactare colores,
Ut densatorum varia est natura globorum.
Humor enim qui pellucet, queat an ratione
Ullâ aliâ tot se nunc his circundare fucis,
Nunc illis, quam quae molis diversa globorum est?
Nunc ut, quam crassas habeant quaecumque minores
Corpora particulas, itidem quoque scire per illos
Annellos possis, partiti quos sumus ante
Multas in series, harum reminiscere; nosces
Unum quandoquidem non saepe redire colorem;
Cumque color redit unus et idem, qui fuit ante,
Esse tamen clari non aequo luminis ictu
Pollentem, neque non diverso cum comitatu
Se praecurrentum radiorum, sive sequentum.
Ex quo conjectes, series quae debeat esse
E notis, certum quae fucum deferat, et quam
Crassa ibi sit, fucum quae mittit lamina quemvis.
Coccineus, ruber, auratus, flavusque secunda
Stant serie, si sint puri, largique colores;
Hos et prima bonos series et tertia reddat,
In prima nisi languidior sit flavus, et ipsi
Tertius aurato et rubro nisi misceat ordo
Caeruleum quiddam, quiddam et violae pallentis.
Quod viret in quarto, clare viret ordine; nusquam
Purior iste viror tamen et fulgentior extat,
Tertia quam quem dat series: hoc tincta videntur
Herbarum folia et plantarum verna virore;
Harum sunt quoniam saturi, largique colores;
Et cum jam coeptant frondes marcescere, et herbae, 513
Lux in flaventem convertitur illa virorem
Multarum, in flavum prorsum, auratumque colorem
Multarum, aut rubeum; quin lumine lumen in alterum
Itur ab uno, ut succus ab illis evolat humens,
Particulaeque coloratae stipantur, et una
Fors quoque concrescunt constrictae glutine denso.
Jam viridis color ille uno ordine stare colores
Indicat, in quos paulatim immutatur abitque;
Qui quamvis non sint saturi plerumque, tamen sunt
Saepe quidem saturi magis idem et floridiores,
Quam recipi in quarto ut fulgentes ordine possint.
Jam qui caerulei sunt, purpureique, secunda
Esse queant serie, vel in excipiente; at in ipsa
Conspicias tantum, cum pura luce refulgent;
Esse videtur uti verno florentis in horto
Nempe color violae; permixta ast unda nitentis
Expresso succo violae, percoctaque leni
Igne diu, donec, quod sit dilutius, ipsum
Mel referat, nec non acido et dein mixta liquore,
Vertitur in rubram speciem, at permixta liquore
Diverso, ut lotj est, viridem dat cernere formam;
Nam perfusa liquor cum corpora solvat acescens,
Solvat et attenuet, liquor et contrarius illa
Spisset, et adstringat, series si forte secunda
Purpuream violae lucem cohiberet, acetum
Attenuans partes converteret in rubra lympham
Lumina, quae primo stant ordine; partibus illis
Contra spissatis, foret ordinis ista secundi
Lux viridis, verum tum non tam pura niteret
Lux rubra, et viridis, revera ut pura videtur.
Haec bene constabunt, violae si purpura tertiam
Exornet seriem, nam tum quae rubra secundo est
Ordine lux, viridisque sequenti, cernitur esse
Servatis similis prorsus, quas coximus, undis.
Purpureo proin siqua tamen tibi corpora fuco
Sunt saturata magis, minus ipsa rubentia contra,
Quam viola, in serie bene erunt statuenda secunda.
In numero rerum sed nondum vidimus ullum
Corpus, cui saturus magis hic color haereat, ipsi 514
Quam violae constanter; ob hanc rem qui color extat
Purpureus satura mage luce, minusque rubente,
Dicitur esse color violae purissimus, atque
A re nomen habet simili, quanquam magis ille
Purpureus, serie quem cernimus esse secunda, est. 850
Caeruleus in primo jam qui color ordine languet,
Esse color verus caeli, aurarumque videtur;
Nam primos, cum sunt rarique levesque, vapores
Tam parvis noscas concrescere partibus, illi
Ut nequeant nisi caeruleos hos mittere fucos:
Nondum etenim in densas nubes potuere coire,
Et nebulas, alios nec proin jactare colores
Non tam languidulo constantes lumine; quare
Caeruleus cum sit primus color, incipit a se
Mittere quem tenues vapor exhalatus in auras,
Aeris hic puri color est, caelique sereni.
Ante alios clarus longe et nitidissimus extat
In prima candor serie; minus esse videtur
Sed qui splendidus, immixtos gerit ille colores
Ex omni serie, quotquot sunt, scilicet omnes.
Candor hic est, suemus cui tradere sensa, papyri,
Hic undae spumantis, et hic nivis, atque pruinae,
Atque capillorum, queis colla senilia spargit
Longa aetas; nec non genus hoc quae cana videmus
Caetera, candidaque atque albentia corpora multa.
At prima candent ratione metalla, nitore
Quae fulgent rutilo, velut est argentea massa.
Nonne vides, cunctis extat quod densius aurum,
Bractea si fiat tenuis, transmittere lumen?
Atque metalla alia a succo candente soluta
Pellucere, vel in vitrum conversa vicissim?
Proin quae candida sunt, et opaca, a pondere solo,
Densatis nec habent hoc tantum a partibus; auro
Essent quandoquidem mage pellucentia denso;
Sunt eadem sed opaca ideo, et sunt candida, molem
Scilicet ob certam, queis constant, particularum,
Quae nitidum jactent candorem luminis a se.
Nam si fors aliqua ratione hoc accidat, auctu
Illae ut mutentur partes, mutabitur illa 515
Tunc etiam species alios induta colores;
Quod calybe ignescente vides, et saepe metalli
Fusi in supremo faciei cortice, quadam
Sive in pellicula, quae supra adnascitur, illud
Incipiet postquam nativo frigore stringi.
Praeterea ut candor qui rerum est fulgidus, ille
Fortior est, quam qui de pellucentibus extra
Lamellis resilit, sic multo fortior idem est
Exsiliens fronte a quavis splendente metalli,
Quam vitrea de fronte, undosaque, aëriaque.
Nec videas, cur non possint, densissima quae sunt
Corpora, si partes habuere repulsibus aptas,
Lumen id omne, quod incurrit, reflectere, proinde
Lucenti mage, quam quidquam, candore nitere;
Densi ubi quandoquidem refringens corporis est vis
Major, ibi uberior radiorum copia debet
Esse reflexorum; facies proin splendida longe.
Multaque praeterea sunt, queis haec vincere possis
Conjectans, fusis liquefacta metalla metallis
Si miscere velis, atque inspectare colorum
Mutatam speciem, conflare aut corpore quovis
Haec alio, ut partes alia sint mole, locoque.
Sic color attritis albentum, conque minutis
Partibus in nigram prorsus convertitur umbram
Degener; in serie quoque prima ut nempe videmus
Nigra loca albenti subito contermina luci.
Ut tamen invenias, quam crassis partibus extent
Alba metalla suis, frangentes id pete solers
Inspiciens vires cujusque. Hae scilicet essent
Argento in vivo, si pelluceret, ut unda,
Tantae, ut si radius septenis distet ab axe
Partibus ante aditum, non post nisi debeat illis
Introrsum valide infractus distare duabus.
Hujus quapropter partes, queis exsilit idem
Ille color, qui de bullis resilire videtur
Undae, tantundem crassas minus esse necesse est
Partibus ipsius pinguis, quae inflatur, aquaï.
Denique corporeae jam partes esse colore
Pro nigro debent, quam pro quocumque, minores; 516
Nam quae sunt paulo majores, lucis habebunt
Plus quam sufficiat, nigrae videantur ut esse.
Sed magis exiguas libeat si ponere paulo,
Quam satis est, possint albam ut reflectere lucem,
Lucem et caeruleam, quae languet in ordine primo;
Tunc erit, ut lucis tam paulum mittere possint,
Ante oculos nobis sit opus consistere ut atras;
Omnis et internis tum partibus insinuata
Ad varios saliet lux undique dissita flexus,
Debeat extingui ut demum, nec reddier auris
Ulla; nigras ideo tantum spectabimus umbras
Corporis ex omni, quaecumque est, fronte, situque.
Inde soluta igni, putrefactave corpora, partesque
In tenues divisa, nigrantia facta tueris,
Et speciem nigris a frustis omnia nigram
Accipiunt: vestes sic luctus signa daturas
Fuscamus; quoniam tam parvas frustula nigra,
Tam multas abeunt in partes, corpora possint
Ut super extendi facile, et partes mage crassas
Omnes imbuere, et nigro contingere fuco.
Praeterea super aere teras si corpora vitri
Aspera mordenti intercepto pulvere arenae,
Dum laevis vitri facies, aequataque fiat;
Aspicies demum tenuatis partibus omnem,
Quae prius alba fuit, nigram consistere arenam,
Pulverem et e vitri decussum et fronte metalli
In cumulos circum tenuem diffundier atros.
Corpora propterea Phoebi magis igne calescunt
Nigra, atque ardescunt citius; quod possit oriri
Partim a multiplici spatia intra angusta refracta
Luce, atque admissa; partim quoque particularum
Tenuium ab attritu facili magis, atque tremore.
Denique scire licet, cur accidat, atra propinquet
Saepe ut caeruleae species, et caerulea atrae;
Si tu nempe albam diffundas luce papyrum
Corpore de nigro reflexa; candor ibidem
Tunc, erit, obscurus quidam, et prope caerulus extet;
Nam prope caeruleam speciem stat in ordine primo,
Quae nigra est species; proinde hac, quam quilibet alter, 517
Caerulus uberior color est permixtus in ora.
Forsitan et fieri ventura aetate valebunt,
Hac nisi facta tenus sunt, vitrea septa tuborum,
Per quae parvula nos in corpora transpicientes
Diversos auctus noscamus particularum,
Diversi in rebus venerunt unde colores,
Cujusque et molis discrimina percipiamus;
Ostendant nam si simulacra ingentia rerum,
Nimirum quam res, adeo majora, repente
Conspiciantur uti quingentis molibus auctae
Res ipsae, non jam positae pede longius uno
A nostris oculis non arte valentibus ulla;
Sperem tum fore, nos servando perveniamus
Demum ad particulas rerumque elementa, valentes
Incipiunt primi diffundier unde colores.
Sed si millenos jam terve quaterve per auctus
Vitrea septa queant res amplificare, videri
Omnes particulae fors possint, unde colores
Exoriuntur, eas praeter, queis corpora constant
Nigra, queant nulla retegi quae scilicet arte.
Ergo dicta mihi quae sunt super, omnia posses
Prendere per, genus hoc, tubulos, et sensibus ipsis
Subjicere, et dubiae curas dispellere mentis:
Quod si contigerit, nil jam rear amplius esse
Ulteriusque oculis tentandum: haec ultima certe,
Quam possint sensus oculorum tangere, meta est,
Ultimus hic homini a natura terminus haerens,
Ne queat, has infra res, in penetralia labi
Illius, et secreta opera, et potiora tueri
Particularum in particulis, quas nosse locatas,
Et textas, ut sunt, quid jam foret, inde orientes
Res multas nisi nosse, et rerum munera multa,
Quae nunc spectamus mirantes, ambiguique;
Non exinde queant etenim reflectier ulli
In nostras acies radii, non ulla venire
Lumina, rerum ita nec parvarum sensus oriri
Ullus, notities animo quoque surgere nulla;
Pellucent siquidem haec corpuscula inepta colori
Nunc opus est causas tantarum inquirere rerum, 518
Et cur se radii recta regione propagent
Per vacuum, cur frangantur, saliantque, vicesque
Cur redeant illis frangendi, atque exsiliendi.
Congerere exemplo formicae, atque undique multa
Hac cumulare tenus contendimus: utitur illa
Collectis tantum comportatisque; neque ultra
Urget opus, neque de sese rem conficit ullam:
Contra quae solers contexit aranea telas,
Moribus in propriis habet, ut quodcumque movendo
Construit ipsa operis, de se evomat, educatque
Pectore, dives opum propriarum; quae tamen, illac
Vel tenues parvus si pennas concitet ales,
Paulum commotis post discerpantur et auris,
Multa opera, et filis perquam subtilibus apta.
Non ita nos certe finxit natura: ministrat
Sed dum intra, quodcumque opus est rationis ad usus,
Res quoque nos voluit multas extrinsecus ire
Quaesitum, ratio subigat quas deinde receptas,
Vertat et in varios cultus, formasque, modosque,
Seque exerceat intus, eoque nitescat ab usu.
Propterea et legisse extra, et post lecta necesse est,
Conditaque interius multam versare per artem.
Daedala talis apum soboles per florea rura
Omnia vere novo circum delibat, aditque,
Mellis dona legens, proprio sed et unde labore
Efformare queat ceras; opere omnia fervent,
Consurguntque favi miro ordine, mellaque cellis
Funduntur: sic et convectis undique rerum
Nos opus est spoliis nostri nunc viribus uti
Ingenii, intra nos ea volvere: nempe operaï
Hoc summum humanae est, natura hoc ipsa reposcit.
Quare age, lectas res acri a ratione subactas,
Mutatasque animo par reddere rursus in auras,
Et rerum veras effari et prodere causas.
Principio tamen hic liceat praemittere, lucem
Non ipsam, ut sonitum, tremulis educier undis
Auraï aetheriae, neque pressas aetheris auras
Esse; vel hoc multi quamquam statuere, vel illud,
Nomina magna, Viri, et post se tradenda dedere. 519
Scilicet hoc radii recta regione meantes,
Si bene rem pendas, utrumque evertere debent.
Aequoreas etenim prope cum consistimus undas,
Aspiciemus eas, angusta per ostia latos
Cum subiere sinus, omnes discurrere circum
In partes, vertique, et littora lambere flexa.
Aspiciemus item convertier aëris undas;
Ut cum trans altum pulsantur tympana murum,
Aerave, percipias sonitum cis ipse locatus;
Inflectuntur enim fluitantes ad latera aurae,
Et retro positas aures sensumque lacessunt.
Cur quoque non itidem lucentes aetheris undae
Si quid obest, inflectantur, neque tympana possis
Trans murum pariter pulsata, nec aera videre?
Materies an pressa fluens non undique debet
Prosiluisse, plagas nec in omnes tendere lapsa?
Constent inserto fac subter aperta canali
Dolia, non subito Bacchi liquor effluet illuc,
Quo tibi collibeat patulum vertisse foramen?
Hoc non ipsa facit ratio manifesta patere?
Si rectam seriem deducas forte globorum;
Primum quo pellas, cuncti procedere debent:
Sed si unum cingant alii sex, senaque constet
exin junctorum series, exortus ab illo
Motus inire plagas sex tantum, nec simul omnes
Quibit; at ex uno fugiens lux concita puncto
In loca cuncta ruit circum diffusa, plagasque:
Aetheris et partes quoniam ratione locantur
Revera inter se confusa, et massa globorum
Ingens constructa in partes se distrahit omnes,
Non erit, ut possit recto procedere motus
Tramite, sed variis torqueri flexibus hinc atque
Hinc debet; soboles veluti ramosa per auras
Arboris; atque ideo sese convertere tortos
Aspicias radios huc illuc luminis almi. 1075
His tibi semotis a veri limine rebus,
Quid superest porro, nisi lucem dicere motu
Esse vaporem acri lucente a corpore missum,
Pertenuem, et validis expansum viribus extra? 520
Quod fit enim, radiis cum accenditur ignis in unum
Collectis, horum naturam deliquat esse
Igneam; id ex aliis pateat quoque rebus eundo
Per varias ita res, et protinus evolüendo.
Cum sunt jacta semel corpuscula parva vaporum,
Hoc genus, in vacuum, recta regione meabunt,
Quandoquidem constant vi non expertia inerti:
Nec minus et debent coepto procedere cursu,
Corpora vel per iter veniant obiecta, neque ullas
Ferre moras, quoniam tam tenuis, tamque minutus
Est vapor, et tam sunt quoque pervia corpora, tamque
Plena foraminibus quavis de parte viisque,
Nil plerumque moram ut facere, aut inflectere possit.
Quod tamen inflectit coepti de tramite cursus,
Quodque moram struit interdum, vis est ea certe,
Vis quam particulae, queis obvia corpora constant,
In lucem exercent pellentes, sive trahentes;
atque ut par uno est in corpore particularum
Natura, uno in quoque pares sunt corpore vires.
Viribus exstimulata aequalibus oppositisque
Proin lux cum fuerit,nusquam intorquere meatum
Cogitur, aut ullos obices tolerare morasque.
Corporis interni vel septa foramina si sint
Undis materiae fluidis queiscumque, vapori
Lucis uti sit iter rumpendum, non plaga cursus
Tum quoque mutari poterit: mutabitur una
Mobilitas propter restantem undam, atque morantem.
Sed super a dictis in eodem corpore non est
Mobilitas lucis mutarier ut videatur;
Proinde patent intus vacua intevalla viarum,
Nulla fluens ut sit, quae repleat, unda; vel ulla
Si sit, in his undae vacua intervalla viarum
Extent particulis, per quae via libera luci.
Illa vacent vel si non prosus denique, at intra
Ipsa luce magis subtilem pone fluentem
Materiem; immensum subtilem scilicet ipsa
Luce, mora ut brevior sensu sit percipiente
Omnis, nec possis, quantum obstat, cernere; nonne
Cum tenuis lux immensum sit, ut ante probavi, 521
Immensum vel adhuc sit tenuior unda, vacanti ut
Aequiparanda sit ista loco, proin nulla putanda?
Hinc juvat ad causas se reflectentis adire
Luminis. Arripitur quod primum hic mente, videtur
Invictum multis, properantis lucis oriri
Munus id impulsu primas in corporis oras
Objecti, ut nequeat transire, et proinde reverti
Debeat, atque aequos retrorsum condere flexus,
Ut pila, ab adverso resilit quae parjete pulsa:
Sed contra certum ratione haud simplice vincas,
Nempe repercussos radios resilire sine ictu
Corporis in faciem, quaedam ut vis esse repellens
Debeat hinc, faciatque suos curvare meatus
Paulatim lucem, prope cum venit, atque redire
Non e contactu, qui scilicet obstet, at ante
Contactum hunc ipsum, vel postquam irruperit intro.
Evolat e denso cum lumen in aëra vitro,
Aeque illinc resilit, proinde ac properaret ab auris
Si densum in vitrum, vel paulo fortius illinc,
Fortius at multo, e vitro quam si intret in undas:
Num tenuis partes habeat magis aura potentes
Quam lympha, aut vitrum lucem a se projicere ictam?
Vel si habeat; quid erit, vel adhuc cur esse repulsus
Fortior hic queat in tenuatis aëris auris,
Aut prorsum eductae si sint de fornice clauso?
Tamne habeat partes, spatium est quod inane potentes?
Porro de vitro veniens si lumen in auras
Incidat obliquo mage flexu, quam gradibus quem
Exaeques denis quater, omne reflectitur inde;
Sin minus obliquo flexu cadat,exit in auras.
Quid facit obliquus flexus nunc iste, vel ille,
Istinc inveniat trananda foramina lumen
Ut prope cuncta, illinc restantes non nisi partes?
Praesertim cum si in durum ruat aëre vitrum,
Incidat obliquo quantumvis lux ea flexu,
Semper hians aliquid, quo protinus insinuetur,
Inveniat, subeatque novos pars magna meatus.
Hanc vitare potes neque vim rationis, ubi illum
Regressum non jam tribuas obstantibus auris 522
Aëris, at vitro, qua partes exterioris
Illius extremae sunt; idem namque manebit
Nodus in his etiam, non unquam dissolüendus,
Partibus extremis vitri; cur deinde locata
Unda post vitrum, radius sorbebitur unda
Integer, aut illac non parva parte refractus?
Mutat an hic sese vitrum, faciemque retexit?
An potius pendent transmissus luminis, atque
Regressus a re, quae post est cumque locata?
Praeterea radium vitro in sua fila triquetro
Si diviseris ante, alio fac quemque colorem
excipias vitro, flexu uno eodemque cadentem;
Hujus enim faciem sic obliquare valebis
Vitri, ut caeruleum videas resilire colorem,
Dum rubra transmittit lux, atque immergitur intro.
Jam si transmissus fit vitri a fronte, repulsusque,
Incidere in partes restantes caerula fila
Fors ferat, in rimas contra rubicunda patentes?
Fors ferat at nunquam hoc, ubi se duo tangere vitra
Frontibus adversis facies; quia nulla reflecti
Fila queant illinc, sed, qua coepta est via, pergant:
Cur multa in solidas nequeant incurrere partes?
Praeterea bulla in pingui cur ducitur ordo
Multiplex variusque colorum? nonne videtur
Undique frons similis? cur haec jacit, illa colores
Aut hos, aut illos sorbet, vel denique nullos?
Pro crassa varie lamella num quoque constet
Partibus in facie varius situs, atque figura?
Deferat et radios fors tam bene, ut omnibus, uno
Qui sunt in genere, aut rimis transmittere apertis
Illic, aut duris incursibus hic resilire
Contingat? num lege ulla fors ipsa tenetur?
Laevia postremo quae corpora, perque polita,
Ordine non possent certo jactare repulsos
A sese radios, si frons percussa repellit,
Ut certo a speculis species salit ordine rerum.
Vitrea nam facies frictu, attrituque politur
Pulvereo; non est idcirco ut funditus omni
Asperitate vacet, neque sit via multa per illam 523
Planitiem distenta, sibi struxere cavantes
Pulvereae quam particulae, subter terentes:
Nam cavat abradens pulvis, licet usque minutus,
Atque aliqua usque sui linquit vestigia ductus,
Sensus haec quamvis lateant loca plena viarum.
Ergo si speculi reflectitur aequore lumen
Partium ab offensu, quia prorsus in aequore scabro
Partes sunt, alia nequeat ratione remitti,
Quam quae confusa est, et in omnes spargier oras,
Haud aliter, quam cum quavis de fronte resultat.
Quanam igitur speculum radios ratione repulset,
Quo venere, statim referantur ut ordine certo?
Scilicet est quaedam vis corporis undique totam
Per faciem distenta aeque, sublataque paulum,
Quam possint radii venientes ante subire,
Impulsumque pati retro, quam corporis ipsam
Contingant faciem, et redeant a partibus ictis.
Sed, genus hoc, tibi vim paulo post pluribus edam.
Et quoniam de non tactis resilire probatum
Frontibus est radios; filum, jam si accidat, ullum
Ut lucis solidam in partem quamcunque meando
Incurrat vitri, aut cujusvis corporis; illud
Reflectat sese, flexuque resultet, oportet,
Quo venit, proin huc, aut illuc scilicet extra,
Aut intra, pro fronte ipsa, quam offendet, agetur.
Sec paucis, rarisque, aut id vix accidat ullis
Lucis particulis, ut eos patiantur eundo
Offensus: siquidem in natura multa profecto
Corpora compactis inter se partibus haerent,
Et tamen illapsum transmittunt undique lumen,
Atque ita pellucent, vix quidquam ut credere possis
Interceptum ullis offensibus, extinctumque
Esse, et pulsatis tumulatum partibus intra.
Proin etiam quae sunt pellucida corpora, luce
Non tamen integra, solidis haud illa putandum est
Partibus officere, et quosdam retinere, sub auras
Ne redeant, radios; sed tum spatia illa necesse est
Inter particulas tranandi corporis extent
Diversis alienigenis hic rebus et illic 524
Consita, diversas proin vires esse meantem
Flectendi radium, refringendique; reflexi
Quapropter varie quidam, varieque refracti
Interius radii non jam prodire sub auras
Incolumes possunt, et tanquam errore viarum
Decepti lassantur, et imminuuntur, et illis
Tandem evanescunt obeuntes in labyrinthis.
Rara potes magis hinc cognoscere corpora, quam nos
Credamus vulgo, crebrisque intersita rimis.
Undai latices auro tibi sunt leviores,
Partibus ut denis decedant atque novenis
Ponderis; idcirco tantundem sunt mage rarae.
Ast itidem quoque tam rarum deprendimus aurum,
Ut facile argentum admittat sub viscera vivum,
Elabi trans se tacitam et non deneget undam:
Namque cavo includunt undam auro, deinde prementes
Guttis exsudet sensim erumpentibus aurum
Efficiunt sic, ut nullo findatur hiatu.
Quare auro solidi spatii minus esse putandum est,
Intus quam vacui, re quam restante carentis.
Idcirco quo lympha vacat, repleta liquenti
Quam quo est materie moles ipsius, oportet,
Usque adeo spatium sit majus, debeat auctu
Se quater ut siltem super illam educere deno,
Fors et adhuc longe, longeque educere possit.
Jam quicumque potest rationem extundere mente,
Ob quam rara adeo liquidae natura sit undae,
Sed minus in spatium nulla cogenda tamen vi;
Ille potest etiam tali ratione putare
Aurumque, et gemmas, atque omnia corpora vulgo,
Esse quidem vel adhuc longe mage praedita raro,
Quantum collibeat nimirum, molis adauctu,
Pellucente sa?is spatii ut sit corpore inanis,
Undique qua radii possint transire meantes;
Nam lucis radius directas tramitis oras
Undique percurrit, vel, cum deducitur illinc
Vi quavis, alio, sed recto tramite pergit
Corpora trans densa et pellucida, trans adamantem,
Trans vitra, atque undas, nec non distantibus itur 525
Sic spatiis: apti ast adeunti haec corpora luci
Qua ratione aditus constent, et progredienti
Apta via, haud facile est comprendere; non tamen omnis
Est ratio praeclusa, queat quae pandere verum.
Ut super ostensum est, de certa particularum
Mole suus rebus color advenit: inter easdem
Jam si particulas recipi intervalla viarum
Tanta putes, vacua ut constent spatia aequa repletis,
Deinde has particulas aliis quoque partibus esse
Compositas, spatio ut medio exaequentur inani,
Porro alias aliis contextas semper, ut aequum
Pleno sit spatio spatium, quod inane relictum est,
Donec pervenias solida ad corpuscula demum
Ultima, siqua tamen sunt, et non texta elementa:
Et si tres, genus hoc, in corpore particularum
Esse gradus certo reputes, descendere ut infra
Non valeas; illud vacui plus corpus habebit
Quam solidi, septem nimirum partibus; inde
Si quatuor gradibus minuatur particularum,
Materies minor est spatio ter quinque vacante
Partibus, at minor est denis ter, et amplius unâ
Adjuncta, si forte gradus comprendere quinos
Ipse velis, vel si ad senos decurrere tentes,
Corporis illius constabit materiaï
Tantum tertia pars et sexagesima; prorsum
Per loca dispersum nihil est nisi caetera inane.
Sic et adhuc poteris sine fine in corpore quovis
Materiem labefactare, exiguamque putare
Usque adeo, offensum ne luci nectere possit.
Vel quamcumque aliam rationem condere tenta
Propterea; non una tuo se proferet apta
Ingenio: sed quae revera constet in ipsis
Corporibus textura, modus qui partium, et ordo,
Ut latuit semper, semper fortasse latebit.
Est igitur quaevis aditus in corpora luci
Liber, uti partim possit transire meando;
Est et vis privis manans de partibus ipsos
In radios, aliquo tractu ante exercita, eorum
Inflectens varie cursum, faciensque reflecti, 526
Aut etiam infringi, et diverso tramite mutans
Diversis pro rebus iter, ductusque viarum.
Una etenim vis est his cunctis motibus apta.
Nimirum lux e vitro quae transit in auras
Oblique veniens, quantum non obstet, ut illuc
Transeat, adveniat si porro obliquior, ipsa
Non jam transit, ut ante, sed exsilit inde repulsa;
Quae modo frangebat proin vis obliqua cadentes
E vitro radios, porro pollentior exit
In radios magis inclinatos, frangere tantum
Quam quos possit, uti toto retro agmine jactet.
Praeterea alternis lux trajicit, atque resultat
Vitri e lamellis subtilibus, undarumve,
Scilicet ut, crassae qua sunt, augentur; ob hanc rem
Vis eadem est, quae pro crassa reflectere debet
Lamella radios, vel trans se mittere fractos.
Postremo facies recipit quae corporis in se
Frangendi vires majores, uberiorem
Ipsa potest etiam radiorum vim procul a se
Rejicere, atque omnes retrorsum cogere verti.
Una igitur vis est, lucem quae mutat euntem,
Quo vis cumque modo mutet, quo tramite cumque.
Hinc tibi reflexae, et refractae munera lucis
Cernere erit, de qua nascantur origine cuncta.
Concipe propterea properantem luminis unam
Particulam, faciem ad certam dum tendit, ubi sint
Inter se diversorum confinia corporum
Hinc illinc, et non pollentum viribus aequis:
Particulam circa hanc diffusum concipe porro
Mente globum, vim qui referat, quaecumque sit, omnem,
Atque extendatur, quantum haec extenditur ipsa.
Parte globi plus dimidia dum lumen ab illa
Dimotum est facie, neque vim sentire recentem
Coeptat adhuc; pacto nequeat mutarier ullo,
Dum properat, quoniam vis aequa in corpore eodem est,
Undique et aequalem nisum exerit, oppositumque.
Vix alio globus ille immergi in corpore coepit,
Librari ulterius vires non posse fatendum est,
Et nisus, quicumque fuit, non permanet aequus 527
Ad faciem rectas in partes oppositasque.
Imparium neque jam cessant discrimina virium
Ante, natet rursum quam corpore totus in uno
Ille globus, qui particulam circumdat, eadem
Procedente novum sub corpus, vel redeunte.
Nunc age, eam lucens se rectis inferat oris
Particula in faciem; tum quod de viribus omni
Convenientibus exoritur de parte, vel ultra
Particulam impellet, quo scilicet ibat, et addet
Currenti stimulum, vel motibus ante receptis
Coget in oppositos motus, sed forte minores,
Nempe addens motum, seu demens progredienti,
Majores vel forte; priores decutit illos
Proinde a particula paulatim; sistitur ipsa
Demum, et retrorsum subito conversa recedit,
Majoremque capit redeundo mobilitatem,
Donec ad extremas veniat discriminis oras,
Acquiratque locis, quantum ante amiserat, îsdem:
Ut grave corpus ubi in superas impellitur oras,
Ejus mobilitas paulatim eliditur omnis
A gravitate, retroque fugae convertitur ardor
Continuo increscens, donec quae perdita primae est
Summa, locis îsdem reparetur, mobilitatis.
At si se lucens obliquis inferat oris
Particula in faciem; bifidum dissolve ruentis
Motum, rectus uti partim sit, tramite partim
Aequali semper distans a fronte; meatus
Non hic ob adjunctas vires mutabitur illas;
Unica quae recta est, pars immutetur, oportet,
Non aliter, modo quam docui; si nempe secundis,
Qua via, motus item concrescat viribus, ipse
Conjunctus socio cum motu, quem modo findens
Disjunxi, mage tum directior ibit, ab illa
Decedens facie, atque introrsum proin via rectis
Finibus accedet: quod fit, cum transit ab auris
Lux densum magis in vitrum, nam frangitur intro,
Sin contra adversas ob vires lentior ille
Motus sit, neque retrorsum tamen obvertatur
Ob non aequales vires, sed languidiores, 528
Conjunctus socio cum motu obliquior intro
Excurret, quoniam et fronti vicinior esse
Cogetur, rectaque mage a regione revolvi:
Ut fit ubi a vitro tenues lux transit in auras.
Curvus in ingressu motus fit uterque, vel extra,
Introrsumve tumens, donec pila tota sub illam
Descendat faciem, pila, convestire nitentem
Quam finxi tibi particulam, atque includere lucis.
Si demum oppositis extinctus viribus ille
Vertatur retro motus, curvabitur idem
Cunjunctus socio cum motu, ut diximus ante,
Atque extra via curva sinum convertit hiantem,
Terga intro tumida, et pariles excurret in arcus
Hinc illinc, donec globus ille emerserit omnis.
Idcirco rediens quia lumen flectitur aeque,
Et reparat totam redeundo mobilitatem,
Ad flexum saliet, quo scilicet incidit, aequum.
Atque hic ut parili resilit lux incita flexu,
Sic intro cum illapsa meat, conservat ad axem
Accessus medium, vel ab illo lege recessus
Constanti, immotaque, neque hujus fracta tenorem
Infringit, quovis flexu inclinata viaque.
Unde hoc constiterit, longe monstrare Camoenae
Possint, mensuras non te deferre per omnes:
Tutemet ipse tamen per te tibi suffice, jam quod
Est reliquum, numeris assueta mente modisque.
Clausum parjetibus geminis velut, atque remotis
Aeque inter sese, neque mutua reclinatis
Sit spatium quoddam, punctis et in omnibus ejus
Sint vires, et agant recto ipsa ad puncta meatu,
Atque pares intervallis aequalibus extent,
Mutenturque illis mutatis ordine quovis.
Ingrediantur id in spatium jam mobilitate
Puncta pari duo, diversas sed euntia in oras:
Illa quidem spatio dein egredientia eodem
Mobilitate nova, non hac tamen impare pergent.
Atque hoc, ni pigeat, fluat ex quo fonte, docebo.
Hinc sua nempe trahit primordia: mobilitatis
Est incrementum repetitae scilicet in se 529
Tale, ut id et spatio pariter respondeat, et vi,
Vi quae agit, et spatio nimirum, per quod agit vis.
Jam me per sentes sequere, et rem fortiter urge,
Nec lassare via, quae veri ducat ad oras,
Quamvis clivosa, scruposaque, inque pedita:
Scilicet haud facili possis quoque tendere gressu
Sublimis properans ad summa cacumina montis,
Qui superet nebulas, fuscantesque aethera nubes,
Prospicere unde queas circum, longeque videre
Plurima, quae mundi possint occurrere scena,
Cum patefit, cum pulchra sui spectacula praebet.
Atque hoc, quod dico, spatium simile esse putato
Illi, per quod agunt in parvula progredientis
Lucis inaequales vires corpuscula, quippe
Ipsum parjetibus conclusum concipe binis
Aequali late distantibus intervallo
A facie, tanquam limes quae corporis haeret,
Nempe ab ea tantum hinc pariter distantibus, atque
Illinc, a medio quantum globus ille tumescens
Excurret puncto, quem lucis finximus ante
Circum particulam fundi, et vestire nitentem.
Nunc cum eadem post egressum par illa supersit
Mobilitatis, agit quae lucem fronte secunda,
Percipies facili pacto, venientis ad axem
Collatis intervallis atque egredientis
Inter se radii, et collata mobilitate
Tota, quae nova nunc, et quae praecesserat, horum
Percipies, inquam, rationem etiam esse vicissim
Utrorumque parem collatam; proinde necesse est
Aequales cum sint in cunctis mobilitates
Particulis, quibus est eadem natura, sub oras
Quasviscumque ierint ingressae, ut par quoque constet
Intervallorum ratio, quae diximus, illis
Isdem in particulis, sintque ordine semper eodem,
Nec varia inter se variis pro flexibus extent.
Percipies etiam radium, trans corpora mittit
Cum se multa means, sortitaque mutua fines
Distantes aeque, atque unas distenta sub oras,
Densa modis variis, minus haec, magis, ut libet, illa 530
Denique ut egressus medio distabit ab axe,
Sic debere etiam, si primo a corpore ad imum
Transierit subito, parili quoque ab axe recessu
Distare, accessuve; quod a regione fit una
Quandoquidem in corpus radio ingrediente secundum,
Id fit ab opposita radio egrediente, peritque
Propterea: quod item struitur sic corporis ipso
Tertii in ingressu, transmisso hoc corpore porro
Destruitur; sic et quartum, sic caetera nullum
Discrimen faciunt radii in regione meantis.
Haud aliter quam forte talento ditior unum
Si fiam ob jactum, et tantundem ditior ipse
Tu quoque, detineat sed te tamen alea pernox
Praeterea paribus variantem impendia lucris;
Par utriusque fuat, quantumvis empta labore
Impare, mi parvo victoria, sed tibi magno.
Ex his jam facile est cognoscere, mobilitate
Nos constare sua, dum mutat corpora, lucem,
Ut quanto minor est medio distantia ab axe,
Major mobilitas tanto sit; proinde citata
Trans mage confringens corpus mage diffugit ipsa
Lux, at corpus idem motu transcurrit eodem,
Quantumvis vario flexu introgressa feratur.
Propterea lux est inter nos ocyor, ipsa
Quam sit in aetheriis, ad nos dum labitur, oris
A sole et stellis, quoniam plus corpora nostra
Refringunt illam, in regione levissima quam qua est,
Si qua est aura super; nostrumque per aëra primo
Incipiet celerare, parum tamen, ut neque parte
Increscat quae sit te mille e partibus una.
ast altis citior, longeque fugacior ibit
Corporibus: liquidis accedet tertia in undis
Cursus pars, raris quem tum peragebat in auris;
Dimidia trans vitra means properantior ibit
Parte, et adhuc gemina trans durum adamanta volabit.
Verum in corporibus varia haec quaecumque nitentis
Lucis mobilitas fuerit, mutarier unquam
Non queat in nostris oculis, eademque manebit;
Quandoquidem, ut nuper docui, nihil efficit ingens 531
Tot rerum series mediarum, ut corpus in imum
Ne ratione pari, ac sublatis, ingrediatur,
Corporibus mediis, proin aequa et mobilitate,
Ac si oculos subeat, cum primum a Sole profugit.
Jamne coloratas septenae percipis ire
Lucis particulas, diverso ut quamque meatu,
Cum nova diviso transmittunt corpora tractu,
Sic quoque diversa fugiendi mobilitate?
Utque nitens violae mutari plus via debet
Trans mage confringens corpus; debere fatendum est
Sic celerare magis, cunctosque anteire colores;
Trans minus infringens contra praevertier illis,
Atque aliis citius rubicundo hic lumina ferri.
Harum sed quae sint discrimina mobilitatum,
Non sinat ipse adeo pernix agnosse volatus:
Si tamen est aliquis servandi haec, unicus esset
Hic modus, haec ratio, perquirere, quantus ab altis
Sideribus constet, qui in luce est, annuus error,
Atque hoc diversis in septem quaerere filis
Scilicet a triquetri discretis corpore vitri;
Error debet enim citiori in lumine quoque
Esse minor; sed et hinc discrimina mobilitatum
Tenuia sunt adeo, ut nulla ratione videri
Possint, et vigiles nostros impellere sensus.
Hoc statui tantum, et decerni possit in istis;
Quae ratio est inter quocumque in corpore cursus
Filorum, gemina componi scilicet unam
Ex ratione: regit purum trans aethera cursus
Altera labentum filorum, ast altera ad axem
Accessus varios, subiere ubi lumina corpus.
Hoc igitur nequeat fieri unquam, ut mobilitatum
Una tibi ratio diverso in corpore perstet.
Sic neque fortis equus parili vorat impete campum,
cum silice est multa, vel molli stratus arena,
Duratove solo, vel per declivia montis
Cum properat, salebrisque viam contundit iniquam.
Quin hac ocyor ille, jugis effudit in altis
Quem dura e duro conceptum semine mater,
Illac qui tener est campestribus editus arvis, 532
Et circo opportunus, Olympiacoque labori.
Nunc age causa subit vicium quaerenda, colores
Quas ineunt varii: simul haec quaesita feret nos
Luminis ad tenuis rationem illius, in auras
Quod se diffundit varie, et volat undique nullis
Legibus adstrictum, seu frangi, sive reflecti
Cogatur radius, nempe ut possimus ab uno
Quoque loco circum salientem cernere lucem
E speculo, aut nitidas subeuntem desuper undas.
Quaesitis quoque plura datur reperire, sagaci
Si quaeras animo: sic et venator in alto
Dum nemore inquirit leporum vestigia nota,
Saepe fugat capreasque leves, damasque paventes,
Excitat aut latebris surgentem in cornua cervum:
Sic et humum forti duram dum vomere vertunt
Agricolae, sedemve oleis, aut vitibus altam,
Palladiive parant, lenaei aut muneris in spem;
Argenti atque auri interdum videre repente
Pondera ferro inter glebas pulsante revolvi,
Gemmarumque iterum fulgorem luce cieri
Immissa, et veteres in apricas reddier auras
Thesauros; stant attoniti, versantque, leguntque,
Gaudentesque humeris onera insperata reponunt,
Atque lares praeda angustos praedivite complent.
Ipse petas vicium lucis discrimina vel de
Corpore, trajicitur quod ab alma luce, vel illo,
In quod tenditur, aut ipsa tum denique luce.
Et quia lucis ubi corpus quodcumque nitentis
Particula ingressa est, a crasso corporis ejus
Dependet spatio, aut quod curritur intervallo,
Ut subito resilire, vel illam exire tuamur,
Non erit, ut pendere vices a corpore possint,
In quod tenditur, et mores hi ducier illinc.
Ergo ipsi, reperit qui princeps, tradere munus
Hoc libuit spatio, quo se lux concita defert,
Exposuitque modum, vicium a quo constet origo.
Corporis ingressu in primo lux incutit, inquit,
Ut sonitus, tremulos motus, qui se ocyus illo
Corpore, quam tenuis pellens lux ipsa, propagant: 533
Hujus particulae proin summo in limite quaedam
Egressurae, illa constant in parte tremoris,
Conspirare sui quae possit cursibus, ictusque
Adjicere; opposita quaedam sunt parte, suaeque
Officiente viae; facili egrediantur, oportet,
Illae propterea, facili hae ratione revertant.
Addere item hic possis, tremor ut fit lentior omnis
Dum coeptat, vel item dum desinit, ocyor idem
In medio, sic exortu vel fine tremoris
Particulas lucis multas venisse, necesse est,
Et subito resilire repulsas, sive meatum
Inflexisse intro, parvo pro tempore rebus
Nondum mutatis; debent proin flexibus aequis
Reflecti, certa vel contra lege refringi;
Quippe manent celeri momento eadem omnia circum.
Verum quae in medio paucae venere tremore,
Quandoquidem citus est, confestimque omnia mutat
Mutatus, tenues fugiunt sine lege per auras
Particulae huc illuc, jactantur et undique, lucis.
Difficile hos tamen est animo insinuare tremores
Corporis a luce impressos, qui nempe secundent
Ejus nunc motus, nunc adversentur eunti:
Nam cur tum corpus non et restaret eidem,
Restandoque citam tardaret, corpora multa
Post trajecta ut non refringi posset ibidem
Tantundem, primo quantum lux frangitur; esset
Languida at innumeros post flexus, postque repulsus,
Digressuque alios, post multa obstantia rerum?
Hoc neque praeterea credendum est, esse tremorum,
Filorum quot sunt discrimina, corpore in uno,
Ut sit cuique suus filo tremor, innumerali
Omnes propterea numero, passimque sub omnes
Undique directi simul uno tempore partes,
Nam spatii puncto videas quocumque meare
Omnigenos radios, et quavis ire sub oras:
Sic ubi stillicidi lapsu percussa frequenti
Aequora strata lacus, turbantur motibus undae
Incertis, numerus quanquam haud immensus earum est;
Sic sonus incertus vocum quoque, si simul aures 534
Percellent nostras, subeantque uno ordine sensum.
Quare, quod superest, sunt ipsae denique lucis
Particulae, per quas vicium discrimina constent;
Haec diversa queat quoniam textura creare,
Proin illas varie spatia ut trajecta meantes
Quaelibet afficiant; diverse sola refringi
Jam neque mobilitas faciat, sed et amplius ipsa
Lucentum natura ita distans particularum.
Hae si sunt aliis compactae partibus infra
Perquam pauxillis, non aequo mutua nexu
Undique conjunctis; dum motum alicunde receptant,
Haud illum excipient aequalem, disque tributum
Aeque per partes omnes, elementaque cuncta,
Sed magis hinc, illinc minus, ut varius sit ubique.
Particula idcirco debebit mota vicissim
Expandique, in seque trahi, et disjungere paulum
Inter sese elementa sua, et conjungere porro,
Atque ita vibrari: geminisque reciprocus iste
Limitibus motus finitur, lentus in ipsis,
Particulaeque aliquo formam proin tempore servans.
Particula idcirco geminis his apta figuris
Extremis, nunc huic, nunc illi scilicet, uno
Vim variam debet sentire a corpore, proinde
Nunc transire alio, nunc retro concita ferri.
Tantum cum fuerit mediae cita forma figurae
Particulis illae sine lege, sine ordine circum
Undique sparguntur; sed ratas esse necesse est.
Hi poterunt notus mutari saepe tremores
Pro re, mutato nimirum corpore, flexu
Mutato, variosque modos pro sorte subire
Ipsarum inter se diversa particularum.
Hac ratione queas melius dissolvere, quidquid
Multarum vicium discrimina multa ferebant
Durum, atque implexum, cunctosque abscindere lucis
Dispersae nodos, varieque per aëra fusae.
Demum quod superest, aliud quoque percipe munus,
Servantes luci quod inesse agnovimus almae,
Ejus et ad causam, quartum licet, aggrediamur,
More quidem certi non unquam abscedere nostro; 535
Nam non propterea tentemus in ultima rerum
Delabi; haud etenim sub nostros ducere sensus,
In numero rerum quae constant, cuncta valemus:
Confingens quae mente velis si forte feraci
Cudere, et ambiguas causis adnectere causas,
Quas non natura tute edocearis ab ipsa,
Quam procul a vera rerum ratione recedes!
Haud ita, naturam si quaerens, sensibus uti
Constituas, et ab his rationum ducere pondus,
Et paulum proferre, et certos figere gressus.
Prendere quanquam ipsi non possunt omnia sensus,
Certior haud ratio tamen est, et pulchrior ulla
Rerum in natura quaerenda: haud omnia subdit
Mens sibi, et extremis abstitit sobria causis,
Arripit at, quae sunt propiores, et mage certae,
Naturamque videt, quantum sinit ipsa videri.
Sic et Apelleae, quas est mirata vetustas
Ante omnes, aevum tulit id quascumque, tabellae,
Extremus quamvis operi labor abforet, atque
Exiguas non ars absolveret undique partes,
Rerum at naturam referebant pulchrius ipsam:
Proin mage jucunda spectantum et imagine veri
Fallebant oculos, quam quaelibet altera, cui tum
Addere tentarat summum extremumque cacumen
Pictorum nimia in parvis industria rebus.
Quare diffringi lucem quoque quid sit, et istud
Dehinc, causa qua fiat, habe: cognoscere vera
Jam poteris supera dictarum consequa rerum.
Particula ut lucis nimium vicina trahenti
Materiae vires ejus praesentit, et intro
Aut flectit cursus, aut retro diffugit acta;
Sic quoque cum radius vicini corporis oras
Extremas volucer prope radit, sive capillum
Propter, sive aciem labens decurrit acutam,
Debebit vires illinc sentire propinquas,
Et mutare vias, et notos flectere cursus,
Introrsum pergens, seu contra, plusve, minusve,
Ut plus, sive minus prope res sita; longius at si
Sit paulo, flexu turbabit lumina nullo. 536
Cum turbat, varie debet diversa colorum
Stamina commutare, vices quibus, atque potestas
Diversa est: jamque haec revera cuncta videbis
Observans, ratioque haudquaquam discrepat a re.
Si facias clausum thalami in penetrale subire
Exiguum lucis radium, tenuemque capillum
Ingresso objicias; mage, quam par, ampla capilli
Umbra jaci, verum non tam condensa, videtur.
Quandoquidem partim radius deducitur extra
Divisus, sinat ut latam mage pandier umbram,
Partim intro raptatur, uti quodam imbuat illam
Lumine pertenui, tenebras et diluat atras.
E latere admoveas radio si forte nitenti
Ferri aciem, videas nitidum se inflectere tractum:
Dein ipso in radio si ponas, terminus umbrae
Qua fuerat, sese ostendet non una colorum
Fimbria, quae nequeat discerni, si prope ferrum
Umbra cadat tabulam super; at si abducta tabella est,
Saepe triplex conspecta, et adhuc numerosior illa.
Hanc etiam circum species umbrosa capilli
Multiplicem pariter parti monstrabit utraque.
Horum clara tibi ratio, manifestaque pandit
Immutare viam radios, cum corpora propter
Currunt, plus istos, minus illos, ut radiorum
Natura est varia, et varia est textura colorum.
Ergo cum radius cultro, objectove capillo
Integer occurrit, multiplex fimbria circum
Umbram exit, tractuque nitet variata colorum.
Fimbria prima, umbraeque propinquior, interiori
Visa fuit limbo violae velamine tingi,
Coerula tum saturo simulat, tum lumine claro:
In medio subeunt virides, flavique nitores,
Exterior demum rubro exornatur amictu.
Altera contiguo tunc excipit ordine primam:
Hanc quoque contiguo sic ordine tertia porro:
Ambae caeruleae introrsum, exteriusque rubentes,
Pallidulae tamen, et fessos monstrare colores
Vix possunt; sed languidior, quae tertia, multo est.
Fila igitur lucis varie fucata fatendum est 537
Diffringi varie; proin non aequaliter umbrâ
Distantes retinere situs: hinc simbria servat
Cunctorum ductus distinctos prima colorum.
Ast aliis ductus mage lati mutua sese
Confundunt super impositi, tantumque videri
Extremis licet; ut fieri quoque diximus ante,
Post triquetrum vitrum prope si sistatur imago
Discretis nondum, abductisque coloribus a se.
Praeterea (servans haec nosces) magna capilli,
Et chartae si sit nimium vicinia, nulla
Fimbria conspicietur; ab ipso deinde capillo
Sed prius amoveas digiti quam parte papyrum
Umbrae occurrentem quarta, jam prima videri
Incipiet, variosque nitens monstrare colores:
Tertia et amoveas nondum sed parte, tueri
Post primam tractum obscurum, nigrumque licebit;
Altera deinde suos exortus fimbria ducit,
Dimidia digiti cum nondum parte recessit
Umbra; uno at nondum digito, tibi jam nova surgit
Obscuri species tractus, atque omnia finit.
Tertia tres digitos vix non sibi denique poscat
Fimbria, possit uti languentem mittere lucem.
Ast intervallis species majoribus haec est
Clarior, atque oculis longe manifestior omnis.
Qua tamen inter se mensura fimbria triplex
Primo lata fuit, tunc et latescit eadem
Mensura inter se, et parili simul ordine crescit.
Lata haec ipsarum spatia, imbrarumque, receptae
In medio quae sunt, in se repetita videntur
Respondere sitis inverso more modoque
Non aliis numeris, quam quos natura priores
Edocet incipiens a simplice, semper et ultra
Simplice paulatim ad quovis discrimine surgens.
Scilicet haec fieri servatum est omnia, senis
Bis pedibus procul a rima distante capillo,
Amotaque pedes ternos ter ad usque papyro.
Post binos, ternosve pedes nunc accidat albens
Admissus radius, qua nigrans charta foramen
Tantum pandit, uti totum transmittere possit: 538
Cultri acies peracuta tamen conjuncta superne
Integat hoc partim parvum, occludatque foramen
Parte patens alia, radii qua pars quoque tantum
Transmissa, atque alia candente excepta papyro
Efficiet geminos lucis procurrere tractus
Utrinque a medio distentos, atque imitari
Protentis caudis lucentes nocte Cometas.
Et quia directi lux illaesique nitoris
Vivida candentem illustrans puramque papyrum
Caudarum premit hoc potiori lumine lumen;
Hac quoque fac rimam in charta, qua transitus extet
Directae radii parti, quam denique vestis
Excipiat pulla, atque obtundat luminis ictus:
Caudarum tractus remanent tum denique clari.
Omnia consimiles constant, discurritur aeque
In longum latumque, atque aequo lumine gaudent.
Pollent hoc nimium, spectant qua parte foramen
Vicinum, et lucem directam transgredientem,
Distentique vigent vix pollicis intervallo
Dimidii: minui porro vis fulgida, demum
Evanescere, ubi spatii pars quinta peracta est
Illius, quo cultri acies distabit acuti.
Ullane jam queat hac ratio manifestior esse,
Diffractos radios qua noscas flectier istam
In partem tantum, quantum illam, scilicet aequis
Corporis imperiis adducier, atque repelli.
Nunc geminas cultrorum acies adducere sensim
Incipias ad se, radius dum transmeat illac.
Pollicis incipient vix tum distare vicissim
Parte una quater e centenis; e regione
Qui radius positas res recta nuper adibat,
Atque hinc, atque illinc geminos disjungitur unus
In tractus: media umbra manet jamque amplior, ipsis
Usque magis cultris ad se accedentibus: at sunt
Luminis a?ctati tractus mage; nempe patescit
Queis magis umbra, locis hi diminuentur in illis:
Donec cultorum in contactu denique lucis
Desinat haec species bifidae, et nox omnia velet.
Quae detorta minus pars luminis, interiores 539
Et caudarum oras tingit: majore meare
Nonne vides spatio a cultris debere, videri
Vixque umbra incipiet media, id quod majus habetur
Tum spatium, partem prope pollicis unius illam
Prendere, quae tum pars octingentesima constat?
Inflexum magis est, propius quod currit acutam
Praeter cultri aciem lumen, caudaeque remotas
A media partes illabens imbuit ora.
Ante accedentes acies quam mutua possent
Umbram inter geminos caudarum immittere tractus,
Fimbria terna etiam hinc atque illinc ordine visa
Est gemino, quae, quo thalami majore foramen
Distabat spatio a cultris, ipsumque patebat
Quo minus, at radii ut ne fulgor adire vetetur,
Vividior, certisque suis ornata colorum
Prodibat fucis; nimis ipse patere foramen
Nam si forte velis, tam lato fimbria tractu
Haec sit, et illa, queat super ut distendier unam
Altera, confusisque simul quoque tertia constet
Limitibus, nec jam possint nisi continuatum
Quantumvis variae inter se dimittere lumen.
At contra thalami perventum est imminuendo
Rimam, ut languenti haud incertum lumine saepe
Quarta sui daret indicium, inciperetque sub auras
Fimbria prodire, atque suos monstrare colores.
Ast adducendo post ad se mutua cultros
Continuo, major procul et distinctior una
Quaeque, propinquabat fini tamen: exterior jam
Prima perit, media post quae regione renidet,
Interior demum: tum sese lumen utrinque
Longum extendebat tractu uno et continuato,
Disrupto porro, medium intrans abscidit umbra
Ipsa itidem crescens, donec lux omnis abiret
Conjunctis cultris, in chartamque irrueret nox.
Auctus quaeque suos sumebat fimbria tantos,
Ut radii, interior steterat queis fimbria, lato
Bis decies fierent magis augmine, tempora agente
Tunc illa suprema, uno quam scilicet illinc
Amoto cultro. Quapropter, fimbria prima 540
Quo constat, lumen cultri transibat acutam
Oram praeter, uti digiti distaret ab illa
Plusquam parte una e centenis bisque quaterque;
Altera quo constat, distaret longius: intervalla
At breviora, suos radiantia lumina tractus
Cum fundunt, similisque sui cum immissa nitet lux.
Si geminos cultros, quorum rectissima constat
Cuique acies, facias sic inclinarier inter
Sese, ut supremum, quo se tetigere, cacumen
Hinc atque hinc flexum perquam concinnet acutum,
Admissumque sinas radium transire; papyro
Protinus exceptum, digito non amplius uno
Distante, aspicies tractus conflare colorum
Inter se reclinatos, umbramque secundum
Distendi rectos, neque tum latescere eundo,
Dum forment parilem occurrentes mutua flexum.
Nec jam ultra possit procurrere fimbria, flexus
Scilicet oppositam ad partem, sed desinat illic.
Longius objecta sed multo fronte papyri
Jam dilatantur tractus, jam fimbria flexum
Amplior ante ipsum est, post flexum pergit et ultra
Se magis amplificans, et pandens omnis utrinque.
Quapropter radii cultrorum trans freta lapsi
Accessu inter se cultrorum nil nisi tantum
Inflecti poterunt plus, deductaque papyro
Post super excepti ad sensum latescere tractus.
Praeterea serves, quod punctum linea signat
Mutuo in occursu hinc atque hinc obscura, receptant
Fimbria quam mediam prior, atque secunda, minore
In chartae a cultris spatio minus esse remotum
Cultrorum a puncto referente cacumina juncta,
In spatio majore, magis: quapropter oportet
Praeteriens aciem, quo conitat fimbria, lumen
Tunc supero a flexu ditet minus, et prope tranet;
Nunc tranet paulo jam longius, et mage distet,
Proinde etiam latere a cultrorum; fimbria quare
Diverso in spatio, diverso a lumine fiet;
In spatio majore, fit illo a lumine, distat 541
Quod magis a cultris, minus atque infringitur intro,
In spatioque minore, minus quod distat ab illis,
Et magis introrsum diffractum excurrit, abitque.
Tunc quoque latescens, aliaque abducta secante
Alterutra ex ipso concursu fimbria, ductu
Tali flectit iter, de secto tertia cono
Qualem conficeret species, quae accederet istic
Umbraï extremae infinite, projiceret quam
Cultri acies directa sui, atque accederet illic
Infinite itidem regioni, aequaliter umbris
Quae foret inclinata, ubi fit concursus earum.
Si radium triquetro discerpas in sua fila
Ante vitro, nosces, cujusvis corporis umbra,
Fimbria si inficiat, for, ut illo tincta colore
Tantum extet, cujus lux praeter corpus agetur.
Praeterea postquam septenas feceris istas
Inter se varias fuco septemplice, rubras
Inveniens aliis magis amplas esse, minores
Contra, quae violae pallentis lumine fulgent,
At medio medias fieri sub imaginis auctu.
Quin spatia inter se, atque ipsos quarumlibet auctus,
Vel prope, vel longe fuerint quocumque receptae
Forte loco charta nitida super, ipse videbis
Mutari simili prorsus ratione modoque.
Ergo rubens oritur queis fimbria, dum prope corpus
Transcurrunt radii, spatio majore jubentis
Accipiunt nutus, radii quam, fimbria pallens
Queis oritur violae in morem; proin longius illi
Auscultant, minimum qui sese infringere possunt,
Majoresque ideo tractus fecere prope umbram.
Quare cum radius vitro non ante retextus,
Integer adveniet, multiplex fimbria quae tum
Fiet, erit constans septem variantibus inter
Se varie mixtis, quot sunt ea fila colorum.
Quae prior interiorque nitebit, praeferet omnes,
Quot sunt, unum alio subito excipiente, colores.
Tanta inflectendi cum nempe a corpore constet
Vis ibi, possit uti septem disjungere fila.
Intimus est violae color, ipsamque excipit umbram; 542
Proin ruber extimus est, cunctique remotior umbra.
Altera post veniens, atque altera fimbria porro
In se omnes, ut prima, gerit, ratione colores
Confusa tamen immixtos; nam latior illic
Fimbria quaeque fuat simplex cujusque coloris,
Proinde aliis faciles miscerier omnibus omnes,
Communique suum condentes lumine lumen.
Scilicet haec ratio lucis causasque, ratasque
Noscendi leges, ut dixi, est optim?; cum non
Fingimus has quales possint fors esse, sed ipsas
Revera reperimus, uti sunt, subjicimusque
Sensibus, unde, fidem rebus tribuamus, oportet.
Sic pariter multas terrae qui viderit oras,
Tranarit maria, et montes superaverit altos,
Si referat caelique vices, positusque locorum,
Et passim varios usus, moresque, animantumque
Indigenûm formas, segetum nova nomina, terrae
Uberis ignotos foetus, plus credimus, atque
Suavius audimus, quam vitae desidis omnes
Abditus in patriis laribus qui duxerit annos:
Quanquam idem cupidos nos per miracula ducit
Plurima, quae variis fingat producier oris
Terrarum, referens Cyclopum horrentia saecla, et
Fervere foemineas ad Thermodoonta phalanges,
Strymoniasque viris bipedalibus aspera bella,
Indus qua Gangesque fluunt, inferre volucres,
Sirenum cantus, humana voce loquentes
Harpyias, Faunos, et semiviros Centauros,
Et canibus rabidis praecinctas inguina Scyllas,
Atque alia e genere hoc, nocturno tempore monstra
Sopitae quae saepe solent illudere menti.
Sic igitur leges cum sint, inventaque lucis
Munera, quae docui, finiri limite debet
Quodque suo, ne qua fors ambiguumque vagumque
Excurrat quid rebus in his, erretque; videtur
Et si aliquid certo deflectere ab ordine, possit
Comprendi ut facile, et veluti sua sub juga cogi,
Adstringique datis jam prima ab origine rerum
Moribus (arbitrio nos nostro inducere non quos
Tentemus, quibus elabi, exsolvique quid obstet?) 543
Naturaeque suae vinciri compede tantum.
Quod genus exemplum praesto facit esse eadem lux,
Quam docui certis refringi legibus omnem
Cuncta introgressam generatim corpora, quae nos
Rerum in natura servamus saepe, ratasque
Has ideo leges generatim dicimus esse.
Attamen esse aliqua inventum dein corpora, legem
Praeter communem frangendi, quae quoque quandam
Legem aliam norunt diversam, dissimilemque,
Difficilemque, queat ratio ut tibi protinus edi,
Constantem tamen usque sibi certamque, ratamque:
Nempe hac illudit crystallus, quamque vocamus
Montanam nos, quamque tuo de nomine, quondam
Ultima seu fuerit Thule, seu cognita nulli
Propter hyperboreas hiemes, pelagusque sonorum,
Nunc adeuntibus es nostris Islandia nautis.
Illudit paulum tamen illa, et sensibus offert
Vix aliquid, multum nisi servent; quippe lacessit
Tunc ita visum, animi mirantis ut excitet aestus.
Fissilis hic lapis est, et sic pellucet, ut unda
Illimis, vel crystallus de monte reflecta,
Sic perfert flammas, ut non pellucidus esse
Post nequeat, licet ignescat; nimioque calore
Vertitur in calcem, non funditur, exagitante.
Non frontem ipse diu, si maceret unda, politam
Servabit; paleasque leves, ut succina, frictus
Adducet, jungetque sibi, mersusque liquore
Quodam, a re fortem quem dicimus esse, tumultu
Ebullit valido, et turbas concinnat, ut ignis.
Quadratis plerumque solet sex frontibus esse,
Flexibus et solidis proin bis prostare quaternis:
Sed paulum obliquae quadratae sunt tibi frontes,
Et non, qua plani, aequales sunt undique flexus;
Obtusos gradibus septem decies servabis acutos.
De solidis flexus gemini, oppositique vicissim
His tribus obtusis facierum flexibus extant
Compositi; ast omnes alii sex fronte retusi
Sunt tantum ex una, sed frontibus exacuuntur 544
E geminis: facile in crustas diffinditur idem
Ad quodvis latus haud prona ratione locatas,
Ejus sed lateris distentas in regionem.
Exsurgens crustae facies nitida ipsa manebit,
Prorsus ubique tamen non aequa, sed aspera paulum.
Praeterea facile est etiam interradere mollem;
Durum opus at faciem prorsum est inferre politam,
Mollitiem hanc propter nimiam: vitroque polire
Tentabis lato melius, quam forte metallo,
Aut saxo super excurrens, poterisque cavatos
Radendo sulcos implere, et reddere laevem
Post oleove terens, aut ovi albente liquore:
His potis est opibus frons pellucere polita.
Nunc age, fac radium in quamcumque incurrere frontem,
Rectumve, obliquumve velis; tum protinus ipso
Ingressu in geminum discinditur unus; ut istam
Si trans crystallum perarata evolvere verba
Incipias, horum geminata elementa tuaris;
Atque in utroque manet par lucis copia seorsum.
Frangitur assuetis frangendi legibus alter,
Inter et accessus rationem servat ad axem,
Caetera transcurrens ut corpora servat: ut, ante
Quinis si spatiis distabat ab axe per auras
Illabens, nunc non nisi ternis distet ab illo:
Legibus insuetis at contra frangitur alter,
Et procul a socio oppositam frontem advena pulsat,
Tam procul a socio, pars quanta octava prope ejus
Est spatii, quo frons adversa a fonte recedit;
Inque plagam tendit semper deflexus eandem.
Si porro opposita facie egrediantur uterque,
Ut prius, assuetis rursus confringitur ille
Legibus, insuetis, ut dicimus, iste; feruntur
Propterea aequatis spatiis sese inter, et inter
Advenientis iter radii, si continuetur
Simplex ante aditum, primum ut fuit, ingressumque.
Quod mirere magis tamen, accipe; ponere tentes
Si crystallum aliam post, atque aptare priori,
Ut positus primis similes latera omnia servent;
Post etiam assueta radium se frangere lege, 545
Qui prius assueta se fregerat, insuetaque,
Qui prius insueta, proprium et retinere tenorem
Aspicies; ipsa radii quapropter inesse
In natura opus est, frangatur cur ea pacto
Uno pars, alio cur altera, semper eodem:
Quandoquidem modus hic si fors manaret ab ipsa
Crystallo, cur crystalli non deinde recentes
Id facerent etiam, radium cur frangere rursus
Quemlibet assueto ritu, insuetoque nequirent?
Sed quod adhuc mirere magis rarumque novumque,
Si modo quam prendi geminis a flexibus, una
Suppositae plaga crystalli non constet in ora,
Qua primae plaga constat, at illac forte novenis
Decedat decies gradibus, proin recta sit illi,
Esse vices radiis diversa lege refractis
Ilicet agnosces mutandas, ordine frangi
Scilicet insueto, assueto quem jam ante notaras,
Contraque assuetos ad ritus alterum abire.
Propterea neque dicendum constare priores,
In quos est lapide in primo divisus, ab auris
Qui radius labens advenerat, irrueratque,
Diversa radios natura: namque videmus
Unum ex his radium, quicumque est, posse refringi
Insuetis, suetisque modis, et vertere legem
Ergo non aliam rationem reddere possis,
Quam si concipias in lucis qualibet esse
Particula facies binas bis, saepe videre
Contigit ut Jani frontes: binae oppositaeque
Harum consimiles inter se mutua constent,
Contra dissimiles aliarum prorsus eaedem.
Proin ubi contigerint crystalli corpora primae,
Illas assueta confringi lege, quibus sunt
Certa plagam latera ad notam compôsta; sub illam
Et distenta plagam queis sunt latera altera, ritu
Protinus insueto frangi: cum deinde secundam
Perveniunt ad crystallum, positum esse volebas
Cui similem primae; non coeptum invertere ritum
Infractos iterum radios, ratione quo unâ
Inspectent latera ipsa plagam; sed vertere ritum, 546
Et mutare vices, cum obversa sit altera prorsus
Ad primam plaga, frons dispar quia vertitur istuc.
At si nec prima, nec item ratione secunda
Altera crystallus statuatur, at ejus ut extet
Obliqua ad primam plaga; de se reddere prolem
Incipiunt radii, binam tum quisque, duosque
Effundunt ramos, duo lamina, moribus inter
Se diversa plaga latera exponuntur eadem.
Protinus expositis tot luminis, exque plicatis
Muneribus, causisque, prope ipsis atque elementis,
quaedam adeundum alia est naturae effecta micantis.
Et primo nostros oculos percellit, et intra
Procudit speciem, mentemque exinde lacessit,
corpora quae subito tum percipit illita luce.
At qua sese illuc vi, qua ratione, viaque
Insinuet, nostraeque adeat penetralia mentis?
Corporis hanc agitat molem mens edita summâ
Arce velut; siquidem stans celsa in sede cerebri
Jussa dat, et recipit, varius quas nuntius extra
Res affer: illinc per corporibus undique partes
Fundantur nervi, rami velut, exorientes
Multi de paucis crassi minus, atque abeuntes
Post in fila, cutem per totam tenuia longe,
Et nostros late varios texentia sensus.
Haec via multiplex se regnum extendit in omne,
Hac abeunt, remeantque leves, cita turba, ministri;
Nam simul extera vis, nervorum texta coegit
Intremere impellens, aut mens simul ipsa moveri
Membra velit, quaedam subtilis sanguinis aura
Notum currit iter, vario aut molimine tensi
Sollicitant nervi nervorum summa, vel ima,
Externisque monent dominam de rebus, ut ipsae
Impellunt, vel membra agitant, ut, jusserit illa.
Ergo se extremae varie vibrare coactae,
Fibrae dant variis exortum sensibus intus.
Ipsae res primo revera non nisi tactae,
Corpore nempe suo, tactas sensum atque palati 547
Gignunt: tum sonitum concussas ire per auras
A rebus certum est ad tympana nostra sonoris,
Tympanaque, et nervos sub secreta aure trementes;
Postremo veniunt aurae de rebus odoris
Tenuiter emissae, naresque lacessere pergunt.
Unâ de tribus his par est ratione profecto
Et nostros oculos a re lucente moveri,
Rem videamus uti, quae nempe in luce locata est.
Qui visum fieri voluit, quia parvula longe
Corpora, quae seriem lucente a corpore longam
Ducunt, pressa premunt oculos, protentus ut illinc
Comprimeret baculus, rationem nostra ciendi
Lumina consimilem primae invenisse videtur:
Consimilem porro scimus voluisse secundae
Illum, qui lucem consistere dixit in undis
Aetheriis, sonus aëriis ut constat in undis.
Sed nec corpora pressa, nec est lux aetheriis unda,
Ut supera ostendi, verum a lucente profusa
Corpore materies nimirum, et semper inundans
Flumine abundanti circum loca cuncta, replensque.
Tertius ille igitur modus est, quo lumina nostros
Afficiunt visus, ut missi a rebus odores.
Quare cum radiis tot rerum obstantia vincens
Pervenit ad fibras, ubi pingi debet imago,
Cumque fugam plaga inflicta parat, hospitioque
Admissus salit huc illuc, hac mergitur illac,
Impulsus glomerans celeres, mixtosque repulsus,
Quandoquidem vis vi respondet mutua semper:
Fibrarum in minimis oritur par, oppositusque
Motus particulis; tremor ergo continuatus
Insilit ad cerebrum, et Reginae concutit arcem.
Atque ut multiplicis tot quae sunt stamina lucis
Mobilitate inter se distant, forsan et ipsa
Textura; debent diversos dissimilesque
Propterea in fibris oculi impressisse tremores,
Diversis cerebrum proin motibus exagitare,
Unde et diversae mente in vigilante genantur
Lucis notitiae variosque videre colores
Possimus, varios rerum distinguere fucos. 548
Cum varii certa miscentur lege tremores,
Harmoniae quoddam cur non genus exorietur,
Ut solet in sonitu, in sensu non simplice visus?
Utque trahunt animos mira dulcedine certis
Intermixta modis discrimina multa sonorum,
Mixta modis aliis quae fastidimus: ita ipsi
Si bene compositi sint, permixtique colores,
Allicient animos, perfundentque agmine amico;
Sin male, percellent ingrato lumina sensu?
Utque sonus cum fit, cujus tremor usurpatur
Saepe oculis partim, partim cognoscitur ipsas,
A quibus exoritur, per vires, et numeratur,
Jam licuit reperisse, quod aures allicit, esse
Non aliud, numeros nisi, quaedam certa tremorum
Quos nectat ratio inter se, facilesque, brevesque,
Et cito, diversos post ictus, convenientes;
Sic non posse negem rationem hanc esse colorum
Harmoniae, numeri quamvis, viresque latescant.
At quascumque velis has vires esse colorum,
Et numeros quoscumque, putem non esse profecto
Tam suaves per se, tam cordis adi intima labi
Aptos, ut sonitus, et mentes exagitare,
Protinus et varios sub pectore gignere motus.
Pratum, ubi pubescunt flores, armentaque late
Pascuntur, fluit irriguo et pede rivus, et umbras
Longe excurrentum nemorum ciet; adjice montes,
Montibus adjunctas urbes, tum nubila, caelum
Lumine diffusum verno, maria ipsa, lacusque,
Velivolasque rates, confertaque littora nautis;
Haec circumlatis oculis gratissima vulgo
Omnia sunt; campo nec non instructa patente
Agmina cum tuimur varios ineuntia motus
Armorum, et vultus peditumque equitumque feroces,
Nescio quae, vacua tum surgit mente voluptas,
Sed non tam multos propter variosque colores
Conspectos, quam propter eas res, propter et haustas
Illinc notitias tot in uno tempore rerum:
Nam si nil simulent ipsi, referantque colores
Quo vis dispositi tabulam super ordine, parca 549
Illinc tentemur moti dulcedine sensus.
Jam pronum tibi erit porro cognoscere, quare
Haud pauci, quibus est simplex natura, colores
Commixti possint unius gignere nobis
Notitiam, qualem naturae simplicis alter
Deferat in cerebrum prorsus diversus ad illis;
Ictus quandoquidem venientes tempore eodem
Diversi, possint medios aequare tot ictus:
Aeratis sic bina tubis pila pulsa per auras
Tanto disrumpat murum impete, disjiciatque,
Si sit inaequalis, quanto, par utraque si sit,
Sed medio molis simul utraque constet adauctu.
Utraque dum raptatur eadem mobilitate.
Viribus a geminis diversa corpus agatur
Si regione, uno medio tamen illud abibit
Motu, quo fugeret, si simplex tertia quaedam
Corriperet vis, ut nequeas distinguere prorsus.
Praeterea viridis color est gratissimus unus
Ante alios, oculosque levat persaepe dolentes,
Nam situs in medio est aliorum; nempe putandum est
Sensus plus mediis naturam aptasse sagacem,
Extremis ut utrinque minus sint rebus inepti.
Praeterea in tenebris si frontem in saxa, trabemve
Impingas, oculosque teras si forte, premasve,
Menti obversatur species inopina colorum:
Illo nempe tremunt violento concita motu
Fibrarum texta haud aliter, quam verus adesset
Si praesto color, et projecta luce feriret;
Et tremor ad cerebrum producitur ille animumque.
Quin solet externo sine motu saepe cerebri
In fibris tremor idem aliqua consurgere causa,
Et facere, ut praesto videamur saepe videre,
Quae procul a nobis sunt, aut non forsitan usquam.
Somnia sic ludunt animum, sic plurima obire
Officia, ire vias longas, risusque, jocosque
Nectere, venari, rixari, ludere, dulces
Scribere versiculos, versarier inter amicos
Credimus, immoti cum in stratis mollibus alto
Stertimus. Exagitat sic motam insania mentem 550
Multorum, Reges se saepe, Deosque putantum:
Soli bella gerunt, oppugnant cominus hostem,
Qui nusquam est, soli tragica ad spectacula currunt,
Et tanquam plenis populo sedere theatris,
Ridentque, plauduntque, furentis et Herculis iras
Spectant, et misere lacerantem Penthea matrem,
Insanaque suos aestus in imagine cernunt.
Sic etiam ebrietas malesana in pectore turbas
Concitat ingentes, lymphato in pectore; tellus
Vertitur ante oculos, seque ipsa elementa resolvunt,
Horrida tempestas furialibus omnia ventis
Vertit, et intorquent se res, geminantque micantes
Ante oculos, lapsus sunt undique, et undique monstra.
Tantum intra cerebri fibras exorta potest vis.
Hac etiam incolumes, sicci, vigilesque movemur;
Praesertim in tenebris per caeca silentia noctis
Mira videre facit rerum, atque audire; vagantes
Hinc occursantes lemures, larvaeque per aedem
Insuetos sonitus, per et atria nigra cientes,
Panesque, et Satyri, et Nympharum mille figurae.
Porro erit, efficiat lux ut plerum calorem, et,
Si violentior est, ignem, flammasque voraces.
Hoc quoque principiis, quae dixi, confit ab îsdem.
Lux in corpus agens refracta reflexaque crebris
Ictibus interius minimas huc dimovet atque
Illuc particulas urgens, celeremque tremorem
Incutit; exoritur tum mutua particularum
Mutato positu inter se, vis excita quaedam
Majores motus adjungens motibus illis.
Protinus a motu calor exit: fortior hic si
Ob validas fiat vires, magnosque tremores,
Usque adeo partes serviscent corporis omnes,
Candente ignis uti circum velentur amictu,
Paulatimque abeant in fumos, atque vapores;
Nimirum si materies queat illa resolvi,
Inque vaporibus et fumis flamma incita surgat,
Atque novae circum jaculetur lumina lucis.
Haec lambens alimenta sua in sese omnia vertit, 551
Et, donec superant in corpore pabula, flagrat:
Absumptis nova succedunt, nova flamma per auras
Continuo exoriens fumo surgente nitescit.
Quin tractus fumi extincta de lampade surgens
Ceratâ, aut piceâ, aut adipe, aut pingui oblitâ olivo,
Si flammam longe contingat, protinus illam
Suscipit, et sua labentem ad primordia defert.
At nequeant si forte in fumos corpora solvi
Texturâ minimas partes figente tenaci,
Exceptum retinent ignem tamen illa, diuque,
Quo majora, magis retinent plerumque, foventque;
Interius plures quoniam in majoribus ictus
Crebrescunt lucis loca subcava pervadentis,
Vibratasque agitat plures vis mutua partes.
Propterea validis fors viribus exagitatum
Corporis omne genus, quod fixum est, imbuere igne
Se queat, et rapidam in naturam vertier ejus.
Fors ferrum a fornace rubens, quod forcipe prensum
Ingenti nigrans Cyclopum dextera versat,
Non aliud jam sit, scintillans massa nisi ignis.
Fors ideo quoque Sol, et caelo ardentia summo
Sidera sunt solido constantia corpore, nostra
Ut tellus, aut praeterea vaga caetera quae sunt
Astra; sed illa suis agitata in partibus intus
Undique vibratae jactent ut lumina lucis.
Ipsa etiam quin unda, licet videatur inepta
Ignem concipere, et rutilo splendere liquore,
Igne tamen faciens crebro stillare per artem,
Figes in terrae quoddam genus, induat igne
Quod sese facile apposito, et vertatur in illum.
Haud minus idcirco nobis tamen esse videtur
Credibile hoc, in natura non omnia posse
Corpora candentem sese convertere in ignem;
Igni oportunum quin uno de genere esse
Undique dispersum corpus, passimque locatum
Omnia per spatia, et fibras, et viscera rerum,
In quod corpus agat lux tantum, et agatur ab ipso
Viribus internis, quod denique fiat et ignis.
Involvatque suo violento caetera motu 552
Corpora, divellat concussas undique partes
Dissolvens, circum et vivo convestiat igne:
Natura est vivi nimirum haec sulphuris ipsa.
Ut magnes chalybem trahit ad se, caetera quidquam
Corpora non agitat; sic lux fors sulphura tantum
Prendit, et adducit, partes et versat in omnes
Immotis aliis; atque ipsa a sulphure contra
Turbatur tantum, non circum caetera sentit.
Hoc saltem experti scimus, graveolentia multo
Corpora quae constante e sulphure, frangere lucem
Plus aliis in se subeuntem, ut diximus ante,
Plus iter et radii flexo mutare meatu,
Scimus et hoc, magis illa aliis a luce agitari.
Ut ferrum ignescat, violento exponier igni
Est opus, et duri ut flammescant pondera ligni,
Esse diu flamma debent contacta voraci:
At scintilla levis massam subito imbuit igne
Sulphuream, et flammas extemplo exsuscitat amplas.
Mixtum ubi sulphureum nitro et carbonibus atris
Pulverem ea attingit: miranda tonitrua circum
Aëre disjecto mirandis viribus edit,
Sub terraque quatit magnas, et diruit arces,
Et findit duros discluso vertice montes
Fragmina contorquens vastas disjecta per auras.
Ex his jam facile ut conjectes esse coactam
Sulphura lucem in se, densatamque agmine magno,
Sulphura pura; neges nam cur durescere figique
Ipsam, et mutari diversa in corpora primis;
Nuper aquam ut dixi fors figi, densam et abire
In terram, certa in glaciem ut durescit acutam,
Atque iterum a glacie in liquidam ut dissolvitur undam.
Corpora quae nullo prope sulphure praedita constant,
In sese possint sentire impune valentis
Ignis vim: cohibent intra quae sulphura, densis
Verum ita parjetibus conclusa, agitare negatum
Vel minimas ut sit partes, vel ponere motus
Ut vix conceptos illae jubeantur ob arctos
Fines, et vetita ob commercia partibus ictis,
Vix ea concipiant ignem, aut mutentur ab ipso. 553
Foristan idcirco est amianto innoxius ignis,
Undaque ferviscens, perstat tamen unda, calore
Nec pote majori semper ferviscere, quanquam
Ignem subjicias majorem semper aheno;
Nimirum certo calor undis limite constat.
Ergo siqua forent expertia sulphure prorsus
Corpora, non possent flammis corrumpier ullis
Unquam, quin ipsos speculo jungente coortos
Despicerent radios, neque lux deflecteret illac
Tranans dimota a rapido mutataque cursu.
Quis scit, an ardenti non talia corpora constent
Sole super, nequeat magnis fervoribus illa
Ut mutare furens, et solvere; pabula praestet
Quin pubentibus ut plantis, aurasque foventes,
Et rorem veluti fecundum, sylvaque multa
Sit super, alituumque, et corpora montivagorum
Quadrupedum, bipedumque, his ut patria omnia rebus
Sic vigeant, propriis ut sol sit terra colonis.
Utque scobem ferri vicinus turbat, agitque
Huc illuc magnes, immotae parcit arenae;
Sic elementum illud vi solvens cuncta voraci
Inter nos, motuque involvens exitiali,
Perniciemque ferens deprensis undique rebus,
Non alibi nisi ros, zephyrorumque aura faventum
Mollis sit, foetusque novos sustollat, alatque
Mulcens, rivus et ut sitientes irriget herbas.
Fors macularum etiam Solis genera altivolantis,
Illic quae nebulae constant, exordia ducunt
Ista a materie; nam multis saepe diebus
Vasti in tam valido perstant fervore camini,
Nec subito ut nubes aquilone hic disjiciuntur.
Corpora praeterea, quam nostra, tenaciam ulto
Illa magis si sint, ignes perferre valentes
Aetatem possint longam, neque solvier aestu,
Nam si Sol illic quanto violentior extat,
Corpora pollenti tanto mage praedita nexu
Quaedam sint, partes quam quo hic junguntur aquarum,
Illa fluant undae supera de more liquentis,
Et gelidi manent fontes, et murmuret aequor 554
Illisum; nec jam flores, arbustaque laeta,
Nec sata camporum vernent viridantia? demum,
Ut Tellus, ita Sol faciem non praeferat almam?
Difficile est animos tamen his assuescere vulgo,
Non nisi rem diram violentamque esse videntes
Ignem, atque admotum nullis prope parcere rebus.
Quippe vident, magnis si quando incendia sylvis
Gliscunt, proceras pinos, annosaque late
Robora, et aërias platanos, altoque cupressos
Vertice sublimes consumier, atque perire
Lucentes flammis circum involventibus, atque
Protinus in cineres collabi, nec sua Phoebi
Defendit laurum, aut oleam tutela Minervae,
Nec dodonaeas texere oracula quercus;
Montium honos antiquus abit, fugere Napaeae,
Et sua lustra ferae, sua nota cubilia linquunt:
Quaque diu umbra fuit, campi rediere patentes,
Et primum caelo ostendere cacumina montes:
Nil superest de tam claro nemore, atque vetusto,
Ni cinis huc illuc vento spargendus, et imbri.
Et siquando urbem et turrita palatia flamma
Corripuit, quae non dira et miseranda videntur?
Ignis opes populi violento turbine raptat,
Perque domos, per templa, per atria laxa vagatur
Dissolvens magno crepitu, horrificoque tumultu
Omnia, compages validas, tabulata, trabesque,
Atque intorta procul flagrantia fragmina jactans,
Praesertim furias vento irritante tumentes,
Et sic aerumnam longe, clademque ferente.
Marmora finduntur templis, ebur omne crematur,
Et liquefacta fluunt auri mixti argentique nitores.
Nequidquam lymphis superantem extinguere pestem
Plebs, proceresque ruunt, certatimque undique currunt
Auxilio: vix saepe queunt erupere tectis,
Et fugere instantes flammas: clamantque, trahuntque
Imbelles natos figentes vix pede terram,
Saepe etiam linquunt correptos; brachia tendunt
Illi infelices nequidquam; it nidor in auras
Membrorum, et mixti nimbo crepitante ululatus. 555
Ardens per conclave fugit lymphata puella,
Et varios iterat cursus, variosque recursus.
Tangat eam turbo dum flammeus, abripiatque.
Ponit atrox ea nec tempestas, dum sua restant
Pabula; propterea multis saevire diebus
Interdum magnas illa videre per urbes.
Ipsi quin cives circum discindere cuncta
Certant, et raptis vastare securibus, ultra
Suppeditent alimenta equitanti ne nova flammae.
Hoc fuit excidio quondam damnata Corinthus,
Cum sua fusa viis vidit commixta metalla
Currere: Byzanti fumantia moenia Thraces
Aspiciunt saepe, atque Euxini navita ponti
Prospectat procul involventes omnia nimbos.
At non flammarum spectaculum tetrius, et tam
Formidabile fert terras natura per omnes,
Igniferos prope quam montes, ubi nigra feruntur
Ostia Diris, et Enceladi cum Fratre Typhoeo
Immanes poenae, et Cyclopum horrentia claustra.
Testes Peruvii cultores, Japoniique;
Testes Trinacriae populi, qui cernitis igne
Aetnam exundantem, et minitantem incendia mundo;
Tu quoque Parthenope nimium vicina Vesevo
Testis es, ah quoties densa conspersa favilla
Horrificos inter sonitus, terraeque fragores,
Dum sursum projecta alto e cratere videres
Ire liquentia per caelum, et flammantia saxa, et
Mixta bituminibus, nitroque agitante metalla;
Omniaque ingenti per dorsum deinde revolvi
Proluvie, et densas Cocyti labier undas.
Igneus it late torrens, operitque feraces
Campos, et crassa valles ferrugine complet,
Cunctaque durata consternit, qua via, crusta.
Dum liquefacta meat massa ingens, restat eunti
Jam nihil: objectos lapides convolvit, et urit,
Proruit et muros, et sylvas proterit altas
Abscindens, raptansque suo fervore, levemque
Post linquens cinerem: procul o! armenta, gregesque ab-
ducite Pastores, si jam licet, agricolaeque; 556
Nulla mora est, instat tempestas ignea, vestram
Eripite ipsi animam, et corpus servate sepulchro.
Jam si forte recens ad littora pervenit horror,
Contactae subito serviscunt aequoris undae,
Infestasque velint demissae linquere terras.
Haec olim magnis populis, haec floruit amplis
Urbibus ora frequens: stabant hic Hercule structa
Moenia; tergemino veniens cum victor ab hoste
Per terras famae monumenta relinqueret omnes
Grandia: tartareis post eructata caminis
Omnia contexere ardentis flumina massae,
Et tumulo cives uno abscondere, domosque.
Jam subito in duram silicem concreta, recentem
Rerum ostenderunt faciem, sic finitimorum
Mentibus ut locus urbis, et urba ipsa inclyta demum
Excideret, siquidem inducto sub monte latebat.
Longa tamen proferre solet, quod conditur alta
Sub terra, plerumque dies. Sub viscera duri
Nuper montis itum est, et secto tramite, mirum!
Urbs antiqua, aevo non immutata reperta est,
Ast illapsa silex olim prope cuncta replevit;
Finditur ipsa tamen quaerentibus, eruiturque.
Paulatim serpit labor intra moenia ductus,
Qua licet; hanc urbem neque enim irrupisse per omnem
Posse datum est subito, vallabant undique plenam
Praeduri montes, interceptaeque ruinae.
Inventas ad tecta tamen regalia praedas,
Marmora, picturas, et ahenea signa, theatris,
Templisque, et domibus direpta, forisque, viisque,
Et quaecumque fuisse ad victum, ad sacra suppellex,
Ad varias artes: ludos, spectacula, pompas
Creditur, ad rerum privata et publica, vectant.
Parvis longa etiam, vilique in sede locatis
Aetas dat pretium, et praeclarum rebus honorem,
Dignae ut servari sint in penetralibus aureis.
Discimus hinc usus antiquos, discimus artes.
Atque utinam superis potuissent reddier auris
Omnia disjecto ferruginis objice durae!
Urbis, qualis erat, patuisset forma vetustae, 557
Extantesque domos licuisset, celsaque templa
Cumque suis gradibus, caveisque theatra tueri,
Et fora, diductasque vias, arcusque patentes,
Thermasque, circosque, simul per summa, per ima,
Exteriora oculos itidem, interioraque ferre.
Vos quibus antiquas res, quam cognoscere nostras,
Cura prior longe est, invento et plauditis agris
Semiruto muro interdum, saxisque vetuitis,
Fragminibusque columnarum, et truncis simulacris,
Quanto vos fastu vestram imperioque per urbem
Ire videremus, quantos canere inde triumphos,
Prisces in prisca ritus quam velle novare
Sede, et adhuc non visa tamen quoque fingere rerum
Multa, et inauditos ut veros prodere mores:
Cuncta palam extarent, nisi quae corruperit ardor;
Et labefactarit largo olim flumine inundans,
Lignea structa, levi vel lanae stamine texta;
Praeferrent et cuncta modos speciemque vetustam,
Quae neque ab Arctois procul hostis barbarus oris
Proterere adveniens potuit, commota elementis
Terra nec ipsa suis quatere, atque evertere ab imo,
Decutere aut ventis, trifido vel fulminis ictu
Juppiter, aut nimbis late furialibus horrens,
Denique non longis aetas consumere saeclis. 558
Vade retro

Vade porro


Stay, Benedikt (1714-1801) [1755, Rim]: Philosophiae recentioris versibus traditae, versio electronica, 24209 versus (24170 epici), verborum 184044, ed. Neven Jovanovic [genus: poesis - epica; poesis - epigramma; prosa oratio - dialogus] [numerus verborum] [stay-b-phil-rec.xml].
Powered by PhiloLogic

Creative Commons License
Zbirka Croatiae auctores Latini, rezultat Znanstvenog projekta "Digitalizacija hrvatskih latinista", dostupna je pod licencom
Creative Commons Imenovanje-Nekomercijalno-Dijeli pod istim uvjetima 3.0 Hrvatska.
Za uporabe koje prelaze okvire ove licence obratite se voditelju projekta.